InfoHub Logo

Ekinshiden, onyń boıynda Reseıge degen sumdyq saǵynysh boı kóterdi. Úshinshiden, ol óziniń jastyq shaǵyn aıady - onymen baılanystynyń bárin de - ashý-yzany da, qolapaısyzdyqty da, toǵaıdaǵy qustar shyrylynan sańyraý bolyp qalatyndaı jap-jaryq jasyl erteńgilikterdi de aıady. Dámhanada tátti, aqshyl sýsyndy qaıta-qaıta aralastyra otyryp, ol ótkendi júregi qysyla, muńaıa otyryp esine aldy, - qandaı muń deseńshi? - Iá, ıá, biz áli zerttep bilmegen muń. Ol muń keýdeni toltyryp shyǵatyn kúrsinispen birge kóterildi, - sol kezde onyń marqum bop ketken ákesi qaıta tirilgendeı, ıyǵyn qomdaǵan qalpy kóz aldyna kep tura qaldy. Ákesi, Ilá Ilıch Bychkov, Ee maotze d' ecole chez nous au village; (Bizdiń derevnádaǵy mektep muǵalimi (fransýz).) onyń kózine bantty sándi qara galstýk taqqan, kóne salt boıynsha alqymyna deıin túımelenetin jibek matadan tigilgen pıdjak kıgen - nymshasyna kóldeneńinen shynjyr taǵylǵan, júzi qyzyl shyraıly, jaltyr bas, - eki jaq betin ájim torlaǵan, jumsaq murtty, tanaýy taǵy bir kóterilip ketkendeı murnynyń ústinde etti qaly bar keıipte kórinip edi. Gımnazıs kezinde de, stýdent kezinde de Innokentıı kanıkýlda Leshınadaǵy ákesine kelip turatyn, -eger qattyraq oılansa, selo shetindegi eski mektepti buzyp, ornyna jańa mektep salǵanyn esine túsire alar edi. İrgetasyn qalaý, jeldiń ótindegi jalbarynatyn oryn, K.N.Chardynsev altyn tıyndy laqtyryp qalǵan kezde, moneta balshyqqa bir qyrynan baryp túsedi... Osy bir bujyr-bujyr tas ǵımarattan birneshe jyl qatarynan tipti esine alyp otyrǵan dál osy kezge deıin jelim ıisi shyǵady; synyptarda ár túrli kórneki quraldar turatyn, - máselen, jaıylym men orman zıankesteri... biraq Innokentııdiń, ásirese, Godýnov-CHardynsev tartý etken qustardyń tulyptary jynyna tıýshi edi. Ol ózin qatal pleıboı sezinip, ózenniń arǵy betindegi baı myrzalardyń qoryqty jerleri men sýǵa beınesi túsip turatyn qalyń jynysqa (kenet - shyrsha aǵashtarynyń ortasynda bulttaı tutasqan moıyl aǵashy) qaraǵan kezde tula boıyn jekkórinish sezimi býyp alatyn.

Jańa mektep jańa ǵasyrdyń tabaldyryǵyn attar kezde salynǵan-dy - Godýnov-CHardynsev ol kezde Ortalyq Azıaǵa besinshi saparynan oralyp, óziniń jas áıelimen jaz boıy osynda bolǵan- dy, - áıelinen onyń jasy eki ese úlken edi. Osylaı úńgip kete berýge bolady. Oı, qudaıym-aı! - Munyń bári sýdyń astynda, nemese kóshpeli tuman ishinde bolyp ótkendeı, Innokentıı ákesimen birge ýsadbaǵa kirip bara jatqan óziniń balǵyn bala kezin kórip tur, - ákesi sybdyr-sybdyr etken bir ýys injýgúldi aldyna ustap ap aıaǵynyń ushymen ǵana alǵa jyljıdy, - bári de dymqyldanyp qalǵan, - shyqqa malshynyp, sybdyr qaǵyp dirildeıdi, basqa eshteńeni ajyratý múmkin emes, - munyń bárin keıinirek esińe túsirseń uıalatyndaı is boldy, - gúlder, aıaǵynyń ushymen júrý, samaıynyń borsha-borsha terlep ketýi Ilá Ilıchtiń boıyna bitken máımóńke jaramsaqtyǵy eken ǵoı, ásirese muny ol ákesiniń "bizdiń myrzamen" birge usaq, biraq jabysyp qalmaıtyn saıası oqıǵaǵa qatysqannan keıin bildi, - eger oǵan ara túspegende ol jer aýdarylyp ketetin edi.

Taná oǵan tek janýarlar áleminde ǵana emes, ósimdik áleminde de, mıneraldar áleminde de týystarymyz bar deıtin. Sodan bolsa kerek, Godýnov-CHardynsevtiń qurmetine qyrǵaýyldar men aqbókenderdiń jańa túrlerine, tipti taýdyń tutas jotalaryna (ol, negizinen, qurt-qumyrsqalardy sýrettep jazǵan) onyń esimi berilgen. Biraq onyń ashqan jańalyqtary da, ǵylymı eńbekteri de, sol jolda myń-myńdaǵan qaýip-qaterden ótkeni de, kóp-kóp jurtty onyń tegi men baılyǵyna keshirimmen qarata almady. Biz bul jerde, zıaly qaýym ókilderiniń belgili bir bóligi kez kelgen qoldanbaly emes tabıǵat taný ilimine kúmán-kúdikpen qaraıtynyn umytpaýymyz kerek, sodan da olar Godýnov-CHardynsevty orys mujyǵynan góri "Lobnor qyzyl qońyzymen" kóp aınalysady dep jek kóretin. Innokentıı bozbala kezinde onyń sapar kezindegi áıelderi týraly, qytaılarǵa tán qatigezdigi týraly, ol atqarǵan qupıa úkimettik tapsyrmalar týraly áńgimelerge kóbirek den qoıatyn. Onyń shynaıy beınesi bulyńǵyr bop qaldy, tek este qalǵany, bıalaısyz jalańash qolymen altyn tıyn laqtyrǵany ǵana (erterekte ýsadbasy kelmeı turǵanda - qojaıynnyń qalmaqpen qany aralasqan kórinedi). Olaı deıtinimiz Godýnov-CHerdynsev Samarkand pen Vernyıǵa saparlap, ol jaqtan uzaq ýaqyt boıy oralmaı qoıǵan al onyń otbasy Peterbor mańyndaǵy ımenıesinen Qyrymdaǵy ımenıesin jaqsy kórgen bolý kerek, al qysty astanada ótkizgen. Qalanyń ózinde, ózen jaǵasynda eki qabatty, sary tústi jer úıleri boldy. Innokentıı ol úıdiń janynan ótip bara jatyp, onyń terezelerine kóz salatyn da oıý-órnekti jeńil perdeleriniń arasynan qanttaı appaq bóksesi tompaıǵan bireýdiń statýıasy kórinetin. Balkondaryn atlanttar kóterip turýshy edi. Ol atlanttardyń býyntyq-býyntyq tas bulshyq etteri men azapty qınalǵan túrleri ásershil segizinshi synyptyq balaǵa quldyqty basynan ótkergen proletarıat sıaqty bop kórinetin. Ol sol jaǵalaýda, Neva ózeniniń jeldi kúngi kókteminde ıtimen jáne qyzmetshi áıelmen bara jatqan Godýnov-CHerdynsevany eki ret kezdestirdi, — Taná ol kezde, shamamen, on ekilerde bolatyn, - ústinde altyn jalatqan túıme qadalǵan qysqa kógildir palto, aıaǵyna baýy bar bıik óksheli etik kıgen ol shapshań júrip bara jatty - yzǵarly jel onyń matros bas kıiminiń baýlaryn jelbiretip, qasyndaǵy qyzmetshi áıel onyń sońynan áreń ilesip barady.

Ol Ohtadaǵy naǵashy ápkesiniń (tiginshiniń) úıinde turatyn, minezi aýyr, adamdarmen til tabysýy qıyn, áreń degende ushpen oqıtyn ol, biraq jurttyń bárin tań-tamasha qaldyryp gımnazıany úzdik bitirip shyqty da, medısına fakúltetine oqýǵa tústi, bul kezde onyń ákesiniń Godýnov-CHerdynsev aldyndaǵy bedeli arta túsken edi. Bir jazdy ol Tver mańynda ótkizdi de, keler jyldyń maýsymynda Leshınoǵa kep, ózenniń arǵy betindegi ýsadbaǵa jan kire bastaǵanyn kórdi. Sýǵa túsetin jaǵalaýy bıik ol ózenge ósimdikterdiń arasynan zorǵa kórinetin sazdy soqpaq alyp barady. Ol kezde onyń dosy, turaqty túrde sýǵa birge túsetin, ustanyń balasy, túrinen jasynyń qanshada ekenin aıyryp bolmaıtyn Vasılıı boldy - óziniń jasyn ol ózi de bilmeıtin - pákene boıly, typ - tyǵyz, jamaý-jamaý shalbar kıetin, aıaǵy jýylmaǵan sábiz sıaqty qyp-qyzyl jalpaq, ol kezde Innokentııdiń ózi de sol sıaqty edi. Dińgekti qadalardyń sýdaǵy beınesi buralań-buralań etedi, shirip kúni bitýge aınalǵan, baıaý ǵana syldyrap sý aǵady, jemtik úshin jınalǵan qurttar kámpıtten bosaǵan qańyltyr ishindegi balshyqta qujynap jatady. Vasılıı jýan bir qurtty qarmaqqa muqıat kıgizip, qaltqyny durystap ornalastyryp, qorǵasynmen aýyrlatylǵan qarmaq jibin kópir qanatynan asyryp laqtyryp jiberedi. Kóp uzamaı balyqtar qarmaqqa shaba bastaıdy - shirenip tartyla bastaǵan jipten kóz almaı qarap turasyn. Vasılıı sý astyndaǵy qarsylyqtyń kúshin baıqamaq bop sál ǵana tartyp kóredi de, kenet, salǵyrt qana, bir balyqty jarq etkizip alyp shyǵyp, oımaqtaı dóp-dóńgelek aýzynan qarmaqty shyǵaryp ap, shyny ydysqa salady, erni jyrylǵan balyq onyń ishinde shyr aınalyp júze jóneledi. Ásirese, sirkirep qana jańbyr jaýyp, sýdyń betin sheńberge toltyryp sol qaptaǵan sheńberlerdiń arasynda, - ne balyq shorshyp, nemese japyraq qulap - taǵy da taǵy sheńberler paıda bolatyn jyp-jyly bulyńǵyr kúnder aıryqsha edi. Osy bir tabıǵattyń eki qubylysynyń - arna toltyryp aǵyp jatqan ózen sýy men jipteı jińishke aspan sýynyń ortasynda sýǵa túsý qandaı raqat deseńshi! Innokentıı sýǵa jaqsylap túsip ap, oramalmen uzaq súrtinetin. Sharýa balalary ábden sharshap-shaldyqqansha sýdan shyqpastan, al shyǵa kelgen kezde tisteri tisterine tımeı, mankalary tanaýlarynan aýyzdaryna quıylyp, dir-dir etip shalbarlaryn sý-sý buttaryna kıip jatady.

Sol jazda ol burynǵysynan da tuıyqtalyp, ákesimen sóılese qalsa da murnynyń astynan áldene dep búlk ete túsedi, sonymen sóz támam. Ilá Ilıch te ol otyrǵan jerde ózin-ózi ıneniń ústinde otyrǵandaı yńǵaısyz sezinetin - óıtkeni balasy dál qazir bir kezdegi ózi sıaqty jan-júregi áli bylǵanbaǵan taza ómir súrip jatyr dep oılaıtyn. Ilá Ilıchtiń bólmesine kúnniń tozańdy sáýlesi túsip tur; ózi qalqan jasap, oıý-órnek sap, lakpen japqan ústel ústine - púlishtengen ramaǵa salynǵan marqum áıeliniń sýreti qoıylypty, - omyraýy ashyq kóılek kıgen, dóńgelek júzdi jap-jas áıel, (dóńgelek júzdi áıelder ol zamanda sulý bop sanalatyn); janynda - pres pape; art jaǵyndaǵy qabyrǵaǵa Lev Tolstoıdyń portreti ilinipti. Innokentıı irgedegi bólmedegi bylǵary dıvannyń ústinde uıyqtap jatyr. Kúni boıy erkindikte bolǵan ol qatty uıyqtap qalyp edi; biraq keıde onyń qıaly basqa bir álemge alyp keletin, - áser qýaty ony uıqy qushaǵynan sýyryp alǵandaı bolatyn edi, - sodan da ol, tipti qozǵalýǵa da qorqatyndaı uzaq ýaqyt kózin baqyraıtyp jatatyn da qoıatyn.

Tańerteń ol, ádettegideı, oqýlyqtaryn qoltyǵyna qysyp, qolyn belbeýine sap ormanǵa ketedi. Shekelete kıgen fýrajkasynyń bir búıirinen qońyrqaı tolqyndy shashy burqyrap shyǵyp turady, - erni dúrdıip tursa da, ol áp-ájepteýir symbatty bolatyn. Ol orman ishinde jaqynda ǵana daýyl qulatqan qaıyń dińgegine (onyń japyraqtary sol soqqydan áli kúnge dir-dir etip turǵandaı) jaıǵasty, temeki tartyp otyryp, qolyndaǵy kitappen bir jaqqa asyǵyp bara jatqan qumyrsqalardyń aldyna tosqaýyl qoıyp, nemese qalyń oıǵa batady. Ásershil, kinámshil, kisikıik jasóspirim, ásirese, tirshiliktiń áleýmettik máselelerin jan-júregimen qabyldaıtyn. Máselen, Godýnovtardyń jazǵy ómirin qorshaǵan álem ol úshin sonshalyqty jeksuryn bop kórinetin, - malaılyqty ǵana alaıyq, -"malaılyq" dep qaıtalady ol ernin jymqyrtyp, tula boıymen tyjyrynyp. Bul jerde onyń esine sekpil betti, velvetti kıimdi, sary qyzyl tústi etik kıgen, ishki jaǵy jyp-jyltyr bylǵarymen qaptalǵan, kózge súıeldeı bolyp kórinetin mashınany otaldyrǵan kezde qantalap ketetin jelkesiniń qatparlaryna tirelip turatyn krahmal jaǵaly domalanǵan shofer; bakenbardyń aq basqan jalshy; makıntosh ben aq shalbar kıip, jalańbas qalpynda sel ony qaq jaryp bara jatqanda balalardyń "Kres joryǵy" degen sózine ilinetin aǵylshyn qyzmetshi áıel; sol úıdiń mańyn asa bir ynta-yqylaspen berile sypyryp jatatyn qulaǵy aýyr shal túsip tur... Innokentıı kitabyn qoltyǵyna qystyrǵan qalpy parktegi bir aǵashqa súıenip áli oıana qoımaǵan sol bir shatyry jarqyraǵan appaq úıden kózin alar emes.

Olardy bul, alǵash ret, jota basynda turyp kórgen: jota tasasynan salt attylar toby shyǵa keldi, - aldarynda kúreń atqa erkektershe otyryp alǵan Taná, onyń qasynda Godýnov-CHerdynsevtiń ózi, bákene jorǵaǵa mingen taǵy bir belgisiz myrza, olardyń sońynda galıfe shalbarly aǵylshyn, taǵy bireý; eń sońynda on úshter shamasyndaǵy Tanányń inisi, kenet ol atyn eki búıirinen qaǵyp qap shaba jóneldi de, bir páste báriniń aldyna túsip, naǵyz bir jokeıler qusap bıikke kóterilip bara jatty.

Sonan keıin de kezdeısoq kezdesýler boldy. Maýsymnyń orta shenindegi aptapty kún bolatyn...

Sol maýsymnyń orta shenindegi aptapty kúni, joldyń eki qaptalynda, oraqshylar qoltyqtary sógilgenshe siltep shóp oryp keledi, - kóılekteri bir oń jaqtaǵy, bir sol jaqtaǵy buǵanasyna jabysyp qalady. "Qudaı qarassyn", - dedi Ilá Ilıch olardyń jandarynan ótip bara jatyp; onyń ústinde saltanatty kúnderi kıetin shekpen, qolynda gúldeste. Innokentıı onyń qasynda piste shaǵyp ún-túnsiz keledi. Ýsadbaǵa jaqyndap qaldy. Tenıs oınaıtyn alańda sol baıaǵy qulaǵy aýyr qart shelekke úlken qylshyqty taıaǵyn malyp ap, jerge eńkeıip, artqa qaraı júrip jýan, qaımaqtaı appaq syzyq júrgizedi. "Qudaı qarassyn", - dedi Ilá Ilıch ótip bara jatyp.

Ústel aleıaǵa jaıylypty, dastarqan ústindegi alashubar kún sáýlesi qubyla oınaıdy. Bolat tústes shashyn muqıat taraǵan ekonomka, daıashylar ákelgen shyny aıaqtarǵa tátti sýsyndar quıyp jatty. Baqtyń ishi gýildegen qonaqtarǵa tolyp ketipti, - týystar men kórshiler. Godýnov-CHerdynsev (kúl tústes saqaldy, kóziniń aınalasy ájim-ájim qartań adam) skameıkaǵa aıaǵyn salyp, ıtin sekirtip oınatyp tur, - ıt dymqyl dopty ustap alǵysy kep, tek bıikke sekirip qana qoımaı, eki artqy aıaǵymen tik turyp búkil denesin shirep sozylady. Basqa, bólek úıden shyqqan, tolyq deneli qalpaqty Elızaveta Petrovna qolyn-qolyna sart etkizip soǵyp áldeneni elige aıtyp keledi. Qolyna gúldeste ustaǵan Ilá Ilıch búgilip ıildi... Árirektegi saǵym ishinde (óıtkeni Innokentıı jaqynda ǵana azamattyq túleý jattyǵýyna qaramastan, áli de bolsa sergeldeń kúıde júrgen edi) jas jigitter, júgirgen balalar, shapqylaǵan ıtter kórinedi, - eń bastysy, eń bastysy, osy bir syrǵyp ótip jatqan kóleńke men jaryqtyń arasynan búgin on alty jasqa tolǵan Tanányń júzi jarq etip kórinýge tıis.

Bári oryn-ornyna jaıǵasty. Ol ústeldiń kóleńkeli eń aıaǵyna baryp otyrdy, janyndaǵy adamdar bir-birin múlde til qatpastan, moıyndaryn sózder men kúlkiler estilip jatqan jaqqa buryp alypty, ol jaqtan qaraǵan jannyń kóziniń jaýyn alatyn shyraqtar shanshylǵan qyzylkúreń pırog kórinip, balalardyń aıqaı - uıqaıy, ústel ústine shyǵyp keterdeı bop eki ıttiń qosarlanyp úrgeni estiledi, al bul jerde, shyrshanyń kóleńkesindegi adamdar úndemesten uıysyp qana otyr: múlde kózge ilinbeı qalǵan Ilá Ilıch; ústinen ter ıisi shyǵatyn jeńil kıingen ajarsyz bir qyz, ústel astyndaǵy tizesiniń arasyna, qońyraýy syldyr-syldyr etken kishkentaı kúshikti ustap aınalasyna qatal qaraıtyn qart fransýz áıeli... Innokentııdiń kórshisi is basqarýshysynyń inisi, topas, ish pystyratyn, onyń ústine mylqaý adam bop shyqty; Innokentııdiń onymen til qatysqan sebebi, múlde ún-túnsiz qalýdan qorqyp ketip edi, árıne, olardyń sózderi onsha jarasa qoıǵan joq, sonda da bolsa ol osylaı kóńil aldarqatqysy keldi, - keıinirek, munda kelýdi jıiletken kezde beıne bir orasholaq bir áreketten, nemese bir masqara bolyp qalýdan qashqandaı, ol baıǵusty kórse de, kórmegensip óte shyǵatyn.

Dastarqan ústine aǵash japyraqtary qalyqtap kep qonyp jatyr.

Qadirli, mártebeli jaqtan, Godýnov-CHerdynsevtiń ústel ústinen eńkeıip, qolyndaǵy dobyn laqtyryp oınap turǵan qyzyn belinen qushaqtap, oıý-órnekti toqyma kóılek kıgen bir kempirmen sóılesken daýsy shyqty. Innokentıı birshama ýaqyt tarelkesinen shyǵyp qalǵan pırogtyń bir úzigimen áýre bop álekke tústi, - aqyrynda, ol onyń qolapaısyzdyǵynan ústel astyna túsip ketti (endi ony solaı qaldyraıyn). Ilá Ilıch murtyn soryp, óz-ózimen kúlimsirep otyr; bireý odan pechene alyp berýin surady, - al ol baqyttan shyraılana kúlip, alyp berdi. Kenet Innokentııdiń dál qulaǵynyn túbinen alqynǵan daýys shyqty: qolyna dop ustaǵan Taná oǵan sabyrly qalyppen qarap: Bizben birge júresiz be? - dep surady, - ol qapelimde ne aıtaryn bilmeı qysylyp qaldy da, baqtyń uzynsha qoıylǵan skameıkasynan oń aıaǵyn asyǵa-úsige shyǵaram dep kórshisine tıgizip aldy.

Taná týraly jurt jaqsy sózder aıtatyn; sileýsin qasynyń astynda ashyq kózi qadala qaraıdy, erni juqa, bop-boz eken. Ol jazǵy oıyndardyń bárin ynty-shyntysymen berile oınaıtyn, - sodan keıin-aq Innokentııdiń Vasılıımen birge balyq aýlaýy kilt tıylyp qaldy, al Vasılıı ne bop qalǵanyna túsinbeı dal boldy, bir kúni ol keshqurym ony mektep janynda kezdestirip, oǵan ishi qurtqa toly qańyltyr qalbyrdy, kóziniń aldyna kóterip kórsetti, - sonda Innokentıı, beıne bir, qarapaıym halyqqa opasyzdyq jasaǵandaı kúı keshti. Solaı bola tura, ol jańa tanystaryna da sonshalyqty rıza bola qoıǵan joq. Óıtkeni ol jasyl alańdardaǵy oıyndarǵa bolmasa, olardyń ishki ómirlerine de, úılerine de kirýge jibermeıtin kózge kórinbeıtin tosqaýyl turatyn. Bul onyń namysyna tıetin, úılerine qashan shaqyrady dep kútýmen júrdi, - shaqyrsa, bara almaımyn dep bas tartý úshin, - tomaǵa-tuıyq, jyp - jınaqy júrdi, Tanányń oǵan aıtylǵan sózderinen bir kemsitýshilik sezinetindeı edi, sodan da Innokentıı olardyń bárin ólerdeı jek kórdi, - onyń nemere aǵa-inilerin de, qurbylaryn da, ıtterin de... Kenet osynyń bári yń-shyńsyz aralasyp-quralasyp ketti de, ǵaıyp boldy, - ol shildeniń qarańǵy bir túninde parktiń shyǵar aýzynda otyrǵan. Jaqynda ǵana jalańaıaq qyz ákep bergen hat kóıleginiń ishinen denesine batady. Ádepti, ádemi sózdermen kezdesýge shaqyrǵany ony mazaq etkendeı kórindi de, biraq nede bolsa, baryp kórmek boldy: aıtqany aıdaı keldi: bul kezdeser jerge jaqyndaı bergende, áldekimniń japyraqtardy sybdyrlatyp ketip bara jatqan aıaǵynyń dybysyn esitti. Onyń kelýi, onyń qol sozym jerde bolýy ol úshin tańǵajaıyp oqıǵa edi, sonan keıin olar aıaq astynan kezdesti; onyń salqyn, shıraq saýsaqtarynan ulpa tazalyq seziledi. Aǵashtar arasynan qyp-qyzyl bop órtenip kóterilip kele jatqan aı kórindi. Kóz jasyn tógip, dir-dir etip, qyshqyl ernimen ony aımalap súıip turyp, Taná erteń shesheımen birge tústikke ketetinin, sonymen bári bitetinin, ony munyń nege túsinbeıtinin aıtyp jatty... "Ketpeshi, Taná", - dep jalbaryndy ol, biraq jel kóterilip ketti de ol burynǵysynan beter eńkildep jylady. Ol júgire basyp ketip qalǵannan keıin, qulaǵynda qalǵan shýdy tyńdap qımyldamaı otyrdy da qaldy, kóp uzamaı tar jol, taıǵaq keshýli sergeldeńdi kúnder bastaldy, - bir basylyp, bir údegen nemistermen soǵys júrip jatty, sonan keıin ol chehtardyń kýrortynda Berdiń asıstenti boldy, al 1924 jyly Savoıada onyń qaramaǵynda jumys istedi, bir kúni, Shamonıda bolý kerek, olarǵa bir Keńes Odaǵynyń geology keldi, onymen áńgimelesip otyryp, oǵan osy jerde Ferchenıo (Ferǵanany zertteýshi) týrıs retinde óz ajalynan qaıtys bolǵanyn aıtyp qalǵan edi, geolog onyń sózine kileń osylaı bolady dep qosyp qoıdy: ondaı erjúrek adamdardy jabaıy taýlarda, shóldi dalalarda ajal degen ókshelep, sońdarynan qalmaı júredi de, biraq beıne bir, olarmen qaljyńdasqandaı, múlde basqa jaǵdaıda, kútpegen kezde kenetten alyp urady, — Ferchenıo da, Seversev te, Godýnov-CHerdynsev te osyndaı ólimmen kóz jumdy, bul jerde shetel klasıkteri Spık, Dúmen - Dúrvıldi atamaı-aq qoıaıyq. Birneshe jyldan keıin Innokentıı jol-jónekeı sharýamen Parıjge soqty da, áriptesinde bolyp basqyshpen bıalaıyn kıip tómen qaraı júgirip bara jatqan kezde, bir alańqaıdaǵy lıftiden uzyn boıly bir áıel shyǵa keldi, onyń Elızaveta Pavlovna ekenin birden tanı ketti. "Árıne, men sizdi bilem, nege bilmeske", - dedi ol, oǵan qaramaı, beıne bir onyń artynda turǵan bireýge qaraǵandaı, ıyǵynyń ústinen basqa jaqqa qadalyp. "Bizge baraıyq, jarqynym", - dedi ol bir sátke siresip qalǵan kúıden shyǵyp, sóıtti de, kilt alý úshin esik aldyndaǵy ábden shań sińip qalǵan tósenishti aıaǵymen qaıyryp tastady. Innokentıı, onyń kúıeýiniń qaıda, qaı jerde qaıtys bolǵany týraly habardy esine túsire almaı azapqa túsken qalpy, onyń sońynan úıge kirdi.

Sonan keıin osy jıyrma jyl ishinde burynǵydan da ashań tartyp, burynǵydan da júzi juqara túsken Taná keldi, - temeki tartyp otyryp, birden eshqandaı qysylyp-qymtyrylmastan sol bir alysta qalǵan jazdy esine túsirdi, - ol, olardyń, Taná men sheshesiniń, marqumdy eshqandaı eske almaıtynyna, ótken shaq týraly ádettegideı sóılep otyrǵandaryna, jylap-syqtamaǵandaryna tańǵaldy - álde syrt kózge syr bermeıik degenderi me eken? Qalyń qara shashty, ondar shamasyndaǵy bir qyz keldi. "Mine, meniń qyzym, - beri kele ǵoı", - dedi Taná temeki tuqylyn ulý qabyrshaǵyna sóndirip jatyp. Úıine, Tanányń kúıeýi Kýtasov ta jumysynan oraldy, - kórshi bólmede ony kútip alǵan Elızaveta Pavlovna, Reseıden alyp kelgen úı-ishilik fransýz tilinde "bizdiń" derevnádaǵy mektep muǵaliminiń balasy kelip otyr", - dedi Innokentııdiń esine birde óziniń qurbysyna, onyń qolyn kórsetip fransýzsha "mynanyń qolyn qarashy" - degeni esine tústi, - endi mine, álgi balaqaı sheshesine óziniń ana tilinde syńǵyrlaǵan únmen jaýap berip jatqanyn estip, ol basqasha oılap qalǵan edi. "Qazir balalardy shetel tiline úıretý múmkinshiligi joq qoı", - dep oılaǵany sol edi, ol sol sátte orys tilinde eń bir ásemdik, eń bir baılyq jatqanyn uqty.

Áńgime órbimeı qoıdy; Taná áldeneni shatastyryp alǵan bolý kerek, Innokentıı oǵan patsha qalaı saltanat qurǵany týraly aıtylatyn tóńkerisshil óleńder jattatqan dep soǵyp qabyrǵalarǵa qaterli sózder jazylatynyn esine aldy. "Basqasha aıtqanda, "alǵashqy qabyrǵa gazeti" - dedi qaljyńqumar Kýtasov. Taǵy bir bilgeni, Tanányń inisi Berlınde turady eken, Elızaveta Pavlovna ol týraly aıtyp berip edi... Kenet Innokentıı tula boıymen bir nárseni qatty sezindi: eshteńe de izim-qaıym joǵalyp ketpeıtinin adam jady qazyna qusap bárin de jınaı beretinin, ol jumbaq qambalar shańǵa kómilip tola beretinin uqty, - bul qubylysty ol bireý kelip kitaphanamyzdan jıyrma jyl boıy oqylmaǵan kitapty suraǵanmen teńestirdi. Ol ornynan turyp qoshtasty, olar da oǵan kidire tur dep jalbarynyp jatpady. Tek tizesi dirildep qoıa berdi. Bárinen de kezdesýdi aıtsaıshy. Ol alańdy kesip ótip dámhanaǵa kirdi, sýsynǵa tapsyrys berip, astyna basylyp myjyrylyp qalǵan qalpaǵyn sýyryp aldy. Jan-júregin alaı-dúleı mazasyzdyq jaılap aldy. Ol mazasyzdyqtyń sebep saldary da ár qıly edi. Birinshiden, Taná eshýaqta da mundaı ajarly, mundaı qamsyz bolyp kórinbegen edi.

---