InfoHub Logo

Jazdyń el jaılaýǵa shyqqan kúnderiniń birinde Arqadaǵy qudalaryna baryp, qonaqshylap kele jatqan Tóle bı qaıtar jolda burys bolsa da, Qazybek bıdiń aýylyna at basyn burady. Janyndaǵy joldastarymen úlken bı Qazybektiń ordasyna kelip, «sóıles» qylǵanda, aýyldas aǵaıynnyń daýyna bılik aıtyp otyrǵan Qazybek «bireýiń shyǵyp jolaýshynyń jónin bilińder» deı qoımaıdy. Bul ózi eshnárse demegen soń kútýshi jigitter de qozǵalmaıdy.

Synyqqa syltaý izdep júrgen qyńyr bı kóp kútsin be, atynyń basyn buryp alyp jónine júre beripti. Sálden soń bılik sózin baılap bolǵan Qazybek qyzmetshileriniń birine:

— Jańaǵy jolaýshy kim boldy eken, syrtqa shyǵyp bilshi, — deıdi. Bul kezde Tóle bı atyn jaı bastyryp, aýyldan daýys jeterlik jer ǵana uzap ketken eken. Bıdiń qyzmetshileriniń biri beldeýge baılaýly turǵan attardyń birine mine salyp, qýyp jetip, Tóle bıdi tanıdy da, aldynan shyǵyp atynan túse salyp, sálem beredi de:

— Tóle bı ata, bizdiń bı úıde, ordaǵa júrińiz, — dep shylbyryna jarmasady.

— Joq, bizdiń jolymyz alys. Bir barǵan jerimizge qaıtyp baryp júre almaımyz, — dep atyn tebinip qalady da, Tóle joldastaryna: «al, kettik», — dep júre beredi.

Qyzmetshi ordaǵa qaıtyp kelgende Qazybek jigitin sóıletpeı-aq:

— Bilip edim Tóleniń burylmasyn. Bizden qatelik boldy. Bergi aýyldardyń bireýi me dep, qapy qalǵanym-aı! Ol eki aıtpaıtyn, aıtqanynan qaıtpaıtyn Tóle ǵoı. Endi ol meniń bul qylyǵymdy kez kelgen jerde betime basady-aý, — dep shyn qynjylyp, ókinip qalady.

— Ózińiz barmasańyz, ol qıqar shal bizdi kisi qurly kóretin emes, — dedi jańaǵy jigit.

— Aıttym ǵoı, ol endi meniń ózime de qaıyrylmaıdy, — dedi Qazybek.

Ákesiniń tizesine basyn súıep barlyq áńgimeni únsiz tyńdap jatqan segiz jasar Joljaqsy bala úı ishindegiler bir sát daǵdaryp qalǵanda basyn kóterip alyp:

— Osy úıdegi atamnyń asaý ala taıyn dál qazir ustap erttep berińdershi, men ol qısyq shaldy aldyma salyp, satyrlatyp qýyp keleıin, — deıdi.

— Qoı, qaraǵym, ol seniń qolyńnan kelmeıdi. Atań — ózim barsam da Tóle qaıyrylmas dep otyr ǵoı, — deıdi úlkenderdiń biri.

— Iá, solaı, Tókeń aıtqan betinen qaıtpaıtyn qatal adam ǵoı, — desedi úı ishindegiler. Bala baramyn dep bolmaıdy. Manadan beri eńsesi túsip, eki ıyǵy salbyrap ketken Qazybek bala sózine selk etip:

— Balanyń betin qaqpańdar! Baryńdar da qalaǵan taıyn ustap berińder, — deıdi.

Ala tartqan ala taıdyń basyn Tóle bı ketken jaqqa baǵyttaǵan bala saı-saıdy órlep, qyrat-qyrlardyń tasasymen ala taıyn quıǵytyp kelip, Tóle bı tobynyń qarsy aldynan shyǵa keledi. Uly bıdiń aldyna taqap kelip tizgin tartqan bala sálem bergen soń:

— Men myna aýyldyń qozy baqqan balasy edim, quryp qoıǵan qaqpandarymdy qarap júrgenimde aıyrylyp qaldym. Jol jónekeı kózińizge qozy túsken joq pa, ata? — deıdi.

Kórmeı qaldym ba degendeı jan-jaǵyna moıynyn soza bir qarap alǵan Tóle bı:

— Qaraǵym, bizge qozylar kezdesken joq, — dedi tizginin jınap júrýge yńǵaılanyp.

— Ata, osy siz Tóle bı atam emessiz be? — deıdi bala taıyn tebine túsip jaqyndap.

— Bolsaq bolarmyz, — deıdi Tóle bı.

— Qozysy qursyn, keshke deıin bir taýyp alarmyn. Siz kezdese qalsańyz, surap alarmyn dep júrgen úsh suraǵym bar edi. Surasam jaýap beresiz be? — deıdi bala.

— Suraı ǵoı, — deıdi bı.

— Birinshi suraǵym aǵaıyn arasynyń alasy týraly. Aǵaıyn adamdar arazdasyp, bir-birine renjisip júredi. Olardyń ókpesi nemen taraıdy, — deıdi.

— Durys aıtasyń, balam. Aǵaıyn arasynda arazdyq bolyp turady. Óziń kúnde kórip júrgen aýylyńdy alaıyq, aýylyńda adamdardyń peıili keń, dastarqany mol, sabasy qymyzǵa ıindep turatyn bir úı bolady. Sol úıge qymyz ishe sen de barasyń, men de baramyn. Sóıtip júrip til tabysyp, tatýlasyp ketkenderin adamdardyń ózderi de bilmeı qalady, — deıdi Tóle.

— Ekinshi suraǵym: erli-baılylardyń arazdasyp baryp tatýlasýy edi, — deıdi bala.

— E, balam, bul suraqtyń jaýabyn úıli-barandy bolǵanda ómirdiń ózi beredi. Taqa bilgiń kelip bara jatsa, aıtaıyn, erli-zaıyptylardyń arazdyǵy bir jumadan aspaıdy, ókpeleri tósekpen taraıdy, — deıdi bı.

— Endi úshinshi suraǵymdy tyńdańyz, ata, — deıdi bala, — ata, aǵa men ini birine-biri ókpelep arazdasyp qalady ǵoı. Solardyń ókpesi nemen tarqaıdy? — deıdi bala astyndaǵy taıyn tebinip, Tólege jaqyndaı túsip.

— Iá, olar da arazdasyp turady. Biraq aǵa — bordan, ini — zordan bolady. Bordyń atasy — tas, anasy — qum. Tas mújiledi, qum úgiledi, ini kesirli bolsa da, aǵa keshirimdi bolýy kerek, — deıdi Tóle bı.

— Talaıdy sózben tabanyna taptaǵan tákappar bı, tústińbe qaqpanyma. Meniń de estıin degenim osy sóz edi. Jańa ǵana inińnen bir bilmestik bolyp edi, sony keshirmeı jonyńdy syrtqa salyp ketip bara jatyrsyń. Bur atyńnyń basyn! — dep, bala Tóle bıdiń atynyń shylbyrynan shap berip ustaı alady.

— Sen jeńdiń, men jeńildim. Shylbyrymdy qoıa ber, jeteksiz júrip otyraıyn, — deıdi bı atasy.

— Olaı bolsa, meniń bir shartym bar, ata, — deıdi bala.

— Onyńdy da tyńdaıyq, — deıdi bı.

— Bastyǵy bı atamnyń ózi bolyp siz qaıyrylmaı ókpelep ketti dep sandaryn soǵyp qalǵanda, men: «qazir ol shaldy aldyma salyp satyrlatyp qýyp keleıin» degen edim. Aldyma túsip shaýyp otyrsańyz, men sońyńyzdan túsip qýyp otyraıyn, — deıdi bala.

— Ol tilegiń de bolsyn. Aldyńa túsip shaýyp otyraıyn. Qýyp otyratyn sen ǵoı. Atymdy ursań ur, ózimdi urma, — deıdi Tóle.

Sodan ala taıǵa mingen bala ataǵy alty alashqa belgili bıdi aldyna salyp:

— Endigári inińe ókpelep aq ordany attap ketesiń be? Tús degen soń, tús Qazybek atamnyń ordasyna, — dep aıǵaı salyp kele jatady.

Muny estigen úıdegiler qaz daýysty Qazybek bıdiń ózi bastap dalaǵa shyǵyp, Tóle bıge qushaqtaryn jaıyp attan túsirip alypty.

Qazybek balaǵa rıza bolyp:

— Budan bylaı seniń atyń «Tóle bıdi sózden toqtatyp, attan túsirgen tapqyr bala» bolsyn, — dep bata beripti.

---