InfoHub Logo

Bir kepter úsh jumyrtqa taýyp, onan úsh balapan shaıqap shyǵarypty. balapandary bara-bara aq úrpektenip, súıkimdi bolyp ósipti. Balapandaryn janyndaı jaqsy kóretin kepter kúnde tańerteń shybyn-shirkeı ustaýǵa ketip, balalaryna tústik azyǵy etedi eken.

Kúnderdiń birinde kepter kún uıasynan shyǵa, ushyp shyǵyp shybyn-shirkeı ustaýǵa ketipti. Balapandary analarynyń tezirek oralýyn telmire kútip otyrypty.

Bul arada bekershilikten qoly bosamaıtyn, beker sendelip kúndi kesh qylatyn ońbaǵan torǵaı turady eken. Ol kepterdiń súıkimdi balapandaryna suǵyn qadap, «Úsheýiniń súıegi jas shemirshek qoı, bulardyń eti qandaı dámdi eken!» dep oılap júripti, kepterdiń ár kúni jem izdep syrtqa ketetinin de bilip alypty.

Sol kúni álgi torǵaı kepterdiń alys saparǵa ketken oraıynan paıdalanyp, onyń turatyn jerine kelip, uıasyna kirip, úsh birdeı balapanyn jepti. Uıasyn buzyp, aǵash butaqtaryn syndyryp, sol mańnyń ápter-tápterin shyǵarypty.

Kepter birtalaı shybyn-shirkeı ustaǵan soń uıasyna qaraı ushypty, ol «Búgin keshigip qaldym, tezirek ushaıyn, shapshań baraıyn, balapandarymnyń qaryny ashyp qalǵan shyǵar...» dep oılap qanatyn jyldam qaǵyp ushyp otyrypty. Jolda shashylyp jatqan aǵash butaqtaryn kórgende «Ras kesh qalyppyn-aý, otynshylar kelip ketipti» dep oılapty. Esiginiń aldyna kelip qan daqtaryn kórgende «Balalarymdy qatty saryltqan ekenmin, et asym ýaqyt ótip ketipti ǵoı, balapandarymnyń úni nege shyqpaıdy, álde olar meniń kelgenimdi baıqamady ma? », — dep oılapty. Osy oımen aýlasyna kirip qarasa, uıasy tas-talqan bolyp jatyr eken. Balapandary da kórinbeıdi.

Kepter qatty qaıǵyryp: «Balapandarymdy óltirip, uıamdy talqandaǵan kim eken deshi? Álde torǵaı shyǵar! Sol-aq sumpaıy edi», — dep kúńirenipti. Sonan ol ushyp otyryp qus patshasy kókekke kelip, torǵaıdyń ústinen muńyn shaǵyp, eńirep qoıa beripti. Onan óshin alyp berýdi ótinipti.

Mán-jaıdy uqqannan keıin qus patshasy kókek qatty ashýlanyp qasyndaǵy qarǵaǵa:

— Dereý torǵaıdy ustap alyp kel, — dep ámir beripti.

Patshanyń ámiri boıynsha qarǵa torǵaıdy barlyq jerden izdepti. Bir úıdiń dódegesinde kúnge qaqtalyp otyrǵan torǵaı ushyp kele jatqan qarǵany anadaıdan kóripti de, qýlyq saılap úlgeripti, ol qarǵanyń syryn ábden biledi eken, qarǵa jalbyrlap kelip, torǵaıdyń qasyna kelip qarlyqqan únmen:

— Meni ábden sendelttiń! Kepter seniń ústińnen shaǵym aıtty, kókek meni seni ustaýǵa jiberdi, júr shapshań, — depti.

— Torǵaı erte qomdanyp otyr eken, ol kúlmiń qaǵyp appaq qadany qarǵanyń moınyna taǵyp shyqylyqtap:

— Qareke, biz ejelgi dospyz ǵoı, siz qaıtyp baryp, kókekke meni taba almadym deńiz, — depti.

Qarǵa qadasyn alǵan soń oǵan bet kele almaı, qur ózi qaıtyp baryp kókekke:

— Tóńirektiń tórt buryshynan túgel tintip boldym, sonda da álgi sumdy taba almadym, — dep málimdepti.

Ol osy ótirigimen ketse bir sári, biraq moınyndaǵy qada sol boıy jabysyp alynbaı qoıypty. Ala qarǵalardyń tamaǵynyń astyndaǵy aq sodan qalypty.

— Aramtamaq! — dep aqyrypty qus patshasy kókek. Sonan soń qasyndaǵy saýysqanǵa:

— Saýysqan, ákki torǵaıdyń qol-aıaǵyn baılap aldyma ákel, tez bol! — dep ámir beripti.

Saýysqan ormannan ushyp shyqqan boıy álgi úıdiń dódegesine kelipti.

Ushyp kelgen saýysqandy kórgen torǵaı: «Saýysqan qarǵaǵa qaraǵanda qýyraq, ony bir qadamen aldap túsirýge bolmaıdy, kóbirek shyǵyndar bolýǵa týra keler», — dep ishki esebin jasap turypty.

Sonyń arasynda saýysqan kelip qonypty.Torǵaı ony jalbyraqtaı qarsy aldynan shyǵyp qarsy alypty, ári aq túbitten toqylǵan tize kıimdi oǵan tartý etipti:

— Sáke, japa tartyp kelipsiz, myna qaqaǵan sýyqta tym jalań borbaı júrgenińiz ne, osy sý jańa tize kıimdi siz kıińiz, — depti.

Tize kıimge qyzyqqan saýysqan ony qolyna alǵan soń torǵaıdy ustaý jumysy jóninde aýyz ashýdan yńǵaısyzdanyp qaıtyp ketipti. Ol barǵan soń kókekke:

— Torǵaı shynynda tym qý eken, qaı jerge kirip alǵany belgisiz. barlyq jerdi sharlap taba almaı keldim, — depti.

Onyń kıgen tize kıimi de etine et bolyp jabysypty. Saýysqannyń denesindegi ala sol eken, ol urpaǵynan-urpaǵyna qalyp keledi. Torǵaıdy ustaı almaı qarǵa men saýysqannyń qur kelgenine kókek qatty yzalanyp, qyrǵıdy shaqyryp, oǵan:

— Sen tótenshe zerdeli yspar ediń, torǵaıdy ne qylsań da aldyma ákel, — dep tapsyrypty. Kókektiń sózi bite qyrǵı samǵaı ushyp, bult arasyna súńgip, lezde ǵaıyp bolypty. Ol zeńgir kókte qalyqtap, shartarapty sharlap, dódegeniń ústinde kúnge qaqtalyp otyrǵan torǵaıdy kóripti. Sonan ol qanatyn qomdaı sorǵalap, torǵaıdyń tóbesinen túıilipti. Kim ekenin aıyryp bolǵansha torǵaıdy ilip úlgerip, qus patshasy kókektiń turǵan jerine qaraı alyp ushypty.

Sálden soń esin jıǵan torǵaı, ózin ustap áketip bara jatqan qyrǵı ekenin bilip, «Maqtaýǵa jany qumar, bul aqymaqtyń tabanyna ásem sózden baspaldaq qoıǵanda ǵana sheńgelinen qutylýǵa bolar» dep oılap:

— Kim eken desem, batyr qyrǵı ekensiz ǵoı, meni alyp usham dep qınaldyńyz bilem, ántek tynystap alsańyzshy, — depti.

Torǵaıdy jarym kún qanat jımaı alyp ushqan qyrǵı nedáýir sharshasa kerek:

— Jaraıdy, — dep kóne ketipti.

— Qyrǵıdyń óz sózin buza almaǵanyn kórgen torǵaı ile-shala:

— Batyr qyrǵı, siz qus patshasy kókektiń áıgili batyrysyz, al men ilikke alǵysyz qylmystymyn, sizben aqyr jerde qatar otyryp demalǵanymmen kelispes, siz mánsap ıesisiz, sondyqtan bıikteý otyrý sizge laıyq, úıdiń ústine otyryp dem alyńyz, men qylmyskermin, sondyqtan, sizdiń aıaq jaǵyńyzda, tómende otyryp dem alaıyn, — depti.

Torǵaıdyń sózi janyna jaqqan qyrǵı kóp-kórim jelpinip qalypty, biraq torǵaı qashyp ketip júre me dep qaýiptenip daǵdaryp, birdeme demepti. Muny sezgen torǵaı:

— Kózińiz menen góri ótkir, onyń ústine ushý jaǵynan da menen tezsiz, nesine alańdaısyz? — depti.

«Taýyp aıtty, báribir menen qutyla almaıdy» dep oılaǵan qyrǵı torǵaıdy qoıa berip, ózi dódegeniń ústine kámil senimmen jan-jaǵyna qushyrlana kóz tastap otyrypty.

Qyrǵıdyń tegeýirininen bosaǵan torǵaı, jan-jaǵynan boı tasalaıtyn jer izdepti. Sonan soń sıyrdyń múıizin kózi shalyp, qyrǵı sylana bergen áredikte lyp etip, múıizdiń ishine kirip alypty.

Qyrǵı jerde otyrǵan torǵaıdyń joqtyǵyn baıqap, abyrjyp jalma-jan aspanǵa kóterilip, torǵaıdy izdepti. Biraq onyń kóleńkesin de kóre almapty. Jerde jatqan múıizdi ǵana kórip «dáýde bolsa osy múıizdiń ishindesiń ǵoı, qansha ákki bolsań da, menen qutyla almaısyń» dep oılap sorǵalap kelip, múıizdi jerden ilip alyp, qus patshasy turǵan ormanǵa qaraı ushypty. Múıiz zildeı aýyr eken, onyń ishinde bir torǵaı bar, sondyqtan qyrǵı bir aýyq ushqannan keıin ábden boldyryp, aldyǵa qaraı ushýy muń bolypty, sonda torǵaı qashyp keter dep sheńgelin jazbaı tisin-tisine basyp usha beripti.

Usha-usha áli quryp, kózi qaraýytypty, aspannan jerge qulap túsipti. Jerge qatty túskendikten eseńgirep birneshe domalap ta ketipti. Sıyrdyń múıizi de tasqa túsip, byt-shyt bolypty. Biraq onyń ishindegi torǵaı eshteńe bolmapty. Ol birer silkinip, bir úıdiń dódegesine shyǵyp alyp, qyby qanǵandaı máz bolyp:

— Qyrǵı da masqara boldy! Jerde domalap jatqan túrin-aý, shoq, shoq bálem! — dep shıqyldaı beripti.

Jerde bir qansha ret domalaǵan soń, esin jıǵan qyrǵı ushyp baryp, dódegede otyrǵan torǵaıdy ustap alyp, kókekke aparyp beripti.

Kókek torǵaıdy suraqqa tartypty. Torǵaı saıqaldyqpen qutyla almaıtyn bolǵan soń, shynyn aıtypty. Kepterdiń úsh balapanyn jep, uıasyn buzǵandyǵyn moıyndapty.

Qus patshasy kókek qyrǵıǵa: «Ol munan bylaı adymdap emes, eki aıaǵymen sekirip sekekteıtin bolsyn, aıaǵyna kisen sal», — dep buıyrypty. Sondyqtan torǵaıdyń búginge deıin adymyn ashyp júre almaıtyny osydan eken.

---