InfoHub Logo

— Joq, joq, bıkesh, men sizge aıttym ǵoı, doktor búgin endi jumys istemeıdi. Kete berýińizge bolady.

Katrınniń bul sózderin estigen doktor Elıze Shvars bólmeden basyn shyǵaryp jáne áıeline kóz salmastan hatshysyna sóıledi:

— Bir mınýttan soń sizdi shaqyramyn. Jáne esińizde bolsyn, bul jerde siz tek meniń ámirimdi ǵana oryndaısyz.

Parpen bıkeshtiń oqty kózben qaraǵanyna shydap, Katrın Shvars jymıdy da qolyna kitap alyp, balkonnyń esigine keldi. Tereze qaqpaǵy aıqara ashyq edi; sý bulardyń jetinshi qabattaǵy páteriniń keń balkony arqyly jyljyp aǵyp jatty; doktordyń kabınetin jarqyratyp turǵan lústranyń jaryǵy jyltyrap jatqan jańbyr jylǵaǵa tústi. Katrınniń kózderi bir sát sopaqsha jaryq daqqa — qara túnek múlgigen zaýyttardyń arasynda sozylyp jatqan alys Grenel kóshesindegi qos qatar shamdarǵa tústi. Mine, taǵy da, keıingi búkil jıyrma jyl boıǵydaı, Elıze buǵan ornyn nusqap, tómendetýden lázzat alýynan bas tartpady, — dep oılady bul. — Áıtse de, búgin ol sazaıyn tartady: Parpen bıkeshke ne aıtyp jazdyra alar deısiń? Ári ketkende úsh-tórt bet... "Blez Paskaldiń jynysqoılyǵy týraly" jumysy alǵa baspaı qoıǵan: áıgili psıhıator ádebıet tarıhynda óz izin qaldyrmaq bolyp qulshynǵaly beri kún ótken saıyn onyń bastaǵan jumysty jalǵastyrýy qıyndaı túsken-di.

Hatshy bastyqtyń esiginiń aldynda qaqqan qazyqtaı qaqıyp turyp qaldy; onyń kózderi adal ıttiń kózderindeı edi. Katrın kitapty ashty, oqymak boldy. Biraq sham jańa sándegi óte bákene ústel ústinde tur edi, dıvan da tipten alasa bolǵanymen, mátindi anyq kórý úshin bul kilemge túsip otyrdy. Joǵarǵy qabatta turatyn qyz fortepıanodan sabaq alyp jatty, biraq bul Shvars hanymǵa basqysh alańyndaǵy kórshiden estilip jatqan radıonyń habaryn tyńdaýǵa kedergi keltire qoımady. "Izoldanyń ólimi" degen habar kúrt úzildi de, fransýz saýyq-saıran ánine aýysty. Tómendegi jas jubaılar shań-shuń etedi, esikteri tars jabyldy.

Múmkin naq osy sátte Katrın bir kezde óziniń ata-anasy turǵan Babılon kóshesindegi ońasha úıde, onyń tóńireginde aýlada jáne baqta qandaı typ-tynysh bolatynyn esine alǵan shyǵar-aý. Onda dál soǵystyń aldynda shyǵý tegi jartylaı evreı jas dárigerge kúıeýge tıgende Katrın de Borreshti eliktirgen osy adamnyń sol kezde buǵan múltiksiz kóringen parasat tartymdylyǵy emes-ti, qaırat qarymy — endi jıyrma jyl ótken soń da osynaý óktem kúshi emes-ti, naýqastardyń qısapsyz kóptigi ıliktirgen edi. Joq, 1910 jáne 1913 jyldar arasynda baron de Borreshtiń qyzy óz otbasynyń degenine kónbeı qasarysty; oǵan túri usqynsyz, áldebir kúnákardaı qubyjyq ákesi jırenishti edi (mine osy betbaq qýyrshaqqa aǵzasyndaǵy áldebir bosaǵan burandalaryn nyǵaıtý úshin aptasyna eki ret doktor Elıze Shvarsqa kelip turatyn). Bul shekteýli, bir saryndy ómir súrip jatqan anasyn da sondaı jek kóre qarady. Ol kezde munyń tóńiregindegi qyzdar úshin mundaı kózqaras beıne bir, mysaly, ádebıet boıynsha lıseıge nemese Sorbonnaǵa oqýǵa túsý úshin tyrysyp oqý sıaqty kórinetin. Bul Shvarsty asyǵys tańǵy as ústinde jylt etip kórip qalatyn, al merekelik túski as ishý kezinde ústeldiń anaý basynan jetetin onyń syńǵyrlaǵan úniniń qubylysyna qulaq túretin. Balaýsa Katrınniń kózine ol ozyq oıdyń, qasıetti ǵylymnyń beınesindeı kórinetin-di. Bul osy nekeni óziniń jáne ózi syrt aınalǵan dúnıeniń arasyndaǵy qabyrǵadaı sezindi. Rasyn aıtqanda, sol kezdiń ózinde tanymal ǵalym, Adam quqyqtary lıgasynyń hatshysy Elıze Shvars bitimgershilik mindetti ózine qulshyna alǵan bolatyn: Katrındi otbasymen tatýlastyryp, ol de Borreshtiń áıdik úıine árdaıym aldyńǵy esigin shalqaıta ashyp kire alar edi; onyń buǵan qoly jetýge sál-aq qalǵan-dy. Ol óz josparyn tásilqoılyqpen iske asyryp jatty jáne odan tek qalyńdyq munyń pıǵylyn ańǵaryp qoıǵan soń ǵana bas tartty. Sóıtip, alǵashqy kúnnen olardyń arasynda komedıa oıyny bastalyp ketti: ózinen Katrınniń kóz almaıtynyn sezgen Shvars óziniń menmen nıetimen alqymnan alýǵa kiristi de, ozyq oıly ǵalym keıpine qaıta endi.

Ol esesin keıin qaıtardy, buǵan júrdim-bardym qarady, únemi, ásirese, jurttyń kózinshe dórekilik kórsetti. Reti kelse boldy muny kemsitý jıyrma jyl birge turǵan ómir ishinde onyń daǵdysyna aınaldy: bul úırenshikti is bolyp ketkeni sondaı, búgingi keshtegi sıaqty buǵan esepsiz, qaraptan-qarap talaı ret tıisti.

Óziniń elý jasynda ol qoıý aq shash basqan izgi basyn asqaq ustaıdy. Onyń kúreń jumsaq júzinde shyraı oınaıdy. Mundaı túr basqa túrlerden góri uzaǵyraq saqtalady. Onyń bet terisi jap-jas bolyp úlpildep tur, aýyzy úlken-aq. "Katrındi ustap turǵan osy", — deıtin jurtshylyq kúmándanbaı (bir kezde bul qashqaqtaǵan adamdar muny báribir tapqan edi: endi olarǵa munyń solshyl kózqarastary tartymdy-tyn). Tipti "buǵan toqpaq unaıdy" deıtin olar. Biraq munyń anasy baronesa de Borreshti biletinder Katrın yrym-jyrymnan ada erkindigi úshin, buny ózi ańǵarmasa da, naq anasyna tartqan dep sanaıtyn, bul qasıetter buǵan onyń birshama alańsyzdyǵymen, keń peıildigimen jáne sánniń qandaı da bir jańalyqtaryn eskere qoımaıtyn kıim kıisindegi ózgermeıtin qatań mánerimen birge boıyna sińgen edi.

Sol keshte Katrın kilemge otyrdy, bul onyń "mánerine" túbirimen qaıshy edi. Munyń qysqa shashynyń keı jeri aǵarǵan, shashy tyrıǵan jelkesin jalańashtap tur. Bunyń shaǵyn beti ergejeıliniń jıyrylǵan bir ýys tumsyǵy ispetti, janary jalt-jult etedi ári tik qaraıdy. Tyqyldap sóılegende oımaqtaı aýzy qısaıyp, áldekim ony mazaq etip kúlip tur dep jańylys qabyldaýy múmkin edi.

Parpen bıkesh doktorǵa kelýshilerdiń saýsaq izderi qalǵan búktelgen sýretti jýrnaldy túregep paraqtap turdy. Osy semiz myqyrǵa beldeý taıanysh artyqtyq etpes edi. Telefon qońyraýy ony aýyz bólmege shaqyrǵanda, ol esikti mán bere tyǵyz japty: bul qımyly Shvars hanymǵa telefon áńgimesi munyń qulaq salýy úshin emestigin ańǵartý edi. Beker tyrashtanady: munda bir bólmeniń bar dybysy ekinshisine kedergisiz ótedi; fortepıanoda oınaý sabaqtary men radıotelegraf kórshilerdiń jynyn keltiretin. Onyń ústine hatshy barǵan saıyn daýsyn kótere tústi:

— Hanym, sizdi qabyldaýǵa jazaıyn ba? Doktordy qazir, osyndaı ýaqytta kórý? Bul týraly oılamaı-aq qoıyńyz! Jo-joq, hanym, suramańyz... Biraq, hanym, onyń sizge ýáde berýi múmkin emes... Joq, siz shatastyryp tursyz, doktor Elıze Shvars túngi saýyqhanalarǵa barmaıdy... Men sizge tyıym sala almaımyn, biraq eskertýge tıispin, siz beker áýre bolasyz...

Parpen bıkesh doktordyń kabınetine aýyz bólmege aparatyn esik arqyly kirdi. Onyń tyqyldaǵanyn estý úshin Katrınniń tyń tyńdaýynyń qajeti joq edi:

— Myrza, áldebir esýas áıel, siz ony kez kelgen kúni jáne saǵatta qabyldaımyn dep ýáde bergen edi deıdi... Siz onymen eki jyl buryn sharaphanada tanysqan sıaqtysyz... "Jerlı?", "Jernı?": atyn onsha túsine almadym.

— Demek, siz oǵan bas tarttyńyz ǵoı? — dep, gúj ete qaldy doktor. — Kim sizge mundaı quqyq berdi? Siz nege aralasasyz?

Saǵat on birge taıady, siz ruqsat etedi dep oılaǵanym joq..., — dep bul jýyp-shaıyp jatty. Ózińniń boljamdaryńmen aýlaq júr dep, doktor aıǵaıǵa basty. Ne qylǵan qaralýshy ekenin jaqsy bilemin: jaǵdaıy óte erekshe... Mine, sen naqurystyń kesirinen taǵy da bir múmkindikten aıyryldym...

— Joq, myrza, ol jarty saǵattan keıin osynda bolamyn dep aıtty...

— A, ol degenmen, kele me?

Doktordyń jyny qozǵan sıaqty, bir sát ári-sári kúıge túsip, abyrjyp qaldy...

— Onda jaqsy, ony birden maǵan ertip kelińiz de metrońyzǵa júre berińiz.

Osy kezde kabınetke Katrın kirdi. Doktor eshteńe bolmaǵandaı jumys ústelinde otyrǵan edi. Muny kórip, oryndyǵynan sál kóterildi de kókirektene buǵan ne kerektigin surady.

— Sen ol áıeldi qabyldamaısyń ǵoı, Álı?

Katrın onyń aldynda tyǵyz qońyr mata kóılekte, qyrly qýshyq bóksesin bultıta, jelkesin kekjıte nyq turdy. Lústranyń ótkir jaryǵynan kirpiksiz kózderin syǵyraıtty; uzyn da ádemi oń burymy tósinde jatty, saýsaqtary marjan alqaǵa ilinip qaldy.

— Aha, sen tyń tyńdaýmen aınalysady ekensiń ǵoı?

Katrın óte jaǵymdy nárse estigendeı jymyń ete qaldy:

— Iá. Sen esikterdi kıizben qaptaýǵa, qabyrǵalardy, tóbeni jáne edendi tyǵynmen tyǵyndaýǵa ámir bermeıinshe osylaı bolǵany bolǵan... Qanshama baıǵus kelip aǵynan jarylatyn bul páterde mundaı estilý tipti qyzyq ta...

— Jaraıdy..., endi maǵan jumys isteýge mursha ber.

Zýlaǵan avtobýs Býlenvıle kóshesimen ótti. Endi Katrın tutqany ustaǵan kúıi artyna burylyp:

— Parpen bıkesh, ol áıelge sen ony qabyldaı almaıdy dep aıtar, árıne? — dedi.

Doktor oryndyǵynan turyp, buǵan jaqyn keldi de qolyn qaltasynan shyǵarmaı, salmaqty ıyqtarymen meńzeı: bundaı oı basyńa jıi kele me? — dep surady. Sonan soń arzan temekisin tartyp turyp:

— Sen tym bolmaǵanda áńgime ne týraly jáne kim týraly ekenin bilesiń be? — dep surady.

— Bilemin jáne bilgende qandaı, — dep jaýap qatty Katrın jylytqyshqa súıenip turyp. — Ol kesh meniń esimde: úsh jyl buryn, aqpanda ma álde naýryzda ma, sen ol kezde kópshilik ortasynda jıi bolatynsyń; sen kelgen kezińde maǵan bárin aıtyp bergensiń; ol seni ýáde berýge májbúr etken sol ójet áıel ǵoı...

Doktor jaýyrynyn kújireıtip, kilemdegi órnekterdi muqıat zerdeleı bastady... Ózi uıalyp qalǵan sıaqty. Katrın doktor Elıze óziniń emen-jarqyn áńgimelesý orny dep ataǵan dıvanǵa otyrdy. Myń san baıǵus óz ómirleriniń jan syryna boılaı ári ol týraly eshteńe túsinbeıtin keıip bildire otyryp, ózderi oılap shyǵarǵandaryn tutyǵa mińgirler edi... Kórshi páterden radıotelegraf dıktorynyń Levıhan dúkeninen jıhaz satyp alýǵa shaqyrǵan baısaldy, bir ǵajaby — topastaý daýsy estildi. Mashınalar tereze túbindegi qıylysta áli gýildep, dúrildep jatty. Tynyshtyq tún ortasy aýmaı ornamaıdy, onda da, eger bul úıde eshkim qonaq shaqyrmaǵan bolsa.

Doktor kózderin kóterdi jáne jazý másheńkesi bar ústelshe janynda turǵan Parpen bıkeshti kórdi. Bul oǵan aýyz bólmege barýdy jáne áıeldi sonda kútýdi buıyrdy. Ol shyǵyp ketken kezde Katrın buıryqty derlik únmen:

— Sen ony qabyldamaısyń! — dep talap etti.

— Biz ony áli kórermiz.

— Sen ony qabyldamaısyń, bul qaýipti...

— Odan da qyzǵanamyn dep týrasyn aıtsaıshy...

Elıze shyn kóńilimen ári oqys jadyraı qarqyldap kúldi.

— Ah, joq, baıǵus irkildegim... Qaıdaǵy qyzǵanysh...

Bir sát óziniń muny qyzǵanǵan kózderin muńaıýsyz oısha esine aldy. Kenet Katrın beıne tyǵyny aǵytylyp ketkendeı lekite jóneldi:

— Menen góri seniń tapanshadan eki oq alǵyń kelip tur ǵoı... Álde bulaı bolýy múmkin emes deısiń be? Possıdi esińe túsir... Sen maǵan ony bilmeısiń, ony esh ýaqytta kórgen emessiń dersiń?.. Sol keshte seniń ne aıtqanyńnyń bári sózbe-sóz esimde. Saǵan qatystynyń bári meniń jadymda jaqsy saqtalady. Eger sen meniń kózimshe birdeńe aıtsań, esh nárse, birde-bir dybys zaıa ketpeıdi. Men ony esh ýaqytta kórmesem de, men tatar turpatty ol áıeldi tanyǵan bolar edim; ol seniń jalańash arqaly sylqymdaryńnyń arasynda elden erekshe júredi: ol ústinde únemi aǵylshyn kostúmi, kózine túsire kıgen qalpaq bar... Sol keshtiń sońyna qaraı onyń jeligi ustap, qysqa shashtarymen keń mańdaıyn jarqyratyp shoshańdady emes pe... Sen munyń bárin maǵan aıtqan kezińde kóńildi ediń... "Sondaı ǵajap, mundalap turatyn ashań mańdaı..." — dep aıtyp qoımaǵansyń. Osyny qoımaı qaıtalaǵanyńdy umyttyń ba? Jáne aıtqansyń: "Qalmaq turpatty áıelderge senýge bolmaıdy..." dep. Sen qazir de olarǵa senbeısiń, ras qoı... Seniń qazirgi eń úlken nıetiń ol qatyndy dáneńesiz qaıtarý. Eger ony qabyldasań — ońda da jalǵan uıattan ǵana...

Elıze muny muqatyp jaýap berip jatpady. Erkektik kórsetýge turarlyq jan emes dep bildi. Onyń tek báseń ǵana aıtqany: "Men ýáde berip edim" boldy.

Bular úıdiń kireberisindegi tasyr-tusyrǵa qulaq túrip únsiz qaldy, ol dybys lıftiniń júrgenin bildiretin edi. Doktor: "Bunyń ol bolýy múmkin emes... Ol jarty saǵatta depti ǵoı..." dep kúbirledi. Jubaılardyń árqaısysy óz oılaryma shomdy, múmkin doktor áıgili sylqym Zızı Bılodeldiń izinen qalmaǵan sol bir kezdi esine túsirgen bolar. Ol kezde munyń shynaıy keıpi syrtyna shyqqan edi. "Saǵan bári kúlip júr", — dep Katrın kún saıyn mújıtin. Bul odan jasyryp jeke ózi bı úırendi, Zızı men onyń tobyry muny eliktirgen árbir túni saýyqhanalarda alpamsa deneli Shvarstyń qandaı ilkim ári tyrashtanǵan keıipte berile bıleıtinine jastardyń kúlkiden ishegi qatatyn. Bul borsha-borsha bolyp terlep, jaǵasyn aýystyrý úshin ájethanaǵa jıi shyǵatyn. Ol kezde sýretshi Bılodel áli Zızıge úılenbegenimen, qyz onyń tegine kóship alǵan edi de áli "basybaıly" bolmaǵandyqtan, keıbir asa talap qoıa bermeıtin aqsúıek adamdarmen qarym-qatynas jasap júretin. "Óletin jerin biledi" degen ataq alǵan sol tyǵyrshyqtaı, sary shashty bıkesh aqyldy qyz atyna tolyq laıyqty: beıbastyq ómir ortasynda ol júgensizdikke urynbady, bylaısha aıtqanda, solaı kórine bildi; bul sıaqty eti tiri emes basqa bireý ólip ketetin jerlerde bul alǵyr shalymdylyǵynyń arqasynda abyroı-ataqqa bólenip júrdi. Ózi sońynan ertken jandardy da qandaı abyroısyzdyqtardan aman alyp shyqty deseńizshi. Katrın sol kezde barlyq jerde: doktor onda zerdeleý úshin tamasha materıal jınap júr, sırek kezdesetin turpattaǵy jandarmen jolyǵady, ǵalym ol yrdý-dyrdýdan óz paıdasyn alyp jatyr,— dep aıtyp júrdi... Onyń osy ásire sózine jurt ádette senetin. Áıtse de, Zızıdiń tobyryndaǵy bir áıel muny rasynda da qyzyqtyrǵan-dy. Óziniń jas serikterimen bılep júrgen Zızı Bılodeldiń kóz aldynan doktordy buryp áketý tek sonyń ǵana qolynan kelgen-di.

Kenet doktorǵa telefon shalǵan jáne áne-mine kelip qalady dep kútip otyrǵandary naq sol áıel edi.

Katrın oqyp otyrǵan keıip kórsetken kúıeýine jaqyn keldi de qolyn onyń ıyǵyna saldy:

— Tyńda, sen ony kez kelgen kúni jáne saǵatta qabyldaýǵa ýáde bergen sol keshte onyń saǵan ne týraly ashyq aıtqany esińde me; ol óz kúıeýin ýlandyrýǵa árekettenipti, ony óltirmek nıeti boıyn bılep, meńdep alypty... Jáne bul dúnıede eshqandaı da jaza ony toqtata almaǵan... Mine, sondaı áıelmen sen keshki on birde jalǵyz qalmaqsyń!

— Bunysy ras bolsa, ol maǵan onda eshteńe aıtpaǵan bolar edi. Ol jaı meni aldaýsyratty... Onyń ústine, jalpy qandaı qaýip týraly soz bolyp otyr? Sen meni kim dep otyrsyń?

Katrın óziniń qýlyqsyz kózderin buǵan tiktep, daýsyn kótermeı:

— Sen qorqyp otyrsyń, Álı. Ózińniń qoldaryńa qarashy, — dedi.

Elıze qoldaryn qaltasyna salyp jiberdi de ıyǵyn qıqaıtty, basyn ońǵa qısaıtyp:

— Bar ári jáne jyldam, tań atqansha seni munda kórmeıtin bolaıyn,— dedi.

Katrın esh saspastan aýyz bólmeniń esigin ashty. Doktor urymtal sátti paıdalanyp, dálizde uzynsha oryndyqta otyrǵan hatshysyna: álgi áıel kelgen kezde ony ertip kel de dereý ketip qal,— dep daýystady.

Esikti japqan kezde Katrın men Parpen bıkesh ekeýi birer sekýnd qarańǵyda qaldy. Hatshy ile jaryqty jaqty.

— Hanym!

Katrın bólmesine aparatyn basqyshqa aıaq basqan edi. Bul artyna burylǵan kezde semiz áıeldiń dymqyl betin kórdi.

— Hanym, ketpeńiz!

Onyń daýysynda batyldyqtyń izi de qalmapty. Hatshy jalyndy:

— Ol áıel baqylaýda turǵanyn sezýi kerek, kórshi bólmede áldekimniń bar ekenin onyń ańǵarǵany qajet... Múmkin men de qalarmyn? — dep qosty ol kenet. — Ekeýmiz súıenish bolamyz... Biraq ol tyıym saldy ǵoı...

— Muny oǵan bildirmeý ońaı...

Hatshy basyn shaıqap, kúbirledi: "Birdeńe bolmasa jarar edi!.." Oǵan ózin jumysynan qýý úshin muny arandatyp otyrǵandaı kórindi. Shvars hanym ony jubatty. Áıelder tynshı qaldy: bul joly lıftige sonyń ózi mingen sıaqty. Katrın baıaý ǵana:

— Ony kabınetke ertip aparyńyz da alań bolmaı demalýǵa kete berińiz. Bul túni doktorǵa eshteńe bola qoımaıtyny kámil. Mine, jıyrma jyl ony mápelep kelemin; men sizge arqa súıegen joqpyn ǵoı, bıkesh.

Sóıtti de bul basqysh qarańǵylyǵyna sińip ketti. Áıtse de, alańqaıǵa deıin barýyn barǵanymen, bul birneshe tepkishek qaıta tómen tústi, sóıtip jaqtaýdan qarady.

Lıftiniń esigi sartyldap, qońyraý qysqa shyldyrlady... Bul jerden, joǵary jaqtan, Parpen bıkesh aldynan yǵysyp jol bergen áıeldiń júzi esh kórinbeıtin edi. Jaǵymdy daýys doktor Shvars osynda tura ma dep surady. Biraq suraq qoıǵan áıel hatshy odan ylǵal qolshatyrymen birge sómkesin almaq bolǵanda, buǵan esh bergisi kelmedi.

Katrın tepkishekke otyrdy. Parpen bıkesh úreıli túrmen buǵan júgirip kelip, beımálim áıelden vıskı ishimdiginiń ıisi ańqyp turǵanyn sybyrlady. Bular qulaqtaryn túrdi: tek doktordyń ǵana daýsy shyǵyp jatty. Katrın ol áıel ne kıgen dep surady: tıin túbit tárizdes jaǵasy bar aıtarlyqtaı kónergen qara palto kıgen eken.

— Bilseńiz, hanym, meni onyń sómkesi alańdatyp tur; ol ony qoltyǵyna qysyp alǵan... Sómkeni alyp qoıýǵa tyrysý kerek pe edi... Múmkin onda tapansha tyǵýly bolar...

Beıtanystyń kúlkisi estildi, sonan soń doktor qaıta sóılep ketti. Katrın Parpen bıkeshti "abyrjymaýǵa, aqylǵa jeńdirýge" shaqyrdy. Hatshy munyń qolynan ustaı aldy jáne eriksiz "rahmet" aıtyp jiberdi, biraq ile-shala munysy kúlkili, ersi shyqqanyn uqty.

Basqyshta turyp joǵarydan Katrın baıǵus qyzdyń qalaı aınaǵa qaraǵanyn, qalpaǵyn túzegenin jáne bezeý basqan betine opa jaqqanyn eshqandaı músirkeýsiz baqylady. Aqyry ol ketip qaldy.

Parpen bıkeshtiń sońynan esiktiń jabylǵanyn kútip, Katrın qaıtadan tepkishekke otyrdy. Munyń kúıeýi men áıeldiń daýystary alma kezek shyǵyp jatty. Olar beıbit, shań-shuńsyz sóılesti. Elıdi syrttaı tyńdaý jáne onyń kóz aldynda bolmaý qyzyq eken! Kesh kelgen qonaqpen sóılesip otyrǵan myna adam basqa bireý, sondaı bıazy jáne momaqan, tipten beıtanys adam dep, bul ant ishýge daıyn edi. Kúıeýiniń kelýshileri buǵan: "Ol sondaı súıkimdi, bilseńiz ǵoı, sondaı iltıpatty, sondaı jumsaq..." dep jıi nege qaıta-qaıta aıtatynyn endi túsindi.

Katrın qalaǵanyndaı, áıel daýystańqyrap sóılep otyrdy. Múmkin ony ishimdik qyzdyryp, áser etken bolar? Myna noıystaý kúlki qaýiptenip otyrǵan zaıyptyń qaterin oıatty. Bul jeńil basyp tómen tústi de qonaqjaıǵa jyp etip kirip, jaryqty jaqpastan jaıǵasty.

Munyń aldynda perdelik matanyń ar jaǵynda jaýyn quıǵan balkon qol sıaqty jaltyrap jatty. Grenel kóshesiniń ottary jańbyrly túndi áıgilep turdy. Doktor izgi áńgimeni jalǵaı otyryp, Zızı Bılodel týraly sóz qozǵady, onyń tobyrynyń jaı-kúıin surastyrdy.

— Olar tipten derlik taraýǵa aınaldy, doktor... Meniń túsine bastaǵanym, "dyrdý tobyrlar" tez tarap ketedi eken... Degenmen, oılap qarasam, onda ýaqytty jaman etkizbeppin... Al óz ıirimine birneshe apta sizdi tartqan sol toptan doktor, tek Bılodel jáne men ǵana qaldym. Palezı, esińizde me, anaý sylqym jigit, ol sondaı kóp ishetin edi ǵoı (jáne búkil kóńil kóterýi osy taza ishimdik ishýge aınalatyn) — onyń mıy zaqymdanypty, ol qazir Langedokta týystarynda turady. Al kishkentaı súrealıs, tipten turpaıy, álgi basyna maılyq jamylyp alyp, qaraqshylardy beınelep, balalardy qorqytqandaı ylǵı bizdi qorqytpaq bolyp alasuratyn she (ol qasyn jıyryp, únemi uıpa-tuıpa shashymen júretin, jankeshtiniń keıpin kórsetetin jáne qansha tyrysqanymen báribir shıki ókpe ekeni kórinip turatyn edi ǵoı)... Biz odan seniń ózińdi-óziń óltirýiń erteńge belgilengeni ras pa dep suraıtynbyz.,.. Al men kúlmeıtinmin, óıtkeni anasha basqa esirtkilerdeı emes, onymen áýestenýdiń aıaǵynan ylǵı jamanshylyq kúte ber... Mine, ótken aıda... Azevedo oınap tún ortasynda onyń telefon nómirin tergen, ózin atamaǵan jáne Dora sylqymyń Raımonmen kóńildes, seniń kózińe shop salyp júr dep bósken. Bul ótirik bolatyn... Mundaı qańqý sóz bar-tyn, biraq onyń jalǵan ekenin bári biletin... Azevedo: "Munyń rastyǵyna siz kómil senimdisiz be?" degen byljyr suraqty jáne tars etken ashshy daýysty estigen...

Beıtanys jeńil demige, jyldam sóılep otyrdy; Katrın doktordyń ne jaýap aıtqanyn túsinbeı qaldy, óıtkeni muny onyń sondaı qamqor ári baısaldy úni baýrap alǵan-dy: ol esh ýaqytta munymen osylaı sóılesken emes. Qarańǵy qonaqjaıda ylǵal tereze áıneginen osynaý sý saýlap jatqan shatyrlarǵa, mynaý sansyz shaǵylysqan jyltyraqqa qaraı otyryp, bul ózine: myna adam tek maǵan ǵana óziniń qaharyn tókken..., ıá, tek maǵan ǵana...,— dep qaıtalaı berdi.

— O, qysylmańyz, Azevedo týraly maǵan aıta berýińizge bolady, — dep sendirip baqty áıel... — Endi meniń oǵan pysqyrǵanym bar!

Joq, beker... Eshqandaı mahabbat izsiz ketpeıdi. Men ony jekkórýge tıis edim..., biraq ol maǵan jamandyq jasaǵanymen, áli de meniń kez aldymda áldeqalaı súıkimdi. Men qazir ony ol shyn máninde qandaı bolsa, solaı qabyldaımyn: bırjada jáne onda báriniń de baǵasy naq ósken kezde aqsha taba alatyn jan; jáne ol — meniń jan-tánimdegi sondaı aýyrdy jeńildete alǵan adam. Eń talantty adamdar ózderi bılep alǵan jandar úshin uly tulǵalar bolyp qala beredi. Mine, sol malǵunnyń kesirinen men sonshalyqty tómenshiktedim, barǵan saıyn tuńǵıyqqa batyp, eń sońǵy shekke deıin jettim...

Doktor aıaly únmen:

— Bizdiń aıaýly kishkentaı hanym mahabbat dertinen tolyq aıyǵa aldy ma eken? — dep surady.

Jaýap ornyna beıtanystyń qarqyldaı kúlgeni sondaı, Katrın selk ete qaldy: qaq jarylǵan materıanyń qulaq tundyrǵan tarsylyna uqsaǵan osynaý shattyq silkinisi úıdiń búkil segiz qabatyn kókteı ótip, tipti jertólege deıin jetken bolar.

— Osy jerde men saǵat on birde otyrar ma edim!.. Siz ne, meniń tula boıym ot bolyp janyp otyrǵanymdy áli sezgen joqsyz ba? Onda sizdiń búkil ǵylymyńyz ne kerek?

Doktor ózin eshqashan maırampaz dep tanystyrmaǵanyn jumsaq ázilmen aıtyp ótti.

— Men tek sizdiń aıtqanyńyzdy ǵana qaperge alamyn... Men tek tyńdaıtyn ǵana adammyn, bary sol ǵana... Men sizge túıindi sheshýge kómektesemin...

— Adamdar óz qalaýynsha ǵana ashylady ǵoı...

— Qandaı jańsaqtyq, hanym! Bul kabınette adamdar eń aldymen ózderinen-ózderi jasyrýǵa tyrysqan syrlaryn ashady. Nemese, durysyraq aıtqanda, men olar jasyrǵysy kelgendi jáne báribir oz aýyzdarynan shyǵatyn syrdy ańdaımyn, al sonan soń muny ózderine kórsetemin ári ishtiń bir jerinde tyrnalap jatqan kishkentaı jyrtqyshtyń atyn ataımyn; sóıtip olar endi qoryqpaıtyn bolady...

— Siz bizdiń sózimizge beker senesiz... Mahabbat bizde qandaı jalǵandyq kúshin oıatady!.. Mine, tyńdańyzshy, men Azevedomen qatynasty úzgenimde, ol maǵan meniń hattarymdy qaıtaryp berdi. Men sol býmamen tutas kesh otyrdym: olar maǵan sondaı jeńil kórindi! Men buryn bul hat-habar tek shabadanǵa ǵana sıatyn shyǵar dep oılaıtynmyn, sóıtsem úlken konvert jetkilikti eken. Men býmany aldyma qoıdym. Bul býma hattar qanshama azapty búgip jatyr degen oı keldi desem, siz maǵan kúlersiz, men órekpigen qurmet pen sumdyq sezimdi bastan keshtim (mine, men bildim ǵoı! Siz kúlesiz...) Bul sezimniń kúshti bolǵany sondaı, oqýǵa batylym barmady. Áıtse de, men degenmen, eń úreıli hatty ashýǵa bel baıladym: men ony tamyzda Kap Ferrada jazǵan sol kúnge oısha oraldym; taza kezdeısoq jaǵdaıdyń arqasynda men ózime-ózim qol salmadym... Endi mine, úsh jyl ótkende, men endi aqyry aıyǵyp ketkende, meniń dirildegen saýsaqtarymda sol bir paraq qaǵaz qaıtadan selkildep turdy... Bul ne? Senesiz be, hat maǵan sondaı súreńsiz kórindi, men qolyma basqa paraq túsken shyǵar dep oıladym... Jo-joq, bul ólim aýzynda turǵanda jazylǵan sol joldardyń ózi ekeni kúmánsiz edi; ol joldarda men ózimniń qatty qınalǵan óksigimdi búrkemeleýge tyrysqan beıshara sheshimnen basqa oqı qoıatyn eshteńe joq-tyn: súıiktimniń jek kórýshiligin de, músirkeýin de týǵyzbaý úshin, uıalǵannan, tánim jaraly bolsa da dál solaı etken bolar edim... Qyzyq emes pe, doktor? Báribir eshteńe bermeıtin osy qýlyqtyń bári... Men ózimniń jorta selqostyǵymmen Azevedoda qyzǵanysh týǵyzýdy oıladym. Jáne basqa hattardyń bári de sondaı mánerde jazylǵan-dy... Ǵashyqtardyń qylyǵyna jeter tabıǵı, odan ótken degbirsiz eshteńe joq qoı... Joq, men sizge eshteńe úıretip otyrǵan joqpyn, siz bul oraıda suńǵylasyz; munyń bárin eshkim de sizdeı bilmeıdi; súıe otyryp, men úmittenýimdi, amaldaýymdy, tamsanýymdy qoımaımyn, biraq bári bekershilik, tek osynyń ózi-aq meniń búkil ústirt aıla-amalym arnalǵan jannyń júregin tolqyta alar edi, biraq bul onyń tek yzasyn keltirdi...

Katrın Shvars qarańǵyda otyryp bir dybysty da qalt jibermedi. Sózder buǵan tirkes yrǵaǵy tipten joq bir túrli úzik-úzik túrde jetip jatty; beıne bir aıtýshy daýysyn qubyltyp jiberetindeı. "Bul nege Elıdi tańdap aldy? — dep surady ózinen Katrın. — Ol nege jan syryn buǵan senedi?" Bunyń kabınet esigin aıqara ashyp, beıtanysqa: "Onyń sizge berer eshteńesi joq, ol sizdi álgi uıyqqa odan ári tereń batyrýdy ǵana biledi! Sizdiń kimge júginetinińizdi bilmeımin, biraq tek buǵan emes, buǵan emes!" — dep aıǵaı salǵysy keldi.

— Basymdy shaıqaımyn, súıkimdi hanym, eger siz qaıtadan mahabbat toryna túsip qalmaǵanyńyzda, ol týraly sondaı tamasha aıtpaǵan bolar edińiz... Men durys aıttym ba?

Ol jumsaq, ákelik qamkorlyqpen, baıypty, iltıpatty sóıledi. Biraq qonaq áıel ony kúrt, dóreki derlik úzip jiberdi:

— Al, qalaı! Muny tek soqyr ǵana baıqamas..., sondyqtan menen sóz sýyrtpaqtaý úshin sonshalyqty qarabaıyrlaýdyń kajeti joq. Siz ne, bul jerde maǵan sher tarqatýdan basqa birdeńe kerek dep oılaısyz ba? Eger siz shyǵyp ketseńiz de meniń áńgimelesýshim myna ústel, myna qabyrǵalar bolar edi...

Mine osy jerde Katrın kenet ózi qandaı aýyr qylyq jasap otyrǵanyn anyq túsindi: dárigerdiń áıeli esiktiń syrtynda tyń tyńdap, kúıeýin senim artqandardyń jan syrlaryn jasyryn bilip otyr... Onyń eki beti dýyldap ketti. Bul ornynan turdy da aýyzǵy bólmege ótti, shaǵyn basqyshpen lústra janyp turǵan óz bólmesine kóterildi. Aınaǵa keldi, óziniń osy keıpimen ómir súrip jatqan súreńsiz bet álpetine uzaq qarady. Jaryq, daǵdyly zattar muny sabasyna túsirdi. Bul neden qorqady? Qandaı qaýipten? Túptep kelgende, bul áıel alǵash kezdesip otyrǵan jan emes qoı...

Osy sátte qatty shyqqan daýys muny selk etkizdi. Bólmeniń esigi shamaly ashyq turǵan-dy, bul ony ıtere saldy da birneshe tepkishek tómen tústi — kelýshi naq ne dep aıǵaılap jatqanyn (aıǵaılaǵan sol edi) túsiný úshin bul áli jetkiliksiz edi, taǵy birneshe tepkishek temen tústi, Katrın endi árbir sózdi anyq estidi. Kásiptik qupıa... Biraq múmkin Elıdiń ómiri qyl ústinde turǵan shyǵar... Katrın qaıtadan aldanyshqa berilip, aldyńǵy bólmedegi dıvanǵa otyrdy. Lıftiniń tarsyl-gúrsili birer sekýnd buǵan eshteńe estirtpeı jiberdi. Sonan soń qaıtadan áıeldiń daýsy jetti:

— ...Sizge bul túsinikti me doktor? Maǵan esh ýaqytta eshkim de Fılı sıaqty kerek bolǵan joq edi, tipti Azevedo da. Janymda Fılı bolmaǵan kezde meniń tynysym tarylyp ketetin. Meni alystaý ustaý úshin ol ne oılap tappady deseńizshi: jumys bastylyq, kezdesýlerden qol tımeýshilik. Al is júzinde onyń baı qyzǵa úılengisi keldi. Biraq ýaqyt ótip jatty... Onyń ústine ol endi ajyrasqan, ıá, jıyrma tórtte... Men bul ýaqytta kezip júrgen edim. Ómirim nege aınalǵanyn sizge jetkizip aıta almaımyn: men onyń hattaryn kútetinmin. Qaı qalaǵa tap bolaıyn, onda meni bir ǵana nárse: talap etý poshtasynyń kóshesi qyzyqtyrdy. Saparǵa shyǵý men úshin árdaıym talap etý poshtasyn aınalshyqtaýǵa aınalyp edi.

Katrın endi tek borysh sezimimen ǵana, shabýyl bola qalǵan jaǵdaıda kúıeýine kómekke umtylý úshin ǵana tyń tyńdap otyrmaǵanyn jaqsy túsindi. Joq! Muny — ijdaǵatty, ásire qarapaıym Katrındi boı bermes áýestik qınady. Myna beıtanys daýys ony arbap alǵan edi jáne sonymen qatar bul osy beıbaqty kútip turǵan kóńili qalatyny týraly oıdy da esinen shyǵara almady. Elı ony túsinetin de, tipti músirkeıtin de kúıde emes edi. Ol óziniń basqa qurbandyqtary sıaqty muny da ózin-ózi aldarqatýǵa ıtermeleıdi. Jan-tánińdi qanaǵattandyrý arqyly rýh erkindigine jetý: mine, onyń ádisiniń nege ákeletini. Ol erlikti, qylmysty, qasıettilikti, ózi ózinen bas tartýdy túsindirý úshin osy surqıa ádisti paıdalanatyn... Bul bir sózdi de qalt jibermeı tyńdap otyrǵan kabınettegi áńgimemen jarysa osyndaı beıbereket oılar Katrınniń basyna kelip-ketip jatty.

— ...Fılıdiń hattary uzaǵyraq bolyp bara jatqanyn, ol bulardy maǵan qamqorlyqpen, meni jubatý, shat kóńil etý nıetimen jazatynyn ańǵarǵanymda, tańyrqaǵanymdy kórseńiz. Kúz jaqyndaǵan saıyn hat ta jıileı tústi, kóp uzamaı men olardy kúnde ala bastadym.

— Bul jaıt ár jyly men qyzymmen birge ótkizetin ótken aptada boldy. Qyzym qazir on bir jasta. Muǵalıma ony men aldyn ala ataıtyn jerge alyp keledi, biraq ol jer kez kelgen jaǵdaıda Bordodan keminde bes shaqyrym bolýy tıis: kúıeýimniń talaby osyndaı. Aýyr kúnderdi bastan keshemin: maǵan taǵylǵan aıyp qyzyma belgili me bilmeımin, biraq ony úreılendiretinim kúmánsiz. Muǵalıma barlyq ýaqytta men olarǵa sý jáne basqa da sýsyndar quıa almaıtyndaı etip jaıǵastyrady... Siz, árıne, túsinersiz: meniń qolymnan bári keledi. Qasiretti kúnder kezinde, meniń isim qysqartylǵan kúngi sol keshte kúıeýim aıtqan (qumdaqta týyp-ósken jannyń aýyr sóıleý máneri qazir de qulaǵymda): "Sizge balany qaldyrady dep dámetpegen de bolarsyz dep oılaımyn? Ony sizdiń dári-dármekterińizden saqtandyrý kerek. Eger siz meni ýlandyryp óltire alǵanyńyzda, jerime basqa eshkim de emes, jıyrma bir jasynda qyzym muragerlik eter edi... Al siz kúıeýińizden keıin balany da nysanaǵa alar edińiz! Siz onyń da kózin joıýdan taıynbas edińiz!" Qalaı bolǵanymen de, jyl saıyn ony maǵan bir aptaǵa senip tapsyrady; men ony meıramhanaǵa, sırkke aparamyn... Biraq, jalpy alǵanda, gáp munda emes... Sizge aıttym ǵoı, Fılıdiń hattary meni qatty qýantty, qaıtyp jabyrqamaıtyn boldym. Ol bizdiń kezdesýimizdi kútip júre almady; menen de góri sondaılyq shydamsyzdyq kórsetti; men baqytty edim, alańsyz edim... Sirá, bul meniń syrt keıpime de áser etse kerek; Marı menen burynǵyǵa qaraǵanda onsha qoryqpaıtyn boldy; birde keshke Versalda Ptı-Trıanon janynda men onyń basynan sıpadym... Baıǵus maqaý! Men senip, úmittenip júrsem... Qudaıǵa rızashylyq etýge, ómir tileýge deıin bardym...

Katrın ornynan qaıta turyp, óz bólmesine kóterildi; onyń eki beti dýyldap ketti. Bul ózin qylmysker sezindi; myna esiktiń ar jaǵynda bul eń masqara urlyqty jasady. Elı óziniń aıaǵyna jyǵylyp, ishindegisin aqtaryp jatqan bul baıǵusqa ne ister eken? Ornyna otyryp úlgermeı jatyp, bul qaıta kóterildi, basqyshtaǵy óziniń tyń tyńdaý ornyn taýyp aldy. Beıtanys áńgimesin jalǵastyryp jatty:

— Ol meni tańǵy saǵat jetide vokzaldyń shyǵar aýzynda kútip turdy. Bul qandaı tamasha, tipti tamasha bolǵanyn oılasańyz. Men onyń qasiretti keıpin kórdim; ol qajýly, muqalýly kórindi. Biraz kórmeı júrip súıiktińdi kórgende jalt eter bir sát bolady ǵoı... Osy sátte ol kóz aldyńyzǵa biz esimiz kete tańǵan beıneden arylyp, óziniń shyn keıpinde keledi. Ras pa, doktor? Osy sekýndta biz jalǵan yntyzarlyqty áshkereleı alamyz... Biraq biz zaryǵýdan arylýdan góri ózimizdiń yntyǵa túskenimizdi tym jaqsy kóremiz. Ol meni "D’Orse" dámhanasyna alyp bardy. Biz áńgime shertip, birden-birge ótip, bir-birimizdi qaıta sezindik. Ol menen qara maı týraly, qaraǵaılar jaıly, shahtalarǵa arnalǵan tireýler jóninde surastyrdy (men sol tusta óz ıelikterimnen kezekti kirisimdi alýǵa tıis bolatynmyn). Men oǵan bıyl belbeýdi tarta býynyp júrýge týra keledi dep kúldim. Qara maıdyń kúni ótti! Amerıkandar ony almastyratyn degendi oılap taýypty. Endi ormandy sata almaısyń: aǵash kesýshiler polák shyrshalaryn kesýde, sóıtip eki qadam jerde ósip turǵan qaraǵaılardy tamyrynda turyp shirýge qaldyryp jatyr. Jalpy alǵanda, biryńǵaı kedeılený, biraq qazir búkil álemde solaı... Men aıtyp otyrǵanymda Fılı kóz aldymda kýaryp ketti. Ol qaraǵaılardy arzan baǵamen bolsa da satýǵa bola ma dep den qoıdy, men oǵan bul kúıreý bolar edi dep túsindire bastaǵanymda, onyń yntasy joǵalyp bara jatqanyn sezindim. Arjelýz qaraǵaılarymen birge men de qurdymǵa quladym. Túsinesiz be, doktor? Men jylaǵanym joq, kúldim, ózime-ózim kúldim, bildińiz be. Ol endi menen myń shaqyrym alysta edi... Ol meni kaıtyp kórgen joq... Munyń ne ekenin túsiný úshin bul azapty bastan keshý kerek. Sen úshin odan basqa eshkim joq adamǵa bar-joǵyń báribir bolý... Men ony ózime tartý úshin bárine barýǵa daıyn edim, abaılaý týraly tipti umytyp kettim... Meniń ne istegenimdi esh ýaqytta oılap taba almaısyz, doktor...

— Ańdaý qıyn emes..., siz oǵan ózińizdiń ótken ómirińiz týraly..., anaý aıyptaý jaıly aıttyńyz...

— Siz qaıdan bildińiz? Iá, men naq solaı istedim. Fılıdi áldekim júgendep ustap otyrǵany, ony bopsalaıtyny, polısıaǵa ustap beremin dep qorqytatyny menen jasyryn bolmaı qaldy (jalpy, men sizge bul týraly aıtpaýym kerek edi). Sóıtip, men oǵan óz baıanymdy aıtýǵa uıǵardym...

— Ol buǵan den qoıdy ma?

— Aha! Maǵan senseńiz, ol meni óte muqıat tyńdady... Men ózimnen-ózim yńǵaısyzdandym; men oǵan jan syrymdy asha otyryp, eleýli qatelik jasap jatqanymdy sezindim. Iá, men endi qyzyqtyrdym, biraq tym qyzyqtyryp jiberippin, túsinesiz be! Áýel basta ol meni bopsalaıtyn bolar dep qorqyp kettim. Biraq óıtken joq... Rasynda da, meni nemen qarmaýǵa bolady? Men endi eshteńeden qoryqpaımyn, isim jabylǵan. Joq, oǵan basqa oı kelipti; ol meni ózine paıdasy tıedi dep uıǵarypty...

— Paıdaly? Nemen?

— Siz ne, aqymaqsyz ba, doktor? Onyń oıynsha, óziniń batyly bara bermeıtin tirlikti men jasaı alady ekenmin... "Osy isti jaıǵastyrasyń, sol zamatta-aq úılenemiz, — dep ant ishti ol, — máńgi birge bolamyz", óıtkeni men onyń ýysynda bolamyn, al ol meniń ýysymda bolady. Onyń jospary bar eken jáne onyń sendirýinshe, men úshin qater joq. Bir kezde jasaǵanymdy men taǵy da isteı alar edim. Sizge aıtaıyn, Fılıdiń dushpany, munyń túbine jetýi múmkin álgi adam qalanyń syrtynda turady: ol usaq kásipker, is júzinde sharýa, Ońtústik-Batysta onyń óz júzimdigi bar. Men sharap satyp alýshy retinde onyń senimine kirip alǵanmyn. Siz bilesiz ǵoı, qazirgi kezde áıelder kez kelgen kásipti, onyń ishinde komısıalyq aqy úshin iskerlik qyzmet kórsetýdi de meńgere alady: meniń kómegimmen ol birneshe tıimdi mámile jasady. Biz ol ekeýmiz uralaryn aralap, sharap dámin tatyp kóremiz... Ańǵarasyz ba? Bir ustaǵannan ishemiz... Ol ishkishtigimen áıgili adam... Onyń birneshe ret shamaly talmasy ustaǵany bar... Taǵy bir márte batyńqyrap ustasa, eshkim de tańǵalmas edi... Onyń ústine, ózińiz bilesiz, qalanyń syrtynda patologanatom tipten joq; ıaǵnı eshqandaı ishin ashý bolmaıdy...

Áıel únsiz qaldy. Doktor eshteńe jaýap qatpady. Munda qarańǵy basqyshta Katrınniń júregi alasuryp qoıa berdi. Mine, bul qaıtadan beıtanystyń daýsyn estidi. Biraq bul basqa daýys edi:

— Qutqaryńyz meni, doktor... Ol meni alqymdap barady... Túptep kelgende, men tótep bere almaımyn, kelisip qoıamyn... Ol sumdyq jan, al túrine qarasań, súıkimdi balaqaı... Perishte keıipti jandarǵa qonatyn bul netken kúsh?.. Olardyń mektepke barǵany jańa ǵoı... Siz jádigóıdiń bolatynyna senesiz be, doktor? Zulymdyqtyń bir nárse emes, áldekim ekenine senesiz be?

Kúıeýiniń kúlkisine Katrın shydaı almaı ketti. Bul óz bólmesiniń esigin ishten japty da kereýettiń janyna baryp tizerlep qulaı ketti, qulaqtaryn bitedi, sóıtip osyndaı keıipte áldebir tuńǵıyqqa qulap túskendeı, ál-dármensiz, oısyz uzaq qatyp qaldy... Kenet bul úreıli bajyldaǵan daýysty estidi jáne sol bajyl arasynan óziniń aty atalyp, shaqyryp jatqanyn aıyrdy. Bul atyp turdy da basqyshpen zymyraı ushyp, kabınetke júgirip kirdi. Kúıeýin birden kóre qoımady, ony óltirgen eken dep oılady. Biraq kúıeýiniń daýsy shyqty:

— Ol saǵan umtylmady ma... Báribir abaıla... Dereý onyń qarýyn alyp qoı!.. Onyń qarýy bar.

Katrın doktordyń jazý ústeliniń astyna kirip ketkenin túsindi. Beıtanys qabyrǵaǵa súıenip tur edi; ol sómkesin sál ashyp, on qolyn sonyń ishine salypty. Óziniń týra aldyndaǵy bir núktege qadalyp qalǵan. Katrın asyqpaı onyń bileginen ustaı aldy; áıel qarsylasqan joq, sómkesi túsip ketti, biraq ýysyna tapanshaǵa tipten uqsamaıtyn birdeńeni qysyp ustap alǵan. Ólikteı sup-sur bolyp ketken doktor kórindi; ol jazý ústeline ilinip qalǵan dirildegen qoldaryn jasyrýdy umytyp ketti. Katrın áıeldiń bileginen aıyrylmaı, onyń saýsaqtaryn jazýǵa tyrysty. Aqyry aq qaǵazǵa oraýly býma kilemge túsip ketti.

Beıtanys Katrınge kóz saldy. Ol tym keń mańdaıyn, kesilgen, usqynsyz ári sırek, keı jeri aǵarǵan shashyn jalańashtap, bas kıimin sheshti; onyń aryǵan júzinde, kezergen erninde, shyǵyńqy bet súıeginde opa da, dalap ta kórinbeıdi. Sarǵysh terisi kózderiniń astynda qońyrqaı reń tartqan. Katrınniń edennen býmany alyp, búkteýdegi jazýdy ajyratyp oqýyna kedergi jasamaqqa saýsaǵyn da qımyldatpady: onysy kádimgi dárihana qaǵazy eken. Áıel qolynan qalpaǵyn shyǵarmaı esikti ashty. Ol aýyz bólmede qolshatyrym bolǵan edi dedi. Katrın jumsaq únmen:

— Qalasańyz, telefonmen máshıne shaqyraıyn ba? Nóser jańbyr jaýyp tur, — dep usynys aıtty.

Ol óziniń kishkentaı basyn shaıqady. Katrın basqysh alańyna aldymen shyǵyp, jaryq jaqty.

— Siz qalpaǵyńyzdy kımeısiz be?

Eshqandaı jaýap kútpesten, Katrın qalpaqty aldy da beıtanystyń basyna kıgizdi, onyń paltosyn túımeledi, tıin túbit tárizdi jaǵasyn kóterdi. Jáne oǵan jymıyp, qolyn ıyǵyna salýy kerek pe edi... Katrın onyń basqysh qoınaýynda ǵaıyp bolǵanyn kórdi; bir sát ári-sári turyp qaldy da sonan soń páterge qaıtyp kirdi.

Doktor qolyn qaltasyna salyp, endi bólmeniń ortasynda tur eken. Ol Katrınge qaraǵan joq.

— Sen durys aıtypsyń: yryqqa kónbeıtin jyndypash; endi men abaı bolamyn. Ol ózinde tapansha bardaı keıip kórsetti. Meniń ornymda kez kelgen adam sener edi. Qalaı bolǵanyn sen menen nege suramaısyń? Mine bylaı: óziniń bolmashy ómir tarıhyn baıandap, ol ózin emdeýimdi talap etti... Men oǵan ishińdegini aqtarý múmkindigi bolǵanynyń ózi tolyq jetkilikti, endi ózińe kóp nárse túsinikti boldy, óz aıla-amalyńdy odan ári jalǵastyryp, álgi múláıimnen onyń talaptaryn eshqandaı oryndamaı-aq, qalaǵanyńa qol jetkize alasyń dep túsindirýge tyrysqanymda, ashýy shapshyp shyǵa kelgeni... Onyń qalaı baqyrǵanyn estidiń be? Ol meni kóz boıaýshy dep kelemejdedi: "Siz jan dúnıeni emdeýge tyrysqan bolasyz, al ózińiz adam janyna senbeısiz... Psıhıator — jan daýasyn darytýshy, al siz jan joq deısiz..." Jalpy, bilesiń ǵoı, kádimgi kókime... Óziniń búkil bylaıǵy tirshiliginiń esesin eń turpaıy rýhqa tabynýshylyqpen óteýge beıimdik...

— Sen nege kúlip tursyń, Katrın? Munyń nesi qyzyq?

Ol áıeline tańyrqaı qarady. Esh ýaqytta onyń mundaı jaıdary, raqattanǵan túrin kórgen emes-ti. Áıeli aqyry qoldaryn túsirip, alaqanyn kóıleginen jeńil áketip, bylaı dedi:

— Maǵan jıyrma jyl kerek bolypty... Biraq endi jeter, osymen bitti! Men azatpyn, Elı, men endi seni súımeımin.

Aýdarǵan Aqaıdar Ysymuly

---