InfoHub Logo

Sabaq taqyryby: Tabıǵı suryptalý - evolúsıanyń qozǵaýshy jáne baǵyttaýshy kúshi.
Sabaq túri: aralas
Sabaq maqsaty:
Bilimdilik: tabıǵı suryptalý túrlerimen tanysa otyryp, onyń erekshelikterin mysaldar jáne ózindik jumystar arqyly meńgerýine, jumystardy oryndap alǵan bilimderin óz betimen qoldana alýyna jaǵdaı týǵyzý;
Tárbıelik: óz betinshe jumys jasaýǵa, jaýapkershilikti sezinýge, shyǵarmashylyq izdenimpazdyqqa, tabıǵattaǵy prosesterdi eskerýge tapsyrmalar berý arqyly tárbıeleý;
Damytýshylyq: deńgeılik tapsyrmalardy birtindep oryndaýyna jaǵdaı jasaý arqyly qabiletine baılanysty jeke quzyrlylyǵyn damytý.

İ kezeń:
«KÓPİR» tapsyrmalary
(oqýshylar úıde oryndap, búgingi sabaqqa daıyndalyp keledi) Suraqtarǵa jaýap berińder.
1. Qoldan suryptaýdyń Ch. Darvın anyqtaǵan túrleri?
Jaýaby: Ádistemelik jáne sanasyz
2. HİH ǵasyrda Anglıada keń qoldanǵan qoldan suryptaý ádisi?
Jaýaby: HİH ǵasyrda qoldanylǵan ádistemelik suryptaý.
3. Ońtústik Amerıka, Avstrıa halyqtary qoldanatyn suryptaý túri?
Jaýaby: Sanasyz suryptaý.
4. Qoldan suryptaýdyń negizgi ereksheligi nede?
Jaýaby: Jańa iriktemeler, qoltuqym, shtamm alynady.

İİ kezeń: Jańa taqyryp boıynsha tapsyrmalar
Teorıasy: «BİLÝ»
(Kim? Ne? Neni? Qashan? Qandaı? Qalaı? Ne istedi?) Tapsyrmany oryndańdar.
1. Tiri organızmderge tán qasıet ne?
Jaýaby: Barlyq organızmderge tán qasıet – tuqym qýalaıtyn ózgergishtik, sondyqtan organızmniń kez kelgen juby artyna urpaq qaldyrady.
2. Organızmder arasynda óz tirshiligin saqtap qalý úshin qandaı proses júredi?
Jaýaby: Tirshiligin saqtap qalý úshin tabıǵatta úzdiksiz tirshilik úshin kúres júredi.
3. Tabıǵı suryptalý degenimiz ne?
Jaýaby: Belgili bir ortada organızmderdiń tirshiligin saqtap beıimdelýi.
4. Ch. Darvın tirshilik úshin kúrestiń qansha túrin anyqtady?
Jaýaby: 1. Túraralyq kúres, 2. Túrishilik kúres, 3. Syrtqy orta jaǵdaılaryna qarsy kúres.
5. Jyrtqysh pen jemtiginiń ózara qatynasy neni bildiredi?
Jaýaby: Túraralyq kúresti bildiredi.

Teorıasy:
«TÚSİNÝ»
(Nege?
Nelikten? Sebebi? Ne úshin?) Oılanyp jaýap ber!
Mysaly, bekire balyǵy 50 jyl tirshilik etedi, jyl saıyn árbireýi 3 - 6 mln ýyldyryq shashady. Úı shybyny 5 kúnde 20 myń jumyrtqa salady. Osyndaı qarqyndy damýmen kóbeımeý sebebi nelikten?
Jaýaby: Mundaı qarqyndy damý, tek qolaıly jaǵdaı bolǵanda ǵana ónip - ósip tirshiligin saqtap qalady. Túrler neǵurlym kóp qyrylsa, soǵurlym qarqyndy damıdy. Bul tabıǵı suryptalý nátıjesi.

Teorıasy: «TALDAÝ»
(Qorytyndy shyǵarýǵa baǵyttalǵan: Mazmundy júıele, anyqtama ber, keste, syzba toltyr, sózjumbaq, rebýs shesh sıaqty t. b. sózder tapsyrma shartynda bolý kerek ) Salystyrý
Qoldan suryptaý men tabıǵı salystyrýdy salystyr.
Qoldan suryptaý
Tabıǵı suryptalý

Teorıasy:
«JINAQTAÝ»
(Qorytyndy shyǵar, anyqtama ber. Mazmundy júıele, keste, syzba, t. b. túrinde)
Syzba qurastyr.
Myna syzbany mysaldarmen aıaqta.

Praktıkasy:
«QOLDANÝ»
(qarapaıym tapsyrmalar)
Sáıkesin tap.
Myna básekelestik mysaldaryn tap.
1. Órmelegish lıanalar
2. Aramsoıaý men qalaqaı ----------------- PARAZITTİK
3. Qasqyr men túlki
4. Aǵash pen rafflezıa
5. Arystan men jolbarys
6. Mádenı ósimdik pen aramshóp ----------- JYRTQYSHTYQ
7. Shanshar men ósimdik bıti

Praktıkasy:
«BAǴA BERÝ»
(Sen qalaı oılaısyń? Ne ister ediń?) Sen qalaı oılaısyń?
Básekelestik kúres neden bolady, sen qalaı oılaısyń?
Jaýaby: Tirshiligin saqtap qalý úshin organızmder arasynda tirshilik úshin kúres júredi. Tirshilik úshin kúres – qorshaǵan orta men organızm arasyndaǵy kúrdeli qarym - qatynas jıyntyǵy.
İİİ kezeń: Deńgeılik tapsyrmalardy oryndap, bal jınaý
İ deńgeı (5 bal)
Teorıasy:
«BİLÝ»
(Kim? Ne? Qashan? Qandaı? Qalaı? Ne istedi?)
Test
1. Ch. Darvın tirshilik úshin kúrestiń qansha túrin anyqtady?
A) 1, Á) 2, B) 3, V) 4.

2. Dúnıe júzindegi eń úlken gúl qaıda, qaı jyly tabyldy?
A) 1916j. Azıa,
Á) 1918j. Eýropa,
B) 1919j. Amerıka,
V) 1917j. Germanıa.

3. Ch. Darvın ósimdik pen janýardyń jabaıy túrlerinde basym bolatyn neni kórsetti?
A) aıqyn emes ózgergishtik
Á) aıqyn ózgergishtik
B) tabıǵı suryptalý
V) túr aralyq kúres

Praktıkasy:
«QOLDANÝ»
(qarapaıym tapsyrma)

Sáıkesin tap.
Tirshilik úshin kúres Bir túr men ekinshi túr arasyndaǵy kúres.

Túraralyq kúres Belgili bir ortaǵa organızmderdiń tirshiligin saqtap beıimdelýi.
Qorshaǵan orta men organızm arasyndaǵy kúrdeli qarym –
qatynastyń jıyntyǵy.
Tabıǵı suryptalý
İİ deńgeı: (5 bal + 4 bal = 9 bal)
Teorıasy:
«TÚSİNÝ»
(Nelikten? Sebebi? Ne úshin? Nege?) Sebebin tap.
Neǵurlym túrler kóp qyrylsa, soǵurlym qarqyndy damıdy. Osynyń sebebi?
Jaýaby: Sebebi qarqyndy damý túrdi saqtap qalýdyń «quraly». Barlyq organızmder urpaq qaldyrýǵa tyrysady, sondyqtan qarqyndy túrde kóbeıe bastaıdy.
Teorıasy:
«TALDAÝ»
(Salystyr, Aıyrmashylyǵy nede? Uqsastyǵy nede?
Taqyryptyń basty ıdeıasyn jaz)

Tapsyrmany orynda.
Túraralyq kúrestiń aıyrmashylyǵy nede?
Jyrtqyshtyq jaǵdaıdaǵy básekelestik
Parazıttik jaǵdaıdaǵy básekelestik

Praktıkasy:
«QOLDANÝ»
(2 - kezeń qarapaıym tapsyrmalarynyń ózgertilgen jaǵdaıdaǵy nusqalary oryndalady)
Sýrettik tapsyrma
Myna sýrette tirshilik úshin kúrestiń qandaı túri berilgen?

Jaýaby: Túrishilik kúres. Jaryq, qorek úshin básekeles beınelengen.

Teorıasy:
«JINAQTAÝ»
(Qorytyndy shyǵarýǵa baǵyttalǵan: Mazmundy júıele, anyqtama ber, keste, syzba qura.
İİİ deńgeı:(9bal+3bal=12bal)
Tirek - syzba qurastyr.

Praktıkasy:
«BAǴA BERÝ»
(sen qalaı oılaısyń? Ne ister ediń?) Óz oıyń.
Men kórdim uzyn qaıyń qulaǵanyn
Bas uryp qara jerge sulaǵanyn
Japyraǵy sarǵaıyp, ólimsirep,
Baıǵustyń kim tyńdaıdy jylaǵanyn?
(V. A. Krylov aýdarmasynan)