Tanymdyq, ulttyq oıyn elementterin tarıh páninde paıdalanýdyń mańyzy
Shyǵarmashylyq jumys
Taqyryby:
«Tanymdyq, ulttyq oıyn elementterin tarıh páninde paıdalanýdyń mańyzy»
Jospary
I. Kirispe
II. Negizgi bólim
2. 1 Oıyn tehnologıasynyń tıimdiligi
2. 2 Tarıh sabaǵynda tanymdyq, ulttyq oıyndarynyń
paıdalanylýy
2. 3 Oıyn tehnologıasyn qoldaný arqyly tarıh sabaǵynda oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrý
2. 4 Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri sabaq jospary
III Qorytyndy bólim
Paıdalanylǵan ádebıetter.
KİRİSPE
Búgingi tarıhty oqytýdaǵy basty maqsat - dúnıejúzilik damýdaǵy adamzattyń orny erekshe ekendigin, ol jasaǵan búkilálemdik qundylyqtardy biletin, olardy Qazaqstannyń damýy úshin paıdalanýǵa yntaly, jan - jaqty jetilgen, óziniń tarıhı tamyrlaryn, qoǵamdaǵy ornyn túsinetin belsendi azamattardy qalyptastyrý. Osyndaı mindetterdi júzege asyrýda tarıhshy muǵalimderdiń atqaratyn orny erekshe.
Tarıh pánin oqytý, urpaqtar boıyna darytý kóp izdenisterdi, san túrli ádistemelik tásilderdi qajet etedi. İzdenetin muǵalimder bolsa ǵasyrlar qoınaýynda tunyp jatqan baı shejireler barshylyq. Ony talmaı izdenýdiń, jan - jaqty taldaýdyń nátıjesinde kúndelikti baspasóz quraldarynan tabýǵa bolady. Qazaq atamyz «Myń estigennen bir kórgen artyq»deıdi, bul oqýshy esinde uzaq saqtalar edi. Jıyrma birinshi ǵasyr muǵalimi, onyń ishindegi Táýelsiz, zaıyrly Qazaqstannyń tarıh páni muǵalimi jan jaqty, bilimdi, óz isin óte jaqsy biletin ulttyq ıdeologıamen sýsyndaǵan azamattar bolýǵa tıisti. Endeshe bul kóp izdenisti, talmaı eńbektenýdi qajet etedi. Shákirtterimniń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý úshin jıirek qoldanyp júrgen sabaqtarymnyń biri oıyn sabaq. Qazaqtyń ulttyq oıyndary erlikti, ójettilikti, batyldyqty, shapshańdylyqty úıretý men qatar, mádenıetti sóılesýge, eptilikke, tapqyrlyqqa baýlıdy jáne bul sabaqta balalardyń belsendiligi artady, bir - birimen básekege túsý arqyly oqýǵa, kóp bilýge yntasy ósedi. Ol tárbıege de, oqý isine de zor yqpalyn tıgizeri sózsiz.
Oıyn tehnologıasynyń tıimdiligi
Adamzattyń kóptegen jyldar boıǵy oınaý tájirbıesi oıynnyń bilimdik qundylyǵyn dáleldedi. Oıynnyń shyǵý syryn ǵalymdar júzdegen jyldar boıy zerttep keledi. Onyń shyǵý tarıhy jaıly kóptegen pikirler bar. Kóp tujyrymdardyń biri boıynsha oıyn qoǵamnyń dinı, áleýmettik ekonomıkalyq jáne mádenı damýy kezindegi bos ýaqyt pen demalysty ótkizý máselesinen týyndaǵyn. Erte zamanda oıyn qoǵamdyq ómirdiń bir bóligi bolyp, oǵan dinı saıası mańyz berilgen. Oıyn ómirde paıdasyz kóringenmen asa qajetti kórinis qubylys. Sabaqta tıimdi qoldanylǵan oıyn túrleri muǵalimniń túsindirip otyrǵan materıalyn oqýshylardyń asa zor iltıpatpen tyńdap, jemisti, sapaly meńgerýine senimdi kómekshi bola alady. Óıtkeni, kishi jastaǵy oqýshylar jas erekshelikterine baılanysty oıynǵa óte yntaly keledi. Balalar tez sergip, tapsyrmalardy tez, ári qyzyǵyp oryndaıtyn bolady. Oıyn balalardyń oqýǵa, eńbekke degen belsendiligin, qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdaǵy basty qural. Oıyn barysynda balalardyń belsendiligi, shyǵarmashylyǵy damıdy. Al muǵalimniń mindeti balalardy oıynǵa óz qyzyǵýshylyǵymen, yntasymen qatysýyn qamtamasyz etý. Oıyn men adam mádenıetiniń ózara baılanysy ǵylymı túrde anyqtaldy. Olardyń tulǵany damytýdaǵy mańyzy anyqtaldy, onyń psıhologıalyq jáne áleýmettik faktorlarmen kelisimi jóninde keń qarastyrylýda. Oıyn tehnologıalary áli de bilim berý salasynda jańa ınovasıa bolyp tabylady. Pedagogıkalyq tehnologıa uǵymy túrli pedagogıkalyq oıyn túrlerin pedagogıkalyq proseste ádister men tásilderdiń keń kólemdi toptaryn biriktiredi, onyń jalpy oıyndardan ereksheligi oqytýda naqty maqsatynyń qoıylýymen jáne onyń oqý tanymdyq baǵyty sıpattalǵan, negizi salynǵan pedagogıkalyq nátıjesine saı anyqtalady. Sabaq barysyndaǵy oıyn ádisteri men jaǵdaılarynyń kómegi arqyly qurylady. Sabaq prosesinde paıdalanatyn oıyndardyń birneshe túrlerin atap kórsetýge bolady. Sabaq ústinde oqýshylardyń biliktiligi, iskerligi, daǵdysy, dúnıetanymy damıdy.
Negizgi betburys oqýshy biliminiń sapasyn arttyrý, ol degenimiz túpki nátıjeni kóre bilý, ıaǵnı oqýshyǵa bergen bilimimizdiń qaıtarymyn kórý. Ol úshin sabaqqa synyptaǵy oqýshynyń barlyǵyn qyzyqtyra otyryp qarastyrý qajet. Bes saýsaq birdeı emes, ıaǵnı ár oqýshynyń sabaqqa qyzyǵýshylyq, dúnıetanymy, damý erekshelikteri ártúrli. Sondyqtan oqýshylardyń osy toptaryna ártúrli deńgeıde talap qoıýǵa týra keledi. Al oıyn elementteri kez kelgen oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady. Tipti nashar oqıtyn oqýshynyń ózi oıyn arqyly berilgen tapsyrmalardy asqan qyzyǵýshylyqpen, belsendilikpen oryndaıdy. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn týǵyzatyn oıyndardyń biri - tanymdyq, tarıhı oıyndar. Oıyn elementterin qoldana otyryp muǵalim oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, zeıinin arttyrý maqsatynda ártúrli ádis - tásilderdi qoldanady. Atap aıtqanda, múǵalim oıyn jaǵdaıattaryn týǵyza otyryp, ártúrli zattardy qoldaný arqyly suraqtar qoıyp, zatty kórsetip, túsindirip oıyn sújetin qurastyrady. Sabaqtarda tanymdyq oıyndardy jańa taqyrypty túsindirý barysynda, qaıtalaý, pysyqtaý, qorytyndylaý sabaqtarynda da paıdalanýǵa bolady. Oıyndar oqýshylardyń oıórisin damytyp, oılaý qabiletin arttyrýmen qatar, úıretilgen, ótilgen taqyryptardy sanaly da berik meńgerýge úlken áser etedi. Oıyndar oqýshylardyń shyǵarmashylyq oılaý qabiletterin jetildirýmen qatar, sózdik qorlaryn molaıtyp, saýatty jazýǵa da baýlıdy. Oqýshylar oıyn oınaý barysynda úırengen sózderin aıtyp qana qoımaı, onyń qandaı maǵynada qoldanylatynyn da biledi. Oıyn oqý pánderiniń mazmúnymen tyǵyz baılanysta júrgizilgende ǵana durys nátıjeler beredi.
Oıyn arqyly oqýshy neni meńgeredi
1 Oqýshylar naqty qyzmet tájirıbesin meńgeredi.
2. Oqýshylar tek baqylaýshy ǵana emes, ózderi qatysa otyryp qıyn máselerdi óz betinshe sheshe bilýge úıretedi.
3. Oqý prosesinde alǵan bilimdi naqty iste qoldana bilýge múmkindik beredi
4. Oqýshy áreketine negizdelgen oqý kólemin basqarady.
5. Ýaqytty únemdeýge úıretedi.
6. Oqýshylar úshin psıhologıalyq jaǵymdy.
7. Oıyn barysynda sheshim qabyldaý oqýshylardan asa jaýapkershilikti talap etedi.
8. Oqýshylar úshin qaýipsiz.
9. Keıde qarapaıym oqý qyzmetimen salystyrǵanda kóp ýaqyt mólsherin alady.
10. Oıyn materıaldary dástúrli oqý materıaldarymen salystyrǵanda kúrdelirek.
11. Keıbir oıyn túrlerinde qatysýshylardyń sany shekteýli.
12. Oıyn nátıjesi, óz jetistikteri, áserleri, alǵan bilimi, daǵdysy jóninde oqýshylar ata – analarymen, ózge balalarmen, muǵalimdermen kóbirek áńgimelesedi, kitaphanada óz betimen izdene bilýge, qajetti materıaldardy irikteı bilýge úırenedi. Oıyndy erte zamannan úlkenderdiń is - tájirıbesin jetkinshek urpaqqa jetkizý úshin paıdalanǵan. Oıyn halyq pedagogıkasynda, mektepke deıingi jáne mektepten tys mekemelerde keńinen paıdalanylady. Qazirgi mektepte oıyn áreketi oıyn pániniń taraýyn jáne taqyrybyn túsiný úshin ózdik tehnologıa retinde, jalpy tehnologıanyń elementi retinde, sabaq nemese onyń bir bóligi retinde, synyptan tys jumystyń tehnologıasy retinde qoldanylady.
Tarıh sabaǵynda tanymdyq, qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń paıdalanylýy
Ulttyq oıyndardy oqý men tárbıe úrdisinde paıdalanýdyń ózektiligi qoǵamymyzdyń irgetasyn nyǵaıtý úshin búgingi jastarǵa úlgili, ónegeli tárbıe berý - qazirgi mindetterdiń biri. Oqýshyda jalpy adamzattyq qundylyqtar men adamnyń aınaladaǵy dúnıemen tulǵalyq qatynasyn(etıkalyq, estetıkalyq, adamgershilik turǵysynan) tárbıeleý maqsatyn halqymyzdyń mádenı rýhanı murasynyń, salt - dástúriniń ozyq úlgilerin onyń boıyna sińirý arqyly júzege asyrýǵa bolady. Osymen baılanysty baǵdarlama halqymyzǵa tán ádeptilikǵ qonaqjaılyq, meıirimdilik, t. b sıaqty qasıetter, tabıǵatqa degen qarym - qatynasyndaǵy bizdiń halyqqa tán erekshelikter. Jas urpaq óz halqynyń mádenıetimen, asyl muralarymen ulttyq ádebıetter arqyly tanysyp keledi. Halyq oıyndy tárbıe quraly dep tanyǵan. Oıyndy sabaqta qoldaný oqýshylardyń oı - órisin jetildirýmen birge, óz halqynyń asyl muralaryn boıyna sińirip, keıingi urpaqqa jetkize bilý quraly. Biraq ony júrgizýge arnalǵan naqty ádistemelik quraldar joqtyń qasy. Zertteý jumysynda orys tilinde jazylǵan ádebıetter qoldanyldy. Sonyń nátıjesinde qazirgi tańda taqyryptyń ózektiligi týyndap otyr. Halyq pedagogıkasynyń adam, otbasy, óskeleń jas urpaqty tárbıeleý týraly arman maqsattaryn, ornyqqan pikirlerin, usynystaryn qamtyp kórsetetin pedagogıkalyq ıdeıalar men salt - dástúrleri ótken men qazirginiń arasyndaǵy baılanysty kórsetedi. Ol tarıhı damý barysyndaǵy áleýmettik máni bar aqparatta (bilim, bilik) t. b. jınalyp, urpaqtan urpaqqa berilip otyrady. Eń aldymen, halyq pedagogıkasy óskeleń urpaqtyń eńbek pen ómir súrý beınesiniń negizi bolyp, olardy keleshektegi qyzmetine daıyndaıdy. Bizdiń halyqtyq pedagogıkada eńbek tárbıesi óte erteden bastaý alady. Erteden kele jatqan eńbek tárbıesiniń ádis - tásilder quraly sóz joq, eńbek bolyp tabylady. Eńbek adamnyń qalyptasýy men tárbıelenýinde urpaqtan - urpaqqa ómirlik tájirıbe beredi jáne halyqtyń damý barysynda sheshýshi rol atqarady. Eńbek etý kezinde adamnyń dene, aqyl - oı, estetıkalyq damýy men eńbek tárbıesi qatar júredi. Halyqtyq pedagogıkanyń eń bir kóne tıimdi quraldarynyń birine oıyn jatady.
Oıyn arqyly bala qorshaǵan ortany óz betinshe zerdeleıdi. Sóıtip, óziniń ómirden baıqaǵandaryn iske asyryp, qorshaǵan adamdardyń is - áreketine elikteıdi. Sonyń nátıjesinde ózi kórgen jaǵdaılardy otbasylyq turmys pen qyzmet túrlerin jańǵyrtady. Máselen, qazaqtyń ulttyq oıyndary: «Báıge», «Kókpar», «Han talapaı», «Qyz qýý», «Teńge alý», «Aýdaryspaq», «Oramal tastaý», «Kókpar», «Asyq», «Sıqyrly qorjyn»t. b. balalardyń eńbekke degen qarym - qatynasy men qabiletterin arttyrady.
Oıyn degenimiz - adamnyń aqyl - oıyn damytatyn, qyzyqtyra otyryp oıdan oıǵa jeteleıtin, tynysy keń, alysqa meńzeıtin, qıal men qanat bitiretin ǵajaıyp nárse. Uly pedagog V. I. Sýhomolınskıı: «Oıynsyz, mýzykasyz, ertegisiz, tvorchestvosyz, fantazıasyz tolyq mánindegi aqyl - oı tárbıesi bolmaıdy» deıdi. Demek, shákirttiń aqyl - oıy, parasaty ulttyq salt - sanany sińirý arqyly damı túsedi. Oqý úrdisinde ulttyq oıyn elementterin paıdalaný sabaqtyń taqyryby men mazmunyna saı alynady. Sonda ǵana onyń tanymdyq, tárbıelik mańyzy arta túsedi. Oqýshylardy ásirese, «Báıge», «Kókpar», «Teńge alý», «Kósh», «Qarly kesek», «Kim jyldam?» sekildi tanymdyq, ulttyq oıyndarǵa qatystyrý óte tıimdi ekenine kóz jetkizý qıyn emes. Bul oıyndardy jańa materıaldy bekitý nemese qaıtalaý kezinde qoldaný kerek degen pikir bar. Oqýshy oıyn ústinde ne sońynda óziniń qatysý belsendiligine qaraı túrli baǵa alýy múmkin. Muǵalim ár oqýshynyń eńbegin baǵalap, yntalandyryp otyrýy tıis. Oıynnyń tárbıelik mańyzy mynada: ol balany zerektikke, bilgirlikke baýlıdy. Oqýshylardyń oıyn arqyly qyzyǵýshylyǵyn týǵyzý tek qana tarıhqa qyzyǵýshylyqty týǵyzyp qoımaı, oqýshylardyń ómir tájirıbelerin keńeıtýine, dúnıeni tanyp bilý qabiletterin jetildire túsýine, tarıhty basqa pándermen baılanystyra qaraýǵa úıretedi tárbıeleıdi. Endeshe tarıh sabaǵyn tanymdyq, ulttyq oıyndar arqyly sabaqtastyryp túsindirý pán taqyryptaryn tez, jyldam meńgerýge yqpal etedi.
Oıyn tehnologıasyn qoldaný arqyly tarıh sabaǵynda oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrý
Eńbek, oıyn jáne oqý erte kezden aq adam tirshiliginiń negizgi úsh tiregi bolyp eseptelingen. Ol balalar úshin kámeletke kelgenshe júrip ótetin ómir satysy. Oıyn tehnologıasy balalardyń aınalasyn taný qyzmetindegi belsendiligi men shyǵarmashylyǵynyń qalyptasýyna joldy keń ashatyn tabıǵı qubylys. Ataqty pedagogtar V. I. Sýhomolınskıı, N. K. Krýpskaıa, K. D. Ýshınskıı, A. S. Makarenko oıynnyń balalardyń oı órisin damytýda, dúnıetanymyn qalyptastyrýda praktıkalyq mańyzy zor ekenin atap kórsetken. Qazaq halqynyń ulttyq oıyndarynyń pedagogıkadaǵy roli týraly alǵashqy pikirlerin aıtqan D. A, Dıvaev, M. O. Áýezov. Oıyn arqyly oqytý tehnologıasy bastaýysh synyptarda keńinen qoldanylady. Ár muǵalim tehnologıasynyń nátıjesin durys bolýy úshin mynadaı jaǵdaılardy eskerýi qajet:
1. Ár oıynnyń tárbıelik, bilimdilik, damytýshylyq mańyzyn aldyn ala jete túsinip, onyń balalarǵa qandaı nátıje beretindigin anyqtaý.
2. Oıyn júrgizetin orynnyń múmkindigi, oıyn jabdyqtarynyń estetıkalyq talaptarǵa saı bolýy, aldyn ala ázirleý.
3. Synyptaǵy oqýshylardyń jas, psıhologıalyq erekshelikterine, bilim deńgeılerine, sózdik qoryna sáıkes kelýi.
4. Oıyn kezindegi qozǵalys, tehnıkalyq qaýipsizdikten qamtamasyz etý.
5. Oıynnyń, sabaqtaǵy oıyn elementteriniń oqýshylardyń yntasyn tartyp, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa baǵyttalýy. Tarıh pánin oqyp úıretý barysynda oıyndardyń alatyn orny erekshe. Ár sabaqtyń taqyrybyna saı oıyndardy paıdalanyp otyrý oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn, yntasy men zeıinin arttyrady. Basty maqsat - oıyn áreketteri arqyly oqýshylardyń oıyn júıelep, ótken materıaldy bekitýge negizdelse, hronologıalyq tapsyrmalar, termınder men datalardy este saqtaýǵa úıretedi. Teorıalyq bilimin praktıkamen baılanystyrýǵa múmkindik beredi.
Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri
«Adam urpaǵymen myń jasaıdy» degendeı, basty maqsatymyz urpaq tárbıesi. Bilim berý tárbıeleý men oqytýdyń úzdiksiz úrdisi. Sondyqtan tuńǵysh Prezıdentimiz N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan - 2030» Joldaýyndaǵy «Jas shamasyna qaraı júrgiziletin saıasatta biz jastar men jetkinshek urpaqqa kóńil bólýdi kúsheıtýge tıispiz», - degen sózin basshylyqqa ala otyryp, oqýshynyń ózine senimin arttyryp, óz betimen jumys jasaýyna, shyǵarmashylyǵyn odan ári arttyrýyna baǵyt berý kerek. Osy maqsatta «Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri» taqyrybyndaǵy ótkizgen sabaǵyma toqtalyp óteıin.
Taqyryby: Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri
Bilimdilik maqsaty: Alǵan bilimderin júıeleý. Orta ǵasyrlardaǵy qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúriniń mánin túsindirý, úıretý.
Damytýshylyq maqsaty: Salystyrý, taldaý qabiletterin damyta otyryp, óz oıyn erkin bildire alýǵa, oıyndar arqyly shapshańdyqqa, izdenimpazdyqqa baýlý.
Tárbıelik maqsaty: Eńbeksúıgishtikke, ata – baba tarıhyn, salt - dástúrin ádet - ǵurpyn qurmetteýge, mádenı qundylyqtardy qasterleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq Kórnekiligi: slaıd - sýretter, syzbalar, ınteraktıvti taqta. Ádisi: túsindirmeli ádis, suraq - jaýap, sýretteý, toptastyrý ádisi. Sabaqtyń barysy:
I Uıymdastyrý kezeńi
1. Oqýshylarmen sálemdesý, sabaqqa daıyndyq deńgeıin anyqtaý. 2. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
II Úı tapsyrmasyn suraý:
(Oqýshy taqtaǵa shyǵyp rýhanı jáne materıaldyq mádenıet syzbasyn toltyrady). 1. Tarıhı synaq hat Suraq - jaýap: «Báıge» oıyny. Báıge - qazirgi kezde óte jaqsy damyǵan, álemge áıgili oıynnyń biri. Báıgeshiler bir syzyqtyń boıyna qatarǵa turady. Berilgen belgiden keıin, olar kelesi kómbege qaraı shaba jóneledi. Kómbege alǵash shaýyp kelgen shabandoz jeńimpaz atanyp, ol adamǵa syılyq beriledi.
Sabaqtaǵy bul oıynnyń maqsaty: Oqýshynyń tez oılaý, sheshim qabyldaý áreketin damytý. Oqýshylarǵa qoıylatyn talap, ár suraqqa jyldam ári durys jaýap berý. Taqtadaǵy uıashyqtardyń arqasyna segiz suraq jasyrylǵan, sol suraqtardyń jaýabyn kim kóp tapsa, sol jeńimpaz bolyp, syılyqqa ıe bolady. Oqýshy ár durys jaýapqa eki upaıdan alady.
«Báıge» oıynynyń suraqtary:
1. Mádenıettiń qandaı túrleri bar, olardyń birbirinen aıyrmashylyǵy? 2. Kúntizbe qazaqtarǵa ne úshin kerek boldy?
3. Islam dini qashan, qalaı taraldy? Ol halyqqa qandaı tálim tárbıe beredi? 4. Aýyz ádebıeti degenimiz ne?
5. Qazaqtardyń jerleý dástúri qandaı bolǵan?
6. Qazaqtardyń ulttyq taǵamy týraly aıt.
7. Ulttyq kıimi týraly aıt.
8. Turǵyn úıi týraly aıt.
III Jańa sabaq materıaldaryn meńgerý.
Jospary:
Jyraýlar
Ertegiler
Epostyq jyrlar
Mýzyka
Jyraý degen sózge túsinikteme berý Jyraýlar erte kezde handardyń janynda keńesshisi qyzmetin atqardy, batyrlardy dáriptedi, qazaq tapqan belgili adamdarǵa joqtaý arnady. tirshilik, ómir jaıly fılosofıalyq oılar aıtyp, tabıǵattyń ár alýan qubylystaryn túsindirdi. XVI - XVII ǵ. ǵ ómir súrgen: Dospambet, Marǵasqa, Jıenbet, Aqtamberdi, Shalkıiz, Buhar jyraýlar jaıly málimet berý. Ertegiler birneshe túrge bólinedi: haıýanattar týraly ertegiler, qıal - ǵajaıyp ertegileri, turmys - salt, ázil - syqaq ertegileri. Epostyq jyrlarǵa túsinikteme berý Batyrlar jyry - batyrlardyń jaýyngerlik erlikteri týraly jyrlar. Elin qorǵaǵan er beınesi kórkem tilmen beınelengen batyrlar jyry: «Er Tarǵyn», «Alpamys», «Er Saıyn»t. b. batyrlar jyrynda Otanyn súıý jáne halyqtyń erlik isteri dáripteledi. Halyq arasynda kóp taraǵan mýzyka aspaby - dombyra. Kóneden kele jatqan ysqyshpen oınalatyn aspap - qobyz. Mýzyka aspaptary arqyly dúnıege kúı keldi. Kóptegen tarıhı kúılerimiz bar: «Asqaq qulan», «El aıyrylǵan», «Saǵynysh» jáne t. b. Talqylaý Suraq - jaýap arqyly taqyrypty taldaý.
IV Sergitý sáti.
V «Teńge alý». Sabaqty bekitý. Barlyǵyna birdeı tapsyrma:
1. Lıro - epostyq jyrlarǵa, ertegilerge roldik oıyn uıymdastyrý.
2. Islam dininiń dinı - nanymdar, ádet - ǵuryptarǵa baılanysty shyǵarmashylyq jumys jasaý. 3. Qazaq halqy úshin orny erekshe jáne keń taraǵan aspap týraly oı qozǵaý. 4. Aqyn - jyraýlardyń bir jyryn jatqa oqý.
VI Qorytyndylaý. Baǵalaý.
VII Úıge tapsyrma: Jyraýlar ( Marǵasqa, Aqtamberdi, Buhar) jaıly referat jazý.
Qorytyndy
«Qazaqstandy jańa ǵasyrǵa bilimdi jastar bastap barady» N. Á. Nazarbaev
Daryndy da talapty jastar - búgingi egemendi elimizdiń jarqyn bolashaǵy. Osyǵan oraı, Elbasy N. Á. Nazarbaev «Bizge keregi - shyn daryndylar. Naryq qol - aıaǵymyzdy qalaı qyspasyn, memleket óziniń talantty uldary men qyzdaryn, tarlanboz júırikterin qoldaýǵa, qorǵaýǵa mindetti»- dep jetkinshekter bolashaǵyna úlken mán bergendi. Balany daryndy, boıynda kúsh - qýaty jetkilikti ekendigine sendirý - ustaz boıyndaǵy qudiretti kúsh. Óıtkeni, senim úlken jeńiske jeteleıdi. Tereń bilimmen qosa, sanaly tárbıe berý - árbir ustazdyń abyroıly boryshy. Shákirtine degen meıirimdilik pen súıispenshilik bolǵan jerde ǵana is nátıjeli bolady. Ia, «Seniń eldigiń - tarıhyńdy zertteýden bastalady»,- degen Qadyr Myrzalıev sózi de adamǵa kóp oı salady. Sondyqtan shákirtterimdi tarıhı sanaly, quqyqtyq tárbıeli azamat etip tárbıeleý mindet. Ol úshin oqýshy boıyndaǵy tabıǵat bergen qabiletti damytý, daryndylyqtyń kózin ashý qasıetti paryzymyz. Daryn ıelerin tańdaý, talantty oqýshylardyń bilimin jetildirý, keleshegine jol silteý, quqyǵyn qorǵaý basty maqsatym. Óıtkeni talantty, shyǵarmashyl oqýshy basqalarmen salystyrǵanda qoǵamǵa kóp paıda ákeledi.
Shyǵarmashylyq qabileti damyǵan tulǵa qalyptastyrý - qazirgi oqý úrdisiniń eń basty talaptarynyń biri. Shyǵarmashylyq tulǵa qalyptastyrýdyń bir joly eń aldymen oqýshylardyń tanymdyq izdenisterin tıimdi uıymdastyrýmen júzege aspaq. Shyǵarmashylyq qabilet ár balanyń tabıǵatynda bolýy múmkin. Bizdiń mindetimiz - oqýshyǵa onyń boıynda jasyryn jatqan múmkindikterin ashyp kórsetý.
Taqyryby:
«Tanymdyq, ulttyq oıyn elementterin tarıh páninde paıdalanýdyń mańyzy»
Jospary
I. Kirispe
II. Negizgi bólim
2. 1 Oıyn tehnologıasynyń tıimdiligi
2. 2 Tarıh sabaǵynda tanymdyq, ulttyq oıyndarynyń
paıdalanylýy
2. 3 Oıyn tehnologıasyn qoldaný arqyly tarıh sabaǵynda oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrý
2. 4 Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri sabaq jospary
III Qorytyndy bólim
Paıdalanylǵan ádebıetter.
KİRİSPE
Búgingi tarıhty oqytýdaǵy basty maqsat - dúnıejúzilik damýdaǵy adamzattyń orny erekshe ekendigin, ol jasaǵan búkilálemdik qundylyqtardy biletin, olardy Qazaqstannyń damýy úshin paıdalanýǵa yntaly, jan - jaqty jetilgen, óziniń tarıhı tamyrlaryn, qoǵamdaǵy ornyn túsinetin belsendi azamattardy qalyptastyrý. Osyndaı mindetterdi júzege asyrýda tarıhshy muǵalimderdiń atqaratyn orny erekshe.
Tarıh pánin oqytý, urpaqtar boıyna darytý kóp izdenisterdi, san túrli ádistemelik tásilderdi qajet etedi. İzdenetin muǵalimder bolsa ǵasyrlar qoınaýynda tunyp jatqan baı shejireler barshylyq. Ony talmaı izdenýdiń, jan - jaqty taldaýdyń nátıjesinde kúndelikti baspasóz quraldarynan tabýǵa bolady. Qazaq atamyz «Myń estigennen bir kórgen artyq»deıdi, bul oqýshy esinde uzaq saqtalar edi. Jıyrma birinshi ǵasyr muǵalimi, onyń ishindegi Táýelsiz, zaıyrly Qazaqstannyń tarıh páni muǵalimi jan jaqty, bilimdi, óz isin óte jaqsy biletin ulttyq ıdeologıamen sýsyndaǵan azamattar bolýǵa tıisti. Endeshe bul kóp izdenisti, talmaı eńbektenýdi qajet etedi. Shákirtterimniń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý úshin jıirek qoldanyp júrgen sabaqtarymnyń biri oıyn sabaq. Qazaqtyń ulttyq oıyndary erlikti, ójettilikti, batyldyqty, shapshańdylyqty úıretý men qatar, mádenıetti sóılesýge, eptilikke, tapqyrlyqqa baýlıdy jáne bul sabaqta balalardyń belsendiligi artady, bir - birimen básekege túsý arqyly oqýǵa, kóp bilýge yntasy ósedi. Ol tárbıege de, oqý isine de zor yqpalyn tıgizeri sózsiz.
Oıyn tehnologıasynyń tıimdiligi
Adamzattyń kóptegen jyldar boıǵy oınaý tájirbıesi oıynnyń bilimdik qundylyǵyn dáleldedi. Oıynnyń shyǵý syryn ǵalymdar júzdegen jyldar boıy zerttep keledi. Onyń shyǵý tarıhy jaıly kóptegen pikirler bar. Kóp tujyrymdardyń biri boıynsha oıyn qoǵamnyń dinı, áleýmettik ekonomıkalyq jáne mádenı damýy kezindegi bos ýaqyt pen demalysty ótkizý máselesinen týyndaǵyn. Erte zamanda oıyn qoǵamdyq ómirdiń bir bóligi bolyp, oǵan dinı saıası mańyz berilgen. Oıyn ómirde paıdasyz kóringenmen asa qajetti kórinis qubylys. Sabaqta tıimdi qoldanylǵan oıyn túrleri muǵalimniń túsindirip otyrǵan materıalyn oqýshylardyń asa zor iltıpatpen tyńdap, jemisti, sapaly meńgerýine senimdi kómekshi bola alady. Óıtkeni, kishi jastaǵy oqýshylar jas erekshelikterine baılanysty oıynǵa óte yntaly keledi. Balalar tez sergip, tapsyrmalardy tez, ári qyzyǵyp oryndaıtyn bolady. Oıyn balalardyń oqýǵa, eńbekke degen belsendiligin, qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdaǵy basty qural. Oıyn barysynda balalardyń belsendiligi, shyǵarmashylyǵy damıdy. Al muǵalimniń mindeti balalardy oıynǵa óz qyzyǵýshylyǵymen, yntasymen qatysýyn qamtamasyz etý. Oıyn men adam mádenıetiniń ózara baılanysy ǵylymı túrde anyqtaldy. Olardyń tulǵany damytýdaǵy mańyzy anyqtaldy, onyń psıhologıalyq jáne áleýmettik faktorlarmen kelisimi jóninde keń qarastyrylýda. Oıyn tehnologıalary áli de bilim berý salasynda jańa ınovasıa bolyp tabylady. Pedagogıkalyq tehnologıa uǵymy túrli pedagogıkalyq oıyn túrlerin pedagogıkalyq proseste ádister men tásilderdiń keń kólemdi toptaryn biriktiredi, onyń jalpy oıyndardan ereksheligi oqytýda naqty maqsatynyń qoıylýymen jáne onyń oqý tanymdyq baǵyty sıpattalǵan, negizi salynǵan pedagogıkalyq nátıjesine saı anyqtalady. Sabaq barysyndaǵy oıyn ádisteri men jaǵdaılarynyń kómegi arqyly qurylady. Sabaq prosesinde paıdalanatyn oıyndardyń birneshe túrlerin atap kórsetýge bolady. Sabaq ústinde oqýshylardyń biliktiligi, iskerligi, daǵdysy, dúnıetanymy damıdy.
Negizgi betburys oqýshy biliminiń sapasyn arttyrý, ol degenimiz túpki nátıjeni kóre bilý, ıaǵnı oqýshyǵa bergen bilimimizdiń qaıtarymyn kórý. Ol úshin sabaqqa synyptaǵy oqýshynyń barlyǵyn qyzyqtyra otyryp qarastyrý qajet. Bes saýsaq birdeı emes, ıaǵnı ár oqýshynyń sabaqqa qyzyǵýshylyq, dúnıetanymy, damý erekshelikteri ártúrli. Sondyqtan oqýshylardyń osy toptaryna ártúrli deńgeıde talap qoıýǵa týra keledi. Al oıyn elementteri kez kelgen oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady. Tipti nashar oqıtyn oqýshynyń ózi oıyn arqyly berilgen tapsyrmalardy asqan qyzyǵýshylyqpen, belsendilikpen oryndaıdy. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn týǵyzatyn oıyndardyń biri - tanymdyq, tarıhı oıyndar. Oıyn elementterin qoldana otyryp muǵalim oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, zeıinin arttyrý maqsatynda ártúrli ádis - tásilderdi qoldanady. Atap aıtqanda, múǵalim oıyn jaǵdaıattaryn týǵyza otyryp, ártúrli zattardy qoldaný arqyly suraqtar qoıyp, zatty kórsetip, túsindirip oıyn sújetin qurastyrady. Sabaqtarda tanymdyq oıyndardy jańa taqyrypty túsindirý barysynda, qaıtalaý, pysyqtaý, qorytyndylaý sabaqtarynda da paıdalanýǵa bolady. Oıyndar oqýshylardyń oıórisin damytyp, oılaý qabiletin arttyrýmen qatar, úıretilgen, ótilgen taqyryptardy sanaly da berik meńgerýge úlken áser etedi. Oıyndar oqýshylardyń shyǵarmashylyq oılaý qabiletterin jetildirýmen qatar, sózdik qorlaryn molaıtyp, saýatty jazýǵa da baýlıdy. Oqýshylar oıyn oınaý barysynda úırengen sózderin aıtyp qana qoımaı, onyń qandaı maǵynada qoldanylatynyn da biledi. Oıyn oqý pánderiniń mazmúnymen tyǵyz baılanysta júrgizilgende ǵana durys nátıjeler beredi.
Oıyn arqyly oqýshy neni meńgeredi
1 Oqýshylar naqty qyzmet tájirıbesin meńgeredi.
2. Oqýshylar tek baqylaýshy ǵana emes, ózderi qatysa otyryp qıyn máselerdi óz betinshe sheshe bilýge úıretedi.
3. Oqý prosesinde alǵan bilimdi naqty iste qoldana bilýge múmkindik beredi
4. Oqýshy áreketine negizdelgen oqý kólemin basqarady.
5. Ýaqytty únemdeýge úıretedi.
6. Oqýshylar úshin psıhologıalyq jaǵymdy.
7. Oıyn barysynda sheshim qabyldaý oqýshylardan asa jaýapkershilikti talap etedi.
8. Oqýshylar úshin qaýipsiz.
9. Keıde qarapaıym oqý qyzmetimen salystyrǵanda kóp ýaqyt mólsherin alady.
10. Oıyn materıaldary dástúrli oqý materıaldarymen salystyrǵanda kúrdelirek.
11. Keıbir oıyn túrlerinde qatysýshylardyń sany shekteýli.
12. Oıyn nátıjesi, óz jetistikteri, áserleri, alǵan bilimi, daǵdysy jóninde oqýshylar ata – analarymen, ózge balalarmen, muǵalimdermen kóbirek áńgimelesedi, kitaphanada óz betimen izdene bilýge, qajetti materıaldardy irikteı bilýge úırenedi. Oıyndy erte zamannan úlkenderdiń is - tájirıbesin jetkinshek urpaqqa jetkizý úshin paıdalanǵan. Oıyn halyq pedagogıkasynda, mektepke deıingi jáne mektepten tys mekemelerde keńinen paıdalanylady. Qazirgi mektepte oıyn áreketi oıyn pániniń taraýyn jáne taqyrybyn túsiný úshin ózdik tehnologıa retinde, jalpy tehnologıanyń elementi retinde, sabaq nemese onyń bir bóligi retinde, synyptan tys jumystyń tehnologıasy retinde qoldanylady.
Tarıh sabaǵynda tanymdyq, qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń paıdalanylýy
Ulttyq oıyndardy oqý men tárbıe úrdisinde paıdalanýdyń ózektiligi qoǵamymyzdyń irgetasyn nyǵaıtý úshin búgingi jastarǵa úlgili, ónegeli tárbıe berý - qazirgi mindetterdiń biri. Oqýshyda jalpy adamzattyq qundylyqtar men adamnyń aınaladaǵy dúnıemen tulǵalyq qatynasyn(etıkalyq, estetıkalyq, adamgershilik turǵysynan) tárbıeleý maqsatyn halqymyzdyń mádenı rýhanı murasynyń, salt - dástúriniń ozyq úlgilerin onyń boıyna sińirý arqyly júzege asyrýǵa bolady. Osymen baılanysty baǵdarlama halqymyzǵa tán ádeptilikǵ qonaqjaılyq, meıirimdilik, t. b sıaqty qasıetter, tabıǵatqa degen qarym - qatynasyndaǵy bizdiń halyqqa tán erekshelikter. Jas urpaq óz halqynyń mádenıetimen, asyl muralarymen ulttyq ádebıetter arqyly tanysyp keledi. Halyq oıyndy tárbıe quraly dep tanyǵan. Oıyndy sabaqta qoldaný oqýshylardyń oı - órisin jetildirýmen birge, óz halqynyń asyl muralaryn boıyna sińirip, keıingi urpaqqa jetkize bilý quraly. Biraq ony júrgizýge arnalǵan naqty ádistemelik quraldar joqtyń qasy. Zertteý jumysynda orys tilinde jazylǵan ádebıetter qoldanyldy. Sonyń nátıjesinde qazirgi tańda taqyryptyń ózektiligi týyndap otyr. Halyq pedagogıkasynyń adam, otbasy, óskeleń jas urpaqty tárbıeleý týraly arman maqsattaryn, ornyqqan pikirlerin, usynystaryn qamtyp kórsetetin pedagogıkalyq ıdeıalar men salt - dástúrleri ótken men qazirginiń arasyndaǵy baılanysty kórsetedi. Ol tarıhı damý barysyndaǵy áleýmettik máni bar aqparatta (bilim, bilik) t. b. jınalyp, urpaqtan urpaqqa berilip otyrady. Eń aldymen, halyq pedagogıkasy óskeleń urpaqtyń eńbek pen ómir súrý beınesiniń negizi bolyp, olardy keleshektegi qyzmetine daıyndaıdy. Bizdiń halyqtyq pedagogıkada eńbek tárbıesi óte erteden bastaý alady. Erteden kele jatqan eńbek tárbıesiniń ádis - tásilder quraly sóz joq, eńbek bolyp tabylady. Eńbek adamnyń qalyptasýy men tárbıelenýinde urpaqtan - urpaqqa ómirlik tájirıbe beredi jáne halyqtyń damý barysynda sheshýshi rol atqarady. Eńbek etý kezinde adamnyń dene, aqyl - oı, estetıkalyq damýy men eńbek tárbıesi qatar júredi. Halyqtyq pedagogıkanyń eń bir kóne tıimdi quraldarynyń birine oıyn jatady.
Oıyn arqyly bala qorshaǵan ortany óz betinshe zerdeleıdi. Sóıtip, óziniń ómirden baıqaǵandaryn iske asyryp, qorshaǵan adamdardyń is - áreketine elikteıdi. Sonyń nátıjesinde ózi kórgen jaǵdaılardy otbasylyq turmys pen qyzmet túrlerin jańǵyrtady. Máselen, qazaqtyń ulttyq oıyndary: «Báıge», «Kókpar», «Han talapaı», «Qyz qýý», «Teńge alý», «Aýdaryspaq», «Oramal tastaý», «Kókpar», «Asyq», «Sıqyrly qorjyn»t. b. balalardyń eńbekke degen qarym - qatynasy men qabiletterin arttyrady.
Oıyn degenimiz - adamnyń aqyl - oıyn damytatyn, qyzyqtyra otyryp oıdan oıǵa jeteleıtin, tynysy keń, alysqa meńzeıtin, qıal men qanat bitiretin ǵajaıyp nárse. Uly pedagog V. I. Sýhomolınskıı: «Oıynsyz, mýzykasyz, ertegisiz, tvorchestvosyz, fantazıasyz tolyq mánindegi aqyl - oı tárbıesi bolmaıdy» deıdi. Demek, shákirttiń aqyl - oıy, parasaty ulttyq salt - sanany sińirý arqyly damı túsedi. Oqý úrdisinde ulttyq oıyn elementterin paıdalaný sabaqtyń taqyryby men mazmunyna saı alynady. Sonda ǵana onyń tanymdyq, tárbıelik mańyzy arta túsedi. Oqýshylardy ásirese, «Báıge», «Kókpar», «Teńge alý», «Kósh», «Qarly kesek», «Kim jyldam?» sekildi tanymdyq, ulttyq oıyndarǵa qatystyrý óte tıimdi ekenine kóz jetkizý qıyn emes. Bul oıyndardy jańa materıaldy bekitý nemese qaıtalaý kezinde qoldaný kerek degen pikir bar. Oqýshy oıyn ústinde ne sońynda óziniń qatysý belsendiligine qaraı túrli baǵa alýy múmkin. Muǵalim ár oqýshynyń eńbegin baǵalap, yntalandyryp otyrýy tıis. Oıynnyń tárbıelik mańyzy mynada: ol balany zerektikke, bilgirlikke baýlıdy. Oqýshylardyń oıyn arqyly qyzyǵýshylyǵyn týǵyzý tek qana tarıhqa qyzyǵýshylyqty týǵyzyp qoımaı, oqýshylardyń ómir tájirıbelerin keńeıtýine, dúnıeni tanyp bilý qabiletterin jetildire túsýine, tarıhty basqa pándermen baılanystyra qaraýǵa úıretedi tárbıeleıdi. Endeshe tarıh sabaǵyn tanymdyq, ulttyq oıyndar arqyly sabaqtastyryp túsindirý pán taqyryptaryn tez, jyldam meńgerýge yqpal etedi.
Oıyn tehnologıasyn qoldaný arqyly tarıh sabaǵynda oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrý
Eńbek, oıyn jáne oqý erte kezden aq adam tirshiliginiń negizgi úsh tiregi bolyp eseptelingen. Ol balalar úshin kámeletke kelgenshe júrip ótetin ómir satysy. Oıyn tehnologıasy balalardyń aınalasyn taný qyzmetindegi belsendiligi men shyǵarmashylyǵynyń qalyptasýyna joldy keń ashatyn tabıǵı qubylys. Ataqty pedagogtar V. I. Sýhomolınskıı, N. K. Krýpskaıa, K. D. Ýshınskıı, A. S. Makarenko oıynnyń balalardyń oı órisin damytýda, dúnıetanymyn qalyptastyrýda praktıkalyq mańyzy zor ekenin atap kórsetken. Qazaq halqynyń ulttyq oıyndarynyń pedagogıkadaǵy roli týraly alǵashqy pikirlerin aıtqan D. A, Dıvaev, M. O. Áýezov. Oıyn arqyly oqytý tehnologıasy bastaýysh synyptarda keńinen qoldanylady. Ár muǵalim tehnologıasynyń nátıjesin durys bolýy úshin mynadaı jaǵdaılardy eskerýi qajet:
1. Ár oıynnyń tárbıelik, bilimdilik, damytýshylyq mańyzyn aldyn ala jete túsinip, onyń balalarǵa qandaı nátıje beretindigin anyqtaý.
2. Oıyn júrgizetin orynnyń múmkindigi, oıyn jabdyqtarynyń estetıkalyq talaptarǵa saı bolýy, aldyn ala ázirleý.
3. Synyptaǵy oqýshylardyń jas, psıhologıalyq erekshelikterine, bilim deńgeılerine, sózdik qoryna sáıkes kelýi.
4. Oıyn kezindegi qozǵalys, tehnıkalyq qaýipsizdikten qamtamasyz etý.
5. Oıynnyń, sabaqtaǵy oıyn elementteriniń oqýshylardyń yntasyn tartyp, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa baǵyttalýy. Tarıh pánin oqyp úıretý barysynda oıyndardyń alatyn orny erekshe. Ár sabaqtyń taqyrybyna saı oıyndardy paıdalanyp otyrý oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn, yntasy men zeıinin arttyrady. Basty maqsat - oıyn áreketteri arqyly oqýshylardyń oıyn júıelep, ótken materıaldy bekitýge negizdelse, hronologıalyq tapsyrmalar, termınder men datalardy este saqtaýǵa úıretedi. Teorıalyq bilimin praktıkamen baılanystyrýǵa múmkindik beredi.
Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri
«Adam urpaǵymen myń jasaıdy» degendeı, basty maqsatymyz urpaq tárbıesi. Bilim berý tárbıeleý men oqytýdyń úzdiksiz úrdisi. Sondyqtan tuńǵysh Prezıdentimiz N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan - 2030» Joldaýyndaǵy «Jas shamasyna qaraı júrgiziletin saıasatta biz jastar men jetkinshek urpaqqa kóńil bólýdi kúsheıtýge tıispiz», - degen sózin basshylyqqa ala otyryp, oqýshynyń ózine senimin arttyryp, óz betimen jumys jasaýyna, shyǵarmashylyǵyn odan ári arttyrýyna baǵyt berý kerek. Osy maqsatta «Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri» taqyrybyndaǵy ótkizgen sabaǵyma toqtalyp óteıin.
Taqyryby: Qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúri
Bilimdilik maqsaty: Alǵan bilimderin júıeleý. Orta ǵasyrlardaǵy qazaq halqynyń shyǵarmashylyq dástúriniń mánin túsindirý, úıretý.
Damytýshylyq maqsaty: Salystyrý, taldaý qabiletterin damyta otyryp, óz oıyn erkin bildire alýǵa, oıyndar arqyly shapshańdyqqa, izdenimpazdyqqa baýlý.
Tárbıelik maqsaty: Eńbeksúıgishtikke, ata – baba tarıhyn, salt - dástúrin ádet - ǵurpyn qurmetteýge, mádenı qundylyqtardy qasterleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq Kórnekiligi: slaıd - sýretter, syzbalar, ınteraktıvti taqta. Ádisi: túsindirmeli ádis, suraq - jaýap, sýretteý, toptastyrý ádisi. Sabaqtyń barysy:
I Uıymdastyrý kezeńi
1. Oqýshylarmen sálemdesý, sabaqqa daıyndyq deńgeıin anyqtaý. 2. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
II Úı tapsyrmasyn suraý:
(Oqýshy taqtaǵa shyǵyp rýhanı jáne materıaldyq mádenıet syzbasyn toltyrady). 1. Tarıhı synaq hat Suraq - jaýap: «Báıge» oıyny. Báıge - qazirgi kezde óte jaqsy damyǵan, álemge áıgili oıynnyń biri. Báıgeshiler bir syzyqtyń boıyna qatarǵa turady. Berilgen belgiden keıin, olar kelesi kómbege qaraı shaba jóneledi. Kómbege alǵash shaýyp kelgen shabandoz jeńimpaz atanyp, ol adamǵa syılyq beriledi.
Sabaqtaǵy bul oıynnyń maqsaty: Oqýshynyń tez oılaý, sheshim qabyldaý áreketin damytý. Oqýshylarǵa qoıylatyn talap, ár suraqqa jyldam ári durys jaýap berý. Taqtadaǵy uıashyqtardyń arqasyna segiz suraq jasyrylǵan, sol suraqtardyń jaýabyn kim kóp tapsa, sol jeńimpaz bolyp, syılyqqa ıe bolady. Oqýshy ár durys jaýapqa eki upaıdan alady.
«Báıge» oıynynyń suraqtary:
1. Mádenıettiń qandaı túrleri bar, olardyń birbirinen aıyrmashylyǵy? 2. Kúntizbe qazaqtarǵa ne úshin kerek boldy?
3. Islam dini qashan, qalaı taraldy? Ol halyqqa qandaı tálim tárbıe beredi? 4. Aýyz ádebıeti degenimiz ne?
5. Qazaqtardyń jerleý dástúri qandaı bolǵan?
6. Qazaqtardyń ulttyq taǵamy týraly aıt.
7. Ulttyq kıimi týraly aıt.
8. Turǵyn úıi týraly aıt.
III Jańa sabaq materıaldaryn meńgerý.
Jospary:
Jyraýlar
Ertegiler
Epostyq jyrlar
Mýzyka
Jyraý degen sózge túsinikteme berý Jyraýlar erte kezde handardyń janynda keńesshisi qyzmetin atqardy, batyrlardy dáriptedi, qazaq tapqan belgili adamdarǵa joqtaý arnady. tirshilik, ómir jaıly fılosofıalyq oılar aıtyp, tabıǵattyń ár alýan qubylystaryn túsindirdi. XVI - XVII ǵ. ǵ ómir súrgen: Dospambet, Marǵasqa, Jıenbet, Aqtamberdi, Shalkıiz, Buhar jyraýlar jaıly málimet berý. Ertegiler birneshe túrge bólinedi: haıýanattar týraly ertegiler, qıal - ǵajaıyp ertegileri, turmys - salt, ázil - syqaq ertegileri. Epostyq jyrlarǵa túsinikteme berý Batyrlar jyry - batyrlardyń jaýyngerlik erlikteri týraly jyrlar. Elin qorǵaǵan er beınesi kórkem tilmen beınelengen batyrlar jyry: «Er Tarǵyn», «Alpamys», «Er Saıyn»t. b. batyrlar jyrynda Otanyn súıý jáne halyqtyń erlik isteri dáripteledi. Halyq arasynda kóp taraǵan mýzyka aspaby - dombyra. Kóneden kele jatqan ysqyshpen oınalatyn aspap - qobyz. Mýzyka aspaptary arqyly dúnıege kúı keldi. Kóptegen tarıhı kúılerimiz bar: «Asqaq qulan», «El aıyrylǵan», «Saǵynysh» jáne t. b. Talqylaý Suraq - jaýap arqyly taqyrypty taldaý.
IV Sergitý sáti.
V «Teńge alý». Sabaqty bekitý. Barlyǵyna birdeı tapsyrma:
1. Lıro - epostyq jyrlarǵa, ertegilerge roldik oıyn uıymdastyrý.
2. Islam dininiń dinı - nanymdar, ádet - ǵuryptarǵa baılanysty shyǵarmashylyq jumys jasaý. 3. Qazaq halqy úshin orny erekshe jáne keń taraǵan aspap týraly oı qozǵaý. 4. Aqyn - jyraýlardyń bir jyryn jatqa oqý.
VI Qorytyndylaý. Baǵalaý.
VII Úıge tapsyrma: Jyraýlar ( Marǵasqa, Aqtamberdi, Buhar) jaıly referat jazý.
Qorytyndy
«Qazaqstandy jańa ǵasyrǵa bilimdi jastar bastap barady» N. Á. Nazarbaev
Daryndy da talapty jastar - búgingi egemendi elimizdiń jarqyn bolashaǵy. Osyǵan oraı, Elbasy N. Á. Nazarbaev «Bizge keregi - shyn daryndylar. Naryq qol - aıaǵymyzdy qalaı qyspasyn, memleket óziniń talantty uldary men qyzdaryn, tarlanboz júırikterin qoldaýǵa, qorǵaýǵa mindetti»- dep jetkinshekter bolashaǵyna úlken mán bergendi. Balany daryndy, boıynda kúsh - qýaty jetkilikti ekendigine sendirý - ustaz boıyndaǵy qudiretti kúsh. Óıtkeni, senim úlken jeńiske jeteleıdi. Tereń bilimmen qosa, sanaly tárbıe berý - árbir ustazdyń abyroıly boryshy. Shákirtine degen meıirimdilik pen súıispenshilik bolǵan jerde ǵana is nátıjeli bolady. Ia, «Seniń eldigiń - tarıhyńdy zertteýden bastalady»,- degen Qadyr Myrzalıev sózi de adamǵa kóp oı salady. Sondyqtan shákirtterimdi tarıhı sanaly, quqyqtyq tárbıeli azamat etip tárbıeleý mindet. Ol úshin oqýshy boıyndaǵy tabıǵat bergen qabiletti damytý, daryndylyqtyń kózin ashý qasıetti paryzymyz. Daryn ıelerin tańdaý, talantty oqýshylardyń bilimin jetildirý, keleshegine jol silteý, quqyǵyn qorǵaý basty maqsatym. Óıtkeni talantty, shyǵarmashyl oqýshy basqalarmen salystyrǵanda qoǵamǵa kóp paıda ákeledi.
Shyǵarmashylyq qabileti damyǵan tulǵa qalyptastyrý - qazirgi oqý úrdisiniń eń basty talaptarynyń biri. Shyǵarmashylyq tulǵa qalyptastyrýdyń bir joly eń aldymen oqýshylardyń tanymdyq izdenisterin tıimdi uıymdastyrýmen júzege aspaq. Shyǵarmashylyq qabilet ár balanyń tabıǵatynda bolýy múmkin. Bizdiń mindetimiz - oqýshyǵa onyń boıynda jasyryn jatqan múmkindikterin ashyp kórsetý.
You Might Also Like
-
Maqsaty: Tilashar merekesiniń mánin ashý. Álippeden alǵan bilimderin tıanaqtaý.
