InfoHub Logo

Bıologıa páni muǵalimi Baqytqyzy Ásel

Sabaqtyń taqyryby: Sıyr sepeni jalpaq taspa qurttardyń ókili

Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Kópjasýshalylardyń ókili jalpaq qurttardyń qurylym erekshelikterin, mańyzyn tanytý;
Damytýshylyq: Jalpaq qurttardyń taralý joldary, saqtyq sharalary, paıda – zıany týraly alǵan bilimin odan ári qoldanyp, qosymsha aqparat kózderi arqyly izdenis daǵdysyn qalyptastyrý;
Tárbıelik: Kópjasýshaly janýarlar týraly alǵan bilimderin qoldaný arqyly jalpaq qurttardyń ókilderin ajyrata bilýge úıretý;
Sabaqtyń túri: jańa bilim qalyptastyrý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, baıandaý, tirek – syzbamen jumys.
Sabaqtyń kórnekiligi: sýretter, tirek syzbalar, slaıdtar.
Pánaralyq baılanys: gelmıntologıa

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Jańa sabaq
İİİ. Bekitý (kesteler)
İÚ. Qorytyndylaý
Ú. Úıge tapsyrma

İ. Uıymdastyrý bólimi. Amandasý, synyp tazalyǵyn tekserý, oqýshylardy túleldeý, jańa sabaqqa nazar aýdartý.

İİ. Jańa sabaq:
Taspa qurttar klasy
Jalpaq qurttardyń kópshiliginiń pishini japyraqqa nemese taspaǵa uqsas. Taspa tárizdi jalpaq qurttardyń denesi býnaqty. Bas bóliginde býnaq bolmaıdy. Jalpaq qurttardyń ishekqýystylardan aıyrmashylyǵy – denesi eki qabattan emes, úsh qabattan turady. Uryqtyń damýy kezinde ektoderma men entoderma aralyǵynan aralyq jasýshaly qabat – mezoderma paıda bolady. Mezodermadan ár túrli músheler men músheler júıesi túziledi. Dene jabynyn sılındr tárizdi jasýshalardan turatyn jabyn ulpasy – epıtelıı qaptaıdy. Epıtelıı jasýshalarynda kirpiksheler bar. Erkin júzetin jalpaq qurttardyń (mysaly, aq sulama) jabyn jasýshalarynda da kirpiksheli jasýshalar bar. Jalpaq qurttardyń parazıttik jolmen tirshilik etetin túrleri de bar. Olardyń dene jabynynyń qurylysy erekshe, epıtelıı ulpasynda jasýsha bolmaıdy, ony tyǵyz túzilis qaptaıdy. Ol túzilis sirqabyq dep atalady. Sirqabyq qorǵanysh jáne tirek qyzmetin atqarady.

Jarmasqaq
Bular – ásirese janýarlardyń jáne adamnyń ishki múshelerinde parazıttik etetin endoparazıt jándikter. Olardyń denesi jalpaq, taspa tárizdi bolǵandyqtan, klass taspa qurttar dep atalǵan. Parazıttik tirshilikke erekshe beıimdelgen qurttyń biri – sıyr sepeni. Eresek sepen (jarmasqaqa)– adamnyń isheginde, al dernásilderi múıizdi iri qaranyń, ıaǵnı sıyrdyń denesinde damıdy. Bul jándik ishekke qarmaqshasymen jáne sorǵyshtarymen jarmasyp alady, sondyqtan jarmasqaq dep atalǵan. Deneniń aldyńǵy bóliginde qysqa moıyndy basy bolady. Basynda 4 dóńgelek sorǵyshtary bar. Deneniń syrtyn sirqabyq qaptaıdy. Júıke júıesi basynda júıke jasýshalarynyń jıyntyǵyn túzip, eki jelili júıke qurttyń denesin quıryǵyna deıin boılaı sozylady. Onyń kózi, asqorytý jáne tynysalý músheleri, qanaınalym júıesi bolmaıdy. Zárshyǵarý júıesi deneniń eń sońǵy býnaǵynda eki ózekten qosylyp, syrtqa ashylatyn zárshyǵarý tútikterinen qúralady. Sıyr sepeni – germafrodıt jándik. Sıyr sepeniniń tirshilik áreketi óte kúrdeli. Ol denesinde jumyrtqadan dernásildiń eki túrine aýysady: birinshisi – qarmaqshaly dernásil; ekinshisi – taspaqurttyń kózge baıqalmaıtyn, moıynǵa jalǵasqan basy bar kishkene kópirshigi – fına.

Tolyq nusqasyn júkteý