InfoHub Logo

Azıa kindiginde alaýlap taǵy bir tań atty. Sol tań nurymen birge uly el oıandy. Bórkin aspanǵa atyp alpys eki tamyry býsanyp, sher men nalaǵa toly kókiregi qýanyshtan búr jaryp, aq túıeniń qaryny jarylǵan, dúldúl tuıaqtyń dúbirine ot berip, kóbeńsip jetken táýelsizdik atty altyn baq qazaqtyń basyna qondy. Oń ıyǵyna kún súıgen qyranyn kóterip, sol ıyǵyna qul súıgen quranyn ustap bodandyqtyń ýysynan shyǵandap baryp erkindikke qol jetkizdi. Tili, dini, dili azat el boldy. Súıtip Qazaqstan aty kúlli álemge jorǵadaı taıpala jóneldi. Jeltoqsan jelimen jarysyp...

Mańdaıyna jańadan qonǵan bul táýelsizdik baqyty aspannan tegin maı shelpek sekildi jaýa salmady. Janǵa-jan, qanǵa-qan bergen, eli úshin, jeri úshin erkek toqty qurbandyq dep basyn báıgege tikken rýhy ór aldaspan jarqylyndaı asyldardyń qyzyl qanymen keldi. Alǵashqy ottyń tutanýy «1986 jyly jeltoqsan oqıǵasy» bolyp júreginde oty bar, ultyn ezile, emirene súıgen qazaq jastary búkil komýnızm dúnıesine qarsy narazylyǵyn kórsetip, dushpanyna jasyn oınatyp, azýyn aıǵa biledi. Arystandaı aıbar shegip, barystaı atyldy. Birligin kórsetti. Qasynyń desin basyp kóńiline kúdik ornatyp júregine qorqynysh atty uıa saldy. Alqaǵany el, qarǵaǵany jer bolaryn uǵyndyrdy. Sheshingen sýdan taıynbaı Qaırat Rysqulbekov bastap erliktiń qurbany boldy. Sońǵy demi taýsylǵansha shyndyq jyryn shyrqady. Kóp uzamaı aqıqattyń aq tańy týyp sońy egemendikke ulasty. Eli taý minezdi uldary  men namysy aldaspan júzindeı qyzdarynyń erligin adaqtap eske alyp ulyqtady. Táýelsizdikten keıin bozdaqtardy eske alý kúnin ár jyl saıyn saltanatty ári aıbyndy kúlli qazaq jerinde toılaý dástúrge aınaldy. Táýelsizdik tańynda týylǵan jas urpaqtar erlikterine súıine qarap, tańdana jyrlaıtyn, eske alyp boı túzep rýhyn oıatyp úlgi tutar ańyzdar tilindeı jeltoqsan qurbandarynyń máńgilik asqaq rýhy qaldy.

Sonymen kúmbirlep jetken táýelsizdik bar qazaqtyń rýhyn oıatty. Sonaý baǵyzy zamandardan beri tórtkúl dúnıeni at tuıaǵymen taptap jaýynyń saǵyn syndyryp, basyna dúr qamshy oınatqan, qaǵanaǵy qaryq, saǵanaǵy saryq bolyp, tórt qubylasy túgeldenip, keýdesin bastyrmaı, eńsesin tiktep el irgesin jaýyna túrgizbegen, tulymdy ulyn qul etpeı, burymdy qyzyn kúń etpeı kelgen uly handyqtyń shańyraq kótergen ulanǵaıyr dalasy bolatyndy. Babalardyń qanymen qyzǵyshtaı qoryǵan uly dalasy basynan qaıǵy men qasiret aıyqpaı qara bult torlaǵan jaýynger qazaqtyń sońǵy úmitindeı, birneshe ǵasyr jat eldiń bodandyq ýysynda tunshyǵyp, aqyrynda kil júırikteı kisinep, buǵaýlyq qursaýynan bosap qyl moıyndaǵy quryǵy sheshilip, apaıtós dalasyn qaıtaryp alyp jas otaýdyń ýyǵyn qadap jatqan beti osy edi.  

Baǵdaryn-baǵytyn bekemdep jańa kóshbasshy saılap, álemde óz orynyn alýǵa umtylǵan táýelsiz Qazaq eli  kúres jolyn bastap ketken bolatyn. 1991 jylǵy 1 jeltoqsanda alǵashqy búkilhalyqtyq saılaýda barsha halyqtyń tolyq qoldaýyna ıe bolǵan Nursultan Nazarbaev el tizginin tuńǵysh bolyp qolǵa aldy. 1991 jyly 16 jeltoqsanda el egemendigi jarıa etilip ertesi atar taǵy bir tań úshin qyzymetter bastalyp ketti. Jańa dáýir bastalyp ulaǵatty ultyn órkendeý men damýǵa bastaǵan ult kósemi erinbeı eńbek etti. Taban et mańdaı terin tókti. Eń damyǵan álem elder qataryna kirý maqsatynda jumystar jasaldy. El ekonomıkasy ósti. Tyń jobalar, tarıhı oqıǵalar dúnıge keldi. Qazaq tarıhy shyt jańa altyn áriptermen oıylyp jazylyp jatty. Azattyq tańy tumsa órkenıettiń irge tastaryn qalap jatty. Baǵyz topyraqta egemen eldiń eren eńbekteri dúnıe esigin ashyp jatty. San myńdaǵan nemese mılıon eńbekter júrip jatty. Myńy emes sol batpan baqtyń biri týraly oı tolǵap kóreıikshi.

Ańyzǵa toly erlikterimen tamsandyrǵan,  tórtkil dúnıeni at tuıaǵymen taptap eńkýde-eńký jer shalǵan óziniń boryqty jurty úshin basyn báıgege tikken, baýyr basqan uıyq jurty úshin kúrese júrip ne bir tolaǵaı zamannyń, ker zamannyń dámin tatqan, aıdarynan jel esip, desinen dushpan qaımyqqan, jaýynger halyq bizdiń babalarymyz er túrikter-tuǵyn. Er túriktiń kóne qonysynda eldikke jetip búginde túrki tildes halyqtar kóshiniń basynda turǵan Qazaq halqy edi.

Bezbendeı baq bolyp qonǵan ulanǵaıyr ólkeni en jaılap otyrǵan Qazaqtar júregindegi baǵyzy Túrkistan, er túriktiń kóne qonysy, eń quıqaly hám kıeli mekeni bolatyndy.

Búginde kúlli túrki tildes halyqtardyń basyn qosýdy maqsut etip, úlken oqý ordasynyń irge tasyn qalap kósegesin kógertip túrki jastarynyń basyn qosyp bir tóbege jınaýdyń máni de tereń maǵynaly edi. Sondaı-aq Túrkistan shaharynda túrki jurtynyń keleshegi, nurly bolashaǵy, shat-shadyman erteńi, úmitke toly kúres joldary, shym-shytyrman súrleýleri, san taraýly soqpaqtary búr jaryp jatqandy. Alshyndap boı kóterip kele jatqan. Zamananyń zamanynan, erteńiniń erteńinen ton piship oıly pishinmen tolǵap kórsek. Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik ýnıverısıteti táýelsiz qazaq eliniń kóshbasshysy jasaǵan tańǵajaıyptardyń biri ári túrkilik birigýdiń biregeı jobasy bolatyn.

Alǵashynda órkenıettiń baǵyzy kindik jurtynda qaıta órkendep qanat qaǵýdy maqsat etti. Apaı tós babalardyń aıaq izi qalǵan uly ólkede rýhanı ósýdi arman etti. Sóıtip 1991 jyldyń 6 maýsymynda «Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Túrkistan Memlekettik Ýnıversıteti» bolyp qalandy. 1992 jyly 31 qazanda  Túrkıa jáne  Qazaqstan Respýblıkalarynyń úkimetteri arasynda qol qoıylǵan kelisim negizinde «Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq–Túrik Ýnıversıteti» degen ataýmen  eki elge ortaq halyqaralyq memleketaralyq ýnıversıtetine aınaldy. 1993 jyly 30 maýsymda Almatyda qol qoıylǵan Yntymaqtastyq kelisim men qosymsha jarǵyǵa sáıkes ýnıversıtettiń basqarý qyzmeti Úkimetaralyq Ókiletti Keńestiń quzyretine berilip, 1994-1995 oqý jylynan bastap jańa ataýmen stýdentter qabyldana bastady. «Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik Ýnıversıteti» joǵary bilim berý salasynda úkimetaralyq jáne transshekaralyq, yntymaqtastyqtyń týyn jelbiretip, qurylýy týraly kelisimge jáne halyqaralyq zań sheńberinde óz jumysyn jalǵastyryp kele jatqan derbes joǵary oqý orny bolyp tabylady. 2008 jylǵy Ókiletti Keńes quramyndaǵy ózgeristerden keıin, 2009 jyly 22 qazanda QR Úkimeti men TR Úkimeti arasynda ekijaqty qol qoıylyp, eki eldiń Parlamentinde bekitilgen soń, 28 naýryz 2012 jyly kúshine engen «Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń qyzmetiniń sharttary týraly» kelisim negizinde ýnıversıtettiń derbes ári halyqaralyq mártebesi eki el úkimetinde bekitildi.  Qoja Ahmet Iasaýı  atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń Jarǵysy qos el Úkimetimen 1993 jyldyń 30 maýsymynda bekitildi jáne 2012 jyly qaıtadan jańartylyp bekitildi. 2010 jyly Bolon Deklarasıasynyń negizi bolyp tabylatyn ýnıversıtetterdiń Uly Hartıasynyń múshesi boldy. 2012 jyly  Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Túrkıa Respýblıkasynyń Úkimetteri arasyndaǵy «Qoja Ahmet Iasaýı  atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń qyzmet sharttary» týraly kelisimi bekitildi. 2014 jyly Memlekettik akkredasıadan 30 mamandyq tolyǵymen  Qazaqstanda tanylatyn Bilim berý sapasyn qamtamasyz etýdegi Qazaqstandyq táýelsiz agenttiginiń akkredasıasynan ótti. Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti  Qazaqstan men Túrkıa Respýblıkalarynyń halyqaralyq dárejege ıe ortaq memlekettik ýnıversıtet. Ýnıversıtet halyqaralyq memleketaralyq transshekaralyq joǵary bilim berý júıesindegi yntymaqtastyqtyń kórinisi bolyp tabylady. Qazirgi tańda álemde memleketaralyq dárejege ıe ýnıversıtetter sany sanaýly ǵana. Transshekaralyq joǵary bilim berý júıesi, negizinen jekemenshik joǵary oqý oryndary tarapynan júrgiziletin ulttyq zańnamalary aıasynda bilim beretin bolsa, al, memleketterdiń eki jaqty ózara kelisimderi boıynsha ashylǵan «memleketaralyq ýnıversıtetter» halyqaralyq quqyq pen arnaıy kelisim sheńberinde qyzmet atqaratyn derbes mekeme bolyp tabylady. Ýnıversıtet halyqaralyq kelisimge sáıkes Túrkıa jáne Qazaqstan Úkimetteri tarapynan joǵary laýazymdy memlekettik qyzmetkerler arasynan taǵaıyndalǵan 10 (on) músheden qurylǵan Ókiletti Keńes tarapynan basqarylady. Keńes músheleriniń 1 (bireýi)  Túrkıa Respýblıkasynyń Prezıdenti tarapynan Ókiletti Keńes Tóraǵasy bolyp, al 1 (bireýi)  Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti tarapynan Ókiletti Keńes tóraǵasynyń orynbasary bolyp taǵaıyndalady. 

Búginde kúlli dúnıede shashyrap júrgen júz jetpis mılıonǵa jýyq túrki tildes halyqtar jastarynyń basyn qosyp ilim-bilimge tárbıelep kele jatqan alyp qara shańyraq bolǵan  ǵylym-bilim ordasy shırek ǵasyrdan beri sandaǵan túlekter ushyp úlgerdi. El órkenıetiniń oqý-aǵartý salasynda óz seńgirin jasap keledi. Oqý ordasy qurylǵannan beri basshylyq qyzmet atqaryp birinen keıin biri eńbek etip ár-alýan jumystar atqaryp tyndyrdy. Úlesterin qosty. Oı-jemisteriniń eńbegi sińdi. Óz bıikterin jasap ketti. Bilim sapasy joǵary oqý oryny alty qurlyqty tamsandyra órken jaıdy.（1991 – 2001）  Jurynov Murat;（2001 – 2003 ） Sábden Orazaly; （2003 – 2007 ）Pirálıev Serik Jaılaýuly; （2008 – 2013 Táshimov Lesbek Táshimuly; 2013 jyldyń mamyr aıynan bastap – Ábdibekov Ýálıhan Seıdildáuly qatarly serkeler kóshbastap qyzmet etip keledi. Búginde ózindik sara joly bar. Talpynysy bólek. Qus qanatyndaı tulǵaly qyzymet etýde. Oqý ordanyń búginin bólekshe etip gúldenip-kórkeıýge bastap jatqan Ábdibekov Ýálıhan myrzanyń: «Túrki halyqtary jastarynyń bir shańyraq astynda tolyq qandy bilim alýlaryna jan-jaqty jaǵdaılar jasalynǵan. Qazirgi zzamannyń tehnrlogıasymen jabydyqtalǵan oqý orynynda bilim alý-kóp múmkindikterge qol jetkizýge jol ashady» degen oı jemisi oqý ordasynyń kemel keleshegi ham nurly erteńi týraly aqıqat bolmaq.

Árıne, kóne eskilik topyraǵynda oryn tepken egeı bilim ordasy týraly madaq ta, maqtaýda artyq etpeıdi. Baǵyzy órkenıettiń kindik jurtynda boı kótergen bul tańǵajaıypty táýelsizdiktiń eǵńbeginen bóle qaraýǵa bolmas. Táýelsizdik sılaǵan jeńistiń tushshymdy jemisi. Qysqasy táýesizdiktiń máni zor. Ár qazaqqa berer baǵyty senim. Bas ıip, bir uranǵa toqtal, tize qos. Birlik máńgilik elge aparar uly jol sol baǵytta kúrester júrilsin. Kúlli dúnıeni tańqaldyryp kók týyńdy bıik kóterip júretin kez keldi. Qadirin biler sát osy. Táýelsizdik jasaı bersin. Rýhy bıik qasań taǵaly pyraq el...

 

Paıdalanǵan ádebıetter:

HQTÝ-niń resmı saıty (http://iktu.kz/)

HQTÝ-niń elektrondy kitaphanasy (http://lib.iktu.kz/)

HQTÝ – áleýmettik jelilerde: (http://iktu.kz/index.php/talapkerge/140-talapkerge/953-leumettik-zheliler)

«Qas-Saq» komandasy: Úmitbek Baǵdatuly

---