InfoHub Logo

Tárbıe berý mindetteri.

1. Adamgershilik tárbıe berý.
2. Eńbekke baýlý tárbıesin berý.
3. Estetıkalyq tárbıe berý.
4. Aqyl-oı  tárbıesin berý.
5.  Jeke jáne qoǵamdyq gıgıenalyq daǵdylardy qalyptastyrý jáne dene jattyǵýlaryn ózdiginen paıdalaný biliktiligin qalyptastyrý.
6. Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý qajettiligin qalyptastyrý.
7.  Densaýlyq mádenıetine tárbıeleý.
8.  Mektepke deıingi balany – jeke tulǵa retinde damytý.

 

1. Adamgershilik tárbıe berý.

Dene shynyqtyrýdaǵy adamgershilik tárbıeniń mazmuny adamgershilik sana, sezim, kózqaras, minez-qulyq normalary, morapldi-erikti qasıetterin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. Osylaısha, balalar dene shynyqtyrý oqý qyzmeti barysynda uıymshyldyq, tártiptilik, qarapaıymdylyq, jaýapkershilik jáne t.b. prosesterde oń sıpattaǵy minez-qulyq qasıetterin damytady. Adamgershilik qasıetteri: adaldyq, ádilettilik, ózara kómek, tapsyrma úshin jaýapkershilik, kórnekilikterge muqıat qaraý, ujymdyq aınalysý qabiletteri kóteriledi. Erik-jiger qasıetteri: batyldyq, senimdilik, tabandylyq, shydamdylyqty jáne t.b. tárbıelenedi. Pedagog dene shynyqtyrý oqý qyzmeti barysynda adamgershilik tárbıe berý ádisterin jáne fızıkalyq mádenıetti qamtamasyz etetin jeke tulǵanyń qalyptasýyna áser etetin naqty tásilderdi qoldanady.

Osylaısha, adamgershilik tárbıeleý ádisterinen: adamgershilik minez-qulyq, adamgershilik sana-sezimin qalyptastyrý ádisteri jáne t.b. qoldanylady. Adamgershilik tárbıeleý ádisteri dene shynyqtyrý salasynda erekshe qoldanylady. Dene shynyqtyrý jattyǵýlarynda óte mańyzdy:

a) etıka-estetıka minez-qulyqtyń aıqyn mysaly. P.F. Lesgaft balaǵa sóz emes, eń bastysy balanyń bári kóretin is-árekettermen baılanysty ekenin kósetti.

b) sendirý ádisteri adam minez-qulqynyń aqylǵa qonymdy negizine áser etedi;

v) maquldaý, madaqtaý, eskertý, aıyptaý, maquldamaý;

g) belgili bir minez-qulyq túrlerine oqytý ásirese qatań retteletin jattyǵý ádisimen baılanysty;

d) qoǵamdyq paıdaly is-áreketterdi qaıtalaýǵa baǵyttalǵan yntalandyrý;

e) basqa da sharalar tıimsiz bolǵan jaǵdaıda ǵana jaza qoldanylýy tıis.

Jalpy dene shynyqtyrý jattyǵýlary kezinde qoldanylatyn barlyq adamgershilik tárbıe berý ádisteri, balany adamgershilik qasıetterge negizdelgen áreketter beıimdeýge, dáleldeýge jáne sendirýge tıis.

2. Eńbekke baýlý tárbıesin berý.

Dene tárbıesi, balany eńbek súıgishtikke qajetti fızıkalyq qasıetterin damytady, densaýlyǵyn jaqsartady, eńbek etýge daıyndaıdy, sonymen qatar mektep jasyna deıingi balalar bilim berý jáne basqa da eńbek túrlerimen ushtastyra otyryp, shyǵarmashylyqty yntalandyrady, salaýatty aǵzanyń muqtajdyqtary retinde jumys isteýdi qalyptastyrady. Eńbekke baýlý balalardyń qarapaıym eńbek áreketterimen sonyń ishinde,  dene shynyqtyrý bólmesindegi, aýladaǵy qural-jabdyqtarǵa qamqorlyqpen qaraý qamtamasyz etiledi.

3. Estetıkalyq tárbıe berý.

Dene tárbıesi úrdisinde balalar úılesimdilik pen úılesimdi qozǵalystardyń sulýlyǵyn qabyldap, dene bitiminiń turaqtylyǵy, náziktik, úılestirilgen jáne kelisilgenqozǵalys sulýlyǵyn túsiný jáne durys baǵalaı bilý​​qabiletin damytý kerek.

Estetıkalyq jáne adamgershilik tárbıeniń mańyzdy baǵyttarynyń biri adamı qarym-qatynastyń, is-árekettiń, minez-qulyqtyń sulýlyǵyn qalyptastyrý bolyp tabylady.

Osy problemalardy sheshý úshin kórneki áser etý ádisterin, estetıkalyq jaǵynan baıytylǵan sózdik ádisterin, sondaı-aq dene tárbıesi úderisinde adamnyń shyǵarmashylyq qabiletterin tanytýǵa bolady.

4. Aqyl-oı  tárbıesin berý.

Aqyl-oı tárbıesi – balanyń jan-jaqty damýy úshin negiz bolyp tabylady.

Dene tárbıesi úrdisinde júıke júıesiniń qalypty qyzmeti úshin, sondaı-aq oılaý úderisterin (qabyldaý, oılaý, este saqtaý, qıal jáne t.b.), psıhıkalyq operasıalardy (baıqaý, salystyrý, taldaý, sıntezdeý, qorytyndylaý) damytýǵa yqpal etetin basqa aǵzalar men júıeler úshin qolaıly jaǵdaılar jasalady. jáne t.b.

Dene tárbıesi barysynda balalardyń alǵan arnaıy bilimi olardyń aldyn-ala belsendiligin damytýǵa yqpal etedi.

Qozǵalys problemalaryn sheshý kezinde balalardyń belsendiligin, táýelsizdigin, aqyl-oılaryn, daǵdylaryn qalyptastyrýǵa bolady. Dene shynyqtyrýmen aınalysý barysynda aqyl-oı bilim berý problemalaryn sheshý úshin mynadaı ádister qoldanylady: arnaıy uıymdastyrylǵan baqylaý jáne keıingi taldaý, túsindirme áńgime, koýchıng, ilespe túsiniktemeler, jattyǵýlardy ózara túsindirý, jedel aqparattyń ádisteri men tásilderi. İshinara izdestirý ádisi, bir nemese basqa nusqaýly jattyǵýdy oryndaý kezinde balalardyń ózdiginen izdenýdi qajet etetin tapsyrmalar.

5. Jeke jáne qoǵamdyq gıgıenalyq daǵdylardy qalyptastyrý jáne dene jattyǵýlaryn ózdiginen paıdalaný biliktiligin qalyptastyrý.

1. Ózine jáne óziniń densaýlyǵyna degen qyzyǵýshylyq, ózi týraly jáne densaýlyq týraly bilim júıesi, ózin-ózi taný, ózin-ózi damytý, ózin-ózi júzege asyrý;

2. Salaýatty tuqym qýalaýshylyq;

3. Jeke jáne qoǵamdyq gıgıena erejelerine sáıkes joǵary gıgıenalyq mádenıet;

4. Tándik jaılylyq, óziniń rýhanı jaǵdaıyn baqylaý qabileti;

5. Aımaqtyq sıpattamalardy eskere otyryp, utymdy, teńdestirilgen, fızıologıalyq jaǵynan durys tamaqtaný;

6. Jetkilikti qozǵaltqysh belsendiligi;

7. Tabıǵatpen úılesimdilik, shynyqtyrý;

8. Jeke profılaktıkalyq is-sharalardy uıymdastyrý, dárigerge turaqty túrde barý;

9. Zıandy ádetterdiń bolmaýy;

10. Ózderiniń áleýmettik ortasyn uıymdastyrý, otbasylyq qatynastardy ońtaılandyrý, ómir saltyn uıymdastyrý;

11. Jumysqa qanaǵattaný jáne jumysqa belsendilik;

12. Jeke tulǵanyń, qoǵamnyń, densaýlyq mádenıetiniń, ekologıalyq mádenıettiń joǵary mádenıeti;

13. Joǵary rýhanılyq pen adamgershilik;

14. Joǵary áleýmettik qyzmet, ómirge qanaǵattaný, áleýmettik jáne materıaldyq ál-aýqat;

6. Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý qajettiligin qalyptastyrý.

Ómir saltynyń qalyptasýy adamnyń dúnıetanymyn qalyptastyrýmen, ony saqtaý men nyǵaıtý arqyly adam densaýlyǵyna degen sanaly qatynasty qalyptastyrýmen baılanysty. Qoǵamdyq densaýlyq mádenıeti, adam densaýlyǵy mádenıeti de ómir salty mádenıetin anyqtaıdy. Demek, salaýatty ómir salty kóbinese densaýlyq mádenıetiniń deńgeıimen baılanysty.

Balanyń densaýlyǵyn nyǵaıtý, ony salaýatty ómir saltymen tanystyrý barysynda, pedagog XXI ǵasyrdyń azamatyn qalyptastyratyndyǵyn umytpaýy kerek.

7. Densaýlyq mádenıetine tárbıeleý.

Jeke mádenıet densaýlyǵyn, adamnyń jeke mádenıetiniń bóligi retinde túsiný kerek, onyń ishinde ózin-ózi jáne densaýlyǵyna qalyptasqan qundylyqty saqtaý, qoǵam jınaqtaǵan bilim men densaýlyq tájirıbelerin densaýlyqty saqtaý jáne nyǵaıtý úshin paıdalaný. Baǵdarlamanyń maqsaty balanyń densaýlyǵyn nyǵaıtý jáne onyń tolyqqandy úılesimdi damýy, salaýatty ómir salty úshin ádetter men qajettilikterdi qalyptastyrý, ártúrli turmystyq jaǵdaılarǵa beıimdelýdi qamtamasyz etý bolyp tabylady. Eń bastysy – óz densaýlyǵynyń qundylyǵyn túsiný, dene shynyqtyrý jáne salaýatty ómir saltyndaǵy óz quzyrettiligin damytý, óz densaýlyǵyna jaýapkershilik sezimin oıatý, óz minez-qulqyn qadaǵalaý, denesin gıgıenalyq erejelermen tanystyrý jáne osy negizde densaýlyq mádenıetin qalyptastyrý.

8. Mektepke deıingi balany – jeke tulǵa retinde damytý.

Mektepke deıingi balanyń  damýynyń negizgi baǵdarlamasynyń tujyrymdamasynda balanyń jeke basynyń negizgi sıpattamalary kórsetiledi, olar tolyǵymen qalyptasqan kezde belgili bir tulǵanyń daralyǵyn qalyptastyrýy tıis. Olarǵa mynalar jatady: quzyrettilik, shyǵarmashylyq, bastamalar, táýelsizdik jáne jaýapkershilik, erkindik, minez-qulyq pen qaýipsizdik bostandyǵy, ózin-ózi taný jáne ózin-ózi baǵalaý.

Osylaısha, quzyrettilik kúrdeli ıntegrasıalanǵan birqatar aspektilerdi qamtıdy: ıntellektýaldyq, lıngvısıkalyq, áleýmettik.

Intelektýaldyq: Zıatkerlik operasıalardy qalyptastyrý, tıisti aqparatty tańdaý múmkindigi.

Lıngvısıkalyq: Óz tilegin aýyzsha aıtý jáne aýyzsha emes qarym-qatynas quraly arqyly kórsetý, basqalardy túsiný.

Áleýmettik: 1) Motıvasıalyq komponent – basqa adamǵa joǵary qundylyq retinde qatynasy. 2) Kognıtıvtik aspekt – basqa adamnyń bilimi. 3) Minez-qulyq – áleýmettik quzyrettilik - qorshaǵan ortany sharlaý múmkindigi

---