Týberkýlez - juqpaly aýrý
Tárbıe saǵaty. 2 synyp
Taqyryby: Týberkýlez - juqpaly aýrý.
Maqsaty: Ózin - ózi kúte bilýge, salaýatty ómir saltyn ustanýǵa tárbıeleý.
Túri: pikirlesý.
Ádisi: Pikirlesý, salystyrý, óz betinshe jumys.
Barysy:
Oı qozǵaý:
1. Sózjumbaq sheshý.
Sózderdiń birinshi áripterin ǵana alyp, sóz qurastyr.
Tasbaqa, ýran, balyq, ertek, raketa, kól, ýra, laq, esik, zebra.
TÝBERKÝLEZ
2. TÝBERKÝLEZ - degenimiz ne? (oqýshy pikirlerin tyńdaý)
Maǵynany taný:
Muǵalimniń sýretter arqyly túsindirýi.
Týberkýlez (lat. tuberculum – tómpeshik), eskishe: qurt aýrý, kóksaý – adam men janýarlarda bolatyn sozylmaly juqpaly aýrý. Týberkýlezdiń qozdyrǵyshy – mıkobakterıany (“Koh taıaqshasyn”) nemis mıkrobıology R. Koh (1843 – 1910) ashty (1882). Týberkýlez mıkobakterıalary jińishke, túzý ne sál ıilip kelgen taıaqshalar, uzyndyǵy 1 – 10, eni 0, 2 – 0, 6 mkm.
Juqpaly aýrý
Juqpaly aýrýdyń taraıtyn negizgi kózi – naýqas adamnan túsken mıkrobtary bar qaqyryq. Saý adamǵa ol negizinen Týberkýlezben aýyrǵan adam túkirgen qaqyryqtyń usaq suıyq tamshylary arqyly ne kepken túıirshikterin aýamen birge jutqanda; sırek jaǵdaıda – Týberkýlezben aýyrǵan úı janýarlarynyń sútin shıkileı ishkende, etin shala pisirip jegende juǵady. Organızmge Týberkýlez taıaqshasynyń enýi aýrýǵa sebepshi bolǵanymen, onyń tolyq damýy úshin jetkiliksiz. Adamdar Týberkýlezben buryn naýqastanyp, organızmniń ımýnıteti tómendegende, durys qorektenbegende (ásirese mal ónimderiniń beloktary, vıtamınder tapshy bolǵanda), sanıtarlyq - gıgıenalyq jaǵdaılar durys saqtalmaǵanda, sondaı - aq aýrýmen uzaq ýaqyt boıy aralasqanda aýyrady. Týberkýlez kóbinese 3 jasqa deıingi balalarda paıda bolady, óıtkeni olarda aýrýǵa qarsy ımýnıtet áli de nashar damyǵan, sondaı - aq jasóspirimderde jynystyq jetilý kezeńinde paıda bolady. Týberkýlez negizinen tuqym qýalamaıdy. Týberkýlezben aýyratyn adamdardyń, ádette, balalary aýrý bolyp týmaıdy. Biraq Týberkýlezben aýyratyn ata - ana der kezinde emdelmese, aýrýdan saqtaný erejelerin durys saqtamasa, dertti balasyna juqtyryp, balanyń Týberkýlezben aýrýy múmkin.
Týberkýlez túrleri
Týberkýlezdiń ashyq jáne jabyq túrleri bolady. Ashyq túrinde qaqyryqta Týberkýlez taıaqshalary bolady, sondyqtan Týberkýlezdiń mundaı túrimen aýyratyn adamdar óte qaýipti dep eseptelinedi. Al jabyq túrinde qaqyryqta Týberkýlez taıaqshalary bolmaıdy, biraq dert asqynatyn bolsa, Týberkýlezdiń mundaı túrimen aýyratyn naýqastar da aýrý juqtyrady. Týberkýlez taıaqshalary ár túrli organdardy, kóbinese ókpeni zaqymdaıdy
Aýrýdy anyqtaý túri
Aýrýdy ár túrli ádispen anyqtaıdy. Týberkýlezdi erterek anyqtaý maqsatymen balalarǵa teri astyna dári jiberip, jappaı tekserý júrgiziledi (Mantý reaksıasy). Halyqty jappaı flúorografıalyq (rentgenologıalyq jolmen) tekserýdiń mańyzy zor.
Emi
Týberkýlezge qarsy arnaıy egý (BSJ) júrgiziledi, ol sábı dúnıege kelgennen 3 – 5 kúnnen keıin iske asyrylady. Aýrýdy emdeýdiń terapıalyq, hırýrgıalyq, t. b. ádisteri tabylyp, kúndelikti dárigerlik jumysta qoldanylatyn boldy. Sanatorıılerde emdelý óte paıdaly. Qazaqstanda Týberkýlezge qarsy jumysty Týberkýlez máseleri ulttyq ortalyǵy úılestirip otyrady. Árbir oblys ort - nda arnaýly dıspanser, jergilikti jerlerde olardyń bólimsheleri jumys isteıdi. Respýblıka Týberkýlezge qarsy qajetti dári - dármekpen, emdeý oryndary tósek - orynmen jetkilikti qamtamasyz etilgen.
Týberkýlez - turǵyndardyń densaýlyǵyna birshama nuqsan keltiretin álemde eń aýqymdy taralǵan juqpaly aýrýlar qataryna jatady. 1993 jyly
Dúnıejúzilik Densaýlyq Saqtaý Uıymy týberkýlezdi jalpy qoǵamdyq densaýlyq saqtaý júıesiniń globaldy máselesi dep jarıalady. Qazirgi tańda jer betindegi búkil halyqtyń 1/3 bóligi týberkýlez mıkobakterıasy - men juqtyrylǵan, al jyl saıyn jýyq shamamen 8, 4 mln. týberkýlezdiń jańajaǵdaılary tirkelse, shamamen 2 mln. adam osy atalǵan aýrýdan kóz jumady
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy týberkýlez jaǵdaılarynyń birshama jaǵdaılaryn emdep - jazýǵa bolatyndyǵyn dáleldedi. Syrqattyń anyqtalýy jáne ony emdeý sharalary durys ta, tıimdi taǵaıyndalǵan bolsa, týberkýlez naýqastary tolyǵymen jazylýy tıis.
Oı qorytý: «Jaýabyn tap» oıyn test jumysyn júrgizý.
1.Týberkýlez degenimiz ne?
Oıyn
Sýret
aýrý
2. Týberkýlez qandaı aýrý?
Juqpaıtyn
juqpaly
paıdaly.
3. Týberkýlez túrleri qandaı?
Ashyq - jabyq
keń - tar
Az - kóp
4. Týberkýlezben qaı múshe aýyrady,
Júrek
ókpe
bas
5. Týberkýlez emdele me?
Joq
emdeledi
jazylmaıdy
Qazaly aýdany, Abaı aýly №90 mektep
Bastaýysh synyp muǵalimi Aısulý Rahmanbergen
Slaıdyn júkteý
Taqyryby: Týberkýlez - juqpaly aýrý.
Maqsaty: Ózin - ózi kúte bilýge, salaýatty ómir saltyn ustanýǵa tárbıeleý.
Túri: pikirlesý.
Ádisi: Pikirlesý, salystyrý, óz betinshe jumys.
Barysy:
Oı qozǵaý:
1. Sózjumbaq sheshý.
Sózderdiń birinshi áripterin ǵana alyp, sóz qurastyr.
Tasbaqa, ýran, balyq, ertek, raketa, kól, ýra, laq, esik, zebra.
TÝBERKÝLEZ
2. TÝBERKÝLEZ - degenimiz ne? (oqýshy pikirlerin tyńdaý)
Maǵynany taný:
Muǵalimniń sýretter arqyly túsindirýi.
Týberkýlez (lat. tuberculum – tómpeshik), eskishe: qurt aýrý, kóksaý – adam men janýarlarda bolatyn sozylmaly juqpaly aýrý. Týberkýlezdiń qozdyrǵyshy – mıkobakterıany (“Koh taıaqshasyn”) nemis mıkrobıology R. Koh (1843 – 1910) ashty (1882). Týberkýlez mıkobakterıalary jińishke, túzý ne sál ıilip kelgen taıaqshalar, uzyndyǵy 1 – 10, eni 0, 2 – 0, 6 mkm.
Juqpaly aýrý
Juqpaly aýrýdyń taraıtyn negizgi kózi – naýqas adamnan túsken mıkrobtary bar qaqyryq. Saý adamǵa ol negizinen Týberkýlezben aýyrǵan adam túkirgen qaqyryqtyń usaq suıyq tamshylary arqyly ne kepken túıirshikterin aýamen birge jutqanda; sırek jaǵdaıda – Týberkýlezben aýyrǵan úı janýarlarynyń sútin shıkileı ishkende, etin shala pisirip jegende juǵady. Organızmge Týberkýlez taıaqshasynyń enýi aýrýǵa sebepshi bolǵanymen, onyń tolyq damýy úshin jetkiliksiz. Adamdar Týberkýlezben buryn naýqastanyp, organızmniń ımýnıteti tómendegende, durys qorektenbegende (ásirese mal ónimderiniń beloktary, vıtamınder tapshy bolǵanda), sanıtarlyq - gıgıenalyq jaǵdaılar durys saqtalmaǵanda, sondaı - aq aýrýmen uzaq ýaqyt boıy aralasqanda aýyrady. Týberkýlez kóbinese 3 jasqa deıingi balalarda paıda bolady, óıtkeni olarda aýrýǵa qarsy ımýnıtet áli de nashar damyǵan, sondaı - aq jasóspirimderde jynystyq jetilý kezeńinde paıda bolady. Týberkýlez negizinen tuqym qýalamaıdy. Týberkýlezben aýyratyn adamdardyń, ádette, balalary aýrý bolyp týmaıdy. Biraq Týberkýlezben aýyratyn ata - ana der kezinde emdelmese, aýrýdan saqtaný erejelerin durys saqtamasa, dertti balasyna juqtyryp, balanyń Týberkýlezben aýrýy múmkin.
Týberkýlez túrleri
Týberkýlezdiń ashyq jáne jabyq túrleri bolady. Ashyq túrinde qaqyryqta Týberkýlez taıaqshalary bolady, sondyqtan Týberkýlezdiń mundaı túrimen aýyratyn adamdar óte qaýipti dep eseptelinedi. Al jabyq túrinde qaqyryqta Týberkýlez taıaqshalary bolmaıdy, biraq dert asqynatyn bolsa, Týberkýlezdiń mundaı túrimen aýyratyn naýqastar da aýrý juqtyrady. Týberkýlez taıaqshalary ár túrli organdardy, kóbinese ókpeni zaqymdaıdy
Aýrýdy anyqtaý túri
Aýrýdy ár túrli ádispen anyqtaıdy. Týberkýlezdi erterek anyqtaý maqsatymen balalarǵa teri astyna dári jiberip, jappaı tekserý júrgiziledi (Mantý reaksıasy). Halyqty jappaı flúorografıalyq (rentgenologıalyq jolmen) tekserýdiń mańyzy zor.
Emi
Týberkýlezge qarsy arnaıy egý (BSJ) júrgiziledi, ol sábı dúnıege kelgennen 3 – 5 kúnnen keıin iske asyrylady. Aýrýdy emdeýdiń terapıalyq, hırýrgıalyq, t. b. ádisteri tabylyp, kúndelikti dárigerlik jumysta qoldanylatyn boldy. Sanatorıılerde emdelý óte paıdaly. Qazaqstanda Týberkýlezge qarsy jumysty Týberkýlez máseleri ulttyq ortalyǵy úılestirip otyrady. Árbir oblys ort - nda arnaýly dıspanser, jergilikti jerlerde olardyń bólimsheleri jumys isteıdi. Respýblıka Týberkýlezge qarsy qajetti dári - dármekpen, emdeý oryndary tósek - orynmen jetkilikti qamtamasyz etilgen.
Týberkýlez - turǵyndardyń densaýlyǵyna birshama nuqsan keltiretin álemde eń aýqymdy taralǵan juqpaly aýrýlar qataryna jatady. 1993 jyly
Dúnıejúzilik Densaýlyq Saqtaý Uıymy týberkýlezdi jalpy qoǵamdyq densaýlyq saqtaý júıesiniń globaldy máselesi dep jarıalady. Qazirgi tańda jer betindegi búkil halyqtyń 1/3 bóligi týberkýlez mıkobakterıasy - men juqtyrylǵan, al jyl saıyn jýyq shamamen 8, 4 mln. týberkýlezdiń jańajaǵdaılary tirkelse, shamamen 2 mln. adam osy atalǵan aýrýdan kóz jumady
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy týberkýlez jaǵdaılarynyń birshama jaǵdaılaryn emdep - jazýǵa bolatyndyǵyn dáleldedi. Syrqattyń anyqtalýy jáne ony emdeý sharalary durys ta, tıimdi taǵaıyndalǵan bolsa, týberkýlez naýqastary tolyǵymen jazylýy tıis.
Oı qorytý: «Jaýabyn tap» oıyn test jumysyn júrgizý.
1.Týberkýlez degenimiz ne?
Oıyn
Sýret
aýrý
2. Týberkýlez qandaı aýrý?
Juqpaıtyn
juqpaly
paıdaly.
3. Týberkýlez túrleri qandaı?
Ashyq - jabyq
keń - tar
Az - kóp
4. Týberkýlezben qaı múshe aýyrady,
Júrek
ókpe
bas
5. Týberkýlez emdele me?
Joq
emdeledi
jazylmaıdy
Qazaly aýdany, Abaı aýly №90 mektep
Bastaýysh synyp muǵalimi Aısulý Rahmanbergen
Slaıdyn júkteý
You Might Also Like
