Tárbıe máselesi barshamyzǵa ortaq
Shyǵys Qazaqstan oblysy, Katon - Qaraǵaı aýdany
Aqqaınar aýyly, Chernova orta mektebiniń
tárbıe isiniń meńgerýshisi Aqnur Abeneva
Tárbıe máselesi barshamyzǵa ortaq
Adam balasynyń qasıetti mindetteriniń biri dúnıege urpaq ákelip, ata – ana, ustaz, qoǵam bolyp tárbıeli de ónegeli, jan – jaqty damyǵan urpaq tárbıeleý úshin múmkindik jasaý.
«Ult bolam deseń, besigińdi túze»- dep ata – babamyz aıtqandaı balany besikten, tipti bala tárbıesi týraly sóz ete qalǵanda, alty aılyq balasyn tárbıeshige ákelgen ata – anaǵa «Siz balańyzdyń 1, 5 jyl tárbıesin ótkizip aldyńyz, balany ishten tárbıeleý kerek» degen evreı halqynyń mysalyn keltirip jatady.
Balasynyń jaqsy bolǵanyn armandamaıtyn ata – ana joq. Tipti balasynyń bolashaǵy úshin otqa da, sýǵa da túsetin ata – analar bar. Keıde balasynyń keleshegine alańdaǵan ata - ana óz mekenin aýystyrýǵa deıin baryp jatady.
Bala tárbıesi - qıyn da kúrdeli proses. Biz balamyzdyń tárbıeli de ónegeli bolyp ósip, óz qatarynyń aldy bolǵanyn qalaımyz. Biraq balamyzdy osy maqsattarǵa saı tárbıeleý úshin úlken eńbek, kúsh – jigerdiń qajet ekenin bárimiz bilsek te, moınymyz jar berip, bala tárbıesimen aınalysa bermeımiz. Keıde ata – analar ózderi durys ýaqytynda úıretpeı, «Sen maǵan tartpaǵansyń, mynany olaı istemediń, anany bulaı istemediń, eshteńege qyrsyzsyń» dep kinálap jatady.
Balanyń ár qylyǵy qyzyq. Biraq sol qyzyqtaýdy da talǵap, taldap qaramasa taǵy bolmaıdy. Kishkentaı kezinde balanyń árbir sózin, odan qalsa, bireýi sabaǵandyǵyn áýes kóredi, ony tipti eresekterge aıtaqtap, qyzdyra túsetinderi taǵy bar. Balalarǵa úlkenderdi syıla, qurmette dep tárbıeleýdiń ornyna ózderi teris jolǵa salyp otyrǵandaryn baǵamdaı bermeıdi. Keıin óskende sol balanyń óz ata – anasyna tili tımesine kim kepil?! Bala kez kelgen iste ózin yntalandyryp, ózgelerdiń qoldaıtynyn sezse, sol iske beıimdelip ádettenip ketedi.
Bala tárbıesindegi taǵy bir kemshilik – bala jetistigin kóre bilý, jigerlendirý, yntalandyrýmen baılanysty. Balany madaqtaýdan góri, jekirýimiz asyp túsip jatatynyn moıyndaýymyz kerek.
Biz balamyzǵa únemi talap qoıǵyshpyz. Áýeli talapty qoımastan buryn, balaǵa ózimiz úlgi kórsete bilýimiz kerek emes pe? Balanyń kózinshe qyrsyq minez kórsetý, ózge adamdardy jamandaý, mysaly keıbir ata – analar balalarynyń kózinshe myna muǵalim sabaq bere almaıdy, myna muǵalim baǵany tańdap qoıady nemese kári ata – enesin myna qaqbas ne ólmedi, ne qoımady dep aıtyp jatatyn ata – analar da ókinishke oraı joq emes. Bireýdi jamandaý bala boıynda teris kózqarastardy qalyptastyrýǵa negiz bolady.
Balasynyń tárbıesin oılaıtyn ata – ana eń áýeli ózin tárbıelegeni jón bolar edi dep oılaımyn.
Jalpy biz balajan halyq bolǵanymyzben, ony tulǵa dep tanyp, aqyl ıesi retinde qabyldaı bermeımiz. Bizdiń oıymyzsha, balamyz, bizdiń aıtqanymyzdy istep, aıdaǵanymyzben júretin, áli aqyl – ıesi tola qoımaǵan tirshilik ıesi deımiz de, oǵan óte qatań talap qoıamyz. Sol talaptyń údesinen shyǵa bermese, balamyzdy jer qylyp, jasytamyz. Úlkender, ustazdar únemi jekip, daýys kóterip sóıleıtin bolsa, bala jasyq bolyp ósedi. Osyndaı otbasynda, osyndaı ustazda tárbıelengen balalar eki túrli bolyp ósedi. Bireýleri – bozókpe, jasyq bolsa, ekinshileri aıqaılap, daýys kóterip sóılemeseń, sóz ótpeıtin «sabazdyń» ózi bolyp shyǵady. Aldyńǵylary únemi jaltańdap, ózdiginen sheshim qabyldaı almasa, keıingileri únemi júıkemizdi juqartyp, betińnen alyp otyratyn bolady.
«Ulyń jaqsy bolsyn deseń, uly jaqsymen kórshi bol, qyzyń jaqsy bolsyn deseń, qyzy jaqsymen kórshi bol» degen ónegeli sózden qoǵamnyń, ortanyń da bala tárbıesine zor áser etetinin kórýge bolady.
Odan ári mektep tabaldyryǵyn attaıdy. Tárbıeshiniń, ustazdardyń qolyna barady. Ustazdardyń mindeti oqýshymen jaqyn syrlas, dos bolý. Oqýshy úshin ata – anasynan keıin jaqyn adam ustaz bolǵanymen odan jasqanshaqtap, uıalshaqtaıtyn kezderi jıi bolady. Sondaı sátterde durys qadam jasap, oqýshyny baýyryńyzǵa tarta bilý óte mańyzdy. Oqýshy ózinshe jasyryp júrgen syryn aıtyp, sizben bólisýi múmkin. Ondaı kezde balaǵa jekimeı ne bolmasa mazaq etip kúlmeı, muqıat tyńdap, óz kózqarasyńyzdy bildirip, keńes aıta bilý ustazdy oqýshynyń senimine kirgizedi. Ustazdyń oqýshyǵa tulǵa retinde qarap, onymen aqyldasa otyryp, birlese jumys isteýińiz oqýshyńyzdy jigerlendiredi, onyń ár qadamyn senimdi ete túsedi. Meniń oıymsha, ondaı bala eshqashan tártip buzýshylyqqa barmaıdy.
Sonymen, bala tárbıesi kezek kúttirmeıtin, kún tártibinen eshqashan túspeıtin ózekti másele bolyp qala bermek. Sondyqtan da, mynaý ózgermeli qoǵamda balamyzdy, oqýshylarymyzdy ózimizge jat etpeı otbasy, qoǵam, ustaz bolyp birlese otyryp Qazaqstannyń atyn shyǵaratyn ónegeli, tárbıeli urpaqty tárbıeleı bereıik deı otyra «Bala aýrý, zaǵıp bolsa, baladan emes, tárbıeshiden; bala tar oıly, aqymaq bolsa, bola kináli emes, tárbıeshi kináli; bala sulýlyqtan lázzat ala bilmeıtin mylqaý jandy bolsa, bala aıypty emes, tárbıeshi jazaly»- dep Maǵjan Jumabaev aǵamyzdyń bala tárbıesi jaıly aıtqan ónegeli sózimen aıaqtaǵym keledi.
Aqqaınar aýyly, Chernova orta mektebiniń
tárbıe isiniń meńgerýshisi Aqnur Abeneva
Tárbıe máselesi barshamyzǵa ortaq
Adam balasynyń qasıetti mindetteriniń biri dúnıege urpaq ákelip, ata – ana, ustaz, qoǵam bolyp tárbıeli de ónegeli, jan – jaqty damyǵan urpaq tárbıeleý úshin múmkindik jasaý.
«Ult bolam deseń, besigińdi túze»- dep ata – babamyz aıtqandaı balany besikten, tipti bala tárbıesi týraly sóz ete qalǵanda, alty aılyq balasyn tárbıeshige ákelgen ata – anaǵa «Siz balańyzdyń 1, 5 jyl tárbıesin ótkizip aldyńyz, balany ishten tárbıeleý kerek» degen evreı halqynyń mysalyn keltirip jatady.
Balasynyń jaqsy bolǵanyn armandamaıtyn ata – ana joq. Tipti balasynyń bolashaǵy úshin otqa da, sýǵa da túsetin ata – analar bar. Keıde balasynyń keleshegine alańdaǵan ata - ana óz mekenin aýystyrýǵa deıin baryp jatady.
Bala tárbıesi - qıyn da kúrdeli proses. Biz balamyzdyń tárbıeli de ónegeli bolyp ósip, óz qatarynyń aldy bolǵanyn qalaımyz. Biraq balamyzdy osy maqsattarǵa saı tárbıeleý úshin úlken eńbek, kúsh – jigerdiń qajet ekenin bárimiz bilsek te, moınymyz jar berip, bala tárbıesimen aınalysa bermeımiz. Keıde ata – analar ózderi durys ýaqytynda úıretpeı, «Sen maǵan tartpaǵansyń, mynany olaı istemediń, anany bulaı istemediń, eshteńege qyrsyzsyń» dep kinálap jatady.
Balanyń ár qylyǵy qyzyq. Biraq sol qyzyqtaýdy da talǵap, taldap qaramasa taǵy bolmaıdy. Kishkentaı kezinde balanyń árbir sózin, odan qalsa, bireýi sabaǵandyǵyn áýes kóredi, ony tipti eresekterge aıtaqtap, qyzdyra túsetinderi taǵy bar. Balalarǵa úlkenderdi syıla, qurmette dep tárbıeleýdiń ornyna ózderi teris jolǵa salyp otyrǵandaryn baǵamdaı bermeıdi. Keıin óskende sol balanyń óz ata – anasyna tili tımesine kim kepil?! Bala kez kelgen iste ózin yntalandyryp, ózgelerdiń qoldaıtynyn sezse, sol iske beıimdelip ádettenip ketedi.
Bala tárbıesindegi taǵy bir kemshilik – bala jetistigin kóre bilý, jigerlendirý, yntalandyrýmen baılanysty. Balany madaqtaýdan góri, jekirýimiz asyp túsip jatatynyn moıyndaýymyz kerek.
Biz balamyzǵa únemi talap qoıǵyshpyz. Áýeli talapty qoımastan buryn, balaǵa ózimiz úlgi kórsete bilýimiz kerek emes pe? Balanyń kózinshe qyrsyq minez kórsetý, ózge adamdardy jamandaý, mysaly keıbir ata – analar balalarynyń kózinshe myna muǵalim sabaq bere almaıdy, myna muǵalim baǵany tańdap qoıady nemese kári ata – enesin myna qaqbas ne ólmedi, ne qoımady dep aıtyp jatatyn ata – analar da ókinishke oraı joq emes. Bireýdi jamandaý bala boıynda teris kózqarastardy qalyptastyrýǵa negiz bolady.
Balasynyń tárbıesin oılaıtyn ata – ana eń áýeli ózin tárbıelegeni jón bolar edi dep oılaımyn.
Jalpy biz balajan halyq bolǵanymyzben, ony tulǵa dep tanyp, aqyl ıesi retinde qabyldaı bermeımiz. Bizdiń oıymyzsha, balamyz, bizdiń aıtqanymyzdy istep, aıdaǵanymyzben júretin, áli aqyl – ıesi tola qoımaǵan tirshilik ıesi deımiz de, oǵan óte qatań talap qoıamyz. Sol talaptyń údesinen shyǵa bermese, balamyzdy jer qylyp, jasytamyz. Úlkender, ustazdar únemi jekip, daýys kóterip sóıleıtin bolsa, bala jasyq bolyp ósedi. Osyndaı otbasynda, osyndaı ustazda tárbıelengen balalar eki túrli bolyp ósedi. Bireýleri – bozókpe, jasyq bolsa, ekinshileri aıqaılap, daýys kóterip sóılemeseń, sóz ótpeıtin «sabazdyń» ózi bolyp shyǵady. Aldyńǵylary únemi jaltańdap, ózdiginen sheshim qabyldaı almasa, keıingileri únemi júıkemizdi juqartyp, betińnen alyp otyratyn bolady.
«Ulyń jaqsy bolsyn deseń, uly jaqsymen kórshi bol, qyzyń jaqsy bolsyn deseń, qyzy jaqsymen kórshi bol» degen ónegeli sózden qoǵamnyń, ortanyń da bala tárbıesine zor áser etetinin kórýge bolady.
Odan ári mektep tabaldyryǵyn attaıdy. Tárbıeshiniń, ustazdardyń qolyna barady. Ustazdardyń mindeti oqýshymen jaqyn syrlas, dos bolý. Oqýshy úshin ata – anasynan keıin jaqyn adam ustaz bolǵanymen odan jasqanshaqtap, uıalshaqtaıtyn kezderi jıi bolady. Sondaı sátterde durys qadam jasap, oqýshyny baýyryńyzǵa tarta bilý óte mańyzdy. Oqýshy ózinshe jasyryp júrgen syryn aıtyp, sizben bólisýi múmkin. Ondaı kezde balaǵa jekimeı ne bolmasa mazaq etip kúlmeı, muqıat tyńdap, óz kózqarasyńyzdy bildirip, keńes aıta bilý ustazdy oqýshynyń senimine kirgizedi. Ustazdyń oqýshyǵa tulǵa retinde qarap, onymen aqyldasa otyryp, birlese jumys isteýińiz oqýshyńyzdy jigerlendiredi, onyń ár qadamyn senimdi ete túsedi. Meniń oıymsha, ondaı bala eshqashan tártip buzýshylyqqa barmaıdy.
Sonymen, bala tárbıesi kezek kúttirmeıtin, kún tártibinen eshqashan túspeıtin ózekti másele bolyp qala bermek. Sondyqtan da, mynaý ózgermeli qoǵamda balamyzdy, oqýshylarymyzdy ózimizge jat etpeı otbasy, qoǵam, ustaz bolyp birlese otyryp Qazaqstannyń atyn shyǵaratyn ónegeli, tárbıeli urpaqty tárbıeleı bereıik deı otyra «Bala aýrý, zaǵıp bolsa, baladan emes, tárbıeshiden; bala tar oıly, aqymaq bolsa, bola kináli emes, tárbıeshi kináli; bala sulýlyqtan lázzat ala bilmeıtin mylqaý jandy bolsa, bala aıypty emes, tárbıeshi jazaly»- dep Maǵjan Jumabaev aǵamyzdyń bala tárbıesi jaıly aıtqan ónegeli sózimen aıaqtaǵym keledi.
You Might Also Like
