InfoHub Logo

Yqylastyń bul kúıiniń shyǵýyna da el ishinde aıtylatyn ańyz áńgime sebepshi bolsa kerek. Sol ańyz áńgimeniń bir nusqasy bylaı aıtylady.

Ertede qanaty týyrlyqtaı Shyńyraý degen samuryq qus bolypty. Shyńyraý adam aıaǵy jete bermeıtin japan túzde ósip turǵan alyp báıterekke uıa salady eken. Sol uıasynda jumyrtqa basyp, eki jylda bir ret jalqy balapan shyǵaryp júredi. Balapany qara qanat bolyp, jetile bastaǵanda tóńirektiń ań-qusy janynan bezip joǵalyp ketedi eken de, samuryq qus qomaǵaı balapanyna aıshylyq alys jerlerden sheńgeldep jem tasıdy eken. Biraq, amal qansha, aıshylyq alys jerlerden tańyn sozyp, topshysyn taldyryp, ólip-óship jetkende balapany ylǵı uıada joq bolyp shyǵady. Sóıtse, sol tóńirekti meken etken bir ábjylan Shyńyraý jem izdep ketisimen báıterekke órmelep shyǵyp, balapandy lebimen tartyp, jutyp ketip júripti.

Osy oqıǵa jyl saıyn qaıtalana beripti. Sodan, Shyńyraý ábden zárezap bolyp, qasiret shegip, qıan shetten jem alyp kele jatyp, baýyr etindeı balapanyn oılaǵanda aǵyl-tegil jylaıdy eken. Sonda, Shyńyraýdyń kóz jasy jerge nóser jańbyr bolyp quıylady deıdi. Endi birde, týyrlyqtaı qos qanatyn qushyrlana serpip, balapanyna jetýge asyǵyp ushady eken. Ondaıda, jer betinde joıqyn daýyl turyp, jel ekilenip, ekpindeı soǵady deıdi.

Kúnderdiń kúninde Shyńyraýdyń topshysy aǵaryp qartaıady. Bul ómirden endi urpaqsyz ótem-aý dep, ýaıymdap júrgende taǵy da bir jumyrtqa kórip, balapan basyp shyǵarady. Keshikpeı-aq, balapany basy baqyrdaı qara qanat qus bolyp, ósip jetiledi. Kózine kóringendi almap-jalmap, qaqshyp jutyp, tóńirektiń usaq-túıek ań-qusyna toımaıtyn bolady. Sol kezde Shyńyraý jalǵyz balapanyna jem izdep, qınala-qınala taǵy da alys saparǵa ushyp ketedi.

Sol zamanda eldiń shetinde, jeldiń ótinde, jaýdyń betinde júrip, el-jurtyna qorǵan bolǵan Aıdos atty bir batyr bolady eken. Birde, Aıdos batyr jol júrip kele jatyp, mıdaı dalada eldi toryǵan jaýmen soǵysyp júrip elsiz-kúnsiz qıan shólge shyǵyp ketedi. Aı júrip, apta júrip, astyndaǵy aty shólge shydamaı ushyp óledi. Sonda Aıdos batyrdyń ózegi talyp, kózi qaraýytyp kele jatsa, mıdaı dalada bir alyp báıterek ósip tur deıdi. Sol jerde batyr báıterektiń kóleńkesin saıalap, dem alýǵa tize búgedi. Dem alyp otyrsa, báıterektiń ushar basynan shyryldaǵan balapan daýysy estiledi. «Bul neǵylǵan balapan?» dep qarasa, báıterekti birneshe saqına etip oraǵan bir ábjylan uıadaǵy balapandy arbap, jutýǵa oqtalyp turǵanyn kóredi. Sol jerde, Aıdos batyr selebesin qynynan sýyryp, ábjylannyń basyn shaýyp tastaıdy. Balapan bolsa, adamsha sóılep, Aıdos batyrǵa alǵysyn aıtady, jaı-japsaryn túsindiredi.

Osy kezde, aıaq astynan daýyl turyp, alyp báıterekti syqyrlata yrǵaıdy. Buǵan balapan qýanyp, Aıdos batyrǵa bul daýyl sheshesi Shyńyraýdyń qanatynan esken jeldiń ekpini ekenin aıtady. Álden ýaqytta shúmektep jańbyr jaýady. Balapan odan saıyn qýanyp, myna jańbyr jaqyndap qalǵan sheshesiniń kóz jasy ekenin aıtady. Sonan soń Aıdos batyrǵa: «Meniń sheshem alys joldan sharshap, ýaıym shegip, ashýlanyp kele jatyr ǵoı. Kelgen bette kózine tússeń, jazym etýi múmkin. Ashýyn basqansha meniń qanatymnyń astyna jasyryna tur», — deıdi. Aıdos batyr balapannyń aıtqanyn isteıdi.

Aıtqanyndaı, keshikpeı-aq samuryq qus ta jetedi. Syqyrlatyp aǵash basyna qonady. Balapanynyń amandyǵyn kórip sheksiz qýanyshqa bólenedi. Baýyryna qysyp maýqyn basady. Sol kezde ǵana sekem alyp, balapanynan: «Adam ıisi shyǵady ǵoı!» — dep suraıdy. Balapan shyndyqty jasyrmaı, bolǵan oqıǵany bastan-aıaq aıtyp beredi. Sonda samuryq qus balapanynyń qanatyn kóterip: «Eı, adam balasy, aspan astynda menen kúshti joq qoı deýshi edim. Qatelesedi ekenmin. Jer betinde senen aqyldy, senen kúshti, senen baqytty tirshilik ıesi joq eken. Qudiretińe quldyq, qolymnan kelgen jaqsylyǵymdy aıamaıyn, qalaýyńdy aıt», — deıdi. Aıdos batyr shól dalaǵa urynyp, eline jete almaı
kele jatqanyn aıtady. Sodan, samuryq qus Aıdos batyrdy qanatyna otyrǵyzyp alyp, áp-sátte eline jetkizip salǵan eken deıdi.

Yqylas kúıshi osy oqıǵaǵa tebirenip, qobyzyna salǵan ǵoı. Shynynda da, kúıdiń basy qanatynan daýyl esip, kóziniń jasy jańbyr bolyp, balapanynyń amandyǵyn oılap, ýaıym etip kele jatqan Shyńyraý atty samuryq qustyń shamyrqanǵan minezin bildiredi. Sonan soń, balapanyn kórgennen keıin sabyrly qýanysh, shúkirlik sezim tátti muńǵa ulasyp, qobyz tilinde júrek shymyrlata sarnaıdy.

«Shyńyraý» kúıiniń el arasynda munan basqa da ańyzdary bar. Sonyń biri, Shyńyraý degen úlkendigi torǵaıdaı ǵana aq qus eken desedi. Sol qus jyly jaqqa ushyp kele jatyp, jolaı shet-shegi joq darıaǵa tap bolady ǵoı. Alǵan betinen qaıtpaı usha bergen eken, biraq jaǵalaý ońaılyqpen jetkizbeıdi. Aqyry qanaty talyp, tıtyqtaıdy. Qanat búgip tynys alar budyr bolmaı qaljyrap, shybyn janyn qoıarǵa jer tappaı shyryldaıdy.

Túpsiz darıa muny jutatyn ajaldaı bolyp kórinedi. Sodan, dármeni bitip, endi sýǵa qulaımyn-aý dep kele jatqanda darıanyń betinen jony shyǵyp júzip bara jatqan alyp balyqty kóredi. Sol jerde qanatyn búgip, balyqtyń jonyna qonyp tynys alady da, darıanyń kelesi shetine aman-esen ushyp jetken eken deıdi. Al darıa ústindegi Shyńyraýdyń qanaty talyp, shyryldaǵan sátin dombyrashy kúı etip tartypty deıdi.
«Shyńyraý» kúıiniń kelesi ańyzy da qus týraly. Shyńyraý degen bir qus bıik shyńǵa uıa salsa kerek. Birde uıadaǵy ash balapandaryna jem alyp kele jatsa, shyńnyń basyn bult shalyp tursa kerek. Uıaǵa tezirek jetsem dep zaýlaı ushyp kele jatqan Shyńyraý jartasqa soǵylyp, etekke qulaıdy. Qaıta kóterilip ushaıyn dese, topshysy synǵan, dármeni bolmaıdy. Osy kezde quz jartastyń basyndaǵy ash balapandardyń shyryldaǵan daýysy Shyńyraýdyń qulaǵyna jetedi. Sonda, amaly taýsylǵan Shyńyraýdyń kózinen sherli jasy sorǵalaǵan eken.

Osynaý qaıǵyly oqıǵa kúı tiline túsken ǵoı.

---