InfoHub Logo

— Grıgorevterdiki bir kitap suratqan eken, men sizdi úıde joq dedim. Poshtashy gazettermen birge eki hat ákep berdi. Aıtpaqshy, Evgenıı Petrovıch, Serejaǵa kóńil bólseńiz deımin. Búgin de, keshe de sonyń shylym tartyp júrgenin kórdim. Birdeńe dep aqyl aıta bastap edim, qulaǵyn basyp alyp, meniń daýsymdy estimeımin degendeı, júgire jóneldi.

Okrýgtik sottyń prokýrory Evgenıı Petrovıch Bykovskıı májilisten jańa ǵana qaıtyp kelip, kabınetinde qolǵabyn sheshken kúıi ózine baıandap turǵan tárbıeshi áıelge qarap kúlip jiberdi.

— Sereja shylym tartady... - dep ıyǵyn bir qozǵap qoıdy ol, sol táshtektiń papıros tartyp turǵanyn kórsemshi! Aıtpaqshy, neshege keldi ózi?

— Jetide.

— Sizge bul ánsheıin nárse bolyp kórinýi múmkin, biraq onyń jasynda shylym tartý zıandy, jaman ádet, ondaı jaman ádetti áýel bastan qurtý kerek.

— Ábden durys. Al temekini qaıdan alyp júr?

— Sizdiń ústelińizden.

— Solaı ma? Olaı bolsa ony maǵan jiberińiz.

Tárbıeshi áıel ketken soń, Bykovskıı jazý ústeliniń aldyndaǵy oryndyqqa otyrdy da, kózin jumyp oılaı bastady. Evgenıı Petrovıch Serejasyn, uzyndyǵy bir kez, dáý papıros tartyp, temeki tútinine kómilip turǵan tárizdi elestetti, sonyń ózi kúlkisin keltirdi: sonymen birge tárbıeshi áıeldiń shynymen abyrjyǵan ajary, jarym - jartylap umytylyp ketken, áldeqashanǵy bir kúnderdi esine túsirdi: onda, mektepte, balalar bólmesinde shylym tartý pedagogtar men ata-analarǵa túsiniksiz, sumdyq bolyp kórinetin. Ol shynynda da sumdyq edi. Shylym tartýdyń nendeı zıandy, qylmysty jaǵyn pedagogtardyń ne ákelerdiń birde-biri bilmese de, balalardy aıamaı soǵyp, gımnazıadan shyǵaryp, ómirlerine nuqsan keltiretin-di. Bilmeıtin nárselerimen kúresýden, tipti óte aqyldy degen adamdar da taıynbaıtyn. Evgenıı Petrovıch óziniń gımnazıadaǵy dırektoryn da esine túsirdi. Ol ózi óte bilimdi, aqkóńil dama edi de, gımnazıa oqýshysynyń papıros tartyp turǵanyn kórse, óń-túsi qashyp, shoshyp ketip, dereý pedagogtardyń asyǵys keńesin shaqyryp, aıypty oqýshyny oqýdan shyǵarýǵa buıyratyn. Bálkim, istelgen jaza neǵurlym túsiniksiz bolsa, onymen soǵurlym qatty, soǵurlym qatal kúresetin qoǵam úıiniń zańy solaı edi.

Prokýror oqýdan shyǵarylǵan eki-úsh oqýshynyń, olardyń keıin ne kúıge ushyraǵanyn esine túsire kele, istegen qylmysqa qaraǵanda, berilgen jazalardyń, kóbinese, anaǵurlym úlken zalal keltiretinin de oılap shyqty. Tiri organızm qandaı jaǵdaıǵa bolsa da tez úırenýge, tez daǵdylanýǵa, tez shúıirkelesýge ıkem keledi, óıtpeıinshe adam balasy óziniń aqyldy isteriniń qandaı kóp aqylsyz jaqtary bar ekenin jáne tipti pedagogtyq zań ádebıet sıaqty jaýapty, nátıjesi qorqynyshty isterde de uǵynylyp jetken shyndyq pen senimniń áli de az ekenin mınýt saıyn sezip otyrǵan bolar edi...

Sharshap, tynyǵyp otyrǵanda ǵana basqa keletin osyndaı ushqary, bytyrańqy oılar Evgenıı Petrovıchti mazalady, mundaı oılardyń qaıdan, nemenege kelgeni belgisiz soǵyp, oıda da uzaq turmaı, tereńge barmaı, mıda qalyqtap júrgen tárizdendi. Neshe saǵattar boıyna, tipti uzaqty kúnge eńbekteı, úırenshikti oıda otyratyn kisige, úı ishindegi mundaı erkin oılar ózinshe bir raqat, jaıly tynyshtyq bolatyny da bar.

Keshki saǵat toǵyz. Ekinshi qabatta bireý buryshtan - buryshqa júrip júr de, onan ary, úshinshi qabatta tórt qoldap gamma1 oınap jatyr. Alasuryp adymdaǵanyna qaraǵanda, júrip júrgen adam birdeńeni qatty oılap, nemese tisi aýyryp júr de, gammanyń syńsyǵan úni keshki tynyshtyqty birqıly balbyratyp, ybyljyǵan oıǵa salyndyryp tur. Eki bólmeden ary, balalar bólmesinde gývernantka men Sereja áńgimesi estiledi.

— Pa-pa keldi! - dedi bala ándetip, - papa keldi! Pa! Pa! Pa!

— Votve rege vous appelle, allez vite2- dep shoshynǵan qustaı, shańq etti gývernantka, - aıttym ǵoı sizge!

"Aıtpaqshy, men oǵan ne aıtamyn" dedi Evgenıı Petrovıch oılanyp.

Biraq ol birdeńeler oılanyp alǵansha jeti jasar uly Sereja kabınetke kirip te keldi, bul ózi tek kıimine qarap qana jynysyn aıyrýǵa bolatyn: ashań, aqquba, úlbiregen bala edi... Ózi kóleńkede ósken kók shóp sıaqty solǵyn edi, barlyq tulǵasy: júris-turysy, buıra shashy, kózqarasy, barqyt kýrtkasy - bári bólekshe názik, jup-jumsaq edi.

— Aman ba, papa! - dedi ol balǵyn daýyspen, ákesiniń tizesine shyǵyp, moınynan súıe berip, - Meni shaqyrdyń ba?

— Tura turyńyz, tura turyńyz, Sergeı Evgenıch, - dep prokýror ony qaqpalaı berdi. -Súıispesten buryn, ekeýmizdiń sóılesýimiz kerek, sóıleskende de, shyndap sóılesýimiz kerek... Men saǵan ashýlanyp qaldym, ári budan bylaı jaqsy da kórmeımin. Solaı, shyraǵym, bilip qoı: men seni jaqsy kórmeımin, sen maǵan bala emessiń... Solaı.

Sereja ákesine tesireıe qarap, sodan keıin kózin ústelge tikti de, ıyǵyn qozǵap:

— Men saǵan ne istedim? - dedi túsinbeı, kózin jypylyqtatyp. - Men búgin seniń kabınetińe birde kelgenimde, eshteńege tıgenim de joq.

— Jańa maǵan, Natalá Semenovna seni shylym tartady dep aryz qyldy... Ras pa ol? Shylym tartasyń ba?

— Iá, bir ret tartqanmyn... Ol ras!

— Mine, kórdiń be, onyń ústine aldap ta otyrsyń,- dedi prokýror qabaǵyn túıip, sóıtip kúlkisin jasyryp, - Natalá Semenovna seniń shylym tartqanyńdy eki ret kórgen. Demek, seniń úsh túrli jaman qylyǵyń bilinip otyr: shylym tartasyń, bóten ústelden temeki alasyń, onyń ústine aldaısyń. Úsh aıybyń bar!

— A, ı-á! - dedi Sereja kózi kúlip, - Ol ras, ıá! Men temekini eki ret tartqanmyn, búgin bir, buryn bir.

— Mine, kórdiń be, demek, bir emes eki ret tartqansyń... Kóńilim qatty qaldy! Buryn sen jaqsy bala ediń, endi kórip otyrmyn, buzylǵansyń da, jaman bala bolǵansyń.

Evgenıı Petrovıch Serejanyń jaǵasyn túzep qoıdy da: "Buǵan taǵy ne aıtsam eken?" -dep oılady.

— Iá, jaqsy emes, - dedi ol - Men seni bulaı isteıdi dep oılamap edim. Birinshiden, bireýdiń temekisin alýǵa qaqyń joq. Árbir adamnyń tek óz dúnıesin ǵana paıdalanýǵa qaqy bar, al ol ózgenikin alady eken, onda... onyń jaman kisi bolǵany! ("Men osyǵan taýyp aıtpaı otyrmyn - aý!" - dep oılady Evgenıı Petrovıch. Máselen, Natalá Semenovnanyń kıim salǵan sandyǵy bar. Ol onyki, al oǵan biz, men de, ıaǵnı sen de tıe almaımyz, nege deseń ol bizdiki emes. Ras emes pe! Seniń attaryń men sýretteriń bar... Men olardy almaımyn. Bálkim, meniń alǵym da keler, biraq... olar meniki emes, seniki!

— Alǵyń kelse al, - dedi Sereja qabaǵyn kóterip - Papa, sen uıalmaı-aq qoı, ala ber! Seniń ústelińde turǵan sary ıt meniki ǵoı, biraq men eshteńe demeımin... Meıli, tura bersin!

— Sen meniń aıtqanymdy uqpaı otyrsyń, - dedi Bykovskıı. - Itti sen maǵan syılaǵan bolatynsyń, ol endi meniki, ony ne isteımin desem de ózim bilem; biraq men saǵan temekini bergenim joq! Temeki meniki! ("Men osyǵan durys túsindirmeı otyrmyn - aý, á! - dep oılady prokýror. - Durys emes! Tipti durys emes!") Eger men bireýdiń temekisin tartqym keledi eken, onda men, eń aldymen ruqsat suraýym kerek.

Bykovskıı balanyń tiline yńǵaılap, bir sózin bir sózine jalǵap, menshik degenniń ne ekenin ulyna aqyryndap túsindire bastady. Sereja ákesiniń kókiregine qarap, zeıin sala tyńdap otyrdy (Sereja keshkisin ákesimen áńgimelesýdi jaqsy kóretin edi), sodan keıin ústeldiń shetine shyntaqtady da, shalymy qysqa kózin qaǵazǵa, sıasaýytqa aýdardy. Kózi ústeldi sharlap júrip, jelim quıǵan shıshaǵa tústi.

— Papa, jelimdi neden jasaıdy? - dedi ol kenet shıshany kózine taqap ákelip.

Bykovskıı Serejanyń qolynan shıshany alyp, ornyna qoıdy da, sózin taǵy da sabaqtady.

— Ekinshiden, sen shylym tartasyń... Bul, tipti jaman! Eger men shylym tartady ekem, ol shylym tarta berýge bolady degen sóz emes. Men shylym tarta júrip, sonyń jaman ekenin bilip, ózime - ózim ursamyn, sol úshin ózimdi jek te kóremin... ("Aılaker pedagogpyn - aý!" dep oılady prokýror). Temeki densaýlyqqa úlken zıan keltiredi, shylym tartqan adam, tipti ajalynan buryn óledi. Shylym tartý - ásirese, sen sıaqty kishkentaı balalarǵa óte zıandy. Seniń kókiregiń álsiz, áli pisip qatqan joqsyń, al ondaı álsiz adamdardy temekiniń tútini kókirek aýrýyna shaldyqtyrady. Álgi Ignatıı aǵaı sol kókirek aýrýynan ólgen. Eger ol shylym tartpaǵan bolsa, múmkin, áli kúnge deıin tiri júrgen bolar edi.

Sereja oıǵa batyp, shamǵa qarap otyryp, abajýryn qolymen shuqyp, kúrsinip:

— Ignatıı aǵaı skrıpkany jaqsy tartatyn! - dedi ol. Onyń skrıpkasy qazir Grıgorevterdikinde tur!

Sereja ústelge taǵy da shyntaqtap jatyp, oılanyp ketti. Onyń bop-boz júzinde aqylynyń ósýin ózi tyńdap otyrǵan nemese sony baqylap otyrǵan iz bar edi. Serejanyń kirpik qaqpaı qadalǵan úlken kózinde qaıǵy men qorqynysh kórindi. Ol endi jýyq arada óziniń sheshesi men Ignatıı aǵasyn alǵan ólimdi oılaǵan bolýy da kádik. Ólim shesheler men aǵalardy o dúnıege alyp ketedi de, olardyń balalary men skrıpkalary jer betinde qalady. Marqumdar aspannyń bir jerinde - juldyzdar mańaıynda turady da, sol aradan jerge kóz jiberedi. Solar shalǵaı júrýge qalaı shydaıdy eken deseńshi?

"Buǵan ne aıtsam eken, á? - dep oılady Evgenıı Petrovıch.Meni bul tyńdamaıdy. Sirá, bul óziniń qylyqtaryn da, meniń dálelderimdi de mańyzdy sanamaı otyr ǵoı deımin. Buǵan qalaı desem eken, á?"

Prokýror túregelip, kabınetinde árli-berli júre bastady.

"Buryn meniń bala kúnimde, bul máseleler tipti op-ońaı sheshiletin edi, - dep oılady ol. Shylym tartqan balanyń qaı-qaısysyn bolsyn shyqpyrtyp alýshy edi. Jasyqtary men qorqaqtary, shynynda da, shylymdy qoıyp ketetin. Júrektileýleri men aqyldylary taıaq jegen soń temekini qonyshtaryna saqtap, saraılarda tartatyn. Saraıdan ustap alyp, taǵy da taıaqtaǵan soń, shylym tartýǵa ózenge ketetin... erjetkenshe, sóıtetin de júretin. Meniń sheshem maǵan shylym tartpasyn dep aqsha men kámpıt beretin. Endi ol sharalary bolymsyz, sóleket birdeńeler bolyp ketti. Búgingi pedagogtar logıkaǵa arqa súıeıdi de, bala jaqsy tálimdi isti, qoryqqanynan, ozyq shyqqysy kelgendikten nemese syılyq alaıyn degendikten úırenbeı, sanaly túrde úırenetin bolsyn degendi kózdeıdi".

Ol sóıtip ári-beri júrip, oılanyp alǵansha Sereja ústeldiń bir jaǵyndaǵy oryndyqqa shyǵyp aldy da, sýret sala bastady. Sereja kerekti qaǵazdardy bylǵap, sıaǵa tıispeý úshin, ústel ústine ádeıi arnap kesip qoıǵan bir túıdek tórt buryshty qaǵaz ben kók qaryndash jatatyn edi.

— Búgin aspaz áıel qyryqqabat týrap otyryp, saýsaǵyn kesip aldy, - dedi ol qasyn kerip qoıyp, úı salyp jatyp. Ózi jyndy eken! Natalá Semenovna oǵan saýsaǵyńdy sýyq sýǵa batyr dese, ol saýsaǵyn sora beredi... Kir saýsaǵyn aýzyna qalaı sala alady ol, onysy jaman ǵoı!

Odan soń Sereja túski tamaq kezinde qoraǵa syrnaıshy qyzymen kelip, qyzynyń mýzykaǵa qosylyp jyrlap, bılegenin aıtty: "Munyń da óz oı-órisi bar! - dep oılady prokýror. -Munyń basynda da ózinshe bir dúnıe jatyr, neniń mańyzdy, neniń mańyzsyz ekenin bul ózinshe baǵalaıdy. Serejanyń oıy men sanasyna aralasý úshin onyń tiline ǵana ilese berý jetkiliksiz, tipti onyń áýenine de tóńkerilip oılaı bilý kerek. Eger maǵan temeki shyn aıanyshty bolyp, men qorlanyp jylaǵan bolsam, ol meniń aıtqanymdy túsingen de bolar edi... Sondyqtan da bala tárbıeleýde sheshege eshkim jetpeıdi, olar balamen birge sezip, birge jylap, birge kúle biledi... Logıkamen, moralmen eshteńe isteı almaısyń. Hosh, buǵan ne aıtamyn taǵy? Nemene? Jarty jasyn neshe qıly jazalarmen ótkizip kele jatqan, tájirıbeli zań qyzmetkeri Evgenıı Petrovıchke, balaǵa ne aıtaryn bilmeı múlde múdirgeni tańyrqarlyq ta, kúlerlik te bolyp kórindi.

— Beri qara, endigári shylym tartpaýǵa maǵan shyn sózińdi ber, - dedi ol

— Shyn sózim, - dedi Sereja ándetip, qaryndashyn qatty basyp, sýretine úńile túsip shyn sózim! İm! İm!

"Shyn sóz degenniń ne ekenin ózi bile me eken osy? - dedi Bykovskıı ishinen, - Qoı, jaman nasıhatshy ekem! Eger basyma qazir pedagogtardyń nemese sot qyzmetshileriniń biri úńilip qaraǵan bolsa, meni shúberek dep, tipti, aqylynan aýysqan dep kúdiktengen bolar edi. Biraq mektepte bolsyn, sotta bolsyn, osy shym-shytyryq máselelerdiń bári úıdegiden áldeqaıda ońaı sheshiledi, bul jerde janyńdaı jaqsy kóretin kisimen istes bolyp otyrsyń, al jaqsy kórýdiń ózi arbaǵysh keledi de, máseleni qıyndatyp jiberedi. Eger osy bala meniń ulym bolmaı, oqýshym, ıakı aıypkerim bolsa, men bulaı qınalmaǵan bolar edim de, pikirim de bytyramaǵan bolar edi...".

Evgenıı Petrovıch ústel janyna otyrdy da, Serejanyń bir sýretin ózine tartyp qarady. Bul sýrette qısyq tóbeli, tútin shyǵyp turǵan bir úı salynypty, tútin murjadan shyqqan kúıi, naızaǵaıdaı ıreleńdep, tórt buryshty qaǵazdyń eń shetine deıin ketipti, úıdiń qasynda soldat tur, kóziniń ornyna noqattar qoıylypty, qolynda tórttik sıfry tárizdi naızasy bar eken.

— Adam úıden bıik bolmaıdy ǵoı, - dedi prokýror. - Qarashy, seniń úıińniń tóbesi soldattyń ıyǵynan kelip tur.

Sereja ákesiniń tizesine shyǵyp, yńǵaılyraq otyrý úshin mazasyz qybyrlaı berdi.

— Joq, papa! - dedi ol, óziniń salǵan sýretine qarap alyp. - Eger sen soldatty kishkene salatyn bolsań, onda kózi kórinbeı qalady.

Onyń sózin beker deýge bolar ma edi? Prokýror balasyn kún saıyn baqylaı júrip, balalardyń da, jabaıy adamdar sıaqty, ózinshe kórkemdik kózqarasy men úlkenderdiń oıyna qonbaıtyn, ózinshe tilekteri bolatynyna kózi jetken bolatyn. Óte zeıin salyp qadaǵalaǵan estıar kisige Serejanyń esi durys kórinbeýi de kádik edi. Ol ózi adam sýretin úıden bıik salý múmkin de, syıymdy da dep bilip, qaryndash arqyly, nárse túgil, óz sezimderińdi de berýge bolady dep taýypty. Máseleni, orkestrdiń dybysyn domalaqtaý, býaldyr tańlaq etip salypty, ysqyryqty buralyp jatqan shyjym etipti... Onyń uǵymynsha, dybys nárseniń túri men túsine tyǵyz baılanysty eken, sondyqtan ol áripterdi boıaǵanǵa, ár ýaqyt S dybysyn ylǵı sarymen, M dybysyn qyzylmen, A dybysyn qaramen boıapty, taǵy - taǵylar.

Sereja sýretti tastaı ber e, taǵy da qozǵalyp, yńǵaılyraq otyryp aldy da, ákesiniń saqalyn aınaldyra bastady. Eń áýeli saqaldy erinbeı-jalyqpaı sylap-sıpap, sonan keıin eki bóldi de, aıyr saqal etip taraı bastady.

— Endi sen Ivan Stepanovıchke uqsadyń, - dedi ol kúbirlep, - al qazir... bizdiń shveısarǵa uqsas bolasyń. Papa, shveısarlar osy esik aldynda nege turady? Urylardy kirgizbeý úshin tura ma?

Prokýror betine onyń lebi tıgenin sezip, álsin-áli shashy da jaǵyn súıkegendikten, Serejanyń barqyt kýrtkasynda prokýrordyń qur qoly ǵana jatpaı, búkil jany jatqandaı, jyp-jyly, jup-jumsaq tıip ketti. Prokýror balasynyń úlken qara kózine qarap, balanyń jáýdiregen qarashyǵynan anasy da, áıeli de, tipti jaqsy kórgen jandardyń bári de qarap turǵan tárizdendi.

"Mine, endi, muny uryp kór... - dedi ol. Mine, endi, jazalamaqshy bol muny! Qoı, tárbıeshi bolý qaıda bizge. Burynǵynyń adamdary qarapaıym bolǵan soń az oılaǵan, sondyqtan máseleni sheshýge de batyl kelgen. Biz bolsaq, tym kop oılaımyz, logıka degen - aq jep boldy... Adam neǵurlym bilimdi bolyp, kóp oılanyp, arǵy - bergige jetken saıyn, soǵurlym tartynshaq, kúdikshil bolady, iske de soǵurlym óte júreksiz keledi. Shynynda da, tereńirek oılaıtyn bolsaq, oqytý úshin, sottaý úshin, qalyń kitaptar jazý úshin qansha batyrlyq, ózińe-óziń senimdilik kerek deseńshi..."

Saǵat ondy soqty.

— Kánekı, bala, uıyqtaıtyn ýaqyt boldy, - dedi prokýror. - Qosh aıtys ta jónel

— Joq, papa, - dedi Sereja qabaǵyn shytyp, - áli de otyra turamyn. Maǵan ertegi aıtyp bershi.

— Onda, ertegiden keıin dereý uıyqtaıtyn bolasyń.

Evgenıı Petrovıchtiń qoly bos keshterde Serejaǵa ertegi aıtyp beretin ádeti bar edi. Qyzmet adamdarynyń kópshiligi sıaqty, bul da birde-bir óleń, birde-bir ertegini jatqa bilmeıtin, ertegini qashan bolsyn oıdan shyǵaratyn. Ádette "Bir patshalyqta, bir memlekette" degen jaýyr sózden bastaıtyn da, odan ári neshe túrli ótirikterdi úıip -tógip, basyn aıta otyryp, ortasynyń, aıaǵynyń ne bolaryn, tipti bilmeıtin. Sýretteri men adamdary, ahýaldary sátine qaraı tutqıyl ala salynatyn áńgimeniń mazmuny men túıini, áńgimeshiniń qalaýynsyz - aq ózinen-ózi qıysa ketetin. Sereja mundaı oıdan shyǵarǵan áńgimelerdi óte jaqsy kóretin, áńgimeniń mazmuny neǵurlym ońaı, neǵurlym mashaqatsyz kelse, balaǵa da soǵurlym kúshti eser etetinin prokýror da ańǵaryp júretin.

─ Qane, tyńdaı ber, - dedi ol úı tóbesine qarap qoıyp. Bir patshalyqta, bir memlekette óte kári, bir qartaıǵan, uzyn aq saqaldy patsha bolypty... Ári murty da mynadaı uzyn eken. Sóıtip ol áınekten salǵan saraıda turypty, ol saraıy úlken bir kesek taza muz sıaqty, kúnge shaǵylysyp, jaltyldap turady eken. Saraıy úlken baqshanyń ishinde turady eken, onda bar ǵoı, apelsınder... almurttar, shıeler... ósedi, aq gúlder, qyzyl, sary gúlder gúldeıdi eken, neshe túrli qustar saıraıdy eken... Iá... Aǵashtarda shyny qońyraýlar ilýli turady, jel soqqanda solar aýyzdyń sýyn qurta syńǵyrlaıdy eken.

Shyny daýysy metal daýysynan áldeqaıda jumsaq, názik keledi... Sonymen, taǵy da? Baqshada fontandar atqylap turady eken... Soná jeńgeıdiń saıajaıyndaǵy fontandy kórip ediń ǵoı, esińde me? Mine, patshanyń baqshasynda da dál sondaı fontandar bolǵan, tek arǵy jaǵy ǵana úlken bolypty da, shapshyǵan sýy eń bıik terektiń basyna jetip turypty.

Evgenıı Petrovıch oılanyp, taǵy oıyn sabaqtady.

— Kári patshanyń patshalyqqa murager bolatyn dál sen sıaqty kishkentaı jalǵyz uly bolypty, ózi jaqsy bala eken. Esh ýaqytta ókpelemeıtin, erte jatatyn, ústeldegi nárselerge tımeıtin jáne bar ǵoı... tegi bir aqyldy bala bolypty... Jalǵyz ǵana kemshiligi - shylym tartady eken...

Sereja zeıin sala tyńdap, ákesine kirpik qaqpaı, tesile qarady da otyrdy. Prokýror da "Endi ne aıtar ekem?" dep oılady. Ol jurt aıtqandaı, kópke deıin bylyqtyryp, ezip otyryp, bylaı dep bitirdi:

— Patshanyń balasy shylymnan jıyrma jasynda kókirek aýrýynan ólipti. Qaýsaǵan, aýrý shal eshbir qolǵanatsyz qalypty. Memleketti basqaryp, saraıdy qorǵaıtyn eshkim qalmapty. Jaý kelip, shaldy óltirip, saraıdy qıratyp, qazir baqsha da, shıe de, qustar da, qońyraýlar da qalmaǵan. Solaı bopty, shyraǵym...

Bulaı aıaqtaý Evgenıı Petrovıchke ári kúlkili, ári oıyn - ospaq kóringenmen, Serejaǵa ertegisi bastan-aıaq kúshti eser etti. Serejany qaıǵy basyp, birtúrli qoryqqan sıaqtandy, qarańǵy terezege muńaıǵan túrmen oılana qarap otyryp, selk etti de muńaıǵan daýyspen:

— Men endi shylym tartpaımyn... - dedi.

Sereja buryshqa qydyra júrip, jymıa kúldi.

"Bul arada ádemilik, kórkemdik tur áser etti desetin bolar, - dedi ol oılanyp, - solaı-aq bolsyn, biraq ol jubanysh bolmaıdy. Qalaı degenmende ol naǵyz qural emes... Moral men shyndyqtyń shıki kúıinde berilmeı, qospa qosylyp, dámdelip, ishirtki sıaqty, syrlanyp beriletin mánisi ne? Durys emes ol.. Boıamalaý, aldaý... kózboıaý...".

Evgenıı Petrovıch qalaıda "sóz sóıleýi kerek prısájnyılardy, tarıhty tek aýyzsha yzyńdar men tarıhı romandar arqyly ǵana uǵyp - biletin jurtshylyqty, turmys maǵynasyn ýaǵyzdar men zańdardan bilmeı, mysaldar men romandardan, óleńderden úırenip bilgen óz basyn esine túsirdi...

"Dári tátti, shyndyq kórikti bolsyn... Osy áýreshilikke adam balasy Adam atadan beri qaraı túsip keledi... Onyń bergi jaǵynda... osynyń bári ári tabıǵı, ári osylaı bolýy da kádik... Jaratylysta oryndy aldaýlar, aldanýlar az deısiń be?..".

Evgenıı Petrovıch jumysqa otyrǵanmen, úı ishindegi ybyljyǵan oılar basynan kópke deıin shyqqan joq. Tóbeden shalynǵan gammalar endi estilmegenmen, ekinshi qabatty mekendegen jan buryshtan buryshty áli de kezip júr.

---