InfoHub Logo

Jańa jyldyq merekeniń abyr-sabyry basylyp, ana jer, myna jerden tutanǵan ot shashý da taýsylyp, sý júretin turbalar da, terezelerdi estiler-estilmes qyp urǵan jel de, páterlerdegi aýa aıdaǵyshtardyń gýili de, shatyrlardyń shıqyly da áldeqaıda joǵalyp, kópqabatty úıler túngi keńistikte baýrap alar sıqyrly ertegige qulaq qoıǵandaı biraýyq tynyp qalǵan. Birneshe kún boıy qursaýlaǵan aıazdan keıin aýa sál býsanǵandaı bolyp, kóz jeter jerdi túgel qushaǵyna basqan qalyń tuman aınalany óziniń sheksizdigimen erekshe bir jumbaq kúıge batyrǵysy keletindeı. Búkil dúnıe osy bir múlgigen kúıde buryn-sońdy bolmaǵan áldebir ǵajaıypty kútip turǵandaı. Kóshe shamdarynyń tasasynda qaraýyta kórinetin toǵyz qabatty úıdiń ortańǵy qabatynyń ǵana shamy sónbepti.

Shaǵyn as úıdiń qabyrǵasyna shyrsha pishinin keltirip bezendirilgen jyltyldaq mıshýra men terezege japsyrylǵan qar túıirshikteriniń sýreti, ústel ústinde ybyrsyǵan kámpıt qoraptary, rakovınadaǵy jýylmaǵan mıkser men un jabysqan tabaqsha bul úıde de jańa jyldy toılaýdyń yrymyn jasaǵanyn kórseter edi. Oryndyqta otyrǵan kúıi buryshtaǵy gazplıtadan kóz almaı oılanyp otyrǵan kelinshektiń júziniń solǵyndyǵy men janaryndaǵy aýyr oı ǵana onyń ishki dúnıesiniń eshqandaı merekeni kútpegenin, eń bolmasa ózge áıelderdenqalmaı salondarda kezek kútip tyrnaǵyn árlep, shashyna lak shashtyryp jasanbaǵanyn baıqatady. Kózin gaz plıtadan almaǵan kúıi eki saýsaǵynynyń arasyna qystyrǵan shylymyn soryp otyryp, «osy sońǵy shylym bolsyn, endi boldym, tastaý kerek» dep oılady. Ózine osymen neshinshi ret ýáde bergenin oılaǵysy kelmedi. Kúni boıy tynym kórmegennen ábden sharshaǵanyn endi bilip otyr. Sońǵy kezderi uıqysy qashqan kelinshek gazdy qosyp qoıyp uıqyǵa ketý, sol uıyqtaǵan kúıi oıanbaý týraly oılarynyń da qatty sharshaǵandyqtan kúsh ala bastaǵanyn sezedi. «Qudaı saqtasyn, gazplıtany qosyp qoıyp ulyn qushaǵyna qysqan kúıi uıyqtap ketýdi, sol uıyqtaǵannan oıanbaýdy qaıdan oılap júr ózi, tfý, ne bolǵan ózine... joq, qaıdaǵy uıyqtap ketken...uıyqtamaıdy...adam júıkelese qaıdaǵyny oılaı bastaıdy eken aý, o nesi eı, aýrý bala baǵyp otyrǵan jer betinde jalǵyz ózi sekildi taýsylyp... ulyn ómirge ákeldi jáne oǵan meıirimdi ana bolýy tıis».

Óz-ózinen balalap, qaptaǵan qańǵybas oılar qamalap kele beretini nesi eken. Mine, taǵy bir oı kımeleıdi. Tap qazir bul ózi kim? Bir kezde, osydan kóp jyl buryn bireýdiń úkilegen jalǵyz qyzy bolyp erkelegeni, alǵyr oqýshy, izdengish stýdent, jaýapty maman bolǵany ras, biraq, onyń bári ótken shaq. Endi... eshkim emes, muny basqa bóten adamdardan ajyratyp jatpaıtyn Seriktiń mamasy ǵana. Jáne solaı qala beredi. Osy sátte kelinshek basqa qalada turatyn qyzdaryn kórgisi keldi. Keshe telefonmen sóılesse de olardyń daýsyn estimegeli biraz jyl ótkendeı sezildi týra. «Eki ápkesi de jalǵyz baýyrlary úshin dep jańa jyl men týǵan kúninde syılyq jasaýdy umytpaıdy, shesheleriniń kóńilin kóterý úshin tyrysyp jatady, baýyrmal júrekterińnen aınaldym aý». Aıymnyń kirpigine shyq tundy. Endi tósekke qısaıýdyń máni de joq, azdan soń Serik te oıanar. Sosyn... keshegiden aýmaıtyn taǵy bir kún, arǵy, budan bir aı burynǵy kúnnen esh aıyrmasy joq tirlik bastalady. Aıym betin sýyq sýmen jýyp alyp, aınaǵa úńildi. Kózi men erniniń aınalasyndaǵy ájimderi kóbeıe túsipti.

***

Aqyryn basyp ulynyń bólmesine kirdi, Serik uıqy qushaǵynda. Osy jatysynda budan súıkimdi, budan momaqan, budan tátti bala bar ma! Ulynyń qol-aıaǵy uzara túsken be, boıy óseıin degen ǵoı, jaryǵym sol. Qudaı aý, kózin jartylaı ashyp, bir qolyn basynyń astyna salyp jatyp uıyqtaıtyny aýmaǵan ákesiniń ádeti.Ákesi de óstip bir qolyn basynyń astyna qoıyp, bir qolymen muny qushaqtaı jatatyn, jas kelinshek ornynan qozǵalmaq bolǵan saıyn eri qushaǵyna qysa túsetin. Oıyna qaıdaǵy-jaıdaǵy túsip, kúrsinip qalǵanyn ózi de baıqamaǵan kelinshek ulynyń ashylyp qalǵan kórpesin qymtaı túseıin dedi de, kereýettiń shetine sozǵan qolyn tartyp ala qoıdy. Oıanyp keter. Uıyqtasyn. Túnde ekeýi alyp bara jatqan sharýalary bolmaca da, Serik ár kanaldy bir aýystyryp, Aıymnyń ózi shkaftardy jınastyryp uıqyǵa tym kesh jatqan. Ulynyń ár jerde shashylyp qalǵan kıimderin aıaq jaqtaǵy ústelge ilip jatyp, ishinen «qulynym aý, botam aý sol, sharshaǵan eken ózi» dep emirenip qoıdy. Bul kezde kóshe shamdary sónip, ersili-qarsyly aǵyndaǵan kólikter kóbeıip, qarań-qurań etken adam qarasy da kózge jıi shalynyp, qala uıqysynan oıanyp jatyr edi. Ol úı ishindegi tynyshtyqty soza túskisi keldi.«Seriktiń tańǵy asyn pisirip qoıaıyn. Jańa jórgekter ákelip qoıý kerek eken aý» (bul joly úlken balanyń óz betinshe dáretke otyrmaıtynyn onsha ýaıym etpedi, júzinde tek ulynyń aman júrgenine shúkirshiligi ǵana jazýly turdy)... Serigim, aq Serik qoı ol».

Bul esimdi balanyń ájesi ákesine serik bolsyn dep qoıǵan edi. Aıym turmysqa jasy jıyrma altyǵa jaqyndaǵanda shyqqan, birinen soń biri dúnıege kelgen eki qyz úıdiń ishine jylylyq pen shýaq ala keldi. Arada jyldar ótti, oblys ortalyǵynyń bir aýdanynda basqa ulynyń qolynda turatyn enesi: «Qyzdar boıjetedi, sosyn bir-bir úıdiń otyn jaǵýǵa ketedi, bir ul taýyp al, erteń kúıeýińmen ekeýden ekeý shoshaıyp otyramysyńdar» degendi kelinniń qulaǵyna kelgen saıyn salatyn.«Osykúngi áıelder bir-eki baladan keıin toqtap qalady, óıtip júrme, aınalaıyn, Aıanjannyń artynan bir qara ilessin» deýdi umytpaıtyn enesi telefonmen sóılesken saıyn. Enesi aıta bergesin be, Aıymnyń ózi de osylaı oılaı bastaǵan. Onyń ústine úıdegi eki qyz ósip boıjetken saıyn jas sábıdi ańsaı bastaǵandaı ma aý, jórgek ıisin saǵynǵandaı ma aý... Biraq, ol sábı enesi qalaǵandaı ul bola qoısa jaqsy ǵoı, e-e, meıli, Qudaıdyń buıyrtqany bolady da.

Kúnderdiń kúninde kúıeýiniń de moıny bosap, bir sát aınalasyna, áıeline nazar aýdaryp... munyń arty ekeýi úshin de qaıtadan ekinshi kóktem ornaǵandaı syrly shaqqa ulasqandaı bolyp, týra on alty jyl burynǵydaı, bir-birine qaıta ǵashyq bolǵandaı sezimdi bastan keshsin. Osynaý qaıta jańǵyrǵan qushtarlyq sezimnen keıin Aıymnyń tábeti tuzdalǵan qıarǵa shapty emes pe. Ekeýiniń de qýanyshynda shek joq edi. Enesi de «túsimde mal qoranyń syrtyn qoıyp, ishin de aqtap jatyr ekenmin, qudaı sheber, tipti bir qarasam, mal soıatyn pyshaq saýdalap júrmin, týra mynadaı (kempir shyntaǵyna deıin túrinip jiberip, qolymen ólshegendeı kórsetti) uzyn, bir kerim ótkir, uzyn sapty kúmis pyshaq eken, túsim jaqsy, tipá-tipá, bul erkek balaǵa kóringeni, buıyrsa, Aıanjanymnyń uly bolady» dep qýanǵan. «Oı, bizdiń apamnyń kóretin túsi de erekshe ǵoı, áıtpese mal soıatyn uzyn sapty kúmis pyshaqtyń ózi arhaızmge aınalyp ketken joq pa» dep rahattana kúlisken kúıeýi ekeýi. Qudanyń qudireti, 20 aptaǵa tolǵanda ÝZI-de ishtegi sharananyń ul ekenin aıtty. Qyzdar da baýyrlarynyń ómirge kelýin asyǵa kútti. Oıpyrmaı, jasy qyryqqa ilikkenáıelge ekiqabat bolý ersi, onsha jaraspaıdy, ári densaýlyǵyna kúsh túsedi degendi kim aıtyp júr, Aıym bul kezde júzine araı júgirip, ajarlanyp, tolysyp, kúıeýine erkeleı qarap, kerbez qalyp taýyp, sharshamasa da boldyryp júrgendeı aıaǵyn áreń alyp, kúıeýiniń qaljyńdarynaerkeleı burtıyp, erteń jaryq dúnıege balpanaqtaı ul ákelem degen ishki qýanyshy qıalyn terbep, janyn jylytyp, bir jaımashýaq kúıdi bastan keshken. Adam ózi balanyń qadirin osy jasta bile túse me, bópesi úshin kishkentaı bashmaqtardy da óz qolymen toqydy, syrmaly keýdesheniń órnegin de erekshe ádemi salǵan.

Dárigerler bosaný jasy ulǵaıǵan dep munyń paraqshasyna túrtip qoıýdy umytpasa da Aıymnyń bosanýy sonshalyqty aýyr bolǵan joq, tek bári taǵatsyzdana kútken shaqalaqtyń týǵan boıda durys tynys almaǵany ǵana shoshytty. Barlyq medısınalyq tásilderdi qoldanyp balany tiriltip alǵan dárigerler ony úıge birden bermedi, birneshe aptadan soń baryp besik toıy jasalyp, kelýimen úı ishin qýantqan sábı shynymen súıkimdi edi. Ákesi aınalshyqtap ulynyń qasynan shyqpaıtyn, ájesi pensıasyn alǵan saıyn Serikjanǵa dep alǵan kıimder men oıynshyqtardy alyp jetetin. «Serikjan jótelip qalmasyn, balkondy jap, Serikjan oıanyp ketpesin, teledıdardyń daýsyn bas»! Báriniń jany sol balanyń ústinde. Enesi de kelgen saıyn «aýmaǵan Aıannyń kishkentaı kezi,ol da tap osylaı kózinen jas shyqpaı jylaıtyn, kánsertin sozyp otyryp alatyny ákesine qalaı tartqan deseıshi!» dep súısinetin. Qushaǵyna qysyp, sholp-sholp súıip alatyn. Sol kezde oqys qımyldan ba, bala shar ete túsetin. Aıym jarty jyldan soń Seriktiń qaıtadan ózinen-ózi dem jetpeı tunshyǵa bastaǵanyn baıqady. Tipti birde qatty jylaǵan bala kógerip, kózi qylılanyp ketkendeı kóringen. Qaıtadan aýrýhana tabaldyryǵyn attap, qajetti em-sharalar jasaldy. Serikke segiz aı tolǵanda nevrolog Aıymǵabalanyń damýynda kidiris bolýy múmkin ekenin aıtty. Al, arada birneshe aılar ótkende Seriktiń júıke júıesinde endi baıqalǵan buzylystyń keleshekte qanshalyqty qıyn bolatynynda kádimgideı aýa raıyn aıtqandaı qylyp aıta saldy. Osylaısha Seriktiń aýrý tarıhyna mentaldyq buzylystyń aýyr túri degen dıagnoz jazyldy. Aıtyp jatqan sózine sonshalyqty salmaq bermeı-aq, mańyzdy kúıge enbesten jep-jeńil aıta salǵasyn ba, Aıym da dárigerdiń aıtqanynjúregine jaqyn almady. Shynynda qaı ana balasyn aýrý deýge qıa alady? Aıymnyń da eki beti tompıǵan, qońyrqaı shashtary buıralanǵan, aqquba óńdi súıkimdi sábıin syrqaty bar deýge oıy barmaıtyn.

Aılar óte berdi. Serik ózge balalar sekildi sheshesin kórgende qýanbady, eki qolyn joǵary kóterip talpynbady, ózine emirengendi, aldyna alyp áldılegendi de jaqtyrmaıtyn. Jasqa tolǵanda júre bastady, biraq basqalar kútkendeı mama dep te, papa dep te aıtpady, «a-a-aaa,a-a-aaa» deıtin kún uzaqqa. Keıde tynbastan baqyra beredi. Ákesin kórgende qýanyp ýildemek túgili... onyń kózi eshkimge túspeıtin. Sábı eshkimge emes, óziniń ishine, basqalarǵa jumbaqtaý óz álemine ǵana kóz salatyndaı. Osyny baıqaǵan saıyn Aıymnyń kóńili áp-sátte júdep qalatyn. Budan ári balasynyń jaıy ne bolmaq, bulardy ne kútip tur, Aıym úshin munyń bári belgisiz. Bárinen úreılisi, bárinen qorqynyshtysy belgisizdik ekenin sonda bildi emes pe? Enesi de burynǵydaı eljiregendi qoıyp, Seriktiń qasynda uzaq qalmaýǵa tyrysatyndaı, «tym erkeletip yrbańdatyp jiberipsiń, ózi áljýaz, aýrýshań, Aıanjan bala bolyp aýyryp kórgen joq edi» dep kúńkildep qalǵanyn bul elemeıtin. Oıbaý aý, tipti Aıymnyń aıtylǵan ár sózge mán berip, astar ańdyp otyratyn murshasy boldy ma deseıshi, bar oıy sábıi tumaýratpasa, aýyrmasa, mazasy ketip jylamasa eken deıdi.Seriktiń aıaǵy shyqty degenshe úıden maza ketkendeı boldy. Seriktiń qolyna túskenin búldirip, qıratatyn ádetinen zárezap bolǵan áke-sheshesi páterin tártipsiz janýary bar adamdar sekildi jabdyqtap-jasaqtaı bastady. endi úıdegi barlyq zattyń orny ózgerdi, dúnıe-múlik jańa tártippen qoıyldy, bárin joǵaryǵa, balanyń qoly jetpeıtin jerge qoıatyn ádetke qyzdar da úırendi. Áıtpese... qoly jetken dúnıeniń bárin laqtyryp, bir-birine soǵyp, kúl-talqanyn shyǵaryp, iske alǵysyz qylyp tastaıtyn boldy.

— Ol nege únemi baqyra beredi? — dep surady Aıym nevrolog dárigerdiń qabyldaýynda bolǵanda.

— Mundaı balalardyń óz álemi bar,olar syrtqy álemmenbaılanysta bolǵysy kelmegendikten óziniń mıynda bolyp jatqan nárselerdi basyp, úzip tastaǵysy keledi. Óıtkeni, syrttaǵy orta onyń júıkesine tıedi, osy kezde bireýi basyn qabyrǵaǵa soǵady, bireýi baqyra bastaıdy.

— Endi... ne bolady?

Qalaı desem eken... Siz ony jaqsy kórýge tıissiz. Ata-ananyń mahabbaty ǵana balany baqytty etedi. Aýtısterdiń arasynan úlken oıshyldar, ataqty ǵalymdar, uly adamdar shyqqanyn biletin shyǵarsyz.

Aıymǵa balasynyń ataqty ǵalym bolǵany qajet emes edi. Danyshpan bolmaı aq qoısynshy. Serigi kádimgideı kúletin, jylaıtyn, anasyn izdeıtin, árneni bir surap tyqyldap júretin bala bolsa eken. Aıym osyny armandady.

***

Kún shýaǵyn molynan tókken, keshki mezgiliniń ózi maı tońǵysyz jyly mamyrdyń basy edi. Biraýyq taza aýa jutsyn ári oınasyn dep Aıym da balasyn alyp aýlaǵa shyqty, ózge balalar da shúpirlesip oınap jatyr eken. Qarap turǵan adamnyń kóńili qýanatyn kórinis, kishkene úsh qyz biriniń shashyn biri órip, aýyzdaryn tompaıtyp áńgimelesip qoıady. Kúlkileri qandaı! Syńǵyr-syńǵyr, byldyr-byldyr. Bir mezette tepkishegi bar máshınesimen áýre bolyp júrgen kók kúrteli úsh jasar bala aspanǵa qarap, «qalańdal, qala, samolet»! dep aıqaılady. R-dy aıta almasa da sózderi anyq. Shattana daýystaıdy. Qolyn shapalaqtap qýanady. Bala samolet kózden ǵaıyp bolsa da sol jaqqa uzaq qarap turdy. Átkenshektegi kishkentaı qyz ózin terbetken sheshesine «joǵary, taǵy, taǵy qattyraq terbetshi» dep jatty. Tek Serik qana eshkimge nazar salmastan ózimen-ózi otyra berdi. Ol eshqashan áldenege tańyrqap, bir ret te bolsa da saýsaǵymen áldeneni nusqap sheshesine kórsetken emes. Balalar onymen oınamaıtyn. Óıtkeni Serik eshkimdi baıqamaıtyn, eshteńege kóńil aýdarmaıtyn. Balany aınalyp-tolǵanyp,ana men balanyń arasynda bolatyn ózara jyly qarym-qatynas ornatam deý bekershilik edi, ulynyń áńgimege, oıynǵa shaqyrǵanǵa nazar salmaıtynyna Aıymnyń kózi jetti, osyǵan kóńilimen kóndige bastady, ózge analar sekildiulyn ertemen balabaqshaǵa aparyp, keshte saǵynyp qaýyshýdyń ornyna endi tek ulyn kózden tasa qylmaı, baqylap otyrýy tıis ekenin uqqanda ýaıymy odan saıyn qalyńdap, birneshe jasqa qartaıyp ketkendeı boldy.

***

A-a-aa, a-a-aaa... Ulynyń uıqydan turǵanyn kútip júrgen Aıym ony qushaǵyna basyp, aınalyp-tolǵandy. Onyń aınalǵany — syrttaı tyńdap turǵan adamnyń ózin eljiretip, keýdesine erekshe shýaq quıatyndaı. «Aınalyp qana keteıin, jan botam. Júregim. Kúndiz-túni jarqyrap turatyn kip-kishkentaı kúnim aý, sol». Osy sózdi aıtqanda onyń júzinde manaǵy solǵyndyǵynan iz qalmaı, janarynda ulyna degen meıir tunyp, osy sát úshin ómirge rıza bolǵan bir qanaǵat sezimi turdy. Anasynyń meıirlengenine de, eki betinen qushyp súıgenine de nazar salmaǵan bala uıqysyn asha almaǵandaı qabaǵyn kirjıtip, pyrs-pyrs etip jylaı bastady. A-a-aa... Ana úshin balasynyń daýsynan jaǵymdy ún bolýy múmkin be ózi.«Qazir, botam, jýynamyz, sosyn tańǵy as ishemiz» -degen sheshesi ulyn jýynatyn bólmege qaraı jetektedi. Oǵan degen ıogýrtty daıyndap, botqany da ulynyń súıikti ydysyna saldy. Kúnde bir mezgilde, bir ǵana kók tústi ydystan as ishý onyń buljymas ádetine aınalǵan. Qashannan solaı edi? Aıymnyń esinde joq. Ulynyń birsydyrǵy kúnderi ótip jatqan bólmede úsh teledıdar bar, segiz jasar ul áýeli sonyń bireýine janaryn aýdarady, sosyn ekinshisine burylady, sosyn úshinshi ekranǵa... Osylaı onyń kúni ótedi. Ortada gazetter qalaı bolsa solaı shashylyp jatyr. Bul Seriktiń gazetteri. Aıym gazet satatyn dúńgirshekten merzimi ótken gazetterdi toltyryp ákelip qoıady. Serik keıde ózinen ózi úreılenip, mazasy ketip, kóńil-kúıi álemtapyryq kúıge túskende osy gazetterdi jyrtyp, usaq bólikterge bólip, qıqymdap tastaǵan kezde baryp sabasyna túsip, sabyrly kúıge enedi. Dáriger onyń bul minezin aýtoagressıa dep ataıdy. Bul minez Seriktiń boıynan keıde qatty, keıde báseń kórinedi. Keıde Seriktiń óziniń basyn ózi urǵylap, óziniń aıaǵyn ózi syndyrmaq bolyp ashýǵa minetini bar. Balany oǵan unamaıtyn, oǵan jaǵymsyz kóringen jerden súırelep alyp shyǵýǵa da bolar edi, biraq, sońǵy kezde Aıymnyń ulyn súıreleýge áli kelmeýge aınaldy. Ózi quralpy balalarǵa qaraǵanda iri deneli, tolyqtaý ul kún ótken saıyn kúsh alyp barady. Erteń bul zińgitteı jigit bolǵanda qaıtem, alpamsadaı erkekke aınalǵanda meni qańbaq qurly kórmeıdi aý degen oı kelinshekti jasyta túsedi. Serikte qaýip degen uǵym joq. Eger kóshede ketip bara jatqanda áldebir shalshyqty kórse, eshteńege qaramastan soǵan júgiredi, dál qasynan kólik ótip jatsa da eshteńege qaramaıdy.

Osy segiz jyl ishinde Aıym nesheme oı keshpedi deısiz, sýyqqa qaltyraı tońyp, jańbyrǵa jaýraǵan kúzgi japyraqtyń kúıin keshken jarym kóńilin nendeı kúıge bıletpedi deısiz. Keı túnderi kirpik ilmeı shyǵýdy, uıyqtamastan kelesi kúnderdi qarsy alýdy úırendi. Qurbylarynsyz, týystarynsyz ómir súrýge de adam kóndigip ketedi eken. Úlkeni basqa shańyraqtyń adamyna aınalǵan, kishisi Almatyda oqyp jatqan qyzdaryn oılasa ózin olardyń aldynda kináli sezinetini bar. Oǵan sebep te joq emes. Qazir ol naǵashy áje atandy, úlken qyzy turmysqa shyǵyp, jıen súıdirgen. Biraq, Aıymnyń oǵan baratyn da, kishkentaı jıenniń qasynda biraýyq otyratyn da ýaqyty men murǵasy joq. Qyzdarynyń jaǵdaıyn telefonmen surap otyrǵany bolmasa, olardyń ishinde qandaı muńy, anasyna aıtar qandaı syry baryn da bilmeıdi. Onyń kúni ulynyń qasynda ótip jatyr, Serikke ǵana kóńil bóledi. Serik úshin jaqsy sheshe bolǵysy kelip, soǵan talpynǵan saıyn qyzdary týraly oılaý esinen shyǵyp ketetindeı. Áıteýir, qyzdaryna kelgende kúshi, qýaty qalmaıtyndaı. Ol bar qýatyn Serikke jumsaıdy.

Bir oqıǵa esinen ketpeıdi. Ol kezde kishi qyzy Shynardyń úshinshi oqıtyn kezi. Sol kezde kanıkýlǵa shyqty ma álde týǵan kúni me edi, qazir anyq esinde qalmapty, áıteýir, bir kúni kishi qyzyn erkeletip, onymen birge oınap, ádemi kóılek satyp ákelip, aınalyp-tolǵanyp sol kúndi keremet ótkizgen.Sonda ǵoı kishkentaı Shynardyń: «Anashym, sen sondaı keremetsiń! Sen sondaı... ádemisiń, anashym»! dep buǵan balalyq yqylasyn bildirgen. Aıym osy sátte kishkentaı qyzynyń sonshalyqty eljiregen kóńilin kórip jylap jibere jazdady, Serikke ǵana kóńil bólip, Serikti ǵana aıalap, soǵan ǵana meıirimin tógip júrip qyzdaryn umytyp ketkeni óziniń janyn aýyrtty, sol sátte ózine ishteı sert bergendeı boldy, budan bylaı qansha sharshasa da, qınalsa da qyzdarynyń aldynda únemi ádemi, kóńildi bolyp júrýi kerek! Serik dep júrip, tipti, kúıeýimen bir tósekke jatpaǵaly da bes jyldan asypty aý... Álde alty jyl ma... Sol salqyndyqtyń qalaı bastalǵany ǵana keshegideı esinde. Seriktiń basqa balalardan ereksheligi kózge anyq kórine bastaǵanda Aıym kúıeýine aqyryn ǵana dárigerdiń qoıǵan dıagnozy týraly aıtty.

— Sonda seniń balań psıh pa? Ómir boıy osylaı qala ma? — degen sonda kúıeýi. Bul sózdi umyta almas.

— Serik seniń de balań.

— Mmm...

— Ulym dúnıege keldi dep qalaı qýanǵanyńdy, toılaǵanyńdy umyttyń ba?

—...

— Eınshteın, Darvın, bári de osyndaı bolǵan. Bul aýrýdy tek dárimen emdeı almaısyń, oǵan ata-ananyń mahabbaty kerek... Aıym osylaı dep aıta bastap, sózin ári qaraı jalǵaı almaı jylap qalǵany esinde.

***

Aıym jýynatyn bólmede ulyna tis shaıýdy kezekti ret úıretip jatqan kezde bireý qońyraýdy basty. Tipti ústi-ústine basa túsedi. Tómengi qabattaǵy kórshisi eken.

Meniń kelgen sebebim — balańyzdy kishkene tártipke shaqyrsańyz dep edim. Túni boıy batareıalardy birdeńemen uryp, edenge tars-tars etkizip oıynshyqtardy laqtyrady, keıde toqtamaı jylaıdy. Túsinesiz ǵoı, bul úıdiń qabyrǵasy tym juqa,bári estiledi, balańyz bir jylasa qoımaıdy, úıge kisi-misi kelgende de yńǵaısyzdaý, tym erke bolyp ketken aý.

— Keshirińiz. Mazańyzdy alsaq keshirim ótinemiz. Meniń balam azdap ereksheleý bala, — dep kúldi kelinshek. Ózi kúlgenimen beti qozǵalmady.

— Erekshe degen... qalaı ol? Qazir bári balasyn artyq týǵan, erekshe kóretin boldy ǵoı. Kórshisi eptep mysqyldaǵandaı boldy.

— Azdap aýytqýshylyǵy bar. Aýtızm deıdi ǵoı, estýińiz bar shyǵar... Osyny aıtqanda áıeldińishinen birdeńeler úzilip jatqandaı boldy. Sóıtti de qaıtadan jasandy jymıdy.

— Keshirińiz, — dedi kórshisi. Ol bir sátke ózinen-ózi yńǵaısyzdanyp, qyzaryp ketkendeı boldy. — Aıyp etpeńiz. Men bilmedim.

Odan keıin de Serik talaı ret edendi dúńkildetip, batareıany tarsyldatyp, mazasyn alsa da, kórshisi qaıtyp qońyraý basqan emes.

***

Aıym damylsyz soǵylǵan telefon qońyraýyn estise de basyp tastady. Telefon taǵy dyńyldaı jóneldi. Taǵy basyp tastady. Bul habarlasýshynyń enesi ekenin kórip otyrsa da telefondy alǵysy kelmedi. Ne betimen habarlasady eken? — dep yzalandy ishinen. Bir kezde ýotsapqa habarlama keldi. «Aınalaıyn, Aıym shyraǵym. Amansyńdar ma? Jańa jyldaryńmen, aınalaıyn. Serikjan qalaı, maǵan áli ókpelep júrmisiń? Aljyǵan kempirdi keshir... aınalaıyn. Jańa jylda ókpeni umytaıyq. Serikjanymdy saǵyndym, kóreıin dep edim» dep jazypty.

Enesimen aradaǵy ókpeni qaıdan umytsyn? Umyta almas!Nemeresi dúnıege kelgende sol boıda semiz qoıdy soıyp alyp, arqasyna qurt-maı toly sómkeni arqalaı jetken, shildehanada nemeremniń toıynda nemdi aıaıyn dep jıǵan-tergenin toıbastar qylyp taratyp bergen, meıirimi tasyp-tógilip jatatyn aqkóńil enesin kúnderdiń kúninde ózgere qalady dep bul oılady deımisiń. Adam minezi tereńine boılaý múmkin emes myń san qatpardan turatynyn Aıym bilse de, ómirdiń birazyn kórgen kári adamnyń qıyndyqta bulardy aqylymen, biligimen demeýdiń ornyna aıaq asty minez tanytyp, óz nemeresinen jalt burylǵanynyń sebebine úńilgen de emes, soǵan tyryspaǵany da anyq. «Óziniń týǵan nemeresin ózekke teýip, endi kelip saǵyndym deıdi ǵoı» dep ókpelegen kúıi Aıym ishinen lyqsyp kóterilgen ashýmen júrip áp-sátte as úıdi muntazdaı etip jınap tastaǵanyn baıqamady.

«Myna balańdy durystap qarat, aýzynan sýy aǵyp, ózimen ózi júredi, bul ne bolady, bizdiń áýletimizde mundaı aýrý eshqashan bolmaǵan, shamasy naǵashylarynan shyǵar» degen birde enesi. Aıym úndemedi, enesiniń sózi kóńiline kelse de qarsy jaýap bergisi kelmedi. Enesi sońǵy kelgeninde de úıdiń astań-kesteńi shyǵyp jatqan. Ydysyndaǵy tamaqty qolymen qaǵyp jiberip laq etkizip tógip tastaǵan Serik damylsyz aıqaılap baqyra berdi, kelinshek ne enesine qonaqjaılyq kórseterin, ne balasyna qararyn bilmeı sasty. «Osy úıge kelseń jóndep shaıyńdy da ishe almaısyń, Aıan da azyp, shúńkıip ketipti, oǵan qarap jatqan sen joq, esi-kógiń myna bala, ózderińdi qor qylmaı bul balany kemtarlardyń bálnesine aparyp tapsyrsańshy. Saǵynsań baryp turarsyń» degen enesi syzdanyp otyryp. Ózi júıkelep júrgen Aıymnyń qany basyna shapshyp, lezde shekesi ysyp ketkendeı boldy. Ashý Aıymǵa eshteńe oılatpady. «Aýrý bolsa da óz balam, eshqaıda tapsyrmaımyn, eger kórgińiz kelmese bul úıge kelmeńiz!» dep saldy. Enesi eshteńe demesten shyǵyp júre berdi.

Aıym bir sátke bolsynulyn arnaıy mekemege aparyp tastaı almas edi. Oıbaý aý, ondaı mekemede munyń balasyna kim qaraıdy deısiń?Mundaı naýqasy bar balaǵa únemi psıhoterapıa kerek ekenin, dárisin ýaqytyly bermese bolmaıtynyn enesi qalısha túsinbeıdi? Dárigerlerge barý, arnaıy mamandardyń sabaǵyna qatysý... Aıymnyń ómiri túgelimen ózgerdi.

Kúıeýiniń de júıkesi syr berip, sońǵy kezde kez kelgen nársege bola shyrtyldaı bastaǵanyn ańǵaratyn. Basynda Aıymǵa kúıeýi de balasynyń jaǵdaıyn ishteı ýaıym etip, qaıǵyratyndaı kóringen, biraq kele-kele onyń Serikteı aýrý balasy baryna uıalatynyn, tipti qorlanatynyn baıqady. Birde Seriktiń ákesi balasynyń eshteńege kóz salmaı, bólmeni maqsatsyz kezip, keıde stol astyna kirip ózimen-ózi yńyldap otyrǵan keıpine qarap otyryp úmitsizdikke toly daýyspen: «Osyny ınternatqa bereıik. Ol jerde psıhıatrlar onymen aınalysady. Men ómirimdi aýrý balany asyraýmen ótkizgim kelmeıdi» dep qaldy. Osylaı dedi de jalt etip buǵan qarady. Aıym kúıeýiniń jańa ǵana ózi aıtqan sózinen ózi shoshyp ketkenin kórdi. Biraq, aıtylǵan sózdi qaıtara almaısyń. Osydan keıin-aq, kúıeýi men áıeliniń arasynda boı bermes alyp, tastaı sýyq qabyrǵa-qamal turyp qaldy. Aıymnyń Serik týraly, onyń búgin ne istegeni, ne úırengeni týraly áńgimesin tyńdaýǵa Aıannyń zaýqy bolmaıtyn. Keı kúnderi jumysyn syltaýratyp kelmeı qalatyn boldy. Kúnderdiń kúninde... eshteńeni túsindirmesten, eshteńe demesten zattaryn jınap ketti de qaldy. Aıymnyń sol mınýttarda kúıeýine eshteńe deı almaǵany, qapelimde aýzyna sóz túspegeni nesi? «Nege ketesiń, óz balańnan, óz áıelińnen nege bezdiń»? degendi aıtsa, aıaǵyna jarmasyp, jolyn bógese, bireý onyń artyq dep sóger me edi muny? Baıaǵysha erkeleı kelip moınyna asylyp, kúıeýin ejelgi qushtarlyq sezimmen qushyp turyp, «bizdi tastamashy, senen basqa kimimiz bar?» dep kóziniń jasyn bulasa munyń jan dúnıesindegi daýyl kúıeýiniń kóńilindegi tolqyndy qozǵamas pa edi? Tipti ashýlanyp, «Aýrý baladan qashqanyń ba, álsiz áıeldiń moınyna artyp, óz balańnan qashyp bara jatqan qorqaq ekensiń»! dep tulan tutyp, zárin shashsa da soǵan qaqysy bar edi ǵoı. Joq, Aıym zattaryn jıystyryp jatqan kúıeýine melshıip, eshqandaı emosıasyz qarap turdy emes pe? Tek esik jabylǵasyn baryp eńirep turyp uzaq-uzaq jylaǵan, jylap otyryp óziniń sońǵy kezderi kúıeýine salqyn qabaq tanytyp, keldiń aý, kettiń aý demesten, tap bir kelisim-shartpen ǵana bir úıdi bólisip júrgen ejelgi tanystardaı tirshilik keshkenin esine alǵan, óziniń qushaǵy ystyq, kóńili keń áıel bolýdan qalǵanyn moıyndaǵan. Bárin qoıshy, Aıymnyń bárinen buryn qyzdaryna ne aıtaryn bilmeı qınalǵany aı. Kishi qyz ákesin bólek jaqsy kóretin, ákesi dese jany bólek-tin, oǵan qalaı túsindirmek, úlken qyz kúıeýiniń aldynda jer boldy aý, quda-qudaǵı ne oılaıdy dep te ýaıym keshti. Odan beri de eshteńe ózgergen joq, kishkentaı Serik óziniń basqalar úshin túsiniksiz áleminde burynǵysha ómir súrip jatyr. Jańa jyl aldynda Seriktiń ákesi telefon shaldy. «Qalǵan kóńil — shyqqan jan» dese de, páterdi ulynyń atyna jazyp qaldyrǵany bar, aı saıyn aqshalaı kómektesip turatyny bar, sony eskerip Aıym da kúıeýimen barynsha sabyrly sóıleskisi keledi.

— Bala qalaı?

— Jaman emes, birqalypty.

— Aıym...

— Aıta ber.

— Saǵan ótinishim bar edi...

— Ia...

— Men úılendim, estigen shyǵarsyń. Alda-jalda kórip jatsań oǵan bizdiń aýrý balamyz bar ekenin aıtpaı aq qoıshy.

— Kimge? Seniń áıelińe me?

— Ia...

Aıym ne derin bilmedi.

— Aıtpaı aq qoı. Ol men týraly basqasha oılap júrer.

— Ne oılaıdy? Seni tek kemtar bala týǵyza alady eken dep pe?Aıym yzalana kúlip jiberdi.

Sol kúni Aıym úshin ómir tym suryqsyz bolyp kóringen. Kúıeýiniń sózin oılaı berdi, «balanyń bar beıneti moıynyńda ǵoı, qınalyp júrgen shyǵarsyń aý» degen bir sóz joq, qara basyn ǵana kúıttegen satqyn»!

Kúıeýimen sóıleskennen keıin júıkesiniń árbir talshyǵy ózinen-ózi shıryǵyp, endi bolmasa úzilip túserdeı bolyp, kóńiline sur bult ornaǵan sol kúni Serik te tym shekten shyǵyp ketti. Otyrǵan bólmesiniń ápter-tápterin shyǵaryp, teledıdarǵa oıynshyqtar laqtyryp, basyn qoımaı shaıqap, bergen tamaǵyn tógip, tógilgendi qabyrǵaǵa aınala jaǵyp, sheshesiniń júıkesin ábden synamaq bolǵandaı. Aqyry shydamaı ketken Aıym ony basynan uryp jiberdi. «Qashan sen basqalardaı bolar ekensiń»! Sheshesiniń shapalaǵynan keıin Serik edenge qulaı ketip baqyra bastady. Ol jylaǵan joq, biraq, janýarlar sekildi dybys shyǵarýyn qoımady. Sanany sharshatarlyq bul kórinis birneshe mınýttardan asyp, tipti saǵatqa ulasty. Osy kezde baryp Aıym bulaı jalǵasa berse arty qıynǵa aınalatynyn túsindi, jantalasyp ózinshe amal izdedi. Ol endi tek qana aýtızm týraly oqydy, qaıtsem ulymdy qatarǵa qosam degen oı keshýmen boldy. Aýtıstik spektr buzylysy degenniń ne ekenin Aıymnan surańyz. Ol bárin aıtyp beredi. Sońǵy kezderi áleýmettik jelige kirip, onda da bir-eki mınýtqa bógelip, Seriktiń birdeńeni qıratqanyn, óziniń ábden sharshaǵanyn jazatyn. Nege ekenin, osyny jazǵysy, tanymaıtyn bireýlerge muńyn shaqqysy keletin. Aıymnyń ol jerdegi tirkelgen dostary da aýtısterdiń shesheleri bolatyn. Olar ózara basqa elde aýtısterdi qalaı emdeıtinin, qandaı ádistiń nátıje berýi múmkin ekenin talqylaıtyn. Aıymmen áńgimelesseń tek aýtızm týraly aıtady, onyń ómirinde osydan basqa eshteńe qalmaǵan.Keıde ulyna qarap otyryp, nege tym bolmasa aýtızmniń jeńil, bolmasa ortasha dárejesi bolmady eken? dep te bas qatyrar edi. Túsinde ulyn balabaqshadan alyp kele jatady, bir qarasa Serik taqpaq aıtyp tur eken deıdi, birese ekeýi sabaq jazyp otyrady. Biraq munyń bári túsinde ǵana. Al, óńinde bári báz-baıaǵysha. Ulynyń eseıse de jerge domalap baqyryp jylaıtynyn, ashýlansa óziniń basyn ózi uryp, óz betinshe dáretke otyrýdy úırenbeıtinin kórip-kórip, sol kórgeninen qatty qajyp ketkende... ne oılamaıdy deısiz... Al, eger enesi men kúıeýi aıtqan sol jerge Serikti aparyp tastasa she? Tipti emdetýge bergenniń ózinde aýtızmniń mundaı aýyr túrin almaýǵa arnaıy mekemelerdiń myń san sebepteri de jetip artylatynyn, oǵan arnaıy maman da, qarajat ta bólinbegenin Aıym biledi. Mundaı balalarǵa basqalaı qyzmet qaralmaǵan.Ol bir sátke óziniń sondaı bir sheshimdi qabyldaǵanyn elestetip kóredi de ózinen ózi shoshyp ketedi. «Uıqymdy qandyrarmyn, tamaǵymdy ishermin, jumysyma kirisermin, biraq budan janym tynyshtyq tabar ma»?

Qarap otyrsa, kishi qyzy da boıjetip eseıip qalypty aý. Sońǵyda kanıkýlǵa kelgeninde buǵan aıtqany onyń aqyldy ekenin kórsetpeı me.

— Mam, seniń biraýyq demalýyń kerek, Serikti ózim qaraıyn, sanatorııge baryp boı jazyp kelseńshi.

— Men be? Joǵa... Serikti qaldyryp qalaı demalmaqpyn?

— Joq, mama, adam únemi stresste júrýine bolmaıdy. Ol ózine zıan. Júıkesi tozyp ketedi.

— Stress degeniń Serik pe?

— Joq, mam, men jaı sharshap júrsiz ǵoı dep jatyrmyn. Qyzy sheshesiniń kóńiline keletin sóz aıttym ba dep shyr-pyr boldy.

— Bul stress meniń mańdaıyma jazylǵan. Odan qutylǵym da kelmeıdi. Menen basqa kimge kerek bul bala. Sen de qaraı almaısyń, úırenbegensiń.

Osyny aıtyp qyzynyń kózine qaraǵan kezde qyzynyń sheshesine jany ashyǵanyn, janary jasqa tolyp ketkenin kórdi.

***

Aıym ózi kórgen barlyq jerde, qoǵamdyq oryndarda Serik sekildi balalardy, olardyń eshkim aldyn ala boljap bolmaıtyn árqıly minez-qulyqtaryn qabyldaı almaıtynyn, balalary sap-saý ata-analardyń da kózqarastarynda aýtıst balalarǵa salqyndyq baryna kózi jetken. Ulymen ekeýi dúkengekirgen kezde dúkenshiniń munyń ulynyń ároıynshyqty bir qozǵaǵanyn jaqtyrmaı, jıyryla qalatynyn baıqaıdy. Birde Serik ózine unaǵan áldebir oıynshyqty tartqylaı bastaǵanda satýshy ózinen-ózi «tıispe! dep shar etti.

­— Ol jaı ustap kórip jatyr ǵoı, nege aıqaılaısyz?

— Sosyn syndyryp tastasa she?

— Syndyrsa ózim tóleımin!

— Aha, tóleısiz! Bilem ǵoı qalaı tóleıtinderińizdi!

«Odan da balasyn durys tárbıelemeı me»? —degendi estidi Aıym shyǵyp bara jatqanda.

Birde kezekti ret dárigerge baryp, avtobýsqa mingen kezde Serik ózinen-ózi baıyz tappaı «a-a-a-aaa» dep aıqaılaı bastady. Aınalasyna kóz toqtatyp jatpastan avtobýs terezesin kishkentaı judyryqtarymen soqqylaıdy. Eki qolymen soqqylap turyp tynbaıdy, «a-a-aaa». Oǵan kóliktegilerdiń bári tańyrqaı álde shoshyna qarady. Osy turysynda Serik olar úshin zoobaqtan qashyp ketken jabaıy ań sekildi edi. Bala aýyz jabatyn emes. Oǵan munyń durys emes dep qalaı túsindirersiń. Sheshesi «qoı endi» dep julqylaǵan saıyn bala qyshqyryp, aıaǵymen jerdi teýip, odan saıyn yzamenaıqaılaı túsedi.

— Psıh kakoı -to, — dedi bir egde jastaǵy áıel jaratpaǵan túrmen.

— Bul psıhıkalyq aýrý emes! Aıymnyń daýsy qatty shyqty. Ony ózi de baıqady.

— Ia, bul psıhıkalyq aýrý emes, ortalyq júıke júıesiniń buzylysy!

— Hmm. Onyń ne aıyrmasy bar? Báribir balań kemis qoı. Jurttyń kózine kórsetpeı, tym bolmasa úıde ustasańshy, — dedi kártemis áıel.

***

Serikti esik aldyna alyp shyqqan Aıym óziniń telefonyna úńilem dep, ózimen-ózi otyrǵan ulynyń otyrǵan jerinen turyp ketkenin baıqamaı qaldy. Ornynan ushyp túregelip, aınalany shola bastaǵanda jańa ǵana qasynda otyrǵan ulynyń taıynshadaı iri qońyr-surǵylt tústi ıtti qushaqtap turǵanyn kórgen Aıymnyń júregi zyrq etti. Ittiń ıesi ótkende esiktiń qońyraýyn basqan kórshisi edi. «Qap, myna balany aı, ıtke qabylar ma eken?» Ulyn qutqarmaqqa janushyra umtyldy. Biraq, uly ıtten aırylatyn emes. Aıym balasyn ıttiń qasynan kóterip áketpekshi boldy. «Qoryqpańyz, táte» dep jumsaq daýystady jigit, — «Ol balaǵa tımeıdi». Itiniń qarǵybaýyn qolyna oraı oryndyqqa otyryp jatqan kórshisine bul ala kózimen ata qarady. «Biz shyqqanda birge tap bolýyn qarashy». Oǵan áldene dep aýzyn asha bergen edi, kórshi jigit buǵan ymdap, amandasýdyń ısharasyn jasady da, kózimen ıt pen balany nusqady. Aty ıt bolǵanymen bul dene turqy iri kelgen kádimgi nemis ovcharkasy edi. It balanyń eresekter baıqaı bermeıtin áldebir ereksheligin baıqaǵandaı oǵan bir meıirmen jaqyndap, onymen oınaǵysy kelgen syńaı baıqatyp qulaǵyn tikireıtti, osy turysynda ol da jańa bir oıyndy kútip turǵandaı kórindi. Arqasymen jerge jata qalyp balany qýantqysy kelgendeı. Osy kezde Serik tizerleı otyryp ıttiń ishin sıpady. Bul ıttiń janyna jaqqandaı, bir mezet balanyń tizesine basyn súıedi. Kórshisi Serikke jylyushyraı qarap, Aıymǵa bylaı dedi:

— Meniń ıtim balalarǵa úırengen, qajet bolsa balańyz oınasyn, keıde bul jaqsy kómektesedi.

Aıym kórshisine qatty sóılep tastamaq boldy da, onyń kózinen janashyrlyqty baıqady.

— Qaýyp almasyn, — dedi Aıym ıtke saqtana kóz tastap.

— Qappaıdy. Tek bala asa mazasyn almasa boldy.

— Serik, aqyryn. Abaılashy...

— Meniń ıtim balajan. Anada qaryndasymnyń kishkentaı qyzy kelgende de onymen balasha oınaǵan. Itpen dos bolatyn balalar aqyldy bolady.

***

Serik jýynatyn bólmede otyrdy. Plasık qalyptarǵa sý quıyp oınaý onyń eń bir jaqsy kóretin isi. Ár quıǵan saıyn kózi jarq etetindeı, sýdy shalpyldatqan saıyn jany rahattanatyndaı, álde Aıymǵa solaı kórine me. Osyny baıqaǵannan keıin qoly qalt etken kezde ınternetti aqtaryp, aýtısterge sýdyń erekshe áser etetinin, sýdyń kómegimen olardy emdeýge, kóńil-kúıin birshama jaqsartýǵa bolatynyn oqydy. Sol kúni ózinen-ózi kóńili kóterilgeni aı. Áldeneden úmitti kóńili bir jaqsylyqqa senetindeı. Bir búıirinde júretin, kóńilin únemi alań qylǵan áldebir sharýasynyń sheshimin tapqandaı sezimde júrdi. Almatyda arnaıy delfınarııdiń bary onyń úmitti kóńiline sham jaqqandaı edi. Myna turǵan jer emes pe, Serik ekeýi birneshe ret delfınderge bardy, balasy alǵashqy kúni onyń ne ekenin anyq uqpasa da, ol jerdegi baıaý mýzykanyń ózi oǵan jaıly áser etti. Ol kúni Serik bir ret te jylamady, mazasy da qashpady. Kópten úıden shyqpaı, birsydyrǵy kúnderden mezi bolǵan ba, Aıymnyń óziniń de kóńili bólinip, sol jerde balalaryn seansqa ákelip júrgen áıeldermen tanysyp, shúıirkelesip, bir jasap qalǵandaı boldy. Bastapqy kúnderi bala delfındi tek alystan baqylaýmen boldy. Úshinshi álde tórtinshi barǵanda delfın sý jıegine jaqyndap kelip, sýǵa súńgigen saıyn jáne sý betine shyqqan saıyn jaǵymdy erekshe daýys shyǵaryp, Serikti ózimen oınaýǵa shaqyrǵandaı boldy. Serik oǵan máz bolyp qarap turdy. Betine sý tamshylary ilinip qalǵan aqquba bala osy sátte erekshe súıkimdi edi. Osy turysynda ony basqalardan erekshe dep aıta almas ediń. Aıym ulyn damylsyz sýretke túsirýmen boldy. Taǵy bir barǵanda Serikqoryqpaı jaqyndap delfındi sıpap kórdi, tipti onymen túsiniksiz tilde byldyrlap sóıleskendeı boldy ma aý, áıteýir, óziniń oınap júrgen qyzyl-jasyl dobyn laqtyrǵanda balanyń júzi erekshe albyrap turǵan edi. Tipti delfınniń qataryna tura qalyp onymen birge júzbekke tyrysqanyn qaıtersiń. Bul kórinis Aıymdy erekshe tolqytty. Ulynyń aınalasyna shattana kóz salǵanyn da, delfınge qaraǵandaǵy máz bolyp kúlgenin de Aıym osyǵan deıin kórmegen edi. Osy kórgen áserli sát baqyttyń kózge kórinbes názik sáýlesin júregine shym-shym etkizip darytyp, bir sáttik qýanyshtan óziniń de jany tolqyp ketkendeı boldy. Ulynyń janarynda nur oınap, qýanǵan, júzi bal-bul janǵan sátin sýretke túsirip turyp, sol sýrettitap qazir kúıeýi men enesine salyp jibermek bolǵany da bar. Buryn mama degen jalǵyz sózdiń ózin túsiniksiz aıtatyn, bóten adamdardan, aınaladan qorqatyn bala birneshe kúnde júzýdi úırendi, delfındi qushaqtap, tipti súımekshi bolyp ta áýrege tústi. Bes-alty seans alǵannan keıin Seriktiń kózi ózine túskenin kórdi Aıym.Segiz jasar uljarqyl paıda bolǵan janarymen anasyna áldene aıtqysy keldi me, álde sol qarasymen sheshesiniń tózimine, shydamyna alǵysyn bildirgisi keldi me, álde osynyń bári Aıymnyń óz seziminen týyp jatqan kórinis pe, ol jaǵyn aıyryp bolar emes... Aıym osynyń ózine shúkirshilik etti. Osy jyldar ishinde qýanýdy umytyp qalǵan basy basqalar seze bermeıtin, ózi ǵana baıqaǵan jaqsylyqqa ishteı, eshkimge bildirmeı únsiz qýanatyn bolǵan. Nesin aıtasyz, odan keıin de áıeldiń qýanyshy eptep bolsa da eselene túskendeı. Serik endi plasılındi ermek etti. Kúnuzaqqa baıyz tappaıtyn, eshteńege nazar aýdarmaıtyn bala bir sátke tynshyp qalatyn boldy, aldyndaǵy isine bar zeıini aýyp tapjylmaı otyrǵany. Mine, búgin de bar zeıinimen dınozavrdy ılep shyqty. Kádimgi múltfılmnen kóretin jasyl tústi dınozavrlardan aýsaıshy. Aýtısterdiń dúnıeni basqasha kórip, qabyldaıtyny týraly qısyn ras pa, álde Seriktiń oılaý júıesi erekshe me... onyń plasılınnen ılegen dúnıesiniń bári Aıymǵa qaıtalanbaıtyn erekshe týyndy kórinedi. Reaktıvti qońyzdar. Quıryǵy bar bala qolyna pıstolet ustap alypty. Aıym úshin óziniń ulynan asqan sheber joq! Ulynyń jetistigin bireýge kórsetkisi keledi, bireýge aıtqysy keledi. Osynyń bárin sýretke túsirip jarıalasa she!

Arada eki-úsh apta ótkende Aıym úshin taǵy bir erekshe oqıǵa boldy. Sol kúni shań basqan shkafty jınap jatqan, kitaptardyń arasynan bir fotosýret sýsyp jerge tústi. Ózimen-ózi júrgen Serik júgirip kelip sýretke úńildi de, tuńǵysh ret óziniń ájesin tanyp, qolymen nusqap turyp, «monshaq» degen sózdi aıtty. Aıym ulynan kóz almaı tańyrqap qarap qaldy. Munyń enesi monshaq tizgendi jaqsy kóretin, moınyna únemi monshaq taǵyp júretin. Qyzyl monshaq, jyltyr aralas kók monshaq. Kerbez kempir jyltyr aralas barqyttan tiktirgen kóılekteriniń syrtynan qandaı tústi qamzol kıse, monshaqty da soǵan sáıkestendirip taǵatyn. Serik ájesiniń sol monshaqtaryn esine saqtap qalǵan eken. Qalaı tańǵalmasyn Aıym! «Qulynym aý, sol, ájesin umytpaǵan eken. Saǵynǵan eken ǵoı». Osy sát ózi de kópten kórmegen enesin saǵynǵanyn sezdi. Baıaǵyda alǵash kelin bolyp túskende «Aıanjanymnyń qusy ǵoı qolyna qondyrǵan, kelgen qadamyń qutty bolsyn» dep qýanyp kelip betinen súıgen, qýanyshtan kózine jas alǵan enesin Aıymnyń da osy sát kórgisi kelgendeı. Áıteýir, ózi de enesiniń sýretine uzaq qarady.

Aıym endi ulyna árip úırete bastady.

— Bul A degen árip. Sen alma jeısiń be? Alma-A, Serik maǵan qarashy, mynaý ne? At, at —A

Serik tyńdap otyrǵany, tyńdap otyrmaǵany belgisiz tómen qarap otyra berdi. Bala súlesoq, sharshańqy, tym-tym enjar kórinedi.

Erteńinde sheshesi Serikke keshegisin eske túsirýge tyrysyp,

— Serik, mynaý ... deı bergende

— A. Al-ma, at.

— Jaraısyń, balam, A-ny bilesiń. Sheshesi qýanyp ketti. Sonshalyqty anyq sóılemese de, sózdi bólip-bólip aıtsa da, osynyń ózi zor jetistik bolatyn. Aıym damytý jumystaryn toqtatpady. Biraq, bul talpynysy ár kezde árqalaı aıaqtalatyn, kóbinese Serik buǵan nazar aýdarmaı, tómen qarap ózimen-ózi bolyp otyra beretin. Tek keıde ǵana burtıyp otyryp sheshesiniń sózine jaýap beredi.

— Al, mynaý... Endi jańa áripti úıretpekshi.

— B, — dedi bala aqyryn.

Sheshesi tosylyp qaldy. Ol muny kútpegen edi. «Serik B-ny qaıdan biledi, áli úıretken joqpyn ǵoı».

— Bul — B, durys balam, baraban, bantık.

Bala ózimen-ózi otyr. Bir kezde kitapqa úńile tústi de S degen áripti saýsaǵymen kórsetti.«S»-dedi. Onyń qasyndaǵy áripti T dedi. Aıym tań-tamasha qaldy. Ol ulynan mundaı zerektikti kútti deısiz be!«Qudaı aý, mynaý degen ǵajap qoı, eshteńe bilmeıdi, úırenbeıdi degen balasy tańǵaldyraıyn degeni... o, Qudaıym...» Áıel bir sátke ózimen-ózi qýanyp, tolqyp-basylyp, «Danyshpanym meniń, janym balam», dep ulyn mańdaıdan, betinen alma-kezek súıip jatyr. Óziniń júregi qýanyshtan órekpı soǵatyndaı. Sóıtse Serik barlyq áripterdi derlik biletin bolyp shyqty. Bir kezde baryp Aıymnyń oıyna Serik sıaqty balalardyń mıynyń bir bóligi damyp, bir bóligi damymaı qalýy múmkin ekendigi týraly oqyǵany oraldy.

***

Sáske tús bolyp qalǵan shaq. Dáriger qabyldaýynan sharshańqyrap shyqqan Serik álsin-álsin kibirtiktep turyp qala beredi. Ulynyń aspanǵa qaraı bergenin ańdaǵan Aıym da janaryn joǵaryǵa qadady. Aspan ashyq. Árirekte, bıikte qalqyp júrgen aq sharby bulttar jep-jeńil kórinedi. Dál osy sátte Aıym óziniń de boıynda kópten baıqalmaǵan bir jeńildikti sezingendeı boldy. «Ulyńyz burynǵyǵa qaraǵanda biraz jaqsaryp qalypty. Búgin menen burynǵydaı qoryqqan joq, ózine qoıylǵan suraqtarǵa durys jaýabyn tapty, kádimgideı damý bar. Ájeptáýir jetistik! Men siz sıaqty analardyń qaıratyna tańǵalam ári sonshalyqty rıza bolam. Munyń bári ońaı emes, degenmen de balańyzben jumysty jalǵastyra berińiz» — degen bolatyn dáriger. Shirkin, bir aýyz sóz degen sol!Osy kezge deıin qanshama dárigerge barǵanyn, jaqsy degen dárini izdep, uly úshin birese massajǵa, birese baseınge jazylǵanyn, Serik tyńdap otyrmasa da uzaq keshter oǵan arnap ertegi oqyǵanyn dárigerdiń baıqaǵany ǵoı. Jaqsy sózdiń qudireti aı, dárigerdińsózinen keıinAıymnyń keýdesinde kúı oınaıtyndaı, kúnniń shapaǵy tek aınalany nurlandyryp qoımaı, trotýar jıegindegi aǵashtarǵa, aıaldamalarǵa, búkil qalaǵa ǵana emes, munyń janyna da shýaǵyn molynan tógip turǵandaı kórindi. Áıteýir, kóńili alaburtyp, alda bolar bir qýanyshty sezetindeı. Nege ekenin, Aıymnyń osy sát enesine telefon shalǵysy keldi. Seriktiń jetistigin, naǵyz músinshi bolǵaly turǵanyn, áripterdi tanıtynyn,burynǵydaı aýzynyń sýy aǵyp jylaı bermeıtinin, sýret salýǵa da yntasy baryn aıtyp qýantsa qaıtedi? «Ájesi ǵoı, saǵynsa saǵynyp júrgen shyǵar». Dál osy sátte kóńilinde enesine eshqandaı ókpe-renishi qalmaǵanyn ańǵarǵandaı boldy ol. «Úlken kisi ǵoı, oǵan renjip ne tabam, ulym jaqsy bolyp ketse boldy maǵan, basqasy onyń qasynda túk emes» dep oılady.

Serik úıge kirýge asyqpady. Esik aldynda oınap júrgen balalardyń biriniń qolyndaǵy batpyraýyqtan kózin almaǵan kúıi sileıip turyp qalypty. Ulynyń qalaýyn tez tapqanyna qýanǵan sheshesi oǵan da dál osyndaı batpyraýyq satyp áperip qýantqansha asyqty. Sheshesi ózine balalardyń qolyndaǵydaı batpyraýyq satyp ápergende balanyń janarynda bir ushqyn paıda boldy. Bul ótkendegi delfındi kórgendegideı, dál sol qýanysh oty bolatyn. Qunjyń-qunjyń etip, batpyraýyǵyn manaǵy balalar sekildi tezirek ushyryp kórmekshi. «Qudaı aý, mynaý meniń Serigim be, batpyraýyqty jaqsy kóretinin bilsemshi, áldeqashan áperetin edim ǵoı, qulynym aý»... deıdi sheshesi ishinen eljirep. «Batpyraýyǵyń ne, ulymdy qýantý úshin men neden aıanyp qalady ekenmin». Aıym buryn qaıdan bilsin, batpyraýyq degeniń tipti de op-ońaı ushyra salatyn dúnıe emes eken. Basynda ekeýi birdeı terlep-tepship áýrelenip, onyń uzyn jipterin shatystyryp álek boldy. Bir kezde áıteýir, retke keltirdi aý. Uly batpyraýyǵyn ushyrǵansha asyq. Balasy ári-beri júgirip, batpyraýyqtyń jeldiń ekpinimen jelbiregenine máz boldy. Ulynyń qýanyshyna Aıym da máz. Bir kezde batpyraýyqtyń jibi Seriktiń qolynan shyǵyp ketti de, keý-keýlegen jel onytik kótere túsip bıikke ushyra jóneldi. Batpyraýyq óz betimen áldeqaıda, alysqa ushyp barady. Onyń sary jolaqtary kózge baıqalmaı, biryńǵaı kók tústi bolyp kórinedi. Uly jańa ǵana qolyna ustaǵan oıynshyǵynan aırylyp qalǵanyna jylar ma eken dep ýaıym etken ishinen. Anasy dál qazir ulynyń kóńili túspeýi úshin qandaı amal bar bolsa, sony jasaýǵa daıyn edi.

— Meniki! — dep qýandy Serik batpyraýyǵyn nusqap. Ol bul sózdi ap-anyq aıtty.

— Aınalaıyn, seniń batpyraýyǵyń! Kórdiń be, alysqa ushty! — dedi sheshesi meıirlenip.

Ol ulyna qaraǵan kózderine áp-sátte jas úıirilgenin baıqamady. Batpyraýyq kók júzinde qalqyp júzip bara jatty. Seriktiń batpyraýyǵyna aýladaǵy basqa balalar da qarap turdy.

---