InfoHub Logo

Trenıńter jınaǵy
Trenıń (aǵylsh. training, train – oqytý, tárbıeleý) – bilimdi jetildirýge baǵyttalǵan belsendi oqytýdyń ádisi.
Trenıńtiń damý tarıhy oqytý tarıhy sıaqty myń jylǵa sozylǵan. Degenmen, trenıńtiń damýyn áleýmettik psqolog Kýrt Levınniń shyǵarmashylyq zertteý kezeńine jatqyzýǵa bolady.
1946 jyly Kýrt Levın óziniń áriptesterimen birge alǵash ret trenıń - toptardy (T - top) qurdy.
Bilim berý salasynda oqýshylardyń ár pándi ıgerýge degen qulshynysyn arttyrý úshin jańa pedagogıkalyq tehnologıany tıimdi paıdalaný qajet.
Oqý úrdisterinde trenıń túrlerin balalardyń jas jáne psıhologıalyq erekshelikterine sáıkes túrlendirip, jańa taqyrypty ótkende, ótilgen materıaldy qaıtalaǵanda, bilimdi tıanaqtaý jáne tekserý kezinde, ıaǵnı sabaqtyń kez - kelgen sátinde oqytý ádisiniń quraly retinde paıdalaný qajet.
Trenıń – oqýshylardyń oqýǵa degen yntasyn arttyratyn qural. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn týǵyzatyn, trenıń áreketiniń eń negizgi túriniń biri – dıdaktıkalyq trenıńter. Dıdaktıkalyq trenıń tárbıelenýshiniń jas ereksheligine saı, baǵdarlamadaǵy materıaldarǵa, onyń ishinde naqty sabaqtyń mazmunyna saı bolyp, tapsyrmanyń mánin ashady. Dıdaktıkalyq trenıńterdi jańa taqyrypty túsindirý barysynda, qaıtalaý, pysyqtaý, jattyǵý sabaqtaryna da paıdalanady. Dıdaktıkalyq trenıń barysynda ete saqtaý, kórý, seziný, qabyldaý, oılaý, sóıleý, prosesteri damyp, zattardy pishinine, túsine, kólemine qaraı irikteýge ártúrli qımyldardy oryndaýǵa úıretedi.

«Ózińniń qorqynyshyńdy basqar» trenıńi

Trenıń maqsaty: oqýshylarǵa qorqynysh sezimi týraly maǵlumat bere otyryp, túrli jattyǵýlar arqyly boıyndaǵy qorqynysh sezimderin joıý; ózara qarym - qatynastaryn nyǵaıtý.
Qorqynysh – qaterli jaǵdaıattarda týyndaıtyn qaýip, qolaısyz emosıa. Qorqynysh – bir nárseden júreksinip seskengende, shoshyǵanda paıda bolatyn sezim, qaýip - qater, úreı.
«Tanysý» jattyǵýy
Maqsaty: Sálemdesý, tanysý, zeıin men eske saqtaýdy jattyqtyrý.
Jattyǵý sheńber boıynda oryndalady. Jattyǵýdy bastaǵan birinshi qatysýshy esimin aıtady jáne oǵan anyqtama qosyp aıtady. Ol anyqtama sóıleýshiniń esimi qaı áripten bastalsa, sol áripten bastalýy qajet jáne sol adamǵa laıyq bolý kerek (oıdan shyǵarmaý kerek). Sóılem bylaı bolýy múmkin, mysaly: «Men – bıshi Bınurmyn». Kelesi oıynshy aıtady: «Bıshi Bınurdy sizderge tanystyramyn, men – zeıindi Zańǵarmyn». Kelesi oıynshy aldyńǵy ekeýin tanystyrady jáne óziniń esimin aıtady. Eń sońǵy oıynshy óziniń esimin aıtady, birinshi oıynshy jattyǵýdy mynadaı sóılemmen aıaqtaıdy: «Sonymen, osynda … qatysyp otyr» dep qatysyp otyrǵandardyń barlyǵyn atap shyǵady.
Taldaý: Esimge laıyq anyqtama aıtý qıyndyq keltirdi me? Qaı oyınshynyń ózin tanystyrýy erekge boldy?
«Qorqynyshyńdy sýrette» jattyǵýy
Túsindirý: qorqynyshqa qarsy júr, óziń qorqatyn nárseni iste, birneshe ret iste. Oqýshylarǵa aq paraq taratylady. Ózińniń qorqynyshyńnyń kartasyn sýrette. Ózińniń qorqynyshyńnyń sýretin sal.
Taldaý: Qaısysy eń alǵash baıqalady? Qaısysy keıin kórinedi? Jalpy sýrette qorqynyshyńnyń ornyn tap.
«Biraq» jattyǵýy
Maqsaty: trenıńke bir qalypty qarqyn engizý, óz oıyńdy aıaq astynan aıtyp salý.
Sheńber boıymen sóılemderdi jalǵastyrý:
 Men sharshadym, biraq …
 Men kishkentaı boılymyn, biraq …
 Men keıde ustamsyzbyn, biraq …
 Men uıalshaqpyn, biraq …
 Men jalqaýmyn, biraq …
 Men sózge joqpyn, biraq …
 Men tym kóngishpin, biraq …
 Men oqýshymyn, biraq …
 Men baqylaý jumysyn ekige jazdym, biraq …
 Meniń matematıkadan úlgerimim jaqsy, biraq …
 Men únemi tym qıaldap ketemin, biraq …
 Men ándi jaqsy aıta alamyn, biraq …
 Meni tez kúldirýge bolady, biraq …
 Men qyrsyǵyp qalamyn, biraq …
Taldaý: Osy tapsyrmany senderge oryndaý unady ma? Óz oıyńdy birden aıtyp salýda saǵan ne qıyndyq keltirdi? Qandaı áser aldyńdar?
«Avtoportret» proektıvti testi
Oqýshylarǵa A4 paraq taratylady. Ózderiniń avtoportretiniń sýretin salý usynylady.
Taldaý: Ózderińniń sýretterińdi salý qıyndyq týǵyzdy ma? Sezimderiń qandaı?
«Betperde» jattyǵýy
Dene bulshyqetteriniń bosańsýy. Oryndyqta otyryp, denelerińniń bulshyqetterin bos ustańdar. Tereń demimizdi alamyz da, shyǵaramyz. 3 - 4 ret qaıtalanady.
«Jymıý» jattyǵýy
Ár qatysýshy bir ýaqytta bir - birine ózderiniń jymıýlaryn syılaıdy.

«Meniń kóńil - kúıim» trenıń jattyǵýy

Maqsaty: Qatysýshylardyń psıhoemosıonaldyq jaǵdaılaryn jaqsartý, bir - birimen jaqsy qarym - qatynas ornatý. Shyǵarmashylyq qabiletti ári qaraı damytý. Relaksasıa arqyly jaǵymsyz oılardan arylý.

«Amandasý» jattyǵýy
Qarym - qatynas amandasýdan bastalady. Oıynshylar dóńgelenip turady. Barlyǵy taqtaǵa qaraıdy. Eger taqtada kúlki beınelense, onda bir - birimizge kúlimdeı qaraımyz. Qol beınelense – qolymyzdy qysyp amandasamyz. Kún beınelense – jaqsy yqylaspen sálemdesemiz. Júrek beınelense – qushaqtasamyz.

«Oryn aýystyrý» oıyny
Qatysýshylar sheńbermen otyrdy. Júrgizýshi ortada oryndyqsyz turady. Onyń maqsaty: oryn taýyp alý. Ol oıynshy, mysaly, saqına taqqandar oryndarymen aýysady, álde qara kıim kıgender oryndarymen aýysady. Sol kezde júrgizýshi jyldam bireýdiń ornyna otyryp alý kerek. Oryndyqsyz qalǵan qatysýshy oıynnan shyǵady.

«Ár qaısysymyzda máseleler bar» jattyǵýy
Qatysýshylar sheńbermen otyryp, kózderin jumyp, «m - m - m» dybysyn shyǵaryp otyryp, óz máseleleri týraly oılap jáne de negatıvti oılaryn osy dybys arqyly shyǵaryp otyrdy. Tez aıaqtaǵan da, kóp «m - m - m» - dep otyrǵan qatysýshylar boldy, biraq tez bolǵan oıynshylar qalǵandarynyń aıaqtaǵandaryn tynysh kútip otyrady.

«Onyń esesine men…» jattyǵýy
Men jıi qıaldaımyn, onyń esesine…
Men kóp úndemeıtin adammyn, onyń esesine….
Men jurttyń bárine qurmetti bola almaımyn…
Men ózim týraly kóp oılamaımyn, onyń esesine…

«Alǵan áserler» jattyǵýy
Sheńberde turyp, sol alaqanǵa oısha búgingi kóńil - kúıdi salyp, oń alaqanǵa jattyǵýdan alǵan áserlerimen bólisý.

«Eger saǵan unasa…» oıyny
Eger saǵan unasa saýsaqpen tyrsyldyt,
Eger saǵan unasa shapalaqta jarasa.
Eger saǵan unasa aıaǵyńmen tarsyldat,
Eger saǵan unasa aıtaıyqshy «Tamasha».

Tulǵalyq ósý jáne ózindik sanany aıqyndaý
1. Tanysý. “Meniń meken - jaıym” jattyǵýy
Tósbelgini (beıdjderdi) toltyrý
Maqsaty: Óz elin maqtanysh tutýǵa baǵyttaý jáne tanystyrý.
Júrgizýshi. Ár qatysýshy taqtada ilingen kartaǵa ózi turatyn qalasy nemese aýdanyna esimin jazyp japsyrý qajet.
2. “Qupıa dosym” jattyǵýy
Maqsaty: Belgisizdikti ańǵarýdy, ekinshi adamǵa iltıpat kórsetýdi meńgerý.
Barlyq esim jazylǵan tósbelgilerdi qorapta aralastyryp, ár qatysýshy bir tósbelgiden tańdaıdy jáne de sol kisiniń esimin este saqtap, ony kórip alady. Sosyn tósbelgini júrgizýshige qaıta beredi. Qaı adam ekeni ózine ǵana málim bolýy qajet. Al esimi túsken adamǵa sabaqtyń ón boıynda iltıpat kórsetilip kóńil bólinedi. Odan ary qaraı sabaq barysynda júrgizýshi osy jattyǵýǵa qaıta oralyp otyrady.
3. “Gúlder” jattyǵýy
Maqsaty: Toptaǵy tulǵa aralyq qarym - qatynasty shyńdaý.
Júrgizýshi. Ár qatysýshy myna qoraptan bir - bir qıyndy gúlden alyp, oǵan oqý ornyńyzdy, esimińizdi, aýdanyńyzdy kórsetińiz, ony boıańyz. Sosyn taqtada daıarlanǵan vatmanǵa bir oqý ornyn bitirgender birigip, óz oqý ornyńyzdyń aty jazylǵan paraqsha aınalasyna gúlderdi ornalastyryńyz.
Mysaly: Saýle – QazMÝ
4. “Meniń mamandyǵym” jattyǵýy
Maqsaty: Kásibı ereksheliktiń mańyzyn túsindirý.
Júrgizýshi. Maman psıhologtar bir topqa, maman emes pedagogtar bir topqa bólinińizder. Sóıtip myna mandala sekildi oıý - órnekti eshkim beıtarap qalmaı, barlyǵyńyz birlesip boıap shyǵyńyzdar. Bolǵan soń ony taqtaǵa ilińizder.
Talqylaý júrgiziledi. Suraqtar:
Nege bul tústerdi qoldandyńyz?
Ekeýiniń qandaı aıyrmashylyqtary bar?
Júrgizýshi. Oıýdyń maǵynalyq tustaryna toqtalar bolsaq: Tórt qulaq – dúnıeniń tórt bóligin tuspalaıdy; qaz moıyn – aqkóńildikti, meıirimdi, páktikti bildiredi; túıe taban – joly bolýshylyqty bildiredi.
5. “Artyq oryndyq” oıyny
Oıyn maqsaty: Toptyń erkin qarym - qatynasyna jol salý jáne ertegidegideı ahýal jasaý.
Top dóńgelenip otyrady. Júrgizýshi óz ornynan turyp oryndyqty basqa jerge alyp qoıady. Sosyn topqa nusqaýyn túsindiredi.
Júrgizýshi. Sizder topqa qandaı - da bir shartyńyzdy aıtasyz. Osyǵan sáıkes olar oryn aýystyrýy shart, sol sátte júrgizetin adamda oryn tabýǵa tyrysady. Al úlgermeı qalǵan adam júrgizýshi bolyp óz shartyn aıtady. Osylaısha oıyn jalǵasa beredi. Mysaly: “Óz ata - anasyn jaqsy kóretinder oryn aýystyrsyn”, “Qymyz jaqsy kóretinder oryn aýystyrsyn” jáne t. b.
6. “Qupıany tabý” jattyǵýy
Maqsaty: Óziniń qaıtalanbas tulǵa ekenin sezindirý.
Júrgizýshi. Bir ǵalym dál ózine uqsas adamdy jasapty. Biraq ol óte qatigez eken. Ózinen qandaı aıyrmasy bar ekenin dáleldeý úshin sharq urypty. Sizde osyndaı jaǵdaı bolsa, ne ister edińiz? Ol adamda qaıtalanbaıtyn, sizde ǵana bar qandaı qasıetke ıesiz? Sizde basty qandaı qupıa bar? Barlyq qatysýshylar óz qupıasymen bólisedi.
“Men degenimiz degen ne?” talqylaý
Júrgizýshi aldymen kishi, sosyn úlken topta osy suraq boıynsha talqylama jasaýdy usynady.
Júrgizýshi. “Men” – bul sezimderiń, oılaryń, tániń, áreketiń, tilegiń, armandaryń, janyń, mineziń t. b. dep qorytyndylaıdy.
7. “Men … ” jáne “Men qandaımyn” jattyǵýy
Maqsaty: “Men tujyrymdamasyna” sanaly túrde kóńil bólý.
Júrgizýshi. Sizder jumys dápterlerińizge “Men …” sózin zat esimmen tolyqqan 10 qatar sóz tirkesi etesiz. Sosyn “Men qandaımyn?” degen suraqqa syn esimdi qoldanyp 10 ret jaýap beresiz. Barlyǵyn jazyp otyrasyz.
Aldamen kishi, sosyn úlken topta talqylama jasalady.
8. “Úı, adam, jer silkinisi” jattyǵýy
Maqsaty: Sergitý arqyly erkin áreket etýge úırený
Júrgizýshi “Úı” degende eki adam birigip, shatyr qurady. “Adam” degende eki adam birigip, ortasyna adam kiredi. “Jer silkinisi” degende beıtarap bolyp júredi. Qalyp qalǵan adam júrgizýshi bolady.
9. “Qupıa dosym” jattyǵýy
“Qupıa dosyna” hat jazý jáne kimnen hat kelgenin tabý.
10. “Juldyzdy saǵat” jattyǵýy
Maqsaty: Adamnyń kásibı is - áreketindegi negizgi tulǵalyq mándi seziný jáne ol mán - maǵynany baqyt týraly óz oıyńmen salystyrý.
Psıholog qyzmetindegi jaǵymdy, qýanyshty sátterdi paraqshaǵa jazý. Ony ortaǵa salý, sosyn vatmanǵa jazyp, jalpy talqylama jasaý.
11. Refleksıa
Qurastyrǵan: Kýsaınova M. K.