InfoHub Logo

Sol kúngi telegeı-teńiz áleminiń býyrqanyp, burqanyp, astań-kesteń bolyp jatqan alabóten surqyn-aı! Kógildir dúnıege kóz salǵan kisiniń ózi osynaý jaratylystyń kól-kósir ǵalamatyna qarap turyp, onyń ulylyǵyna, shetsiz-sheksizdigine tań-tamasha qalmaýy múmkin emes edi. Týǵan topyraqpen etene jel-daýyldyń údeı soqqan úreıli reńi men aqjal tolqyndary aspanǵa atyp, seńdeı soǵylysyp, sapyrǵan, aýzynan aq kóbik shashyp alasurǵan býradaı aıdynnyń adýyn keıpinen tiksinbeı, seskenip, sekem almaı qaraý da qıyn sát.

Osyndaı bir aýa raıynyń qaǵynyp, tentek minez tabıǵı turqyna enip turǵan tusynda birer jartylyqty buǵan deıin túgesip, boılary balqyp, kóńilderi shalqyǵan jıyrmalar shamasyndaǵy tórt stýdent jigit jaǵalaýǵa jaqyn jartastyń bir jyqpylyna boı tasalap, taǵy da sol jutqynshaqtyń qamyn qamdap, «tamaq jibitýge» kóshken-di. Baqytjannyń baıaǵydan qaıda barsa da qolynan tastamaıtyn qara sómkesiniń ishinen bul joly da kádýilgishe aq, qyzyl shólmekter, tiske basar nan, kók jýa, konservi degender túıdek-túıdek shyǵarylyp jatyr. Ony retteýdiń qamyna áýelden birinshi bop dereý kirise jóneletin Marat óziniń Qudaı bergen mindetti sharýasyndaı bul joly da belsendilik tanytty. Rúmke, staqandardy yńǵaılaǵan bolyp oǵan Ábil de kómektesken rette qunjańdap jatyr.

Baqytjan qashanda bir tosyn qylyǵymen aınalasyndaǵylardy qaıran qaldyryp, kúldirmeı júrmeıtin. Onysyn kóbine-kóp ózi de baıqamaı qalyp jatady. İshimdikterdi endi quıamyz deı bergende onyń ornynan ushyp turyp «qoı, men bir súńgip keleıin» degeni eldiń bárin eleń etkizdi.

«Mynany tapa tal túste jyn soqty ma, ne pále. Osyndaı teńiz tútigip, qaharyna minip turǵanda deni saý jan sýǵa shomylýshy ma edi» dep bári de onyń bet-júzine ań-tań bolyp qaraıdy. Al Baqytjan bátshaǵar bolsa, qara sandary bulshyq atqan qalpy, shombal bitimdi shymyr denesin nyq ustap esh abyrjymastan, kógildir dúleıdiń qorqynyshty qubyjyq usqynynan túk te shimirikpesten solaı qaraı bet alyp barady. Qansha degenmen qashannan qaıran dos qoı dep Ǵalı jaǵalaý jıeginen ári asyp, teńiz tósine suǵynyp, áregirektegi belgi úshin qoıylǵan nán tastarǵa jaqyn baryp qalǵan Baqytjannyń sońynan erdi. Dáý-dáý tolqyndar munyń da tósine uryp, shortan balyqtaı shorshyp ketýli. Nede bolsa, bul da alǵan betinen qaıtqysy kelmedi. Eki kózi jartas ústinde aınalasyna shola qarap shabytty kúıde turǵan Baqytjanda. Sóıtkenshe... Apyraı, á, bul da jaqyn kelip qalyp edi...

Sóıtkenshe... Bul jartasqa jáılap attap shyǵam degenshe... Baqytjan «bahadúr» jynyn alǵan baqsydaı qutyrynyp jatqan kók
teńizdiń qoınyna qoıdy da ketti. Túkke túsinbeı qalǵan Ǵalıdyń tula boıy dir ete tústi, óne boıyn áldebir sýyq oı jaılap alǵandaı. Ańǵal Baqytjan albyrttyqpen, mastyqpen aqshýlan aıdynǵa urynyp, ajal aıdap turǵan boldy-aý dep oılady ol. Ekinshi bir qaptaldan jeligip jetken oı: «Buryn teńiz kórmegen Baqytjan asaý aıdyn tósine bulaı sekirse, meniń qarap qalǵanym jaramas. Jeti atam túgel balyqshy emes pe edi» degendeı maǵynada qylań etti. Bári de qas-qaǵym sátte, kózdi áni-mini ashyp-jumǵansha. Ǵalı ózi baıaǵyda týǵan topyraqtan nár alǵan qanshyl da namysqoı, birbetkeı de ójet ulan emes pe? «Táýekel!» dedi de, shyr kóbelek aınalyp uılyǵyp, birde mańynyń bárin jaıpap arsa-gúrse bop lyqsyp soǵysqan taý-taý tolqyndarmen súzise kók teńizdiń shym ortasyna perdi de ketti...

Teginde adam ózdiginen óle ala ma? Ajalyń jetse sirá da odan qashyp qutyla almaısyń. Bul da túpsiz teńizdiń biraz shyńyraýyna deıin shyrqap bardy da, jan dármen eki qolyn eki jaǵyna sabalaýmen boldy. Bir shyǵýǵa qaıta-qaıta betine ytqyp shyǵady-aý, biraq jóńkilip jatqan tajal tolqyndar áp-sátte kóterip áketip jańqa qurly kórmeı arly-berli qaqpaqyl qyp laqtyryp tastaıdy. Ǵalıdyń jany kóziniń ushynda. Jany tátti, qurdan-qur óle salǵysy joq. Barynsha tyrbanys jasaýly. Sý betine qalqyp shyǵa kelse, tez arada qulashtap manaǵy jartasty mańaılap-aq qalady, yrǵyp shyqqysy keledi. Biraq, jartas tym bıik eken, órleı almady. Ústi-basynan saý-tamtyq joq, aıaǵynan basyna deıingi aralyq túgel jyryldy, túgel tilgilendi-aý. Onyń ústine kókjal tolqyn kók jelkeden alyp keri ytady. Daýyldy kúni dáý tolqyndarmen alysyp júze bilýdiń ózindik dábi bar ekenin bul bile bermeıdi. Ata-babalary búkil ómir, tynys-tirshiligin teńizde ótkizgen, nápaqasyn teńizden aıyrǵan kánigi balyqshylar bolsa da, bul aýylda ósip, ary ketse toǵanda qulashtap júzýden asa almaǵan. Endi,mine, aqyrǵy kúshin salyp, sál aldyrsa, shaldyrsa, jutyp keterdeı bolyp turǵan baba-teńizdiń buıda salǵyzbas biregeı bolmysyna bas ıse de, baqıǵa asyqpaı, baıandy bolashaq ǵumyrdan úmit etip arpalysýly. Sál shaldyrsa, jantásilim etý qaýpinde...

Sońǵy ret... Taǵy da sońǵy ret...Basy qyltıyp, kózi jarq ete qaldy. Dál osy mezgilde álgi jarqabaq basyna eki jasóspirim bala shyǵa keldi de, bir batyp, bir shyǵyp qınalǵan muny kórip qol ushyn berýge ekeýi de bir mezette teńizge sekirdi. Ekeýi muny eki qoltyǵynan demep, súırelep, úlken jaqpar tastyń ústine shyǵardy. «Nıchego, vse byvaet. Samoe glavnoe, ty jıv, zdorov» dep kúlip qoıady kózderin qysyp, bas barmaqtaryn shoshaıtyp. Olar túkten yǵar emes, kók teńizge qaıta kúmp berdi. Dáý tolqyndar súzgisi, jaıpaǵysy kelip taıap qalsa, boılaryn kóterip, serpilip, yrǵyp qalyp otyrady eken. Bylaı qaraǵanda, teńiz syryn biletin jas jigitter tolqyndy áýre keleke etkendeı, ol ekeýi daýyldy kúni teńizben teketiresýge bir-birimen serttesip júrgen seriler bolyp shyqty.

Al jaqsy júze almasa Ǵalıdyń jazyǵy ne? Aıtpaqshy, bar báleniń basy — Baqytjan qaıda eken degen oı kókeıine kele qaldy. Ornynan turyp, manaǵy ózderi kelgende otyrǵan bıik jarqabaq betkeıine qaraı bettedi. Ústi-basynyń adam kóretin jeri joq, qan degeniń annan da, mynnan da shyǵyp, keı jerlerinen sorǵalap tur. Jeldi kún bolsa da jaǵaǵa kelgen sırekteý demalýshylar buǵan ári aıaýshylyqpen, bireýleri tańdana, endi bireýleri «ózińe de sol kerek» degendeı kekesinmen qaraıtyn syńaıly. Qur janyn súıretip dostaryna da jetti-aý. Olar buǵan áýeli kúle ári tańyrqaı qarasa da, sálden keıin uǵynysyp, ishin basyp qustyryp, aýzyna sý tamyzýly. Sýy sirá da ashshy sý ǵoı. Ǵalıdyń bir ajaldan aman qalǵanyn jýýly. Bul da Allasyna sıynyp bir-eki júzdi tartyp jiberdi de, basynan ótkendi baıandady. «Men sen úshin júrmin, seniń otyrysyń mynaý, jańa sen kóz aldymda qalaı joq bolyp kettiń?», — dedi bul Baqytjanǵa qarap. Baqytjan túkke túsinbegendeı: «Men teńizdiń naǵyz kók ortasyna sekirsem de, sýdyń astymen aınala júzip, ekinshi tustaǵy jarqabaqqa jettim de, keri aınalyp shyǵyp kettim. Bir súńgımin de shyǵamyn dedim ǵoı», — degeni. Surastyryp baqsa, Baqytjan sabaz jalań but júrgen kók órim kezinen Syr jaǵasynda darıamen alysyp ósken, kózin sýmen ashqan júzgishtiń ózi eken ǵoı. Al munyń qany men namysy, aq adal dos degendegi shúberekke túıgen jany men turpaty bólek teńizben tuıaq tarpysqan tekti minezi kimnen osal bolypty?!

Ǵalı sodan beri áli kúnge teńizdi kórse júregi atqaıaqtap, ózin osylaısha jubatady. Atar tań, tatar dám-tuzdan aıyrmaǵan Táńirine táýbe etedi. Óz boıyndaǵy teńizge teli tentek syrlarynyń jáıdan-jáı emestigine tántilik qulatady. Teńizge ár kelgen saıyn kóz aldyna sol bir ótkel bermes adýyn da albyrt shaǵy, tarlan teńizben taǵdyry úshin tartysqan qıan-keski maıdan eles bermeı tura almaıdy...

10.02.1999 jyl.

---