Monogıbrıdti býdandastyrý. Mendeldiń birinshi jáne ekinshi zańdary
Sabaqtyń taqyryby: Monogıbrıdti býdandastyrý.
Mendeldiń birinshi jáne ekinshi zańdary.
Sabaqtyń maqsaty: Monogıbrıdti býdandastyrýǵa túsinik berip, belgilerdiń ajyraýyn mysaldar keltirip taldaý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq - jaýap, ózindik jumys.
Qural - jabdyqtar: Interaktıvti taqta, slaıd « Monogıbrıdti býdandastyrý».
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Naqtyraq oılan!
1. Genetıka ǵylymy neni zertteıdi?
2. Tuqymqýalaýshylyq degenimiz ne?
3. Genetıka termınin engizgen ǵalym?
4. Tuqymqýalaýshylyq zańdylyqtaryn zertteýdiń ǵylymı negizin kim qalady?
5. Mendel zertteý jumystaryna ne sebepti burshaq ósimdigin aldy?
6. Mendel burshaqtyń 22 iriktemesin tańdap alyp, ósimdiktiń negizgi 7 belgisine kóńil aýdardy?
7. Gıbrıdologıa sózi qandaı maǵyna beredi?
8. Gıbrıdologıalyq ádistiń ereksheligi nede?
3. Jańa taqyrypty túsindirý.
Jospar.
1. Monogıbrıdti býdandastyrýǵa Mendeldiń jasaǵan tájirıbesi.
2. Mendeldiń birinshi jáne ekinshi zańdary.
Monogıbrıdti býdandastyrý degenimiz - ata - analary bir jup belgileri boıynsha ajyratylatyn daralardy býdandastyrý.
Býdandastyrý nátıjesinde birinshi urpaqta alynǵan býdan ósimdikterdiń barlyǵynyń tuqymdary sary tústi bolyp, birde - bir jasyl tús kórinbegen. Olaı bolsa, ata - analyq eki iriktemeniń tek bireýiniń ǵana belgisi jaryqqa shyqqan. Birinshi urpaqta birden kórinis bergen mundaı belgini Mendel domınantty, al kórinbeı qalǵan belgini resessıvti dep atady.
Bul tájirıbedegi tuqymnyń sary túsi domınantty, al jasyl túsi resessıvti belgi.
Árdaıym birinshi urpaqta ár jup belginiń bireýi ǵana kórinis bergen, bul qubylysty
Birkelkilik erejesi nemese Mendeldiń birinshi zańy dep atalady.
Mendel tájirıbeni odan ári jalǵastyryp, osy birinshi urpaqtyń sary tuqymdaryn kelesi jyly qaıta egip, olarǵa ózdiginen tozańdaný júrgizgen. Kúzde pisip jetilgen ekinshi urpaqtyń ósimdikterinen barlyǵy 8023 tuqym jınalǵan. Sary tuqym - 6022,
al jasyl tuqym - 2001bolǵan. Eseptegende barlyq tuqymnyń 3 bóligi sary, al 1 bóligi jasyl tústi. Birinshi urpaqta kórinbeı qalǵan jasyl tús jasyryn kúıde bolyp, ekinshi urpaqta shyqqan. Domınantty jáne resessıvti belgilerdiń araqatynasy 3: 1. Osy qubylysty Mendeldiń ekinshi zańy nemese belgilerdiń ajyraý zańy dep atalady.
Ózindik jumys.
Oqýlyqtaǵy 1 - kesteni paıdalana otyryp, mynadaı suraqtarǵa jaýap jazyńdar.
1. Asburshaqtyń 8 iriktemesiniń erekshe belgilerin jazyńdar.
2. Birinshi urpaq býdandarynyń kórinisine qarap, domınantty jáne resessıvti belgilerdi jazyńdar.
3. Ekinshi urpaq býdandarynyń araqatynasyn jazyńdar.
Logıkalyq esepter.
№1. Kók kózdi jigittiń ata - anasy qara kózdi. Ol qara kózdi qyzǵa úılenedi. Osy otbasynan bul belgileri boıynsha qandaı urpaq kútýge bolady, eger qara kózdi belgi kók kózdige qaraǵanda domınantty bolsa?
Jaýaby: Balalary qara kózdi bolady.
2 - esep.
Adamda ońqaılyq belgi solaqaılyqqa qaraǵanda basym.(domınantty)
Sheshesi solaqaı, ózi ońqaı jigit ońqaı qyzǵa úılenedi. Osy otbasynda balalary solaqaı bolýy múmkin be?
Jaýaby: balalary ońqaı da, solaqaı da bolady.
Bekitý suraqtary:
1. Monogıbrıdti býdandastyrý degenimiz ne?
2. Birkelkilik zańy degen ne?
3. Qandaı belgini domınantty, al qandaı belgini resessıvti dep ataıdy?
4. Mendeldiń ekinshi zańyn qalaı túsinesiń?
Qorytyndy:
Test.
1. Tuqym qýalaýshylyqtyń zańdylyqtaryn zerttegen kezde G. Mendel
qandaı tásil qoldandy?
A) gıbrıdologıalyq
B) Bıohımıalyq
S) sıtologıalyq
2. Mendel burshaqtyń 34 sortynan belgileri aıqyn neshe sortyn aldy?
A) 21
B) 22
S) 30
3. Mendel óz eńbegin qaı jyly jarıalady?
A) 1862
B) 1863
S) 1865
4. Genetıka termının kim usyndy?
A) G. Mendel
B) Ý. Betson
S). N. Vavılov
5. Genetıka ǵylymy zertteıdi?
A) suryptaýdy;
B) evolúsıany;
S) tuqymqalaýshylyq pen ózgergishltikti.
6. Mendeldiń ekinshi zańy qalaı atalady?
A) Táýelsiz ajyraý zańy;
B) Ajyraý zańy.
S) Birkelkilik zańy
7. Basym belgi qalaı atalady?
A) resessıvti;
B) domınantty;
S) basyńqy
8. Mendel qandaı ósimdikke tájirıbe júrgizdi?
A) burshaq;
B) qyzan;
S) namazshamgúl
9. Mendeldiń birinshi zańy qalaı atalady?
A) Táýelsiz ajyraý zańy;
B) Birkelkilik zańy;
S) Ajyraý zańy.
10. Kórinbeı qalǵan belgi qalaı atalady?
A) resessıvti;
B) domınantty;
S) alleldi
Test jaýaptary:
1. A, 2. B, 3. S, 4. B, 5 S, 6. B, 7. B, 8. A, 9. B, 10. A.
Baǵalaý. Úıge tapsyrma: p. 33. mazmundaý.
Mendeldiń birinshi jáne ekinshi zańdary.
Sabaqtyń maqsaty: Monogıbrıdti býdandastyrýǵa túsinik berip, belgilerdiń ajyraýyn mysaldar keltirip taldaý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq - jaýap, ózindik jumys.
Qural - jabdyqtar: Interaktıvti taqta, slaıd « Monogıbrıdti býdandastyrý».
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Naqtyraq oılan!
1. Genetıka ǵylymy neni zertteıdi?
2. Tuqymqýalaýshylyq degenimiz ne?
3. Genetıka termınin engizgen ǵalym?
4. Tuqymqýalaýshylyq zańdylyqtaryn zertteýdiń ǵylymı negizin kim qalady?
5. Mendel zertteý jumystaryna ne sebepti burshaq ósimdigin aldy?
6. Mendel burshaqtyń 22 iriktemesin tańdap alyp, ósimdiktiń negizgi 7 belgisine kóńil aýdardy?
7. Gıbrıdologıa sózi qandaı maǵyna beredi?
8. Gıbrıdologıalyq ádistiń ereksheligi nede?
3. Jańa taqyrypty túsindirý.
Jospar.
1. Monogıbrıdti býdandastyrýǵa Mendeldiń jasaǵan tájirıbesi.
2. Mendeldiń birinshi jáne ekinshi zańdary.
Monogıbrıdti býdandastyrý degenimiz - ata - analary bir jup belgileri boıynsha ajyratylatyn daralardy býdandastyrý.
Býdandastyrý nátıjesinde birinshi urpaqta alynǵan býdan ósimdikterdiń barlyǵynyń tuqymdary sary tústi bolyp, birde - bir jasyl tús kórinbegen. Olaı bolsa, ata - analyq eki iriktemeniń tek bireýiniń ǵana belgisi jaryqqa shyqqan. Birinshi urpaqta birden kórinis bergen mundaı belgini Mendel domınantty, al kórinbeı qalǵan belgini resessıvti dep atady.
Bul tájirıbedegi tuqymnyń sary túsi domınantty, al jasyl túsi resessıvti belgi.
Árdaıym birinshi urpaqta ár jup belginiń bireýi ǵana kórinis bergen, bul qubylysty
Birkelkilik erejesi nemese Mendeldiń birinshi zańy dep atalady.
Mendel tájirıbeni odan ári jalǵastyryp, osy birinshi urpaqtyń sary tuqymdaryn kelesi jyly qaıta egip, olarǵa ózdiginen tozańdaný júrgizgen. Kúzde pisip jetilgen ekinshi urpaqtyń ósimdikterinen barlyǵy 8023 tuqym jınalǵan. Sary tuqym - 6022,
al jasyl tuqym - 2001bolǵan. Eseptegende barlyq tuqymnyń 3 bóligi sary, al 1 bóligi jasyl tústi. Birinshi urpaqta kórinbeı qalǵan jasyl tús jasyryn kúıde bolyp, ekinshi urpaqta shyqqan. Domınantty jáne resessıvti belgilerdiń araqatynasy 3: 1. Osy qubylysty Mendeldiń ekinshi zańy nemese belgilerdiń ajyraý zańy dep atalady.
Ózindik jumys.
Oqýlyqtaǵy 1 - kesteni paıdalana otyryp, mynadaı suraqtarǵa jaýap jazyńdar.
1. Asburshaqtyń 8 iriktemesiniń erekshe belgilerin jazyńdar.
2. Birinshi urpaq býdandarynyń kórinisine qarap, domınantty jáne resessıvti belgilerdi jazyńdar.
3. Ekinshi urpaq býdandarynyń araqatynasyn jazyńdar.
Logıkalyq esepter.
№1. Kók kózdi jigittiń ata - anasy qara kózdi. Ol qara kózdi qyzǵa úılenedi. Osy otbasynan bul belgileri boıynsha qandaı urpaq kútýge bolady, eger qara kózdi belgi kók kózdige qaraǵanda domınantty bolsa?
Jaýaby: Balalary qara kózdi bolady.
2 - esep.
Adamda ońqaılyq belgi solaqaılyqqa qaraǵanda basym.(domınantty)
Sheshesi solaqaı, ózi ońqaı jigit ońqaı qyzǵa úılenedi. Osy otbasynda balalary solaqaı bolýy múmkin be?
Jaýaby: balalary ońqaı da, solaqaı da bolady.
Bekitý suraqtary:
1. Monogıbrıdti býdandastyrý degenimiz ne?
2. Birkelkilik zańy degen ne?
3. Qandaı belgini domınantty, al qandaı belgini resessıvti dep ataıdy?
4. Mendeldiń ekinshi zańyn qalaı túsinesiń?
Qorytyndy:
Test.
1. Tuqym qýalaýshylyqtyń zańdylyqtaryn zerttegen kezde G. Mendel
qandaı tásil qoldandy?
A) gıbrıdologıalyq
B) Bıohımıalyq
S) sıtologıalyq
2. Mendel burshaqtyń 34 sortynan belgileri aıqyn neshe sortyn aldy?
A) 21
B) 22
S) 30
3. Mendel óz eńbegin qaı jyly jarıalady?
A) 1862
B) 1863
S) 1865
4. Genetıka termının kim usyndy?
A) G. Mendel
B) Ý. Betson
S). N. Vavılov
5. Genetıka ǵylymy zertteıdi?
A) suryptaýdy;
B) evolúsıany;
S) tuqymqalaýshylyq pen ózgergishltikti.
6. Mendeldiń ekinshi zańy qalaı atalady?
A) Táýelsiz ajyraý zańy;
B) Ajyraý zańy.
S) Birkelkilik zańy
7. Basym belgi qalaı atalady?
A) resessıvti;
B) domınantty;
S) basyńqy
8. Mendel qandaı ósimdikke tájirıbe júrgizdi?
A) burshaq;
B) qyzan;
S) namazshamgúl
9. Mendeldiń birinshi zańy qalaı atalady?
A) Táýelsiz ajyraý zańy;
B) Birkelkilik zańy;
S) Ajyraý zańy.
10. Kórinbeı qalǵan belgi qalaı atalady?
A) resessıvti;
B) domınantty;
S) alleldi
Test jaýaptary:
1. A, 2. B, 3. S, 4. B, 5 S, 6. B, 7. B, 8. A, 9. B, 10. A.
Baǵalaý. Úıge tapsyrma: p. 33. mazmundaý.
You Might Also Like
-
Jańa aqparattyq tehnologıany paıdalaný – zaman talaby
-
Beıneleý ónerin oqytýdaǵy nobaı ónerin ıgerýdiń ádistemelik jáne tvorchestvolyq joldary.
