Quzyretti sabaq, ol qandaı?
Quzyretti sabaq, ol qandaı? Qazirgi sabaqta muǵalimniń jáne oqýshynyń rólderi qalaı jáne qandaı ózgeredi
Bizdiń elimizde, orta bilim reformasy obektıvti máseleler kesheni retinde, mektepte sapa jáne bilim úderisiniń tıimdiligin kótermeleýimen tolyǵýyn talap etedi. Sonyń ishinde bilim úrdisinde eń bir basty másele bul qoǵamnyń jyldam ózgerýi, oqýshynyń bilim alýǵa shekteýli múmkindikteri jáne ınovasıalyq tehnologıanyń engizýleri. Máseleni júzege asyrý úshin, jas maman daıyndyǵy emes tájirıbeli muǵalimderdiń júıeli daıyndyǵyn talap etedi. Qazirgi kezde orta bilimniń quzyretti qoldaýǵa ótý máselesinde «quzyrettilik» jáne «quzyret» aıqyndamalarynyń teorıalyq suraqtarynyń durys sheshiminiń taba almaı jatyr.
«Quzyrettilik» jáne «quzyret» túsinikteri HH ǵasyrdyń 90-jyldary otandyq pedagogıka leksıkonyna kiriktire bastaldy da, aǵylshyn tilinen aýdarǵanda túrli maǵyna beredi. Mamandardyń zertteýi boıynsha quzyrettilik júıesinde 112 qasıet túri bar. Al bilim júıesinde sapa jáne nátıjege kózdelgen quzyrettiń jeti qasıetin alýǵa bolady. Osydan, biz quzyretti oqytý barysynda bilim alýdyń bilim, biliktilik jáne sheberlikterdiń mańyzdy kesheni dep esepteımin. Quzyrettilik bul tulǵa boıyndaǵy barlyq qasıetterdiń jınaǵy, onyń quzyrlyǵynyń negizinde paıda bolǵan sheberligi, bir jumysty oryndaýdaǵy epshildigi. «Quzyrettilik» túsinigi oqytý úrdisiniń nátıjesin beıneleýde qoldanylady; «quzyret» túsinigi aldynǵy pedagogıkada talap etiletin «qalaı ekenin bilem» baǵytynan, «qalaı qoldanýdy bilem» baǵytyna negizdeledi.
Quzyrlar
Oqý-tárbıe úrdisindegi pedagogıka-psıhologıalyq tehnologıalarda negizdelgen kásibı quzyrlyqtarǵa ıe bolý:
Aqparattyq quzyr. Til tabysý quzyry, Oqý-tanymdylyq quzyr, Túsinip baǵalaý quzyry, Jalpy mádenı quzyr, Jeke tulǵalyǵyn jetildirý quzyry, Qoǵamdyq - eńbek quzyry, aqparattyq quzyr teledıdar,magnıtofon, telefon, faks, kompúter, prınter, modem, kóbeıtkish jáne aqparattyq tehnologıalar (aýdıo- beınetaspa, elektrondy poshta, jalpy aqparat quraldary, ǵalamtor) kómegimen qajetti aqparatty izdep, zerttep jáne tańdaı alyp, ony uıymdastyryp, qaıta óńdep jetkize alady. Bul quzyr oqýshynyń aınalamen tanysýdaǵy, oqýlyqtardaǵy, bilim aýmaǵyndaǵy aqparattardy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan.
Til tabysý quzyry Bul quzyr oqýshynyń tildi úırenýine baǵyttalyp, ony aınalamen tanysýda, ýaqıǵalardan tys qalmaýda qoldana alýy. Sonymen qatar topta, ujymda túrli qoǵamdyq rol atqarýyna kómek kórsetedi. Oqýshy ózin ózi tanystyra bilýi, hat jaza alýy, anketa toltyra alýy, ótinish jáne aryz jaza alýy, suraqtar qoıa bilýi, tartysýlardy uıymdastyrýy qajet.
Oqý-tanymdylyq quzyr
Oqýshynyń logıkalyq, metodologıalyq, jalpy bilim alý qyzmetiniń aıasynda, shynaıy obektilerdi zertteý , jeke tanymdylyq is-áreketi jınaǵynyń quzyry. Quzyrǵa maqsattalǵan, josparlanǵan, taldanǵan, sharttalǵan, ózin-ózi baǵalaı bilý, oqý - tanymdyǵynyń biliktiligi men bilimi engiziledi. Oqýshy nátıjeli kreatıvti (shyǵarmashylyq) biliktilikpen aınalysady;shyndyqpen baılanysty bilimmen quraldanady
Túsinip baǵalaý quzyrlyǵy. Bul quzyr oqýshynyń dúnıetanymynyń aıasynda qalyptasyp, sheshim qabyldaýda, óz is-áreketiniń orynymen baǵytyn, maqsatymen mindetterin qoıa bilýi. Bul quzyr oqýshynyń oqý nemese basqa da áreketterde ózin-ózi anyqtaý mehanızmi. Oqýshynyń jalpy tulǵalyq traektorıasy jáne ómir súrý baǵdarlamasy osyǵan tikeleı táýeldi.
Jalpy mádenı quzyr –oqýshy qyzmetiniń tájirıbesi jáne tanymdylyǵynan habardar bolý suraqtarynyń aýqymy. Bul adam jáne adamzattyń ómirin, rýhanı-adamgershilik negizderiniń, jeke halyqtardyń, áleýmettik kórinistiń jáne jón-joralǵynyń mádenı negizderin, otbasylyq, qoǵamdyq, ǵylymnyń jáne dinniń rólin, ulttyq jáne adamgershiliktik mádenıetiniń ózgeshelikterin kórsetedi.Joǵaryda aıtylǵandardyń barlyǵy aınalaǵa, búkil álemge, adam ómirine, sonyń ishinde mádenı demalysyn uıymdastyrýǵa áser etedi.
Jeke tulǵalyǵyn jetildirý quzyry. Oqýshynyń rýhanı, zeıindi jetilýine, emosıalyq ózin-ózi baqylaýy jáne qoldaýyna arnalǵan quzyr. Bunda oqýshy shynaıy obekt retinde kórsetedi. Ol úzdiksiz izdený arqyly, qajetti zamanaýı tulǵalyq qabiletterdi damytýymen, óziniń qyzyǵýshylyǵy men múmkinshilikterin jetildirýge yntalanyp, psıhologıalyq biliktiligin qalyptastyryp, shyńdaýǵa kirisedi. Sonymen qatar, bul ómir qaýipsizdiginiń is-áreketteri men qasıetteriniń kesheni dep esepteýge bolady.
Qoǵamdyq - eńbek quzyry. Bul quzyr oqýshynyń qoǵamı –azamattyq boryshtaryn (azamat rolinde: baqylaýshy, saılaýshy, ókil) bilýge, áleýmettik-eńbek aıasyn (tutynýshy retinde, satyp alýshy, klıent, óndirýshi) bilýge, otbasy qarym-qatynasy men boryshtaryn bilýge, ekonomıka jáne quqyqtyq, kásibı bilimin jetildirýge baǵyttalǵan
Al tulǵany básekege qabiletti etip tárbıeleý prosesi oqý tárbıe úrdisinde bastapqy maqsat etip qoıylsa, ol, árıne, orta bilim berý mektebinde quzyretti sabaq alýǵa nemese berýge tikeleı baılanysty.
Muǵalimniń quzyretti sabaqtaǵy aıqyndamasy
Elimizde tárbıelenýshilerdiń adamı-tulǵalyq qasıetterin aıqyndap, ony qalyptastyra alatyn muǵalimderdiń kásibı biliktiligin jáne bilimderin kóterý, eń aldymen olardyń psıhologıalyq-pedagogıkalyq quzyrettiligin asyrý eń ózekti máselelerdiń biri bolyp sanalady
Muǵalimniń kásibı aıqyndamasy úsh bloktan turady:
1. psıhologıalyq-pedagogıalyq bilimdiligi – bul jalpy kásibi bilimi.
2. psıhologıalyq-pedagogıalyq biliktiligi – sabaq berý prosesinde muǵalimniń óz bilimin jetkize alý qasıeti jáne qarym-qatynasty uıymdastyra bilýi.
3. Jeke tulǵalyq kásibı qasıetteriniń mańyzdylyǵy, muǵalimniń minez-qulqymen ósetin, pedagogıkalyq qyzmet prosesiniń ajyratylmas bir bóligi retinde qarastyrylady. (Bul jerde, jalpy muǵalimniń minez sıpaty, oqýshylarǵa áser ete otyryp, óziniń biliktiligimen bilimin shyńdalýy)
Jańa talaptarǵa baǵyna otyryp, muǵalimniń kásibı quzyrettiliginiń damýynyń negizgi joldaryn anyqtaýǵa bolady:
1. ádistemelik birlestikterde, shyǵarmashylyq toptardyń jumysy
2. zertteý, eksperımentaldy jumystar júrgizý
3. ınovasıalyq jumystar: jańa pedagogıkalyq tehnologıalardy meńgerý
4. pedagogıkalyq qoldaý túrlerin úırený
5. saıystarǵa, master-klasstar, forým jáne festıváldarǵa belsendi túrde qatysý
6. pedagogıkalyq tájirıbesin jınaqtaý
7. IKT paıdalana bilýi
Muǵalimniń kásibı quzyry, onyń bastapqy tájirıbeli biliktiligi jáne sheberligi, jas erekshelikterine sáıkes adamnyń tulǵalyq damýyna baılanysty belsendi, úzdiksiz úırenýinde qalyptasady. Joǵary quzyrly muǵalimmen tómen quzyrly muǵalimniń aıyrmashylyǵy, osy pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdi kásibı sheberligimen qoldana bilýinde. Pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdiń joǵary deńgeıde qalyptasýy muǵalimge, oqýshylarǵa aldyn alynǵan bilimderdi jáne jańa bilimdi dıfferensıaldy, áleýmettik, aýtopsıhologıalyq komponentter retinde uǵyndyryp, qalyptastyrýda, ıaǵnı osy bilimder olardyń qabilettiliginiń damýynda «kirpish» bolýyna kómektesedi. Oqýshylardyń qol jetkizgen jetistikteri, osy pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdiń nátıjesi bolyp tabylady. Pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdiń muǵalimniń aıqyn-metodologıalyq ustanymda qol jetkizgen nátıjege ádil baǵa berip, taldaýynyń negizi bolyp tabylady
Eger muǵalim oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikterin qarastyra otyryp, ońaı deńgeıden kúrdeli deńgeıge aýystyra alyp; aqparatty tómen deńgeıdegi oqýshylarǵa túsinikti etip, joǵary deńgeıdegi oqýshylar bilimine saı jasap; barlyǵyn nazardan tys qaldyrmaı, paıdaly is-áreketti qoldanyp otyrsa, ol muǵalim ónimdi sabaq bere aldy dep esepteýge bolady. Al qazirgi zaman bilim júıesiniń talaby da osy. Al qazirgi zaman sabaq berý talabyna saı, muǵalimniń oqýshylarmen til tabysý quzyryn tómendegideı biliktiligine baılanysty:
1. Kásibı qatynas retinde áleýmettik-psıhologıalyq mehanızmderdi sheber qoldaný ıaǵnı qandaıda bir maqsatqa jetý úshin oqýshymen til tabysa bilýi.
2. Óz betimen pedagogıkalyq máselelerdi oqýshylardyń damýyna óz kómegin tıgize alatyn faktorlarǵa súıene otyryp, sheshim qabyldaı alýy.
Degenmen, muǵalim biliktiliginiń jan-jaqtylyǵy men tereńdigi únemi ónimdi bola bermeıdi. Osy bilimmen biliktiliktiń damý deńgeıi, oqýshylarmen til tabysýymen sáıkes kele bermeıdi. Muǵalimniń joǵary kásiptiligi, osy kásipke qandaıda tulǵalik qabiletteri men qasıetteriniń tabıǵı bolmysyna negizdeledi.
Eger muǵalimniń kásibı quzyrlyǵyn damytatyn bolsaq, eń aldymen onyń maman retinde qalyptasýǵa kásibı mańyzdylyǵy bar qabiletterin ashý qajet.
Quzyretti sabaqty taldaý sqemasy
Jańa zaman talabyna saı muǵalim óz sabaǵyn tómendegideı krıterııler arqyly taldaý jasaıdy:
1. Sabaqtyń taraýdaǵy, taqyryptaǵy oryny; ótilgen taqyryppen baılanysy;
2. Sabaq ótilgen synypqa shynaıy minezdeme berý; sabaqty josparlaýda oqýshylardyń qandaı múmkindikteri eskerildi; jalpy jáne arnaıy biliktilikti eskerip, dıagnostıka jasaı alý;
3. Sabaqta qandaı mindetterdi atqardy:
A. Bilimdilik B.Tárbıelik S.Damytýshylyq
Qandaı máseleler mańyzdy bolyp, synyptyń jáne toptyń qandaı erekshelikterin eskerildi sekildi suraqtarǵa jaýap berý qajet.
4. Sabaq júıesin jańashalaý. Suraq-jaýap ótkizýge, jańa materıaldy engizýde, pysyqtaýda, úı jumysyn taldaýda ýaqyttan únemdep paıdalaný. Sabaq kezeńderiniń logıkalyq baılanysy.
5. Sabaqtyń mańyzdylyǵy qalaı sheshildi jáne ol sheshim ne úshin qoldanyldy.
6. Negizgi materıaldy engizýde, ádis-tásilder men sabaq túrleriniń qoldanylýy.
7. Oqýshylardyń bilimin, biliktiligin jáne olardy qoldana bilýin, meńgergenin baqylaý jumystarynyń uıymdastyrylýy.Baqylaý jumysynyń naqty ádis-tásilder arqyly júzege asýy.
8. Sabaqta oqý bólmesiniń múmkindikterinen paıdalaný.Tehnıka quraldary jáne kórgizbe quraldary ne maqsatta qoldanyldy?
9. Oqýshylardyń joǵary deńgeıde jumys jasaýy nemen súıemeldendi?
10. Sabaqta oqýshymen muǵalim arasyndaǵy mádenı qarym –qatynasy: psıhologıalyq atmosferanyń qalyptasýy.
11. Ýaqyt únemdiliginiń uıymdastyrylýy. Qandaı joldarmen ýaqytty únemdep paıdalandy?
12. Sabaqta keleńsiz jaǵdaılardy oılastyrýy. Sabaqty basqa da ádistemelik nusqalary qarastyryldy ma?
13. Muǵalim qoıǵan maqsatyna qol jetkizýi. Maqsatqa jetý úshin mindetterdi oryndaı aldyma? Eger oryndalmasa, ne úshin oryndaı almady jáne qashan, qaı ýaqytta oryndaıdy suraqtaryna jaýap izdeýi qajet.
Quzyretti shet tili muǵaliminiń sabaqty sátti ótkizý úshin, sabaqtyń mazmunymen ádistemeligine asa nazar aýdarýy qajet:
Sabaqtyń mazmundylyǵy:
1. Sabaqtyń ǵylymılyǵy
2. Sabaqtyń damytýshylyq jáne tárbıelik mańyzdylyǵy
3. Alǵan bilimdi ómirde qoldana bilýiniń mańyzdylyǵy: teorıany praktıkamen, ómirmen baılanystyrý
4. Oqýshylardyń toptyq jáne jeke jumystarynyń mazmuny
5. Oqýshylardyń belsendi tanymdylyǵymen qushtarlyǵyn uıymdastyrý
6. Ózindik jumystar arqyly jańa bilimmen biliktilikti praktıka júzinde qoldana alýy
7. Muǵalim tarapynan synyptyń atqarǵan jumysymen oqýshylardyń jeke jumystaryn jan-jaqty baqylaý
Quzyretti sabaq berýde qoldanylatyn ádis-tásilderge talap
1. Sabaqta qoldanylǵan ádis-tásilderdiń, sabaqty emosıonaldy, oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatýda jáne bilimge qushtarlyǵyn tárbıeleýmen sáıkestigi.
2. Sabaqtyń tempi men rıtmi optımaldy bolýy qajet, muǵalim jáne oqýshynyń is-áreketi atqarylǵan bolý kerek
3. Muǵalim jáne oqýshy arasynda tolyq túsinýshiliktiń ornatylýy, ıaǵnı pedagogıkalyq takttyń saqtalýy
4. Shyǵarmashylyqpen aınalysýda, jeńil psıhologıalyq atmosfera jasaý
5. Oqshylardyń jumysyn túrlendirip, ár túrli ádis-tásilderden qoldaný
6. Sabaq prosesi muǵalim arqyly baqylanyp otyrylady.
Oqýshynyń shet tili sabaǵynda aıqyn qyzmeti, muǵalimniń ózin ózi kóterýmen biliktiligin asyrý motıvasıalarynyń negizi dep sanaımyn. Motıvasıa negizderi etip birneshe quzyrlardan paıdalanýǵa bolady:
• Muǵaliminiń aqparatty - tehnologıalyq quzyry úlken rol atqarady. Bul quzyrdyń kórinisteri:kompúterlik bilimi arqyly qajetti aqparatty izdep ony tez arada óńdep, zamanaýı ınovasıalyq tehnologıalardan keń paıdalana alýy.
• Jeke tulǵalyǵyn jetildirý quzyry: ózdigimen baqylaý jasaý jáne damý; áleýmettik, tulǵalyq jáne qyzmettik sharttar (reflekster)
• Aqparattyq quzyr: kompúterlik bilimin nyǵaıtý, tańa tehnologıalardy quzyrly paıdalaný
Sabaq ótýdi tartymdy da qyzyqty uıymdastyrý úshin, ony qyzyqty formada ótkizý qajet. Bul muǵalimniń ózekti máselelerdi, oqytýdyń qyzyqty quraldaryn paıdalana otyryp, sheshýge bolady. Ol úshin metodıkalyq ádebıetterden alynǵan dıdaktıkalyq materıaldar alý qajet. Dıdaktıkalyq materıaldar sabaqta ýaqytty únemdep paıdalaný, oqýshylardyń tanymdylyǵyn belsendetýge áser etetin erekshe qural retinde paıdalanylady.
Bizdiń elimizde, orta bilim reformasy obektıvti máseleler kesheni retinde, mektepte sapa jáne bilim úderisiniń tıimdiligin kótermeleýimen tolyǵýyn talap etedi. Sonyń ishinde bilim úrdisinde eń bir basty másele bul qoǵamnyń jyldam ózgerýi, oqýshynyń bilim alýǵa shekteýli múmkindikteri jáne ınovasıalyq tehnologıanyń engizýleri. Máseleni júzege asyrý úshin, jas maman daıyndyǵy emes tájirıbeli muǵalimderdiń júıeli daıyndyǵyn talap etedi. Qazirgi kezde orta bilimniń quzyretti qoldaýǵa ótý máselesinde «quzyrettilik» jáne «quzyret» aıqyndamalarynyń teorıalyq suraqtarynyń durys sheshiminiń taba almaı jatyr.
«Quzyrettilik» jáne «quzyret» túsinikteri HH ǵasyrdyń 90-jyldary otandyq pedagogıka leksıkonyna kiriktire bastaldy da, aǵylshyn tilinen aýdarǵanda túrli maǵyna beredi. Mamandardyń zertteýi boıynsha quzyrettilik júıesinde 112 qasıet túri bar. Al bilim júıesinde sapa jáne nátıjege kózdelgen quzyrettiń jeti qasıetin alýǵa bolady. Osydan, biz quzyretti oqytý barysynda bilim alýdyń bilim, biliktilik jáne sheberlikterdiń mańyzdy kesheni dep esepteımin. Quzyrettilik bul tulǵa boıyndaǵy barlyq qasıetterdiń jınaǵy, onyń quzyrlyǵynyń negizinde paıda bolǵan sheberligi, bir jumysty oryndaýdaǵy epshildigi. «Quzyrettilik» túsinigi oqytý úrdisiniń nátıjesin beıneleýde qoldanylady; «quzyret» túsinigi aldynǵy pedagogıkada talap etiletin «qalaı ekenin bilem» baǵytynan, «qalaı qoldanýdy bilem» baǵytyna negizdeledi.
Quzyrlar
Oqý-tárbıe úrdisindegi pedagogıka-psıhologıalyq tehnologıalarda negizdelgen kásibı quzyrlyqtarǵa ıe bolý:
Aqparattyq quzyr. Til tabysý quzyry, Oqý-tanymdylyq quzyr, Túsinip baǵalaý quzyry, Jalpy mádenı quzyr, Jeke tulǵalyǵyn jetildirý quzyry, Qoǵamdyq - eńbek quzyry, aqparattyq quzyr teledıdar,magnıtofon, telefon, faks, kompúter, prınter, modem, kóbeıtkish jáne aqparattyq tehnologıalar (aýdıo- beınetaspa, elektrondy poshta, jalpy aqparat quraldary, ǵalamtor) kómegimen qajetti aqparatty izdep, zerttep jáne tańdaı alyp, ony uıymdastyryp, qaıta óńdep jetkize alady. Bul quzyr oqýshynyń aınalamen tanysýdaǵy, oqýlyqtardaǵy, bilim aýmaǵyndaǵy aqparattardy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan.
Til tabysý quzyry Bul quzyr oqýshynyń tildi úırenýine baǵyttalyp, ony aınalamen tanysýda, ýaqıǵalardan tys qalmaýda qoldana alýy. Sonymen qatar topta, ujymda túrli qoǵamdyq rol atqarýyna kómek kórsetedi. Oqýshy ózin ózi tanystyra bilýi, hat jaza alýy, anketa toltyra alýy, ótinish jáne aryz jaza alýy, suraqtar qoıa bilýi, tartysýlardy uıymdastyrýy qajet.
Oqý-tanymdylyq quzyr
Oqýshynyń logıkalyq, metodologıalyq, jalpy bilim alý qyzmetiniń aıasynda, shynaıy obektilerdi zertteý , jeke tanymdylyq is-áreketi jınaǵynyń quzyry. Quzyrǵa maqsattalǵan, josparlanǵan, taldanǵan, sharttalǵan, ózin-ózi baǵalaı bilý, oqý - tanymdyǵynyń biliktiligi men bilimi engiziledi. Oqýshy nátıjeli kreatıvti (shyǵarmashylyq) biliktilikpen aınalysady;shyndyqpen baılanysty bilimmen quraldanady
Túsinip baǵalaý quzyrlyǵy. Bul quzyr oqýshynyń dúnıetanymynyń aıasynda qalyptasyp, sheshim qabyldaýda, óz is-áreketiniń orynymen baǵytyn, maqsatymen mindetterin qoıa bilýi. Bul quzyr oqýshynyń oqý nemese basqa da áreketterde ózin-ózi anyqtaý mehanızmi. Oqýshynyń jalpy tulǵalyq traektorıasy jáne ómir súrý baǵdarlamasy osyǵan tikeleı táýeldi.
Jalpy mádenı quzyr –oqýshy qyzmetiniń tájirıbesi jáne tanymdylyǵynan habardar bolý suraqtarynyń aýqymy. Bul adam jáne adamzattyń ómirin, rýhanı-adamgershilik negizderiniń, jeke halyqtardyń, áleýmettik kórinistiń jáne jón-joralǵynyń mádenı negizderin, otbasylyq, qoǵamdyq, ǵylymnyń jáne dinniń rólin, ulttyq jáne adamgershiliktik mádenıetiniń ózgeshelikterin kórsetedi.Joǵaryda aıtylǵandardyń barlyǵy aınalaǵa, búkil álemge, adam ómirine, sonyń ishinde mádenı demalysyn uıymdastyrýǵa áser etedi.
Jeke tulǵalyǵyn jetildirý quzyry. Oqýshynyń rýhanı, zeıindi jetilýine, emosıalyq ózin-ózi baqylaýy jáne qoldaýyna arnalǵan quzyr. Bunda oqýshy shynaıy obekt retinde kórsetedi. Ol úzdiksiz izdený arqyly, qajetti zamanaýı tulǵalyq qabiletterdi damytýymen, óziniń qyzyǵýshylyǵy men múmkinshilikterin jetildirýge yntalanyp, psıhologıalyq biliktiligin qalyptastyryp, shyńdaýǵa kirisedi. Sonymen qatar, bul ómir qaýipsizdiginiń is-áreketteri men qasıetteriniń kesheni dep esepteýge bolady.
Qoǵamdyq - eńbek quzyry. Bul quzyr oqýshynyń qoǵamı –azamattyq boryshtaryn (azamat rolinde: baqylaýshy, saılaýshy, ókil) bilýge, áleýmettik-eńbek aıasyn (tutynýshy retinde, satyp alýshy, klıent, óndirýshi) bilýge, otbasy qarym-qatynasy men boryshtaryn bilýge, ekonomıka jáne quqyqtyq, kásibı bilimin jetildirýge baǵyttalǵan
Al tulǵany básekege qabiletti etip tárbıeleý prosesi oqý tárbıe úrdisinde bastapqy maqsat etip qoıylsa, ol, árıne, orta bilim berý mektebinde quzyretti sabaq alýǵa nemese berýge tikeleı baılanysty.
Muǵalimniń quzyretti sabaqtaǵy aıqyndamasy
Elimizde tárbıelenýshilerdiń adamı-tulǵalyq qasıetterin aıqyndap, ony qalyptastyra alatyn muǵalimderdiń kásibı biliktiligin jáne bilimderin kóterý, eń aldymen olardyń psıhologıalyq-pedagogıkalyq quzyrettiligin asyrý eń ózekti máselelerdiń biri bolyp sanalady
Muǵalimniń kásibı aıqyndamasy úsh bloktan turady:
1. psıhologıalyq-pedagogıalyq bilimdiligi – bul jalpy kásibi bilimi.
2. psıhologıalyq-pedagogıalyq biliktiligi – sabaq berý prosesinde muǵalimniń óz bilimin jetkize alý qasıeti jáne qarym-qatynasty uıymdastyra bilýi.
3. Jeke tulǵalyq kásibı qasıetteriniń mańyzdylyǵy, muǵalimniń minez-qulqymen ósetin, pedagogıkalyq qyzmet prosesiniń ajyratylmas bir bóligi retinde qarastyrylady. (Bul jerde, jalpy muǵalimniń minez sıpaty, oqýshylarǵa áser ete otyryp, óziniń biliktiligimen bilimin shyńdalýy)
Jańa talaptarǵa baǵyna otyryp, muǵalimniń kásibı quzyrettiliginiń damýynyń negizgi joldaryn anyqtaýǵa bolady:
1. ádistemelik birlestikterde, shyǵarmashylyq toptardyń jumysy
2. zertteý, eksperımentaldy jumystar júrgizý
3. ınovasıalyq jumystar: jańa pedagogıkalyq tehnologıalardy meńgerý
4. pedagogıkalyq qoldaý túrlerin úırený
5. saıystarǵa, master-klasstar, forým jáne festıváldarǵa belsendi túrde qatysý
6. pedagogıkalyq tájirıbesin jınaqtaý
7. IKT paıdalana bilýi
Muǵalimniń kásibı quzyry, onyń bastapqy tájirıbeli biliktiligi jáne sheberligi, jas erekshelikterine sáıkes adamnyń tulǵalyq damýyna baılanysty belsendi, úzdiksiz úırenýinde qalyptasady. Joǵary quzyrly muǵalimmen tómen quzyrly muǵalimniń aıyrmashylyǵy, osy pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdi kásibı sheberligimen qoldana bilýinde. Pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdiń joǵary deńgeıde qalyptasýy muǵalimge, oqýshylarǵa aldyn alynǵan bilimderdi jáne jańa bilimdi dıfferensıaldy, áleýmettik, aýtopsıhologıalyq komponentter retinde uǵyndyryp, qalyptastyrýda, ıaǵnı osy bilimder olardyń qabilettiliginiń damýynda «kirpish» bolýyna kómektesedi. Oqýshylardyń qol jetkizgen jetistikteri, osy pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdiń nátıjesi bolyp tabylady. Pedagogıkalyq-psıhologıalyq komponentterdiń muǵalimniń aıqyn-metodologıalyq ustanymda qol jetkizgen nátıjege ádil baǵa berip, taldaýynyń negizi bolyp tabylady
Eger muǵalim oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikterin qarastyra otyryp, ońaı deńgeıden kúrdeli deńgeıge aýystyra alyp; aqparatty tómen deńgeıdegi oqýshylarǵa túsinikti etip, joǵary deńgeıdegi oqýshylar bilimine saı jasap; barlyǵyn nazardan tys qaldyrmaı, paıdaly is-áreketti qoldanyp otyrsa, ol muǵalim ónimdi sabaq bere aldy dep esepteýge bolady. Al qazirgi zaman bilim júıesiniń talaby da osy. Al qazirgi zaman sabaq berý talabyna saı, muǵalimniń oqýshylarmen til tabysý quzyryn tómendegideı biliktiligine baılanysty:
1. Kásibı qatynas retinde áleýmettik-psıhologıalyq mehanızmderdi sheber qoldaný ıaǵnı qandaıda bir maqsatqa jetý úshin oqýshymen til tabysa bilýi.
2. Óz betimen pedagogıkalyq máselelerdi oqýshylardyń damýyna óz kómegin tıgize alatyn faktorlarǵa súıene otyryp, sheshim qabyldaı alýy.
Degenmen, muǵalim biliktiliginiń jan-jaqtylyǵy men tereńdigi únemi ónimdi bola bermeıdi. Osy bilimmen biliktiliktiń damý deńgeıi, oqýshylarmen til tabysýymen sáıkes kele bermeıdi. Muǵalimniń joǵary kásiptiligi, osy kásipke qandaıda tulǵalik qabiletteri men qasıetteriniń tabıǵı bolmysyna negizdeledi.
Eger muǵalimniń kásibı quzyrlyǵyn damytatyn bolsaq, eń aldymen onyń maman retinde qalyptasýǵa kásibı mańyzdylyǵy bar qabiletterin ashý qajet.
Quzyretti sabaqty taldaý sqemasy
Jańa zaman talabyna saı muǵalim óz sabaǵyn tómendegideı krıterııler arqyly taldaý jasaıdy:
1. Sabaqtyń taraýdaǵy, taqyryptaǵy oryny; ótilgen taqyryppen baılanysy;
2. Sabaq ótilgen synypqa shynaıy minezdeme berý; sabaqty josparlaýda oqýshylardyń qandaı múmkindikteri eskerildi; jalpy jáne arnaıy biliktilikti eskerip, dıagnostıka jasaı alý;
3. Sabaqta qandaı mindetterdi atqardy:
A. Bilimdilik B.Tárbıelik S.Damytýshylyq
Qandaı máseleler mańyzdy bolyp, synyptyń jáne toptyń qandaı erekshelikterin eskerildi sekildi suraqtarǵa jaýap berý qajet.
4. Sabaq júıesin jańashalaý. Suraq-jaýap ótkizýge, jańa materıaldy engizýde, pysyqtaýda, úı jumysyn taldaýda ýaqyttan únemdep paıdalaný. Sabaq kezeńderiniń logıkalyq baılanysy.
5. Sabaqtyń mańyzdylyǵy qalaı sheshildi jáne ol sheshim ne úshin qoldanyldy.
6. Negizgi materıaldy engizýde, ádis-tásilder men sabaq túrleriniń qoldanylýy.
7. Oqýshylardyń bilimin, biliktiligin jáne olardy qoldana bilýin, meńgergenin baqylaý jumystarynyń uıymdastyrylýy.Baqylaý jumysynyń naqty ádis-tásilder arqyly júzege asýy.
8. Sabaqta oqý bólmesiniń múmkindikterinen paıdalaný.Tehnıka quraldary jáne kórgizbe quraldary ne maqsatta qoldanyldy?
9. Oqýshylardyń joǵary deńgeıde jumys jasaýy nemen súıemeldendi?
10. Sabaqta oqýshymen muǵalim arasyndaǵy mádenı qarym –qatynasy: psıhologıalyq atmosferanyń qalyptasýy.
11. Ýaqyt únemdiliginiń uıymdastyrylýy. Qandaı joldarmen ýaqytty únemdep paıdalandy?
12. Sabaqta keleńsiz jaǵdaılardy oılastyrýy. Sabaqty basqa da ádistemelik nusqalary qarastyryldy ma?
13. Muǵalim qoıǵan maqsatyna qol jetkizýi. Maqsatqa jetý úshin mindetterdi oryndaı aldyma? Eger oryndalmasa, ne úshin oryndaı almady jáne qashan, qaı ýaqytta oryndaıdy suraqtaryna jaýap izdeýi qajet.
Quzyretti shet tili muǵaliminiń sabaqty sátti ótkizý úshin, sabaqtyń mazmunymen ádistemeligine asa nazar aýdarýy qajet:
Sabaqtyń mazmundylyǵy:
1. Sabaqtyń ǵylymılyǵy
2. Sabaqtyń damytýshylyq jáne tárbıelik mańyzdylyǵy
3. Alǵan bilimdi ómirde qoldana bilýiniń mańyzdylyǵy: teorıany praktıkamen, ómirmen baılanystyrý
4. Oqýshylardyń toptyq jáne jeke jumystarynyń mazmuny
5. Oqýshylardyń belsendi tanymdylyǵymen qushtarlyǵyn uıymdastyrý
6. Ózindik jumystar arqyly jańa bilimmen biliktilikti praktıka júzinde qoldana alýy
7. Muǵalim tarapynan synyptyń atqarǵan jumysymen oqýshylardyń jeke jumystaryn jan-jaqty baqylaý
Quzyretti sabaq berýde qoldanylatyn ádis-tásilderge talap
1. Sabaqta qoldanylǵan ádis-tásilderdiń, sabaqty emosıonaldy, oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatýda jáne bilimge qushtarlyǵyn tárbıeleýmen sáıkestigi.
2. Sabaqtyń tempi men rıtmi optımaldy bolýy qajet, muǵalim jáne oqýshynyń is-áreketi atqarylǵan bolý kerek
3. Muǵalim jáne oqýshy arasynda tolyq túsinýshiliktiń ornatylýy, ıaǵnı pedagogıkalyq takttyń saqtalýy
4. Shyǵarmashylyqpen aınalysýda, jeńil psıhologıalyq atmosfera jasaý
5. Oqshylardyń jumysyn túrlendirip, ár túrli ádis-tásilderden qoldaný
6. Sabaq prosesi muǵalim arqyly baqylanyp otyrylady.
Oqýshynyń shet tili sabaǵynda aıqyn qyzmeti, muǵalimniń ózin ózi kóterýmen biliktiligin asyrý motıvasıalarynyń negizi dep sanaımyn. Motıvasıa negizderi etip birneshe quzyrlardan paıdalanýǵa bolady:
• Muǵaliminiń aqparatty - tehnologıalyq quzyry úlken rol atqarady. Bul quzyrdyń kórinisteri:kompúterlik bilimi arqyly qajetti aqparatty izdep ony tez arada óńdep, zamanaýı ınovasıalyq tehnologıalardan keń paıdalana alýy.
• Jeke tulǵalyǵyn jetildirý quzyry: ózdigimen baqylaý jasaý jáne damý; áleýmettik, tulǵalyq jáne qyzmettik sharttar (reflekster)
• Aqparattyq quzyr: kompúterlik bilimin nyǵaıtý, tańa tehnologıalardy quzyrly paıdalaný
Sabaq ótýdi tartymdy da qyzyqty uıymdastyrý úshin, ony qyzyqty formada ótkizý qajet. Bul muǵalimniń ózekti máselelerdi, oqytýdyń qyzyqty quraldaryn paıdalana otyryp, sheshýge bolady. Ol úshin metodıkalyq ádebıetterden alynǵan dıdaktıkalyq materıaldar alý qajet. Dıdaktıkalyq materıaldar sabaqta ýaqytty únemdep paıdalaný, oqýshylardyń tanymdylyǵyn belsendetýge áser etetin erekshe qural retinde paıdalanylady.
You Might Also Like
