InfoHub Logo

Qyryq ótirik — qazaqtyń halyq áńgimeleriniń ishindegi eń bir kópke málim túri. Bul áńgimeni erte kúnderden beri qaraı, halyqtyń kári-jasy túgel biledi deýge bolady.

Munda qyryq degen san jaı ǵana ótiriktiń kóptigin kórsetken mólsher san. Shynynda, osy basylǵan áńgimeniń qara sózben aıtylǵan túrin alsaq ta, óleńmen aıtylǵanyn alsaq ta, qyryq qana ótirik bop toqtamaıdy. Qaıta qyryqtan sonaǵurlym kóp bolady.

Bul áńgimelerdiń ózgesheligi, baǵasy nemenede? Ózgesheligi, halyqtyń tapqyrlyq, júıriktik sıaqty ónerdi súıgendigin bildiredi. Halyq fantazıasynyń tereńdik, júıriktigine aıǵaq bolady. Ol fantazıa ómirde bardy ǵana sóz qylmaıdy. Ómirde bolsa eken degendi de sóz qylady. Keıde, tipti, ómirde bolýyna múmkin emes nárseni de qıystyryp, shyn etip kórsetedi. Mynaý ótirikterdiń kóbi sondaı erkin, ushqyr, ótkir fantazıanyń týdyrǵan áńgimeleri jáne qur bolmasty aıtqan shylǵı ótirik qana emes. Bunda adam aqylynyń izdengish, sharlaǵysh serpini de bilinedi. Sonda jandy-jansyz tabıǵatty ózine ózgeshe túrde qul etkisi kelgen adamnyń ár alýan joramaly baıqalady. Mysaly, "quryqty qaıyq ettim, pyshaqty kúrek ettim" degeni, "qarǵa mindim", "ınelikke minip, túlki qýdym" deıtini, "túlkige júgimdi arttym" degeni — barlyǵy da sol, jandy-jansyz tabıǵatty "degenime kóndirsem" degen qıaldan týady. "Aspanda qustaı ushsam, sýda balyqtaı júzsem, alty aılyqty alty-aq attasam" degenniń bári burynǵy zamanda qıal ǵana edi. Ondaı qolda joq óner jaıyn ertegi ǵana baıan etýshi edi. Keıin, búgin sonyń bári qol jetken tabys bop otyr. Myna qyryq ótiriktegi sózdiń bári ómirde qaz-qalpynda iske asady dep eshkim de aıtpaıdy. Biraq sonymen katar, osy áńgimelerdiń negizinde de kóp mán bar. Adamnyń bar tabıǵat jaıyndaǵy fantazıasy bilinedi. Biraq bul aıtylǵandar ázirshe shyndyqtan alys. Boldy deýge ersi. Sondyqtan bolmasty boldy dep, qısynsyzdy qıystyryp aıtqanyna qarap eriksiz kúlesiń.

Tapqyrlyq, qıalshyldyǵyn tamashalaısyń. Ol — halyq óneriniń tapqyrlyǵyn, halyq qıalynyń júıriktigin bildiretin erekshelikteri.

Bul áńgimeni aıtýshy halyq ortasynan shyqqan ózi kedeı, ózi eleýsiz, kóptiń biri, jetim bala bolady. Bulaı bolýda maǵyna bar. Jalpy osyndaı ónerdi týǵyzýshy halyq, sondyqtan ol árqashan sheshen, tapqyr, er, ónerpaz qyp óz ókilin, óz ortasynan shyqqan adamyn kórsetedi.

Osyndaı ónerpazben qatar bir han da áńgime ishinde júredi. Ol qatal, qanisher, baskeser han bolady. Biraq ónerpaz bala sol han ekesh handy da óz ónerine baǵyndyryp, kóndiredi, qashar jer qaldyrmaıdy. Qysymshylyq jasaıyn degen han ózi qysylady, jer taýsylyp, bermesin beredi. Budan, óner qara tastaı qatal handy da jeńedi, ónerge eshnárse bóget emes degen magyna týady.

---