InfoHub Logo

...Kelinshek jalǵyz keledi. Aınala aq qarǵa kómilgen dala. Ushqan qarǵa kórinbeıdi. Eshkimniń kórinbegenin tilep keledi. Birde jalǵyz aıaq joldyń emeski sulbasy bilingendeı bolady da, taǵy da omby qarǵa tap bolady. Másiniń syrtynan kıgen bıik ókshe kóksaýyr kebis júrýge yńǵaısyz-aq. Alys jolǵa shyǵatyndaı artynyp-tartynyp kıinse, jurt sezip qalar dep, etek, omyraýyna qundyz júgirtken jeńil syrmasyn kıe salǵan. Besin aýa shyqqan oǵan jylynyp shyǵar úı-jaı kezdespedi. Qas qaraıyp barady. Artymnan qýǵynshy jetpese boldy dep oılaıdy. Eger jetse?.. Ol ári qaraı oılaı almaıdy. Kúni keshe qudaı qosqan qosaǵymen aımalasqan jyly tósekte qaba saqal, salpy erin qaınaǵasy jatqandaı bolady. Jastaı ketken kúıeýiniń jylyn bergenderine on-aq kún ótti. Aýyl adamdary jesir kelinshekti Jappar qaınaǵasyna atastyramyz dep uıǵarýly. Atasyna da, qaınaǵasyna da kisi salyp kórdi. Kónerleri joq. «Meni alyp ketsin, baqytym ashylmaǵan sorly boldym» dep tórkinine habar bergen, lám-mım dybys joq. Erteń tórtinshi áıel etip nekesin kımaq... Kelinshek júregi alqynyp basy aınalǵandaı boldy. Qarańǵy dalada jalańaıaq jel asyr sala bastady...

Aýyl apta boıy izdep, kelinshektiń denesin mynaý saıdan tapqan eken. Aty Teńge bolsa kerek. Sodan beri bul jer «Teńge» atanǵan desedi.

Bul ańyzdy Asylbek osynda alǵash operator bolyp jumysqa kelgen joly aǵasynan estigen. Qazir osy kásipshiliktiń bastyǵy.

Jany kúızelip jalǵannan qol úzgen jas kelinshekke janashyr bola almaǵan «Teńge» aımaǵy bul kúnde — Mańqystaýdaǵy birinshi gaz óndirý kásipshiligi. Ózin bir qala deýge bolady. «Teńgeniń» qashan zerttelip, qashan gaz bere bastaǵany Asylbektiń alaqanynda. Mańqystaý gazy munaıǵa qaraǵanda keshirek óndirile bastady ǵoı. 1970 jyldyń 25 qyrkúıegi onyń áli esinde. Kásipshiliktiń birinshi ýchaskesiniń qurylysy bitip, «Teńge» gaz kásipshiligi tuńǵysh ónim bere bastady. Munaı óndirisinde kári Embiden, Túrkmenstannan kelgen mamandar kóp bolǵanmen, gaz mamandary joqtyń qasy edi. Tájirıbeli munaıshylardyń kóbi:

— Qoı, shyraǵym, gaz-mazyńdy bilmeımin. Jas ortasyna kelip, ata kásip etken munaıdy tastar jáıim joq, — dep otyryp aldy.

Búgingi kásipshilikte Asylbektiń ózinen bastap, ujym músheleriniń biryńǵaı jastar bolý sebebi de osydan. Óteǵalıev Sısenǵalı, Mysaev Jáńgir, Jákıev Qonarbaı, Jumabaev Tynysh sekildi ınjener, operatorlardyń bári de komsomol músheleri, gaz óndirisiniń erekshelikterin egjeı-tegjeı biletin maman jigitter. Múnaı men salystyrǵanda gazda óndiris prosesi kúrdeli bolmasa da haýiptirek ári óte dáldikti talap etedi. Gazdy qysymy kúshti, jiberilgen sál aǵattyq úlken keselge ushyratýy múmkin.

Qazir «Teńgedegi» tórt ýchaskede 28 skvajına gaz berip tur. Al joba boıynsha 49 skvajına bolý kerek, burǵylaý jumysy júrip jatyr. Kásipshiliktegi gaz qory 42 mıllıard 625 mıllıon sharshymetr. Bul baılyqty ıgerý úshin «Teńgeni» áli de ulǵaıtý, skvajınalar sanyn barǵan saıyn ósire túsý mindeti tur. Kásipshilik táýligine mıllıon 300 myń sharshy metr gaz óndiredi. Óndirilgen gaz skvajınalarda qurǵatylady: bý kúıindegi tabıǵı gazdyń quramynda sý jáne benzın bolady. Qurǵatý degen — sý men benzındi (bul suıyqtyq kondensat dep atalady, ony trýbalar men skvajınalardy tazartýǵa paıdalanady) aıyryp alyp, taza gazdy bólip shyǵarý. Qurǵatylǵan gaz. Mańqystaý aımaǵyn kógildir otynmen qamtamasyz etýge, munaı óndirisindegi gazlıft ádisi paıdalanylady sharýashylyqqa, al 4 mıllıonnan astamy Orta Azıa — Ortalyq gaz qubyrymen Otan qoımasyna jóneltiledi.

...Asylbek «Teńge» alańynyń qoldan jasalǵan qartasyna qarap, óz oıymen ózi bolyp keńsede otyr edi, orta boıly aryqsha kelgen bıdaı óńdi jas jigit kirdi.

— O, Baltabek, kel... Sońǵy kezde saǵyndyryp kórinetin boldyń ǵoı, — dep Asylbek ornynan turyp kóńildene amandasty.

Baltabek Mahýov — Túmenniń munaı ınstıtýtyn bitirgenine bıyl úshinshi jyl, Mańǵyshlaq gaz óndirisi basqarmasynda geolog. Ómir boıyna munaı, gaz degenniń ne ekenin bilmeıtin ákesi munaı ınstıtýtyna tapsyram dep otyryp alǵan balasyn ishteı quptamasa da, pálen-túgen dep daý aıta almaǵan. Balalarynyń bas kótergen úlkeni osy, áke jolyn qýady, balyqshy bolady dep úmittenetin. «Ákeniń kóńili balada, balanyń kóńili dalada» degen osy. Instıtýtty bitirip, jumysqa ornalasqannan keıin úı-ishin «Ózenge kóshirip alaıyn,» — dep aıtyp kórip edi, ákesi kónbedi.

— Jaıyqtyń jaǵalaýynan kete almaımyn. Jumystan qalyp otyrǵan eshteńem joq, ata-ana kerek bolsa, mynaý turǵan Astrahandaǵy balyq ınstıtýtyna túse salsań bolmady ma! — dep áýeli jaılap bastap, sóılem sońyn ókpe-nazben aıaqtaǵan.

— Aýylǵa baryp qaıttym 2-3 kúnge. Odan kele sala Ońtústik Jetibaı, Dońǵada, Qaramandybasta boldym, — dep tabıǵatynan qyz minezdi uıań jigit Baltabek óz úıine kelgendeı erkin sóılep, sheshine bastady.

Bardym dep otyrǵan jerleriniń bári — bolashaq gaz ken oryndary. Ońtústik Jetibaıda gaz fontany atty jáne munaı óndirisi úshin óte qajetti kondensat alyndy. Dońǵa, Asar, Qaramandybas — ázir tikeleı óndiriske berilmegen, biraq gaz qory bary anyqtalǵan alańdar. Osy besjyldyqtyń aıaǵyna deıin bul jerlerde de tabıǵı kógildir otyn óndirile bastaıtyn bolady. Qoınyndaǵy kózge kerinbeıtin qupıa qazynanyń qulpy qudiretti qoldardyń tegeýrinine túskenin dala da sezip jatyr.

---