InfoHub Logo

Qaraǵandy qalasy
JMM «Aq erke» balabaqshasy
tárbıeshisi Mustafa Zýlfıa Muratqyzy

Qazirgi tańda barlyq álem jurtshylyǵynyń nazaryn aýdaryp otyrǵan másele balalardyń jeke suranystary men erekshelikterine ortanyń, otbasynyń qatysýymen bilim berý úrdisine tolyq qosýdy qarastyratyn ınklúzıvti bilim berý. Osy jahandyq máselege álem ǵalymdary mynadaı anyqtama beredi: ınklúzıvtik bilim berý degenimiz - barlyq balalardy, sonyń ishinde múmkindikteri shekteýli balalardy jalpy bilim úrdisine tolyq engizý jáne áleýmettik beıimdeýge, jynysyna, shyǵý tegine, dinine, jaǵdaıyna qaramaı, balalardy aıyratyn kedergilerdi joıýǵa, ata-analaryn belsendilikke shaqyrýǵa, balanyń túzeý-pedagogıkalyq jáne áleýmettik muqtajdyqtaryna arnaıy qoldaý, ıaǵnı, jalpy bilim berý sapasy saqtalǵan tıimdi oqytýǵa baǵyttalǵan memlekettik saıasat. [1] Inklúzıvti oqytý – erekshe muqtajdyqtary bar balalardyń jalpy bilim beretin mektepterdegi oqytý úrdisin sıpattaýda qoldanylady. Demek, ınklúzıvti oqytý negizinde balalardyń qandaı da bir dıskrımınasıasyn joqqa shyǵarý, barlyq adamdarǵa degen teńdik qatynasty qamtamasyz etý, sonymen birge oqytýdyń erekshe qajettiligi bar balalarǵa arnaıy jaǵdaı qalyptastyrý ıdeologıasy jatyr. Osy baǵyt balalardy oqýda jetistikke jetýge yqpal etip, jaqsy ómir súrý jaǵdaıyn qalyptastyrady.

Inklúzıvti bilim berý nemese «bilim barshaǵa» baǵdarlamasy - barlyq balalarǵa mektepke deıingi oqý oryndarynda, mektepte jáne mektep ómirine belsene qatysýǵa múmkindik beredi. Bul baǵdarlamany  Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Assambleıasy maquldap, BUU-nyń Konvesıasyna 2006jyldyń  13jeltoqsanynda engizil. Sonymen, ınklúzıvti bilim berý jaǵdaıynda jumys júrgizetin mektepterde bilim mazmunyn úsh túrli baǵdarlama boıynsha rettegen abzal. Atap aıtqanda: jalpy mektepterge arnalǵan tıptik oqý baǵdarlamalary; múmkindigi shekteýli balalardyń aqaýlyq tıpterine sáıkes arnaýly bilim berý baǵytyndaǵy oqý baǵdarlamalary; múmkindigi shekteýli balalardyń psıhofızıkalyq erekshelikterin esepke ala otyryp ázirlenetin oqytýdyń jeke baǵdarlamasy.

Inklúzıvti bilim berý  máselesi shet elderde 1970 jyldan bastaý alady, al 90 jylǵa qaraı AQSH pen Eýropa ózderiniń bilim berý saıasatyna osy baǵdarlamany tolyq engizdi. Al, bizdiń elimizde ınklúzıvti bilim berý júıesiniń damýy týraly resmı derek «Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim  berýdi damytýdyń 2010-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik  baǵdarlamasynda» kórsetildi. Osy baǵdarlama tóńireginde ınklúzıvti bilim berýdi jetildirý máseleleri qarastyrylyp, 2015 jylǵa myna mindetterdi sheshý kózdelgen:
- múmkindikteri shekteýli balalardy biriktirip oqytýdyń modýldik baǵdarlamalary jasalady;
- múmkindikteri shekteýli balalardy jalpy bilim beretin ortada biriktirip oqytý erejesi ázirlenedi;
- túrli kemistigi bar balalar úshin birigý nysandary anyqtalady;
- múgedek balalarǵa qashyqtyqtan bilim berýdi uıymdastyrý qaǵıdalary ázirlenedi. Memlekettik baǵdarlama negizinde 2020 jylǵa qaraı mektepterde múgedek balalar úshin kótergish jabdyqtar, pandýstar, sanıtarlyq bólmelerde arnaıy quraldar ornatý, tutqalarmen, arnaıy partalarmen, ústeldermen jáne basqa da arnaıy kompensatorlyq quraldarmen jabdyqtaý arqyly «kedergisiz aımaqtar» qurýy josparlanǵan. 3030 mektepte múmkindikteri shekteýli balalardy oqytýǵa jáne tárbıeleýge teń qol jetkizý úshin jaǵdaılar jasalý mindeti  (mektepterde pedagog-defektologtardyń, balalardy psıhologıalyq-pedagogıkalyq súıemeldeýdiń, arnaıy jeke tehnıkalyq jáne kompensatorlyq quraldardyń bolýy) alǵa qoıylǵan. Úıde bilim alatyn múgedek balalar jeke múmkindikteri men qajettilikteri eskerile otyryp, kompúterlik tehnıkamen qamtamasyz etý sıaqty isteri júzege asyrylmaqshy. Osylaısha memleketimiz múmkindigi shekteýli jandardy áleýmettik qorǵaý, olardyń qoǵamǵa etene aralasýyna, olardy ońaltý, jumysqa ornalastyrý jáne jańa jumys oryndaryn qurý, bilim alý, oqytý, qaıta mamandandyrýda qoldan kelgenshe jaǵdaı jasamaqshy.[4,5]

Salaman Deklarasıasyna sáıkes ınklúzıvti bilim berý saıasatynyń mindetteri mynadaı:
•  Árbir bala bilim alýǵa quqyly jáne ony alýǵa tıis.
•  Árbir balanyń dara qabiletteri, qyzyǵýshylyqtary, qajettilikteri jáne oqýǵa degen muqtajdyqtary bolady.
•  Bilim berý júıesine oń ózǵerister, ıaǵnı osy muqtajdyqtardy qanaǵattandyrý maqsatyna oraı ózgertý.

Osyǵan oraı, ınklúzıvti bilim berýdiń  negizgi 8 prınsıpi týyndaıdy. Iaǵnı ol myna prınsıpter:
1. Adam qundylyǵy onyń múmkindigine qaraı qabilettiligimen, jetken jetistikterimen anyqtalady.
2. Árbir adam sezýge jáne oılaýǵa qabiletti.
3. Árbir adam qarym-qatynasqa quqyly.
4. Barlyq adam bir-birine qajet.
5. Bilim shynaıy qarym-qatynas sheńberinde júzege asady.
6. Barlyq adamdar qurby-qurdastarynyń qoldaýy men dostyǵyn qajet etedi.
7. Árbir oqýshy úshin jetistik kejetýóziniń múmkindigine qaraı oryndaı alatyn áreketin júzege asyrý.
8. Jan-jaqtylyq adam ómiriniń damý aıasyn keńeıtedi.

Sonymen qoryta aıtqanda, ınklúzıvti oqytý- oqýshylardyń teń quqyǵyn anyqtaıdy jáne ujym is-áreketine qatysýǵa, adamdarmen qarym-qatynasyna qajetti qabilettilikti damytýǵa múmkindik beredi. Inklúzıvti oqytý arqyly barlyq balalardyń muqtajdyqtaryn eskerip, erekshe qajettilikteri bar balalardyń bilim alýyn qamtamasyz etetin jalpy bilim úrdisin damytýǵa bolady.  Mundaı oqytý túri  arnaýly bilim berý júıesinde dástúrli túrde qalyptasqan jáne damý ústindegi formalardy yǵystyrmaıdy,  qaıta jaqyndatady. Inklúzıvti baǵyt arqyly múmkindigi shekteýli balalardy oqýda jetistikke jetýge yqpal etip, jaqsy ómir súrý múmkinshiligin qalyptastyrady. Osy baǵytty bilim berý júıesine engizý arqyly oqýshylardy adamgershilikke, izgilikke, qaıyrymdylyqqa tárbıeleı alamyz. Sonymen qosa, ınklúzıvti oqytý úrdisi balalardy toleranttylyqqa tárbıeleýdiń bastaýy bolmaq .
 
Paıdalanǵan ádebıetter:
 
1. Rýkovodáshıe prınsıpy polıtıkı v oblastı ınklúzıvnogo obrazovanıa. Parıj, IýNESKO, 2009 g
2. Bgajnokova I.M. «Shkola dlá deteı s narýshenıamı ıntellekta: tendensıı perspektıvy razvıtıa» Defektologıa 2004 j
3. Jaryqbaev Q. Jalpy psıhologıa, 2000
4. Kemtar balalardy áleýmettik jáne medısınalyq-pedagogıkalyq túzetý arqyly qoldaý týraly. QR 2002j №343 zańy
5. Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldaryna arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy.-Astana, 2010.
6. Salaman Deklarasıasy IýNESKO 1994 j

---