InfoHub Logo

Jar degende jalǵyz uly bar bir jarly kempir bolypty. Bir kúni kempir naýqastanyp qalyp, ulyn sý ákelýge jumsaıdy. Bala han ordasynyń janyndaǵy qudyqtan sý alýǵa keledi. Sý tartyp bolyp, han saraıynyń sáýletine qyzyǵa qarap turǵanda, ústińgi qabattaǵy áınektelgen saraıdy, onyń terezesinen syrtqa qarap turǵan bir qyzdy kóredi. Qyzdyń sulýlyǵy sonsha, kúnmen jarysyp, júzinen nur tógiledi. Bala bul qyzǵa ǵashyq bolyp qalady da, úıine kelip:

— Sol qyzdy aıttyryp alyp ber, – dep, sheshesiniń mazasyn alady. Sheshesi bul istiń jóni kelmeıtinin qansha aıtsa da, balaǵa qona qoımapty.

— Olaı bolsa, – deıdi sheshesi balasynyń kóńilin qımaı.— Sen úıdegi otyn-sýdy jabdyqta. Men hannyń úıine baryp, jónin aıtyp qudalyq sóıleseıin...

Kempir «Qudalyq sóılesip júrmin» degen syltaýmen tań atpaı, el ornynan turmaı ketedi de, han saraıyna baryp, saraı aldyn sypyrady. Hannyń dáret sýyn jylytyp berip, bir jyldy ótkizedi.

— Bul isterdi kim istep júr? – dep, baıybyna bara almaı, ary oılap, beri oılap, hannyń basy qatady. Buǵan kóz jetkizbek bolyp, tań atpaı turyp dalaǵa shyqsa, kempirdiń isti tyndyryp júrgenin kórip, qaıran qalady. Sodan keıin kempirden ne úshin uıqysyn bólip, aqysyz-pulsyz jumys istep júrgeniniń sebebin suraıdy.

Hannyń kishipeıilmen mán-jaıdy suraǵanyna razy bolǵan kempir múlde iske aspaıtynyn bile tura ulynyń kóńiline bola osylaı istep júrgenin aıtady. Kempirdiń muńyn uqqan han ary oılap, beri oılap:

— Aıtqanyńyz da jón. Eger balańyz Túrlenbaıdyń túrlenýin úırenip kelip, qyzymdy alamyn dese, qarsylyǵym joq. Ónerden, bilimnen artyq emespin, – deıdi.

Han kishpeıil, bilimdi adam eken, kempirge ashý shaqyrmaıdy. Kempir úıine kelip, balasyna hannyń shartyn aıtady. Uly bul sózdi estigen soń, sheshesine úsh jylǵa jetetin azyq-túligin daıyndap berip, ózi Túrlenbaıdyń túrlenýin úırenýge attanady.

Bala óner úırenetin jerge jetip, Túrlenbaıdyń sıqyr ónerin úırenýge kirisedi. Úırený isine jan-tánimen kiriskendikten ónerdiń bárin jetik ıgere bastaıdy. Úırenýdiń merzimi bitip, balanyń qaıtatyn ýaǵy taıaǵanda, ustazy:

— Senen emtıhan alamyn. Sodan ótseń, ónerdi úırengeniń, – dep, emtıhan almaq bolady ári bylaı deıdi:— Men bir tal sirińke shaǵamyn. Saǵan bes kez bul beremin. Myna bir tal sirińke shyrpy janyp bitkenshe sol buldy boıap bolasyń. Muny oryndasań – ónerdi ıgergeniń.

Bala ustazy aıtqan ýaǵynda bergen bulyn boıap shyǵady.

— Qalaı, boldy ma? – deıdi bala.

— Iá, sen kórim úırengen ekensiń, – dep, Túrlenbaı balaǵa ruqsat etedi. Túrlenbaıdyń bir qyzy balamen sabaqtas dosy edi. Sol qyz:

— Seni endi ákem tegin jibermeıdi. Óıtkeni ol ónerińniń ózinen asyp ketkenin baıqady. Sen endi ózinniń ómirindi saqtap qalýyń kerek, – deıdi de, balaǵa tez ketip qalýdy aıtady. Bala muny estigen soń, úıine qashyp keledi. Sheshesine ónerin kórsetip, ár jolda ózi bir túrli haıýan bolyp, bazarǵa satqyzyp, sheshesine aqsha taýyp beredi. Sheshesi balasynyń tapsyrýy boıynsha satqan malynyń buıdasyn alyp ketip otyrady. Kempir úıine kelse, balasy ózinen buryn kelip, tosyp otyrady.

Bir kúni bala atan túıege aınalady da, sheshesine jetektettirip, kóshege shyǵady. Bular malbazarǵa kelgende Túrlenbaı da kezige ketedi. Túıeniń óz shákirti ekenin tanıdy. «Endi qolǵa túsirip, kózin joıýdyń yńǵaıy keldi» dep oılap, túıeni jetelep júrgen kempirmen saýdalasady. Kempir suraǵan myń dildáni berip, túıeni satyp alady da, jeteleı jóneledi. Kempir de asyp-sasyp:

— Eı, buıdamdy berip ket! – dep jarmasady. Biraq mańaıyndaǵy jamaǵat:

— Buıdasyn bermeseń, asaý túıeni ol qaıtip jetkizip alady? – dep jazǵyryp, kempirge yryq bermeıdi. Osy oraıda Túrlenbaı da asyǵyp jolǵa túsedi. Kempir lajsyz qalady.

Túrlenbaı túıeni jetelep úıine ákelip, qyzyn daýystap shaqyrady da:

— Myna túıeni soıamyn, úlken pyshaqty alyp shyq, – deıdi.

Qyzy júgirip shyǵyp, túıege qarap, túrlenip turǵan óziniń sabaqtasy ekenin tanıdy da, qutqarýdy oılap, amal qarastyrady. Qyz úıge júgirip kirip, qaıta shyǵady da, ákesine:

— Pyshaqty taba almadym. Qoıǵan jerińizden ózińiz taýyp alyp shyǵyńyzshy, – deıdi.

Sıqyr túıeniń buıdasynan bireý ustap turmasa, qashyp ketetinin biletin ákesi túıeni qyzyna buıdasynan ustata salyp, ózi úıge kirip ketedi.

— Sen endi qutylmasań, qazir ólesiń, – deıdi qyz.— Bar daýsyńmen baqyryp, meniń ústime jynyndy aqtara shash. Men qoryqqan bolaıyn da, qoıa bere salaıyn. Ákem maǵan sonda senedi.

Qyzdyń aıtýy boıynsha túıe baqyryp, jynyn shashyp jiberedi. Qyz qoıa bere salyp, koryqqan adamsha qalshıyp turyp qalady. Túıe qasha jóneledi.

Túrlenbaı úıden júgirip shyǵyp, túıeniń qashyp bara jatqanyn kóredi de, jolbarysqa túrlenip, sońynan qýady. Jolbarys jete bergende, túıe qyrǵaýyl bolyp ushady. Jolbarys endi qarshyǵa bolyp qýady. Qarshyǵa endi jetip ile bergende, qyrǵaýyl torǵaı bolyp zymyraıdy. Qarshyǵa qyrǵı bolyp, torǵaıdy bastyrmalata qýady. Qyrǵı qýyp jetip, endi ile bergende torǵaı kepterge aınalyp qashady. Qyrǵı suńqar bop qýady. Aqyry bolmaǵan kepter bir úıdiń shańyraǵyna qonyp, japyraq bolyp úıdiń ishine túsedi. Túrlenbaı adam keıpine kelip, úıdiń esiginen qarasa, tórt-bes adam shaı iship otyr eken. Esikten syǵalaǵan Túrlenbaı:

— Meniń japyraǵym ushyp kelip, jandaryńyzǵa qonyp edi, alyp bere salyńyzdarshy, – deıdi úıdegilerge. Úıde otyrǵan bir jigit umtylyp, japyraqty ala bergende, japyraq qubylyp, tary bop shashylady. Túrlenbaı túrlenip, taýyq bop taryny terip jeı bastaǵanda, bir túıir tary yrshyp mysyq bolady da, taýyqtyń basyn julyp alady.

Ásili tarynyń bir túıiri balanyń ózi, qalǵany úırengen óneri eken. Túrlenbaı balanyń dál qaısy tary ekenin aıyra almaı, «ónerdi» shoqyp jatqanda bala Túrlenbaıdyń túrlenýine mursha bermeı, onyń basyn julyp alypty.

Sóıtip, balanyń óneri Túrlenbaıdan artyp, onyń qyzǵanyshpen istegen áreketi úshin kózin joıady da, aman-esen úıine qaıtyp keledi. Bul kezde han úlken toı jasap jatyr eken. Bala sheshesine bylaı deıdi:

— Men kelisken qara arǵymaq bolamyn. Ózińiz minińiz de, hannyń toıyna baryp, órli-qyrly jorǵalatyńyz. Atqa hannyń kózi túsip, suraýy múmkin. Sol kezde siz: «Bul atty qyzyńyz minip kórsin, at hanyshaǵa jaqsa, aıamaı-aq bereıin» deńiz.

Kempir balasynyń aıtqanyn isteıdi. Qara jorǵaǵa qatty qyzyqqan han kempirden qara arǵymaqty suraıdy.

— Bul atty hanysha minip kórsin, balaǵa unasa, alyńyz, – deıdi kempir.

Han qyzyn shaqyryp, atqa mingizip, qyzyna jaqsa bul atty alatynyn aıtady. Qyz atqa minip, jorǵalata jónelgende at alyp qashyp ketedi. Ony búkil el bolyp qýyp ustaı almaıdy. Osy kezde han: «Bul ǵaryp kempirdiń uly boldy. Túrlenbaıdyń túrlenýin úırenip kelip, ónerin asyryp, qyzymdy alǵan eken» dep oılaıdy da, ýázirlerin jınap alyp:

— Sózimnen qaıta almaımyn. Qyzymdy osy balaǵa qosyp, toıyn jasaımyn, – deıdi. Buǵan ýázirleri de maqul bolady.

Sóıtip, han dúıim eldi shaqyryp, toı jasaıdy. Otyz kún oıyn, qyryq kún toıyn ótkizip, qyzyn ónerli balaǵa qosady.

Zerdeli bala ónerimen osylaısha muratyna jetken eken.

---