Teriniń qurylysy, qyzmeti men mańyzy. Teri aýrýlary
Sabaqtyń taqyryby: Teriniń qurylysy, qyzmeti men mańyzy. Teri aýrýlary.
Sabaqtyń maqsaty:
bilimdiligi - oqýshylardy teriniń qorǵanyshtyq, reseptorlyq, jylý retteýshilik jáne ter shyǵarý qyzmetterimen tanystyrý.
tárbıeliligi - óziniń densaýlyǵyn kútýge jáne jeke bas gıgıenasy erejelerin saqtaýǵa tárbıeleý.
damytýshylyǵy - teriniń qyzmeti týraly jalpy bıologıalyq túsinikterin damytý, shyǵarmashylyq oılaý qabiletterin damytý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Ádisi: suhbat, baıandaý, ózdik jumys, suraq - jaýap.
Qural - jabdyqtar: Slaıd. «Teriniń qurylysy», «Teri aýrýlary»
Sabaqtyń barysy: 1. uıymdastyrý.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Menen suraq, sizden jaýap.
1. Zat almasýdyń sońǵy ónimderin organızmnen shyǵaratyn múshelerdi atańdar. teri, búırek, ókpe, ishek.
2. Zár jınalatyn bulshyq etti múshe. Qýyq.
3. Zár shyǵarý múshelerin atańdar. Búırek, nesepaar, qýyq, zár shyǵarý ózegi.
4. Búırek arqyly táýligine neshe lıtr qan ótedi? 1500 - 1700 l
5. Búırekte negizgi qyzmet atqaratyn qurylym. nefron
6. Búırekte túziletin suıyq zat. Zár
7. Túnde zár toqtamaıtyn aýrý. Enýrez
8. Zár shyǵarý múshelerin jáne olardyń aýrýlaryn zertteıtin ǵylym. Ýrologıa
9. Qýyqtyń syıymdylyǵy neshe ml? 500ml
10. Búırekti qýyqpen baılanystyryp, qabyrǵasy qalyń bulshyq etten turatyn tútiksheler. nesepaǵar
3. Jańa taqyrypty túsindirý.
Sezim músheleri:
Kórý múshesi – KÓZ
Iis sezý múshesi - MURYN
Estý múshesi - QULAQ
Sıpap sezý múshesi - TERİ
Dám sezý múshesi - TİL
Teri:
● Kóp qyzmet atqaratyn kúrdeli múshe.
● Adam denesiniń syrtqy jabyny.
● Ol mıkrobtardy, erigen ýly jáne zıandy zattardy ótkizbeıdi.
● Aýrý men densaýlyqtyń aınasy.
● Sıpap sezý múshesi bolyp tabylady.
● Júıke júıesimen baılanysty.
● Myqty, serpimdi.
● Jeńil, erkin qozǵalýǵa múmkindik beredi.
● Sýdyń mólsherin belgili kólemde saqtaıdy.
● Aǵzadaǵy artyq tuzdar teri arqyly shyǵyp otyrady.
● Túsi melanın pıgmentine baılanysty ártúrli bolady.
● Onyń týyndysy - tyrnaq pen shash.
Teriniń atqaratyn qyzmeti:
1. Qorǵanysh 2. Sezimtaldyq 3. Ydyraý ónimderin shyǵarý. 4. Jylý retteýshi. 5. Tynys alý
Syrtqy qabat Epıtelıı ulpasynan turady. Ústińgi qabat óli jasýshalardan turady. Ol terini qatty bólshekterdiń gazdardyń, suıyqtardyń áserinen saqtaıdy. Eskirgen óli jasýshalar ornyna jańasy kelip otyrady
Ortańǵy qabat
Dáneker ulpadan turady. Teriniń bul qabaty qan tamyrlar men júıke talshyqtardyń taralǵan ushtarymen torlanǵan.
İshki qabat
Maı ulpasynan túziledi, ol aǵza músheleri úshin oqshaýlaǵysh qabat, “tósenish” qyzmetin atqaryp, qorektik zattar men energıaǵa qoıma bolyp esepteledi.
Teri aýrýlary. Bezeý.
Bul – jynystyq jetilýdiń ýaqytsha qosymsha áseri. Maı bezderiniń shyǵaratyn ózegi biteledi de, oǵan aýrý týdyratyn mıkrobtar túsip, qabynady. Óte ashshy, dámdeýishter (burysh, qalampyr, t. b.) qosylǵan tamaqty jeýden, kofe, kakao, qoıý shaı ishýden bas tartyńdar. Eń bastysy – bir qalypty uıyqtaý, serýendeý, sportpen shuǵyldaný, dene shynyqtyrý.
Parazıt sańyraýqulaqtyq týdyratyn aýrýlar.
Teriniń tómengi qabatyn zaqymdaıdy. Bul qabyrshaqty qabatty, aıaqtyń, qoldyń tyrnaqtaryn tolyq zaqymdaıdy. Olarǵa kúbirtke, teriniń astyna tyrnaqtyń ósýi.
Súıel.
Teriniń vırýstyq aýrýy. Onymen kópshilik jaǵdaıda balalar jáne jasóspirimder aýyrady.
Vıtılıgo.
Teriniń ár jerinde melanın pıgmentiniń túzilýi buzylǵandyqtan túrli pishindegi aq daqtardyń paıda bolýy.
Qyshyma qotyr.
Qotyr kene. Ol deneniń jumsaq bólikterin, ıaǵnı saýsaq aralyqtaryn, keýde bóligin, ishti onyń tómengi jaǵyn tesip ózine jol salady. Osy qyshymamen aýyrǵan adamnyń denesi qatty qyshıdy, ásirese túnge qaraı qyshyǵany qatty údeıdi.
Ushyq.
Vırýstyq aýrý. Ol teride jáne silemeıli qabyqshada kóptegen usaq kópirshikterden túziledi.
Temiretki.
Bul aýrýdy kóbine parazıt sańyraýqulaqtar taratady.
Teri aýrýlaryn emdeıtin dárigerdi – dermatolog dep ataıdy.
Dermatolog bylaı deıdi:
Halqymyzdyń ejelden kele jatqan «tazalyq - densaýlyq kepili»,- degen maqal bar. Olaı bolsa teriniń tazalyǵy adamnyń densaýlyǵyn saqtaýdyń mańyzdy sharttarynyń biri. Kúndelikti ómirde barlyǵymyz birdeı teri tazalyǵyna kóńil bólýimiz qajet.
SİZ BİLESİZ BE?
Adam terisinde 15000 sýyq jáne 16000 jylý reseptorlary bar
Adam shashy sabyn kópirshiginen 500 ese qalyń, qyltamyrdan 5 ese, órmekten 20 ese qalyń
Búkil denede sany 20 mıllıonǵa deıin jetetin ózge de túkter bolady.
Árbir kirpik bir – eki aı ǵana ómir súredi de, túsip qalady, sodan keıin, jańa kirpik ósip shyǵady.
Ádette tyrnaq aptasyna 2, 5 mm – ge ósedi
Orta eseppen alǵanda, adamnyń basynda 100 000 – nan 120 000 – ǵa deıin shash bolady.
Túsinip, este saqtańdar!
Epıdermıs. Derma. Ter bezderi. Shel qabaty. Qotyr(qyshyma). Súıel. Vıtılıgo. Ushyq. Temiretki. Bezeý.
№12 zerthanalyq jumys.
Maqsaty: qol ushynyń syrtyn jáne alaqandy zertteý, saýsaq ushyndaǵy teri órnekteri ne mán berip qaraý
Kerekti quraldar: lýpa.
Jumys reti:
1. Lýpa arqyly alaqannyń syrt jaǵyn qaraý.
2. Alaqandy qaraý, teriniń sıpap sezý jáne sýyqty seziný reseptorlaryn anyqtaý. (ártúrli zattar)
3. Lýpa arqyly alaqandy syrt jaǵymen salystyrý.
Qorytyndy jazý.
Ózindik jumys
Teriniń qyzmeti:
Teriniń qurylysy:
1. Epıdermıs 2. Jylý retteý 3. Naǵyz teri 4. Tynys alý 5. Shel qabaty 6. Sıpap sezý 7. Tyrnaq 8. Qorǵanysh 9. Maı bezderi. 10. Ydyraý ónimderin shyǵarý 11. Shash
Teriniń qurylysy: 1, 3, 5, 7, 9, 11.
Teriniń qyzmeti: 2, 4, 6, 8, 10.
Almasyp ketken júıeler.
1. As qorytý júıesi
Aýyz, kómekeı, jutqynshaq, ultabar, óńesh, keńirdek, ash ishek, tik ishek, toq ishek
Tynys alý júıesi
Muryn, óńesh, asqazan, kómekeı, ash ishek, ókpe, bronhylar, toq ishek.
Zár shyǵarý júıesi
Búırek, qýyq, nefron, keńirdeknesepaǵar, aýyz, zár shyǵarý ózegi., búırek astaýy
Bekitý suraqtary:
1. Deneniń syrtqy jabyny.(teri)
2. Dáneker ulpasynyń tyǵyz qabaty (derma)
3. Teriniń eń negizgi qyzmetin ata.(qorǵanysh)
4. Epıtelıı ulpasynan túzilgen syrtqy qabat. (epıdermıs)
5. Saýsaq basyn qorǵaıtyn teriniń múıizdelgen quramy (tyrnaq).
6. Teriniń jylý bóletin qabaty.(shel)
7. Jynystyq jetilýdiń áserinen bolatyn aýrý.(bezeý)
8. Qotyr kene týdyratyn aýrý.(qyshyma qotyr )
9. Parazıt sańyraýqulaqtar týǵyzatyn teri aýrýy.(temiretki )
10. Qaıratty túk.( saqal)
Baǵalaý.
Úıge tapsyrma: § 54, 55
Teriniń qurylysy, qyzmeti men mańyzy. Teri aýrýlary.
Sabaqtyń maqsaty:
bilimdiligi - oqýshylardy teriniń qorǵanyshtyq, reseptorlyq, jylý retteýshilik jáne ter shyǵarý qyzmetterimen tanystyrý.
tárbıeliligi - óziniń densaýlyǵyn kútýge jáne jeke bas gıgıenasy erejelerin saqtaýǵa tárbıeleý.
damytýshylyǵy - teriniń qyzmeti týraly jalpy bıologıalyq túsinikterin damytý, shyǵarmashylyq oılaý qabiletterin damytý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Ádisi: suhbat, baıandaý, ózdik jumys, suraq - jaýap.
Qural - jabdyqtar: Slaıd. «Teriniń qurylysy», «Teri aýrýlary»
Sabaqtyń barysy: 1. uıymdastyrý.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Menen suraq, sizden jaýap.
1. Zat almasýdyń sońǵy ónimderin organızmnen shyǵaratyn múshelerdi atańdar. teri, búırek, ókpe, ishek.
2. Zár jınalatyn bulshyq etti múshe. Qýyq.
3. Zár shyǵarý múshelerin atańdar. Búırek, nesepaar, qýyq, zár shyǵarý ózegi.
4. Búırek arqyly táýligine neshe lıtr qan ótedi? 1500 - 1700 l
5. Búırekte negizgi qyzmet atqaratyn qurylym. nefron
6. Búırekte túziletin suıyq zat. Zár
7. Túnde zár toqtamaıtyn aýrý. Enýrez
8. Zár shyǵarý múshelerin jáne olardyń aýrýlaryn zertteıtin ǵylym. Ýrologıa
9. Qýyqtyń syıymdylyǵy neshe ml? 500ml
10. Búırekti qýyqpen baılanystyryp, qabyrǵasy qalyń bulshyq etten turatyn tútiksheler. nesepaǵar
3. Jańa taqyrypty túsindirý.
Sezim músheleri:
Kórý múshesi – KÓZ
Iis sezý múshesi - MURYN
Estý múshesi - QULAQ
Sıpap sezý múshesi - TERİ
Dám sezý múshesi - TİL
Teri:
● Kóp qyzmet atqaratyn kúrdeli múshe.
● Adam denesiniń syrtqy jabyny.
● Ol mıkrobtardy, erigen ýly jáne zıandy zattardy ótkizbeıdi.
● Aýrý men densaýlyqtyń aınasy.
● Sıpap sezý múshesi bolyp tabylady.
● Júıke júıesimen baılanysty.
● Myqty, serpimdi.
● Jeńil, erkin qozǵalýǵa múmkindik beredi.
● Sýdyń mólsherin belgili kólemde saqtaıdy.
● Aǵzadaǵy artyq tuzdar teri arqyly shyǵyp otyrady.
● Túsi melanın pıgmentine baılanysty ártúrli bolady.
● Onyń týyndysy - tyrnaq pen shash.
Teriniń atqaratyn qyzmeti:
1. Qorǵanysh 2. Sezimtaldyq 3. Ydyraý ónimderin shyǵarý. 4. Jylý retteýshi. 5. Tynys alý
Syrtqy qabat Epıtelıı ulpasynan turady. Ústińgi qabat óli jasýshalardan turady. Ol terini qatty bólshekterdiń gazdardyń, suıyqtardyń áserinen saqtaıdy. Eskirgen óli jasýshalar ornyna jańasy kelip otyrady
Ortańǵy qabat
Dáneker ulpadan turady. Teriniń bul qabaty qan tamyrlar men júıke talshyqtardyń taralǵan ushtarymen torlanǵan.
İshki qabat
Maı ulpasynan túziledi, ol aǵza músheleri úshin oqshaýlaǵysh qabat, “tósenish” qyzmetin atqaryp, qorektik zattar men energıaǵa qoıma bolyp esepteledi.
Teri aýrýlary. Bezeý.
Bul – jynystyq jetilýdiń ýaqytsha qosymsha áseri. Maı bezderiniń shyǵaratyn ózegi biteledi de, oǵan aýrý týdyratyn mıkrobtar túsip, qabynady. Óte ashshy, dámdeýishter (burysh, qalampyr, t. b.) qosylǵan tamaqty jeýden, kofe, kakao, qoıý shaı ishýden bas tartyńdar. Eń bastysy – bir qalypty uıyqtaý, serýendeý, sportpen shuǵyldaný, dene shynyqtyrý.
Parazıt sańyraýqulaqtyq týdyratyn aýrýlar.
Teriniń tómengi qabatyn zaqymdaıdy. Bul qabyrshaqty qabatty, aıaqtyń, qoldyń tyrnaqtaryn tolyq zaqymdaıdy. Olarǵa kúbirtke, teriniń astyna tyrnaqtyń ósýi.
Súıel.
Teriniń vırýstyq aýrýy. Onymen kópshilik jaǵdaıda balalar jáne jasóspirimder aýyrady.
Vıtılıgo.
Teriniń ár jerinde melanın pıgmentiniń túzilýi buzylǵandyqtan túrli pishindegi aq daqtardyń paıda bolýy.
Qyshyma qotyr.
Qotyr kene. Ol deneniń jumsaq bólikterin, ıaǵnı saýsaq aralyqtaryn, keýde bóligin, ishti onyń tómengi jaǵyn tesip ózine jol salady. Osy qyshymamen aýyrǵan adamnyń denesi qatty qyshıdy, ásirese túnge qaraı qyshyǵany qatty údeıdi.
Ushyq.
Vırýstyq aýrý. Ol teride jáne silemeıli qabyqshada kóptegen usaq kópirshikterden túziledi.
Temiretki.
Bul aýrýdy kóbine parazıt sańyraýqulaqtar taratady.
Teri aýrýlaryn emdeıtin dárigerdi – dermatolog dep ataıdy.
Dermatolog bylaı deıdi:
Halqymyzdyń ejelden kele jatqan «tazalyq - densaýlyq kepili»,- degen maqal bar. Olaı bolsa teriniń tazalyǵy adamnyń densaýlyǵyn saqtaýdyń mańyzdy sharttarynyń biri. Kúndelikti ómirde barlyǵymyz birdeı teri tazalyǵyna kóńil bólýimiz qajet.
SİZ BİLESİZ BE?
Adam terisinde 15000 sýyq jáne 16000 jylý reseptorlary bar
Adam shashy sabyn kópirshiginen 500 ese qalyń, qyltamyrdan 5 ese, órmekten 20 ese qalyń
Búkil denede sany 20 mıllıonǵa deıin jetetin ózge de túkter bolady.
Árbir kirpik bir – eki aı ǵana ómir súredi de, túsip qalady, sodan keıin, jańa kirpik ósip shyǵady.
Ádette tyrnaq aptasyna 2, 5 mm – ge ósedi
Orta eseppen alǵanda, adamnyń basynda 100 000 – nan 120 000 – ǵa deıin shash bolady.
Túsinip, este saqtańdar!
Epıdermıs. Derma. Ter bezderi. Shel qabaty. Qotyr(qyshyma). Súıel. Vıtılıgo. Ushyq. Temiretki. Bezeý.
№12 zerthanalyq jumys.
Maqsaty: qol ushynyń syrtyn jáne alaqandy zertteý, saýsaq ushyndaǵy teri órnekteri ne mán berip qaraý
Kerekti quraldar: lýpa.
Jumys reti:
1. Lýpa arqyly alaqannyń syrt jaǵyn qaraý.
2. Alaqandy qaraý, teriniń sıpap sezý jáne sýyqty seziný reseptorlaryn anyqtaý. (ártúrli zattar)
3. Lýpa arqyly alaqandy syrt jaǵymen salystyrý.
Qorytyndy jazý.
Ózindik jumys
Teriniń qyzmeti:
Teriniń qurylysy:
1. Epıdermıs 2. Jylý retteý 3. Naǵyz teri 4. Tynys alý 5. Shel qabaty 6. Sıpap sezý 7. Tyrnaq 8. Qorǵanysh 9. Maı bezderi. 10. Ydyraý ónimderin shyǵarý 11. Shash
Teriniń qurylysy: 1, 3, 5, 7, 9, 11.
Teriniń qyzmeti: 2, 4, 6, 8, 10.
Almasyp ketken júıeler.
1. As qorytý júıesi
Aýyz, kómekeı, jutqynshaq, ultabar, óńesh, keńirdek, ash ishek, tik ishek, toq ishek
Tynys alý júıesi
Muryn, óńesh, asqazan, kómekeı, ash ishek, ókpe, bronhylar, toq ishek.
Zár shyǵarý júıesi
Búırek, qýyq, nefron, keńirdeknesepaǵar, aýyz, zár shyǵarý ózegi., búırek astaýy
Bekitý suraqtary:
1. Deneniń syrtqy jabyny.(teri)
2. Dáneker ulpasynyń tyǵyz qabaty (derma)
3. Teriniń eń negizgi qyzmetin ata.(qorǵanysh)
4. Epıtelıı ulpasynan túzilgen syrtqy qabat. (epıdermıs)
5. Saýsaq basyn qorǵaıtyn teriniń múıizdelgen quramy (tyrnaq).
6. Teriniń jylý bóletin qabaty.(shel)
7. Jynystyq jetilýdiń áserinen bolatyn aýrý.(bezeý)
8. Qotyr kene týdyratyn aýrý.(qyshyma qotyr )
9. Parazıt sańyraýqulaqtar týǵyzatyn teri aýrýy.(temiretki )
10. Qaıratty túk.( saqal)
Baǵalaý.
Úıge tapsyrma: § 54, 55
Teriniń qurylysy, qyzmeti men mańyzy. Teri aýrýlary.
You Might Also Like
