Shylym shegýdiń adam aǵzasyna zıandy áser
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany
Qazaly aýyly,№ 100 orta mektebi
bıologıa páni muǵalimi Tilegen Qarakóz
Adam bolý, el bolýdyń joly da,
Ońaı emes oılaý kerek ony da.
El qatarly tirlik etip, kem bolmaı,
Baqyt qusyn qondyrýda qolyńda.
«Shylym shegýdiń adam aǵzasyna zıandy áseri, olardyń aldyn ala saqtaný sharalary» eń bastysy temekige degen jıirkenish sezimi bolý kerek osy boıynsha «Kóńildiler tapqyrlar klýby» saıysy retinde ótkizildi. Oqýshylar eki topqa bólindi. «Kúrkildeýik», «Shıqyldaýyq».
Sabaq maqsaty:
Bilimdilik. Temekiniń zıandy áserlerin ashý, jas jetkinshekterdiń temeki shegýdi bastamaýy týraly sezimin qalyptastyrý.
Damytýshylyq. Temekiniń tarıhy onyń, adam aǵzasyn ýlaıtyny týraly túsinikterin keńeıte túsý.
Tárbıelik: Shylym shegýdiń zıandy jaqtaryn asha otyryp, saqtaný joldaryn, ujym bolyp jumys isteýge, birin - biri tárbıeleýge úıretý, densaýlyǵyn saqtaýǵa jaýapkershiligin oıatý.
Kórnekiligi: Sýretter, Interaktıvti taqta, danalyq sózder.
Sabaq barysy:
1. Sálemdesý
2. Kim jyldam. suraqtar qoıý
3. Úı tapsyrmasy. Baıandama
4. Pikirtalas
5. Top jetekshiler saıysy
6. Tyǵyryqtan shyǵý
7. Jalǵasyn tap
8. Kórinis
Qorytyndy.
1. Top sálemdesýi
«Kúrkildeýik» toby
«Kúrk - kúrk kókjótel,
Kúrkildegen ne jótel?
Jasyńnan shekseń temeki,
Túbińe seniń sol jeter.
Tútinmen ystap ókpeni,
Nıkotın ýyn tókkeni.
Júrektiń ustap talmasy,
Mıshyqtyń qurǵap ketkeni.
Múgedek, aýrý, demikpe
Ómirge qater tónedi,
Salaýatty ómir súreıik!
Shekpeńiz deımiz temeki.
-«Shıqyldaq» tobyna sálem!
2 - top –«Shıqyldaýyq» toby
Shıyq - shıyq dep shıqyldap,
Demigip ókpe qıqyldap,
Tabıǵat Bergen densaýlyq
Qurtamyz úgip, qıqyldap.
Denege dert bop jetedi,
Ádet bop jaman ketedi.
Zıandy zatty kóp tutsań
Ómiriń qor bop ótedi.
Sportpen bolyp máńgi dos,
Maǵynasyz júrme bos!
Zıandy zattan aýlaq dep,
Dostaryńa aqyl qos!
-«Kúrkildeýik» tobyna sálem!
Kim jyldam. Suraqtarǵa jaýap berý
1 - top. 1. Temeki tartý qaı ǵasyrda, qaı jyly paıda boldy?- 1946 j
2. Temekini Eýropaǵa kim ákeldi?- H. Kolýmb pen onyń dostary
3. Eýropada temeki tartýmen kúres qaı ǵasyrda bastaldy?- XYII ǵasyrda
4. Nıkotın kimniń esimimen baılanysty qoıylǵan? – Fransıanyń Portýgalıadaǵy elshisi Jan Nıkonnyń esimine baılanysty.
5. Adamdar temekiniń zıanyn bile turyp tarta beredi deıdi, osy ras pa? – Ras
6. Temekiniń jasyl japyraqtarynda qansha paıyz nıkotın bolady? - 9 paıyz
7. Úndister temeki ósimdigin qalaı atady? – kohoba
8. Orys jazýshysy L. N. Tolstoıdyń qaı eńbeginde temeki týraly jazylǵan?– Balalyq, Eseıý, Jastyq trılogıasynda.
9. Temeki týraly eń alǵashqy kitapty kim jazdy? – Ersandesý de Ovedı
10. Nıkotınniń qasıetterin atap shyq? – Sary suıyq zat, sýda, maıda jaqsy erıdi.
2 - top. 1. Temekiniń quramyndaǵy ýly zat ne dep ataıdy? – Nıkotın
2. Temeki tartýda qandaı hımıalyq úrdis júredi? – Qurǵaq aıdaý
3. Eýropada temekini ne dep ataldy? – Tabago, tabak.
4. Temekiden týyndaıtyn aýrýlar? – qolqa demikpesi, ókpe, júrek, baýyr, t. b. aýrýlar.
5Adam úshin nıkotınniń ólimge ákeletin mólsheri qandaı? - 35 - 70 mg
6. Adamdardyń ortaq isi, qarym - qatynasyn ońaılatýǵa, pikirlesýge jetkizetin ermek áreketi. – Temeki tartý.
7. Salmaǵy 16 - 20 kg ıtke qansha tamshy nıkotın berse sespeı qatady? – 1 tamshy
8. Temeki shegip turyp qandaı zattardy iske asyrýǵa bolmaıdy. – Júzý, basketbol oınaý
9. Qaı elde temeki tartýshylardyń basyn kesip, darǵa asqan? – Anglıada
10. temeki quramy neden turady? – Organıkalyq, beıorganıkalyq.
Úı tapsyrmasy. Baıandama
1 - top Temeki shegip úırenýdiń negizgi shyńy 13 - 19 jas. Temekiniń negizgi áser etýshi komponenti - nıkotın. Buny tuńǵysh ret1828 jyly Pochelt pen Reıman bólip alǵan. Temeki japyraǵynda nıkotın mólsheri 1 - 1, 5, keıbir sorttarynda 6 - 8, al salmaǵy 1g bir temekide 10 - 15 mg, al salmaǵy 10g temekide 150mg nıkotın bolady. Hımıalyq taza kúıdegi nıkotın - dámi ashshy, maıly móldir suıyqtyq. Shylymqumarlar shylymdy nıkotın jınaqtalatyn tuqylyna deıin sorǵan kezde osyndaı dámdi sezedi.
Nıkotın - negizinen júıke júıesine, as qorytý, tynys alý jáne júrek qan tamyrlar júıesine áser etetin kúshti ý.
Nıkotınmen ýlanýdyń belgisi qandaı?
Bul kezde – Silekeıdiń shubyrýy, loqsý, teriniń bozarýy, álsizdik, bas aınalý, uıqynyń bólinýi baıqalady. Buǵan - qorqynysh sezimin, bastyń aýrýy, qulaqtyń shyńyldaýy, tamyr soǵýynyń jıileýi, organızmniń basqa qyzmetteriniń buzylýy sebepterin qosýǵa bolady.
Ókpe pálesi Nıkotın Ár túrli juqpaly aýrýlar
Júrek ustamaly aýrýlary
Óńesh pálesi Tamaq aýrýlary Shydamsyz Erinshek Umytshaq
Temekiniń densaýlyqqa áseri
Qazaqstanda shamamen halyqtyń 1/3 bóligi 62 paıyz erler, 18 p - z áıelder temeki tartady. Jyl saıyn elimizde 23 - 24 myń adam temeki tartý saldarynan bolǵan aýrýlardan qaza bolýda.
Oqýshylarǵa kúnine, aptasyna jáne jylyna temekige qansha aqsha jumsalatynyn esepteý.
Kúnine 1qorap temeki - 60 teńge
60 teńge – 7 kún – aptasyna 420 teńge
420 teńge - 4 apta – aıyna 1680 teńge
420 teńge - 52 apta – jylyna 21840 teńge
Temeki tastaǵan adamdardyń jaýaptary:
- ókpe pálesiniń, júrek, qan tamyrlar aýrýlarynyń qateri tómendeıdi.
- jeńil dem alamyn.
- aqsham únemdeledi.
- deni saý urpaq ákelýge múmkindigim bar.
- óz dalamnyń aldynda qysylmaımyn.
- kıimim, shashym jáne denim saý taza.
«Óz densaýlyǵyń - óz qolyńda».
2 - top Temeki - zańdy túrde qoldanýǵa bolatyn esirtki túri. Temeki japyraǵynda tanın, jelim, shaıyr, krahmal jáne alkoloıder bar ósimdik. Temeki tútininde 30 - astam ýly zattar bar: Nıkotın, Kómir qyshqyl gazy, Kómirtek totyǵy, Kógeretin qyshqyl, Amıak, Shaıyrly zattar, Organıkalyq qyshqyldar jáne basqalary. Temekiden aýaǵa jylyna 720 myń tonna kúkirt qyshqyly, 384 myń tonna amıak, 180 myń tonna nıkotın, 660 myń tonna temeki maıy, 550 myń tonnadaı ıisti gaz shyǵady. Sıgarettiń 1 - 2 qorabynda nıkotınniń ólimdik mólsheri bar. Temekishildi qutqaratyny, bul mólsherdiń organızmge birden emes, bólshektenip túsetini.
Shylym shegý – zıan qyzmet, oǵan kúsh salmaı tastaýǵa bolmaıdy. Ol naǵyz nashaqorlyq, jáne ony kóbi shyndap kóńilderine almaıtyny, asa qaýipti.
Jyl saıyn dúnıe júzinde temeki shegýdiń saldarynan 4mln adam qaıtys bolady eken. Búginde jer sharynda 1, 2 mlrd adam temeki shegetin kórinedi. Qazaqstanda 5 mıllıonǵa jýyq adam temeki shegedi eken. Onyń basym bóligi orta jastaǵy adamdar.
Temeki tartatyn adam kúnine orta eseppen 200 ret, aıyna 6 myń ret, jylyna 72 myń ret ishke tútin tartsa, al 45 jastaǵy adam ómir boıyna 2 mln ret temeki tartady desedi. Qyzyǵy sol, temeki shegýdi o basta «oınap» bastaǵan 100 adamnyń 80 - i birtindep turaqty shylymqorǵa aınaldy.
«Temeki tándi zaqymdaıdy, aqyl - oıdy kúızeltedi, tutas ultty topastandyrady».
Temekiniń tútininde óte ýly zat - nıkotın bar. Shylym shekkende adam aýamen birge temekiniń de tútinin de jutady. Bul tútinniń ishinde ýly gaz, shań, kúıe bolady. Shylymnyń kúnine 20 - syn tartqan adam 90ml g nıkotın jutady.
Alǵash temeki tartqanda adam ýlanady: basy aınalady, júregi qaǵady, qusady, qol - aıaǵy dirildeıdi. Temeki quramyndaǵy nıkotın tynys joldarynyń silekeıli qabyqshasyn titirkendirip, ony qabyndyrady. Sóıtip, qorǵanysh qasıeti nasharlaǵan silekeıli qabyqsha arqyly aýrý týǵyzatyn mıkrobtar enedi.
Adam neǵurlym óte erte bala kezinen shylym shegýmen aınalyssa, soǵurlym pále aýrýyna jıi shaldyǵatyny dáleldengen. Ókpedegi pále aýrýymen aýyrǵandardyń 97 paıyz shylym shegetinder. Shylym shegý adam ómirin qysqartady. Kúnine 1 qorap temeki tartqan adam mólsherden artyq 3, 5 sáýlelenýge ushyraıdy.
«Jas jetkinshek! Ózderińe aıtý meniń boryshym - kók tútinmen ýlanba.»
«Pikirtalas»
1 - top Qazaqstanda ár júz myń adamnyń 400 - 500 týberkýlez aýrýyna shaldyǵyp, ómirlerimen qoshtasqan. Sebebi:
2 - top Búgingi kúnde bizdiń elimizde óz densaýlyǵyn jaqsartý úshin ár túrli dástúrli emes saýyǵý ádisteri men shuǵyldanady. Osy durys pa?
Top jetekshileriniń saıysy.
«Kúrkildeýik» toby
Temeki tartý kezinde adam bir ýly gazben dem alady, sol gaz avtomobıl dvıgatelderinen de shyǵady, ol qandaı gaz? – Bul ıis gazy - SO óte ýly gaz. Qannyń qyzyl túıirshigindegi otteginiń mólsherin azaıtady.
2. Jylqyny sespeı qatyrý úshin qansha nıkotın tamshysy kerek?- 7 - 8 tamshy
2 – top «Shıqyldaýyq»
Aýanyń qalypty quramyn, ókpedegi qan aınalymdy buzý úshin qansha temeki qajet?- Munyń barlyǵyna 1 dana ǵana temeki jetip jatyr
2. Eger adam kúnine 1 qorap temeki tartsa, bir jylda onyń ókpesine qansha smola jınalady? – 1 lıtr shamasynda
Tyǵyryqtan shyǵý:
1 - top Seniń dostaryń temeki shegedi. Al sen temeki shekpeısiń. Sol úshin sen dostaryń shettedi. Ne ister ediń?
2 – top Seniń papań kúndiz - túni temeki shegedi, tipti dastarhan basynda da. Al seniń oǵan janyń ashıdy. Onyń temeki tastaýyna qalaı yqpal eter ediń?
Jalǵasyn tap
1 - top Araq iship,................ shekken,
Densaýlyqtyń túbine jetken. Temeki - sıgarety
2. Temeki shegý -........................ orynsyz
Tileginen týǵan....................
2 - top 1 Temeki - tegin kelmeıdi
......................................... Teńgege keledi
2Temeki shekkeniń,
......................... shege qaqqanyń. Temir tabytqa
Eki top temeki týraly kórinis qoıady.
1 - top. «Temeki jáne urpaq»
2 - top «Temekiniń paıdasy men zıany»
Eki top ózderi danalar sózin temeki tastaýshylarǵa aqyl keńespen oqýshylardyń jas ómirlerin jat ádetter men zıandy zattarǵa toltyrmaı, óz densaýlyǵyna kóńil bólip, salaýatty ómir saltyn berik ustanýǵa shaqyryp sabaq qorytyndylanady.
«Temeki qoıýshylarǵa aqyl keńes» oqyldy.
Danalar sózi
- Jaǵymsyz ádetterden arylý búgin ońaı, erteń kesh. Konfýsıı
- Araq iship temeki shekken
Densaýlyǵynyń túbine jetken
«Rabbymyz, biz ózimizge - ózimiz zulymdyq qyldyq. Eger Sen bizdi keshirip, rahym etpeseń, álbette zıan shegýshilerden bolamyz» (Quran. «Aǵraf» súresi: 23 - aıat).
«Ózderińdi - ózderiń óltirmeńder!» (Quran. «Nısa» súresi: 29 - aıat).
Qazirgi damyǵan medısına temeki shegýdiń adamdy «baıaý ólimge» alyp baratyn birden - bir zıandy zat ekenin aıtyp, árbir tal temeki adam ómirin 12 mınýtqa qysqartatyndyǵyn anyqtaǵan.
Araq iship, temeki shekken,
Densaýlyǵynyń túbine jetken (Halyq danalyǵy).
Densaýlyqqa zor kesel,
Úırete kórme aýyzdy,
Nasybaı menen shylymǵa (Shoraıaqtyń Omary)..
Araqty da ishpeımiz
Temeki de tartpaımyz
Elbasymyz «Qazaqstan - 2030» baǵdarlamasyn
Máńgi este saqtaımyz. – uranymen kóńildi tapqyshtar klýbynyń kezekti saıys sabaǵy aqtaldy. Qosh saý bolyńyzdar!
Qazaly aýyly,№ 100 orta mektebi
bıologıa páni muǵalimi Tilegen Qarakóz
Adam bolý, el bolýdyń joly da,
Ońaı emes oılaý kerek ony da.
El qatarly tirlik etip, kem bolmaı,
Baqyt qusyn qondyrýda qolyńda.
«Shylym shegýdiń adam aǵzasyna zıandy áseri, olardyń aldyn ala saqtaný sharalary» eń bastysy temekige degen jıirkenish sezimi bolý kerek osy boıynsha «Kóńildiler tapqyrlar klýby» saıysy retinde ótkizildi. Oqýshylar eki topqa bólindi. «Kúrkildeýik», «Shıqyldaýyq».
Sabaq maqsaty:
Bilimdilik. Temekiniń zıandy áserlerin ashý, jas jetkinshekterdiń temeki shegýdi bastamaýy týraly sezimin qalyptastyrý.
Damytýshylyq. Temekiniń tarıhy onyń, adam aǵzasyn ýlaıtyny týraly túsinikterin keńeıte túsý.
Tárbıelik: Shylym shegýdiń zıandy jaqtaryn asha otyryp, saqtaný joldaryn, ujym bolyp jumys isteýge, birin - biri tárbıeleýge úıretý, densaýlyǵyn saqtaýǵa jaýapkershiligin oıatý.
Kórnekiligi: Sýretter, Interaktıvti taqta, danalyq sózder.
Sabaq barysy:
1. Sálemdesý
2. Kim jyldam. suraqtar qoıý
3. Úı tapsyrmasy. Baıandama
4. Pikirtalas
5. Top jetekshiler saıysy
6. Tyǵyryqtan shyǵý
7. Jalǵasyn tap
8. Kórinis
Qorytyndy.
1. Top sálemdesýi
«Kúrkildeýik» toby
«Kúrk - kúrk kókjótel,
Kúrkildegen ne jótel?
Jasyńnan shekseń temeki,
Túbińe seniń sol jeter.
Tútinmen ystap ókpeni,
Nıkotın ýyn tókkeni.
Júrektiń ustap talmasy,
Mıshyqtyń qurǵap ketkeni.
Múgedek, aýrý, demikpe
Ómirge qater tónedi,
Salaýatty ómir súreıik!
Shekpeńiz deımiz temeki.
-«Shıqyldaq» tobyna sálem!
2 - top –«Shıqyldaýyq» toby
Shıyq - shıyq dep shıqyldap,
Demigip ókpe qıqyldap,
Tabıǵat Bergen densaýlyq
Qurtamyz úgip, qıqyldap.
Denege dert bop jetedi,
Ádet bop jaman ketedi.
Zıandy zatty kóp tutsań
Ómiriń qor bop ótedi.
Sportpen bolyp máńgi dos,
Maǵynasyz júrme bos!
Zıandy zattan aýlaq dep,
Dostaryńa aqyl qos!
-«Kúrkildeýik» tobyna sálem!
Kim jyldam. Suraqtarǵa jaýap berý
1 - top. 1. Temeki tartý qaı ǵasyrda, qaı jyly paıda boldy?- 1946 j
2. Temekini Eýropaǵa kim ákeldi?- H. Kolýmb pen onyń dostary
3. Eýropada temeki tartýmen kúres qaı ǵasyrda bastaldy?- XYII ǵasyrda
4. Nıkotın kimniń esimimen baılanysty qoıylǵan? – Fransıanyń Portýgalıadaǵy elshisi Jan Nıkonnyń esimine baılanysty.
5. Adamdar temekiniń zıanyn bile turyp tarta beredi deıdi, osy ras pa? – Ras
6. Temekiniń jasyl japyraqtarynda qansha paıyz nıkotın bolady? - 9 paıyz
7. Úndister temeki ósimdigin qalaı atady? – kohoba
8. Orys jazýshysy L. N. Tolstoıdyń qaı eńbeginde temeki týraly jazylǵan?– Balalyq, Eseıý, Jastyq trılogıasynda.
9. Temeki týraly eń alǵashqy kitapty kim jazdy? – Ersandesý de Ovedı
10. Nıkotınniń qasıetterin atap shyq? – Sary suıyq zat, sýda, maıda jaqsy erıdi.
2 - top. 1. Temekiniń quramyndaǵy ýly zat ne dep ataıdy? – Nıkotın
2. Temeki tartýda qandaı hımıalyq úrdis júredi? – Qurǵaq aıdaý
3. Eýropada temekini ne dep ataldy? – Tabago, tabak.
4. Temekiden týyndaıtyn aýrýlar? – qolqa demikpesi, ókpe, júrek, baýyr, t. b. aýrýlar.
5Adam úshin nıkotınniń ólimge ákeletin mólsheri qandaı? - 35 - 70 mg
6. Adamdardyń ortaq isi, qarym - qatynasyn ońaılatýǵa, pikirlesýge jetkizetin ermek áreketi. – Temeki tartý.
7. Salmaǵy 16 - 20 kg ıtke qansha tamshy nıkotın berse sespeı qatady? – 1 tamshy
8. Temeki shegip turyp qandaı zattardy iske asyrýǵa bolmaıdy. – Júzý, basketbol oınaý
9. Qaı elde temeki tartýshylardyń basyn kesip, darǵa asqan? – Anglıada
10. temeki quramy neden turady? – Organıkalyq, beıorganıkalyq.
Úı tapsyrmasy. Baıandama
1 - top Temeki shegip úırenýdiń negizgi shyńy 13 - 19 jas. Temekiniń negizgi áser etýshi komponenti - nıkotın. Buny tuńǵysh ret1828 jyly Pochelt pen Reıman bólip alǵan. Temeki japyraǵynda nıkotın mólsheri 1 - 1, 5, keıbir sorttarynda 6 - 8, al salmaǵy 1g bir temekide 10 - 15 mg, al salmaǵy 10g temekide 150mg nıkotın bolady. Hımıalyq taza kúıdegi nıkotın - dámi ashshy, maıly móldir suıyqtyq. Shylymqumarlar shylymdy nıkotın jınaqtalatyn tuqylyna deıin sorǵan kezde osyndaı dámdi sezedi.
Nıkotın - negizinen júıke júıesine, as qorytý, tynys alý jáne júrek qan tamyrlar júıesine áser etetin kúshti ý.
Nıkotınmen ýlanýdyń belgisi qandaı?
Bul kezde – Silekeıdiń shubyrýy, loqsý, teriniń bozarýy, álsizdik, bas aınalý, uıqynyń bólinýi baıqalady. Buǵan - qorqynysh sezimin, bastyń aýrýy, qulaqtyń shyńyldaýy, tamyr soǵýynyń jıileýi, organızmniń basqa qyzmetteriniń buzylýy sebepterin qosýǵa bolady.
Ókpe pálesi Nıkotın Ár túrli juqpaly aýrýlar
Júrek ustamaly aýrýlary
Óńesh pálesi Tamaq aýrýlary Shydamsyz Erinshek Umytshaq
Temekiniń densaýlyqqa áseri
Qazaqstanda shamamen halyqtyń 1/3 bóligi 62 paıyz erler, 18 p - z áıelder temeki tartady. Jyl saıyn elimizde 23 - 24 myń adam temeki tartý saldarynan bolǵan aýrýlardan qaza bolýda.
Oqýshylarǵa kúnine, aptasyna jáne jylyna temekige qansha aqsha jumsalatynyn esepteý.
Kúnine 1qorap temeki - 60 teńge
60 teńge – 7 kún – aptasyna 420 teńge
420 teńge - 4 apta – aıyna 1680 teńge
420 teńge - 52 apta – jylyna 21840 teńge
Temeki tastaǵan adamdardyń jaýaptary:
- ókpe pálesiniń, júrek, qan tamyrlar aýrýlarynyń qateri tómendeıdi.
- jeńil dem alamyn.
- aqsham únemdeledi.
- deni saý urpaq ákelýge múmkindigim bar.
- óz dalamnyń aldynda qysylmaımyn.
- kıimim, shashym jáne denim saý taza.
«Óz densaýlyǵyń - óz qolyńda».
2 - top Temeki - zańdy túrde qoldanýǵa bolatyn esirtki túri. Temeki japyraǵynda tanın, jelim, shaıyr, krahmal jáne alkoloıder bar ósimdik. Temeki tútininde 30 - astam ýly zattar bar: Nıkotın, Kómir qyshqyl gazy, Kómirtek totyǵy, Kógeretin qyshqyl, Amıak, Shaıyrly zattar, Organıkalyq qyshqyldar jáne basqalary. Temekiden aýaǵa jylyna 720 myń tonna kúkirt qyshqyly, 384 myń tonna amıak, 180 myń tonna nıkotın, 660 myń tonna temeki maıy, 550 myń tonnadaı ıisti gaz shyǵady. Sıgarettiń 1 - 2 qorabynda nıkotınniń ólimdik mólsheri bar. Temekishildi qutqaratyny, bul mólsherdiń organızmge birden emes, bólshektenip túsetini.
Shylym shegý – zıan qyzmet, oǵan kúsh salmaı tastaýǵa bolmaıdy. Ol naǵyz nashaqorlyq, jáne ony kóbi shyndap kóńilderine almaıtyny, asa qaýipti.
Jyl saıyn dúnıe júzinde temeki shegýdiń saldarynan 4mln adam qaıtys bolady eken. Búginde jer sharynda 1, 2 mlrd adam temeki shegetin kórinedi. Qazaqstanda 5 mıllıonǵa jýyq adam temeki shegedi eken. Onyń basym bóligi orta jastaǵy adamdar.
Temeki tartatyn adam kúnine orta eseppen 200 ret, aıyna 6 myń ret, jylyna 72 myń ret ishke tútin tartsa, al 45 jastaǵy adam ómir boıyna 2 mln ret temeki tartady desedi. Qyzyǵy sol, temeki shegýdi o basta «oınap» bastaǵan 100 adamnyń 80 - i birtindep turaqty shylymqorǵa aınaldy.
«Temeki tándi zaqymdaıdy, aqyl - oıdy kúızeltedi, tutas ultty topastandyrady».
Temekiniń tútininde óte ýly zat - nıkotın bar. Shylym shekkende adam aýamen birge temekiniń de tútinin de jutady. Bul tútinniń ishinde ýly gaz, shań, kúıe bolady. Shylymnyń kúnine 20 - syn tartqan adam 90ml g nıkotın jutady.
Alǵash temeki tartqanda adam ýlanady: basy aınalady, júregi qaǵady, qusady, qol - aıaǵy dirildeıdi. Temeki quramyndaǵy nıkotın tynys joldarynyń silekeıli qabyqshasyn titirkendirip, ony qabyndyrady. Sóıtip, qorǵanysh qasıeti nasharlaǵan silekeıli qabyqsha arqyly aýrý týǵyzatyn mıkrobtar enedi.
Adam neǵurlym óte erte bala kezinen shylym shegýmen aınalyssa, soǵurlym pále aýrýyna jıi shaldyǵatyny dáleldengen. Ókpedegi pále aýrýymen aýyrǵandardyń 97 paıyz shylym shegetinder. Shylym shegý adam ómirin qysqartady. Kúnine 1 qorap temeki tartqan adam mólsherden artyq 3, 5 sáýlelenýge ushyraıdy.
«Jas jetkinshek! Ózderińe aıtý meniń boryshym - kók tútinmen ýlanba.»
«Pikirtalas»
1 - top Qazaqstanda ár júz myń adamnyń 400 - 500 týberkýlez aýrýyna shaldyǵyp, ómirlerimen qoshtasqan. Sebebi:
2 - top Búgingi kúnde bizdiń elimizde óz densaýlyǵyn jaqsartý úshin ár túrli dástúrli emes saýyǵý ádisteri men shuǵyldanady. Osy durys pa?
Top jetekshileriniń saıysy.
«Kúrkildeýik» toby
Temeki tartý kezinde adam bir ýly gazben dem alady, sol gaz avtomobıl dvıgatelderinen de shyǵady, ol qandaı gaz? – Bul ıis gazy - SO óte ýly gaz. Qannyń qyzyl túıirshigindegi otteginiń mólsherin azaıtady.
2. Jylqyny sespeı qatyrý úshin qansha nıkotın tamshysy kerek?- 7 - 8 tamshy
2 – top «Shıqyldaýyq»
Aýanyń qalypty quramyn, ókpedegi qan aınalymdy buzý úshin qansha temeki qajet?- Munyń barlyǵyna 1 dana ǵana temeki jetip jatyr
2. Eger adam kúnine 1 qorap temeki tartsa, bir jylda onyń ókpesine qansha smola jınalady? – 1 lıtr shamasynda
Tyǵyryqtan shyǵý:
1 - top Seniń dostaryń temeki shegedi. Al sen temeki shekpeısiń. Sol úshin sen dostaryń shettedi. Ne ister ediń?
2 – top Seniń papań kúndiz - túni temeki shegedi, tipti dastarhan basynda da. Al seniń oǵan janyń ashıdy. Onyń temeki tastaýyna qalaı yqpal eter ediń?
Jalǵasyn tap
1 - top Araq iship,................ shekken,
Densaýlyqtyń túbine jetken. Temeki - sıgarety
2. Temeki shegý -........................ orynsyz
Tileginen týǵan....................
2 - top 1 Temeki - tegin kelmeıdi
......................................... Teńgege keledi
2Temeki shekkeniń,
......................... shege qaqqanyń. Temir tabytqa
Eki top temeki týraly kórinis qoıady.
1 - top. «Temeki jáne urpaq»
2 - top «Temekiniń paıdasy men zıany»
Eki top ózderi danalar sózin temeki tastaýshylarǵa aqyl keńespen oqýshylardyń jas ómirlerin jat ádetter men zıandy zattarǵa toltyrmaı, óz densaýlyǵyna kóńil bólip, salaýatty ómir saltyn berik ustanýǵa shaqyryp sabaq qorytyndylanady.
«Temeki qoıýshylarǵa aqyl keńes» oqyldy.
Danalar sózi
- Jaǵymsyz ádetterden arylý búgin ońaı, erteń kesh. Konfýsıı
- Araq iship temeki shekken
Densaýlyǵynyń túbine jetken
«Rabbymyz, biz ózimizge - ózimiz zulymdyq qyldyq. Eger Sen bizdi keshirip, rahym etpeseń, álbette zıan shegýshilerden bolamyz» (Quran. «Aǵraf» súresi: 23 - aıat).
«Ózderińdi - ózderiń óltirmeńder!» (Quran. «Nısa» súresi: 29 - aıat).
Qazirgi damyǵan medısına temeki shegýdiń adamdy «baıaý ólimge» alyp baratyn birden - bir zıandy zat ekenin aıtyp, árbir tal temeki adam ómirin 12 mınýtqa qysqartatyndyǵyn anyqtaǵan.
Araq iship, temeki shekken,
Densaýlyǵynyń túbine jetken (Halyq danalyǵy).
Densaýlyqqa zor kesel,
Úırete kórme aýyzdy,
Nasybaı menen shylymǵa (Shoraıaqtyń Omary)..
Araqty da ishpeımiz
Temeki de tartpaımyz
Elbasymyz «Qazaqstan - 2030» baǵdarlamasyn
Máńgi este saqtaımyz. – uranymen kóńildi tapqyshtar klýbynyń kezekti saıys sabaǵy aqtaldy. Qosh saý bolyńyzdar!
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: «Bar izgilik bir ózińnen bastalady»
