InfoHub Logo

Árbir halyqtyń tabıǵı jaratyly­synda ózin basqalardan erekshelep tura­tyn kemel qasıeti bolady. Aıtalyq, aǵar­týshy Ybyraı Altynsarın 1879 jy­ly Orynborda jaryq kórgen «Qazaq hrestomatıasy» atty eńbeginde, qazaq jara­tylysy óte taza halyq, onyń sana-sezimi men suńǵylalyǵy bireý salyp bergen tar sheńberge syımaıdy dese, HİH ǵasyrda ómir súrgen polák zert­teýshisi A.Ianýshkeevıch kúndeliginde, «qa­zaq­tardyń aqyl-oı qabileti men suńǵy­la­ly­ǵyna erik­siz tańyrqaı, tańdanbasqa amal joq» dep halqymyzdyń basqalardan artyq kemel qasıeti jaıly tamsana jazady.

Sol sıaqty qazaqta «Aıaz bı» atty ertegi bar. Osynda han erteginiń bas keıipkeri Jaman deıtin ýázirine ózin synatady. Jamekeń hannyń betine qarap turyp: «Taqsyr siz jeti atańyzdan han emessiz, qarapaıym naý­baıshynyń balasysyz» deıdi. Han anasyn shaqyryp suraıdy. Rasynda solaı bolyp shyǵady. «Muny qalaı bildińiz?» degende Jaman: — Aldyńyzǵa alǵash kelgenimde siz meni naýbaıhanadan as ishýge jiberdińiz, sodan bildim», — deıdi.

Joǵarydaǵy oqıǵalardan qazaqta asa keremet adamtaný ilimi bolǵanyn ańǵaramyz. Bul ilimdi atalarymyz «suńǵylalyq» dep ataǵan. Biraq ekiniń biri suńǵyla bola bermeıdi. Suńǵylalyq — adamǵa sezimtal túısik, tereń tanym arqyly beriletin qasıetti ilim. Mun­daı ilim ıelerin qazaq qoǵamy el birligin saqtaıtyn, ádil úkim etetin bı, ıaǵnı qazy etip saılaıtyn bolǵan.

Al musylman álemi bul ǵylymdy «Ilmýl Fırosa» dep atap, ony úırenýge óte-móte mán bergen. Qazirgi qoldanystaǵy «parasat» sózi osy «fırosanyń» qazaqylanǵan túri. Tarıhta fırosa ilimin ejelgi ısraıyl qaýymy jaqsy ıgergeni jaıly aıtylady. Mysaly, Muhammed paıǵambar aleıhıssalam zamanynda ejelgi ısraıyl qaýymy «ras paıǵambar ma, álde ótirikshi me, baryp bilshi» dep fırosa iliminiń asqan bilgiri Hýseın ıbn Salamdy jumsaıdy. Ol kisi Allah elshisiniń betine uzaq qarap turyp: «Bul ras paıǵambar» deıdi. Qalaı bildińiz degenderge, «júzinen jalǵandyqtyń izin tappadym» depti.

---