M.Maqataev «Qara óleń»
Maqsaty
1. Bilimdilik: aqynnyń ómirin, óleńderiniń ózindik tabıǵatyn daralaı, saralaı otyryp ózgesheligine kóńil bólý; oqýshylardyń mánerlep oqý, jattaý daǵdysyn qalyptastyrý, óleńdi teorıalyq jaǵynan taldaı bilýge úıretý.
2. Damytýshylyq: oqýshynyń sóıleý tilin damytý, óz pikiri estetıkalyq talǵamy bar saýatty oqýshyny daıyndaý; aýyzsha da, jazbasha da erkin, sheshen, kórkem sóıleýge úıretý; oqýshylardyń oılaý qabiletin, tilderin damytý, baılanystyryp sóıleýge, salystyra taldaı bilýge, oı ushqyrlyǵyna baýlý.
3. Tanymdyq: óz betimen izdene bilýge, oı qorytýǵa daǵdylandyrý; oqýshylardy otansúıgishtikke, til, sóz ónerin qadirlep, qasterleı bilýge, adamgershilik qasıetterge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: aqyn ómirinen estelikter, fotosýretter, arnaıy daıyndalǵan slaıdtar.
Sabaqtyń ádis-tásilderi : baıandaý, suraq-jaýap, túsindirý, jatqa oqý, óleńge teorıalyq taldaý jasaý.
Sabaqtyń túri: semınar (taldaý, zertteý)
Pánaralyq baılanys: mýzyka, qazaq tili ( sheshendik óner)
Sabaqtyń barysy. Uıymdastyrý
Úı tapsyrmasyn tekserý
1. Qoja túbinde adam bolatyn bala ma?
2. Osy áńgimeni jazýdaǵy jazýshynyń aıtaıyn degen oıy ne?
3. Qojanyń boıynan qandaı jaqsy qasıetterdi kórýge bolady?
4. Maıqanova apaıdyń sózi arqyly Qojanyń bolashaǵy týraly ne oılaısyńdar?
Jańa sabaq
Aqynmyn dep men qalaı aıta alamyn,
Halqymnyń ózi aıtqanyn qaıtaladym.
... Kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin,
Shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn, - dep aqynnyń ózi aıtqandaı, ózin ózgelerden erekshe kórmese de, keleshek urpaq Muqaǵalıdyń arqaly aqyn ekendigin tanyp otyr.
Muqaǵalı baǵy men sory, kúngeıi men kóleńkesi qatar júrgen aqyn. Onyń baǵy ólmes jyr jaratqany, ótirik óleń jaza almaǵany, oılaý men órýdiń teńdesi joq klasıkalyq, álemdik bıigine kótergeni.Sory óz qoǵamy men óz ortasyna syımaı, qasiret shekkeni, tapqan-taıanǵany otbasyn asyraýǵa jetpeı, ómiriniń qıynshylyqta ótkeni, sony der kezinde óz zamandastarynyń baǵalaı qoımaǵany.
Qazaqtyń qara óleńi 11 býyndy, birinshi, ekinshi, tórtinshi joldary uıqasatyn, ár joly tórt býyndy sózge bitetin bir shýmaqtan turady. Eki sózden quralǵan «qara óleń» uǵymy bir qaraǵanda túsinikti sıaqty. «Óleń» uǵymy qypshaq tilindegi «uma»sózinen shyqqan eken. Bul sózderdiń bir-birimen ulasýy, úılesýi, uıqasýy degen maǵyna beredi. «Qara»- ol álemniń alǵashqy qalpy.Qara óleń aýyz ádebıetine jatady.Onyń ıesi, avtory - halyq.Tabıǵatqa tańdanýdy, ádiletti, ańsaýdy, sulýlyqqa súısinýdi t.b bir shýmaq qara óleńmen sıpattaý-halqymyzdyń qanyna sińgen qasıet.
Muqaǵalı týraly aıta bersek, sóz jetpes. Búgingi sabaǵymyz zertteý sabaǵy bolǵandyqtan, bul sabaqqa bárimiz aldyn ala daıyndalyp kelgen bolatynbyz.Qazir kim ne bildi eken, sony ortaǵa salaıyq. Ol úshin taqtaǵa nazar aýdaraıyq , qajetti saýaldarǵa óz bilgenimizdi aıtamyz.
1) «Ár óleńi – bir álem» (slaıdtar kórsetiledi)
2) Til, sóz óneri R.Ǵamzatov, Á.Tájibaev(Slaıd)
Biz budan buryn taǵy da osyndaı taqyrypta kimderdiń shyǵarmalaryn oqyp tanysyp edik?Qandaı ortaqtyq, uqsastyq baıqadyńdar?
(İ. Jansúgirov «Anam tili», M.Jumabaev «Qazaq tili»)
Jatqa oqý. Ózderi jatqa biletin óleńderin oqıdy.
Semantıkalyq karta.
Muqaǵalıdyń óleńderi Óleńniń negizgi taqyryby Óleń týraly seniń pikiriń
Satylaı keshendi taldaý
1. Avtory:
2. Taqyryby:
3. Janr túri:
4. Ideıasy:
5. Shýmaq sany:
6. Tarmaq sany:
7. Býnaq sany:
8. Uıqas túri:
9. Ádebı teorıalyq uǵymdar:
10. Negizgi túıin, tárbıelik máni:
Qorytyndy
«Óldi deýge bola ma aıtyńdarshy, ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan»- degendeı, ol ólgen joq, halqymen birge jasaıdy. Muqaǵalı jyrlaryn oqymaıtyn adam kemde-kem. Aqyn sózi kez- kelgen adamǵa –úlgi, ónege, ósıet.Aqyn Orazaqyn Asqar aıtqandaı «Jumyr jerdiń qaı túkpirine barsaq ta, Muqaǵalı aldymyzdan shyǵady».Óıtkeni, halyqtyń jyry da, piri de – Muqaǵalı.
Úıge tapsyrma
Óleńdi mánerlep jatqa aıtý
«Til qudireti»taqyrybynda shaǵyn shyǵarma jazyp kelý, óleńdegi teńeý sózderdiń jasalý jolyna túsinik berý.
Bir óleńine keshendi taldaý júrgizý.
Bir óleńi ánimen oryndalyp, sabaq qorytyndylady, oqýshylar baǵalanady.
1 Avtory - M.Maqataev (1931-1976) Qazaqtyń aqıyq aqyny. Almaty oblysy Raıymbek aýdanynyń Qarasaz aýylynda dúnıege kelgen..
2. Taqyryby: Til óneri, óleń - jyr qudireti.
Taqyryp - avtordyń aıtaıyn degen oıynyń negizgi arqaýy.
3 Janr túri - poezıa (óleń)
Óleń degenimiz-belgili bir ólshemmen qıynnan qıystyryp, úılesimdi yrǵaqpen keletin órnekti sóz júıesi.
4 Ideıasy - halyq ómirin qasterleý, sóz ónerin baǵalaý, el aldynda kishipeıil, izetti bolý, boryshyn adal atqarý.
Ideıa-taqyryp arqyly avtordyń aıtaıyn degen oıy men maqsaty, armany.
5 Shýmaq sany- 4
6 Tarmaq sany-16 tarmaqty
7 Býnaq sany-3 býnaqty
8 Uıqas túri- qara óleń uıqasy (a, a, b, a)
9 Ádebı teorıalyq uǵymdar:
Epıtet-sumdyq syr, jat jer, qara kóz;
Metafora- qudiretim, dál ózindeı, kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin, shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn.
Aýyspaly maǵynadaǵy sózder:
Qazaqtyń qara óleńi qaza bolsa,
Kózden nege qara qan aǵyzbaıyn.
10 Negizgi túıin, tárbıelik máni. Qara óleńdi qasterleýge tárbıeleıdi.Sóz ónerin jetik meńgerýge, ulttyq qundylyǵymyzdy dáripteýge úıretip, patrıottyq sezimdi oıatady.
Maqataev- adamdar arasyndaǵy, ómirdegi, tabıǵattaǵy jarastyq pen kelisimniń jyrshysy. Ábish Kekilbaev
1. Bilimdilik: aqynnyń ómirin, óleńderiniń ózindik tabıǵatyn daralaı, saralaı otyryp ózgesheligine kóńil bólý; oqýshylardyń mánerlep oqý, jattaý daǵdysyn qalyptastyrý, óleńdi teorıalyq jaǵynan taldaı bilýge úıretý.
2. Damytýshylyq: oqýshynyń sóıleý tilin damytý, óz pikiri estetıkalyq talǵamy bar saýatty oqýshyny daıyndaý; aýyzsha da, jazbasha da erkin, sheshen, kórkem sóıleýge úıretý; oqýshylardyń oılaý qabiletin, tilderin damytý, baılanystyryp sóıleýge, salystyra taldaı bilýge, oı ushqyrlyǵyna baýlý.
3. Tanymdyq: óz betimen izdene bilýge, oı qorytýǵa daǵdylandyrý; oqýshylardy otansúıgishtikke, til, sóz ónerin qadirlep, qasterleı bilýge, adamgershilik qasıetterge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: aqyn ómirinen estelikter, fotosýretter, arnaıy daıyndalǵan slaıdtar.
Sabaqtyń ádis-tásilderi : baıandaý, suraq-jaýap, túsindirý, jatqa oqý, óleńge teorıalyq taldaý jasaý.
Sabaqtyń túri: semınar (taldaý, zertteý)
Pánaralyq baılanys: mýzyka, qazaq tili ( sheshendik óner)
Sabaqtyń barysy. Uıymdastyrý
Úı tapsyrmasyn tekserý
1. Qoja túbinde adam bolatyn bala ma?
2. Osy áńgimeni jazýdaǵy jazýshynyń aıtaıyn degen oıy ne?
3. Qojanyń boıynan qandaı jaqsy qasıetterdi kórýge bolady?
4. Maıqanova apaıdyń sózi arqyly Qojanyń bolashaǵy týraly ne oılaısyńdar?
Jańa sabaq
Aqynmyn dep men qalaı aıta alamyn,
Halqymnyń ózi aıtqanyn qaıtaladym.
... Kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin,
Shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn, - dep aqynnyń ózi aıtqandaı, ózin ózgelerden erekshe kórmese de, keleshek urpaq Muqaǵalıdyń arqaly aqyn ekendigin tanyp otyr.
Muqaǵalı baǵy men sory, kúngeıi men kóleńkesi qatar júrgen aqyn. Onyń baǵy ólmes jyr jaratqany, ótirik óleń jaza almaǵany, oılaý men órýdiń teńdesi joq klasıkalyq, álemdik bıigine kótergeni.Sory óz qoǵamy men óz ortasyna syımaı, qasiret shekkeni, tapqan-taıanǵany otbasyn asyraýǵa jetpeı, ómiriniń qıynshylyqta ótkeni, sony der kezinde óz zamandastarynyń baǵalaı qoımaǵany.
Qazaqtyń qara óleńi 11 býyndy, birinshi, ekinshi, tórtinshi joldary uıqasatyn, ár joly tórt býyndy sózge bitetin bir shýmaqtan turady. Eki sózden quralǵan «qara óleń» uǵymy bir qaraǵanda túsinikti sıaqty. «Óleń» uǵymy qypshaq tilindegi «uma»sózinen shyqqan eken. Bul sózderdiń bir-birimen ulasýy, úılesýi, uıqasýy degen maǵyna beredi. «Qara»- ol álemniń alǵashqy qalpy.Qara óleń aýyz ádebıetine jatady.Onyń ıesi, avtory - halyq.Tabıǵatqa tańdanýdy, ádiletti, ańsaýdy, sulýlyqqa súısinýdi t.b bir shýmaq qara óleńmen sıpattaý-halqymyzdyń qanyna sińgen qasıet.
Muqaǵalı týraly aıta bersek, sóz jetpes. Búgingi sabaǵymyz zertteý sabaǵy bolǵandyqtan, bul sabaqqa bárimiz aldyn ala daıyndalyp kelgen bolatynbyz.Qazir kim ne bildi eken, sony ortaǵa salaıyq. Ol úshin taqtaǵa nazar aýdaraıyq , qajetti saýaldarǵa óz bilgenimizdi aıtamyz.
1) «Ár óleńi – bir álem» (slaıdtar kórsetiledi)
2) Til, sóz óneri R.Ǵamzatov, Á.Tájibaev(Slaıd)
Biz budan buryn taǵy da osyndaı taqyrypta kimderdiń shyǵarmalaryn oqyp tanysyp edik?Qandaı ortaqtyq, uqsastyq baıqadyńdar?
(İ. Jansúgirov «Anam tili», M.Jumabaev «Qazaq tili»)
Jatqa oqý. Ózderi jatqa biletin óleńderin oqıdy.
Semantıkalyq karta.
Muqaǵalıdyń óleńderi Óleńniń negizgi taqyryby Óleń týraly seniń pikiriń
Satylaı keshendi taldaý
1. Avtory:
2. Taqyryby:
3. Janr túri:
4. Ideıasy:
5. Shýmaq sany:
6. Tarmaq sany:
7. Býnaq sany:
8. Uıqas túri:
9. Ádebı teorıalyq uǵymdar:
10. Negizgi túıin, tárbıelik máni:
Qorytyndy
«Óldi deýge bola ma aıtyńdarshy, ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan»- degendeı, ol ólgen joq, halqymen birge jasaıdy. Muqaǵalı jyrlaryn oqymaıtyn adam kemde-kem. Aqyn sózi kez- kelgen adamǵa –úlgi, ónege, ósıet.Aqyn Orazaqyn Asqar aıtqandaı «Jumyr jerdiń qaı túkpirine barsaq ta, Muqaǵalı aldymyzdan shyǵady».Óıtkeni, halyqtyń jyry da, piri de – Muqaǵalı.
Úıge tapsyrma
Óleńdi mánerlep jatqa aıtý
«Til qudireti»taqyrybynda shaǵyn shyǵarma jazyp kelý, óleńdegi teńeý sózderdiń jasalý jolyna túsinik berý.
Bir óleńine keshendi taldaý júrgizý.
Bir óleńi ánimen oryndalyp, sabaq qorytyndylady, oqýshylar baǵalanady.
1 Avtory - M.Maqataev (1931-1976) Qazaqtyń aqıyq aqyny. Almaty oblysy Raıymbek aýdanynyń Qarasaz aýylynda dúnıege kelgen..
2. Taqyryby: Til óneri, óleń - jyr qudireti.
Taqyryp - avtordyń aıtaıyn degen oıynyń negizgi arqaýy.
3 Janr túri - poezıa (óleń)
Óleń degenimiz-belgili bir ólshemmen qıynnan qıystyryp, úılesimdi yrǵaqpen keletin órnekti sóz júıesi.
4 Ideıasy - halyq ómirin qasterleý, sóz ónerin baǵalaý, el aldynda kishipeıil, izetti bolý, boryshyn adal atqarý.
Ideıa-taqyryp arqyly avtordyń aıtaıyn degen oıy men maqsaty, armany.
5 Shýmaq sany- 4
6 Tarmaq sany-16 tarmaqty
7 Býnaq sany-3 býnaqty
8 Uıqas túri- qara óleń uıqasy (a, a, b, a)
9 Ádebı teorıalyq uǵymdar:
Epıtet-sumdyq syr, jat jer, qara kóz;
Metafora- qudiretim, dál ózindeı, kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin, shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn.
Aýyspaly maǵynadaǵy sózder:
Qazaqtyń qara óleńi qaza bolsa,
Kózden nege qara qan aǵyzbaıyn.
10 Negizgi túıin, tárbıelik máni. Qara óleńdi qasterleýge tárbıeleıdi.Sóz ónerin jetik meńgerýge, ulttyq qundylyǵymyzdy dáripteýge úıretip, patrıottyq sezimdi oıatady.
Maqataev- adamdar arasyndaǵy, ómirdegi, tabıǵattaǵy jarastyq pen kelisimniń jyrshysy. Ábish Kekilbaev
You Might Also Like
-
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany
