InfoHub Logo

Jýyqta ǵana Shvesıada qoqys taýsylyp qalyp, bılik qoqysty basqa elderden tasymaldaýǵa daıyn otyrǵany týraly jańalyq álemdi dúr silkindirdi. Basqasy basqa, ózge elden qoqys tasýdyń qandaı paıdasy bar dersiz?.. Osy rette biz Stokgolmda qoqysty qaıta óńdeý júıesi qanshalyqty tıimdi iske asyp jatqanyn naqty mysaldarmen aıtyp bermekpiz.

Shvesıada bul kúnde qoqystardy suryptaý jalpyǵa ortaq aýqymdy deńgeıge jetken. Osynyń arqasynda elde úıindilerdiń múlde kózi joıylyp, olardyń qaldyqtary otynǵa aınalyp nemese qaıta qoldanysqa jaraı bastady. Qysqasy, bıliktiń árdaıym túsindirme jumystaryn júrgizýi halyqtyń túsinigine áser etip, óz jemisin bere bastady.

Eldegi turǵyndardyń basym kópshiligi laqtyrylǵan plasıktiń áli jeti ret qoldanýǵa bolatynyn jaqsy túsinedi. Sodan keıin ǵana ol elektrostansıaǵa órteýge jiberiledi. Osylaısha, jetinshi ret qoldanylǵan plasık aqyry elektr toǵy retinde paıdaǵa asady.

Stokgolmdaǵy árbir otbasynyń úıinde qoqystardy suryptaýǵa arnalǵan 6-7 shelek bar. Atap aıtqanda, qoqys shelekteri plasık, qaǵaz, shyny, karton, metaldardy jeke-jeke salýǵa arnalǵan. Tipti, Stokgolmdaǵy jas bala da kámpıt qaǵazyn basqa konteınerge sala qoımaıdy. Qoqysty suryptaı salýdy ol elde balabaqsha men mektepten bastap úıretedi, al qate suryptap salǵan jaǵdaıda aıyppul tóletý qarastyrylǵan.

«Qoqysty jeńgen» elde teledıdarlar, dıvandar jáne qurylys materıaldary sekildi iri zattar arnaıy stansıalarǵa jetkiziledi. Sol jerde olardyń qundy quramdyq bólikteri ajyratylyp, ony taýar óndirýshiler satyp alady. Osylaısha, taýar óndirýshiler óndiristiń jańa sıkly úshin qoldanylatyn shıkizatqa qol jetkizedi. Dál sol jerde zattardyń boıaýlary men qyshqyl quramdaryn, taǵy basqa qaýipti qurylymdary bólinip alynyp, olar keıin turmystyq hımıany qaıta óńdeý boıynsha arnaıy zaýyttarǵa jiberiledi. Shvesıada mundaı stansıalar tolyǵymen tegin qyzmet kórsetetinin de aıta ketý kerek.

Shvesıada jýyqta ǵana «dekonstrýksıa» dep atalatyn ǵımarattardy súrýdiń jańa prosedýrasy engizildi. Máselen, eski ǵımarattardy súrý kezinde kólikter qabyrǵanyń bir bóligin buzbaı bólip alyp, arnaıy stansıaǵa aparady. Ol jerde qabyrǵanyń bóligi qaıtadan qurylys materıaldaryna aınalyp shyǵa keledi. Osylaısha, eski ǵımaratyńyz jańa úı bolyp qaıta boı kóteredi.

Qańyltyr jáne plasık bótelkeler úshin ol jaqta kádimgideı aqsha alýǵa bolady. Ol úshin olardy arnaıy qabyldaý pýnkterine ótkizgeńiz boldy. Eýropanyń ózge elderindeı Shvesıada da bótelkeni arnaıy apparatqa ótkizip, «alǵys» úshin aqsha alasyz. Sondaı-aq, merzimi ótken dári-dármekter de Shvesıada laqtyrylyp tastalmaı, dárihanalarǵa ótkiziledi. Qoldanylǵan shprıster men ınelerdi de sonda ótkizý qarastyrylǵan.

Elde qoqysty tasymaldaý jumysy 1961 jyldan beri qoldanylyp kele jatqan jer asty aýa ótkizgishterdiń kómegimen júzege asyrylady. Mundaı qoqys qubyrlarynyń basym bóligi jer astynda ornalasqan, al turǵyndar onyń joǵarǵy bóligin ǵana baıqaıdy.

Shvesıadaǵy qaldyqtarǵa baılanysty qoqystyń jetispeýshiligi – qazirgi tańda eldegi jalǵyz másele dese de bolady. Qoqystyń 7 paıyzy ǵana úıindige jóneltilip, al qalǵanynyń bári ne órteledi, ne qaıta óńdeledi. Osylaısha, Stokgolm elektr toǵynyń 45 paıyzyn bir ǵana qaldyqtardyń kómegimen óndirip otyr. Qoqys qaldyqtarynyń jetispeýshiligi turǵyndar úshin aldaǵy ýaqytta ózekti máselege aınalýy múmkin, sebebi shvedter qaıta óńdeýdiń arqasynda elektr toǵyn alyp, úılerin jylytady. Biraq, kórshiles Norvegıa eli Shvesıaǵa bul baǵytta kómek qolyn sozyp, jylyna 800 myń tonna qoqys tasymaldap turýǵa daıyn ekenin bildirgen.

Shvedter búgingi kúni qoqys mólsherin azaıtýdy ǵana emes, sonymen birge qaıta óńdeý kezinde zıandy zattardyń atmosferany lastaý deńgeıin barynsha tómendetýge de qol jetkizgen birdin bir el. Qoqysty órteý zaýyttarynda qaıta óńdeý úshin qoldanylatyn jańa tehnologıalardyń arqasynda atmosferaǵa bólinetin zıandy zattardyń shyǵarylymy bar-joǵy 1 paıyzdy quraıdy. 

---