InfoHub Logo

Bizdiń aýyldyń jaılaýy Qorjyntomar deıtin jer. Qorjyntomar eki jaǵy qorjyn sekildi búıirli, ortasy úzilis -alshaq. Tomardyń ortasy Qúraqty kól; bizdiń aýyl ylǵı kúnshyǵys jaǵynda otyrady. Aýyl otyratyn jaǵynda tomardyń kezeń sýaty bar. Bala-shaǵa kún uzaqqa sol sýatqa sýǵa túsip, ishimizdegi boıshandarymyz ortalyqtaǵy quraqqa da barady; eń jańa kóship kelgen ázirde, quraqtyń ishinde, eski qamys sańyltyrlardy sýdyń betine jınap úıip, shaǵala jumyrtqa salady. Ózime tete aǵam bar; menen eki-úsh jas úlken bolǵanmen, meniń boıym onykinen alasa emes. Sýǵa túskende kóbine soǵan ilesip, qamysqa baram. Jaltyr taıyzdap sala beredi. Jumyrtqa izdeımiz... keı jerlerde sý betinde kalqyǵan uıa, shaǵyp tastaǵan jumyrtqanyń qabyqtary kezdesedi.

- Balapanyn shyǵaryp áketken ǵoı, - deımiz.

Keı kezderde yrysymyz jeńse, qalqyǵan uıanyń ústinen tap-tarǵyl bolyp jatqan shaǵalanyń kishkene sopaq jumyrtqasy kezdesedi.

El bıyl jaılaýǵa sońyraq kóship kelgen. Eki-úsh kúnnen beri Qorjyntomardy aralap bitirdik. Máz jumyrtqa tapqamyz joq. Qorjyntomardyń kúnbatys jaǵyndaǵy ózektiń ańǵarynda Qaraqoǵa deıtin kishirek kól bar. Qaraqoǵanyń sýy taıyz, qoǵasynyń arasy túıeniń órkeshindeı buıralanyp jatqan tomar. Sol tomarlarǵa shúregeı úırekter jumyrtqa salady. Basqa úırekter de kenje salatyn bolǵandyqtan shúregeıdiń jumyrtqasy el jaılaýǵa qansha keshigip kelse de, ýyz bolady.Talaı aralap alǵanymyz bar, tomardyń qýysyna salyp betin shóppen búrkep ketedi eken...

Qaraqoǵa kóz ushynda kóringenmen bizdiń aýyldan eki-úsh shaqyrym shamasy bar. Oǵan barǵan adam keshsiz kele almaıdy. Buryn kol bos kezde kileń bala qosylyp, salyp uryp júre berýshi edik.

Meniń táýgi oqyǵan jylym ǵoı, moldanyń qandaıynyń jaqsy, qandaıy jaman ekenin men qaıdan bileıin: menen basqa burynnan mektep kórgen balalar ózara: «Óte qatań molda» dep sóz qylysady. Men ájemniń kenjesimin. Kenjesi bolǵandyǵymnan shyǵar deımin, bóten balalarynan góri meni erkeletken sekildenetin edi. Kıiz úıge shyqqan soń meni moldaǵa táý aparyp bergende de:

- Moldekesi, kenje balam edi, ózi óte qorqaq, tym ura bermessiz, - degen. Onyń ústine beısenbi saıyn toń maı bolsa, juka nan pisirip,  moldekemdi konaq qylamyz. Konaqqa ylǵı men ózim shaqyramyn.

- Moldekesi, shákirtińe batandy bershi, - dep, kelgen saıyn ájem bes tıyndyq qara baqyrdy barmaǵyna qyspaı jibergen emes.

Osyndaı mápelegenniń arqasynda men taıaqtan saý boldym. Basqa balalardyń bári de juma saıyn shaqyrady, shaqyrmaıtyn jalǵyz-aq Túıebaı. Túıebaıdyń ákesi kórshi aýyldaǵy Ermaǵambet deıtinde malaılyqta. Qatyny, eki balasy bizdiń aýylda. Julym-julym qara úıi bar. Ata jóninen bárimizben týmalas.

Qatyny Esmaǵambettiń úıiniń malyn saýady. Túıebaıdy sheshesi moldaǵa berdi. Túıebaı tentekteý, kóbine sheshesiniń tilin almaıdy. Sol óshin alaıyn degendikten be, sheshesi moldaǵa táý aparǵanda:

- Tentek bolsa, uryp-uryp qoı, eti seniki, súıegi meniki, - dedi.

Bárimiz birge oqydyq, sabaqtaspyz, zerektigi bizden kem emes, biraq bastap oqyǵannan-aq Túıebaıǵa moldanyń qylyǵy kelispedi. Alǵashqy kezderde «aqymaq, haıýan!» dep sógetin boldy. Júre-júre qulaǵyn buraıtyndy shyǵardy. Birqatar okyǵan jıyrma shaqty balanyń ishinde Túıebaıdan buryn taıaq jegeni bolmady. Keshkilik jat sabaq jattatady. Ý-shý bolyp aýyldy basymyzǵa kóteremiz.

Ekindi áletinde, bıeni aǵytyp jatqan shamada, tyndatady. Aldymen kezek Túıebaıǵa keledi. Múdirmeı aıtyp shyǵyp ketse amal joq, áıtpegende qamshymen sydyryp salady. Biraq Túıebaıdyń bir qasıeti, qansha taıaq jese de, kóp jylamaıdy, muqap jasymaıdy. 

Jaılaýda el arasy jıi. Bir belestiń astynda apam aýyly bar. Bir kúni ájem ekeýimiz sonda baryp qonyp, erteńine keldik.Keshirek kelsek sabaqqa barmaıtyn edim, ekindiden joǵary bolǵan soń ájem:

- Sabaǵyńa bar, - dedi. Bir kún bolsa da, moınym bosap, bosańsyp qalǵan ekem, ımandyǵymdy qolyma ustap, erine basyp kele jatyr edim, artymnan bireýdiń daýsy estildi. Karasam Túıebaı eken.

- Sabaqqa barasyń ba, - dedi, janyma entigip júgirip kelip. - Ájem búgin naýqastanyp qalyp, buzaý ketip qalǵan eken, sony jańa zorǵa taýyp ákeldim, - dedi.

Keshigip qalǵan balany moldanyń uratyn ádeti. Men qoryqpaımyn, ájem keshe surap alǵan, Túıebaıdyń syltaýy shamaly, sondyqtan onyń taıaq jeıtinine meniń de, óziniń de kózi jetedi.

Betine qarap:

- Molda seni urady ǵoı, - dedim.

Úndemedi. Kele jatyrmyz. Anadaıdan balalardyń bir shýyldap, bir basylǵan ánderi estildi. Adamnyń bettegisi kelmeıdi, biraq amal joq.
Men aldynda, Túıebaı keıin, sálem berip kirip keldik. Molda tizerlep, tizesiniń ústine kitap qoıyp, qaýyrsyn qalammen birdemeni jazyp otyr eken. Kózin súze qarap, Túıebaıǵa qadala qaldy. Ashýlanǵanda, ortasyn qyrqyp tastaǵandyqtan deldıip turǵan murtynyń jebesi tikireıip qozǵala beretin. Bul joly da solaı boldy. Kitabyn sandyqtyń ústine qoıyp:

- Nege keshiktiń? - dedi.

Túıebaı úndemeı tizelep, búkireıip otyryp, ımandyǵyn asha bastady. Úndemegen saıyn moldanyń ashýy údeıin dedi.

- Nege úndemeısiń, dońyz, jat beri, - dep qolyndaǵy eki aıyr qamshysymen sandyǵynyń janyn kórsetti. Túıebaı baryp jata almady, sen til almaıtyn kim ediń dep molda qamshymen osyp jiberdi.

Túıebaımen qatar otyratynmyn. Eki aıyr qamshynyń bir tarmaǵy kóıleksheń ıyǵyma tıip ketkende, yrshyp tústim. Túıebaı «moldeke» dep ókirip qoıa berdi.

Basqa balalar tańsyq kórgendeı, alǵashqy kezde baıaýlańqyrap oqysa da, qamshy tarsyly shyqqan soń bári de daýystaryn údete bastady. Túıebaı óksigin baspaı keshke sheıin jylady. «Oqy!» dep molda qulaǵyn burasada, alaqanmen shapalaqtasada, jylaýdy údetpese, qoıǵan joq.

Ekindi áletinde jat sabaq tyndatty. Men bilmeı qaldym. «Akymaq!» dep molda qamshysyn kóterip alǵanda, janym shyǵyp ketti me eken dep edim, eńirep qoıa berippin. Biraq urmady, basqa balalardy jiberip, Túıebaı ekeýimizdi alyp qaldy.

Ekeýimiz jylap otyrmyz... Kún bata bosatty. Báleden qutylǵandaı júgire basyp jóneldik. Túıebaı óksigin áli basqan joq. Aýylǵa jaqyndaı bergende maǵan qarap kózin jeńimen súrtip:

- Sen erteń kelesiń be? - dedi.

- Sen she?

- Kelmeımin, - dedi. - Shoqynyp ketsem de, endi moldanyń aldyn kóre alman! -  dep ókirip qoıa berdi. Aıap kettim, meniń de kózime jas keldi.

Túıebaı sodan keıin molda betin kórmedi. On-on bes kún elde bos júrgennen keıin ákesi kelip, «oqymaıtyn bolsań men seni qoıdyń sońyna salaıyn» dep aparyp bireýge jaldaǵandyǵy estildi. 

Á degenshe jazdyń qyzyqty kezi ketip, jurt shóp shabýǵa kiristi. Áli keletin úıler qostap shyqty. Bizdiń úıdiń qostap shyǵaratyn áli joq. Shóp shabarda jylda ózenge kóshetinbiz. Bıyl da kóshpek boldy. Kóshýmen birge meniń oqý máselem de qozǵaldy. Birsypyrasy: «Baıdyń úıine tastap ket, oqysyn!» dedi; ájem onsha syńaı bere qoımaıdy. Ájemniń qalpyn sezgen soń «qalmaımyn» dep qıǵylyq saldym. Aqyrynda meniń tilegim qabyl bolyp, úımen birge ketetin boldym.

Baıdyń úıinen kóshýge par ógiz surap aldy. Tús aýa úı jyqtyq. Bizben birge kóshetin 45 úı. Besin kezinde kósh jeneldi. Qulyn kúninde jezdemdiki bergen tory qunandy erttep minip alyp, Táńirbergen shalmen ekeýimiz sıyr aıdadyq. Kún ystyq, burqyraǵan joldyń shańy tip-tike aspanǵa ushady. Uzamaı Alakóldiń taqyryna jettik. Joldyń kúnshyǵys jaǵynda bir kishkene qara qoǵa bar. Qara qoǵanyń basynda jýsaǵan qoı kórindi. Sıyrdyń aıańyna ishim pysyp kele jatqandyqtan, qunanymdy borbaılap jiberip, shaýyp otyryp jetip bardym. Shette jatqan qoılar dyryldap úrkip jigiristi. Qoıdyń kól jaǵynan «sháı-sháılap» bir bala túre keldi.

- Túıebaı!..

Shurqyrastyq ta qaldyq. Ózi jaıaý, jalań aıaq, erni kezergen, tilingen. Ústinde shoqpyt-shoqpyt kıma shapannyń jurnaǵy bar. Eldi, balalardy surady. Meniń janyma kelip qunanymdy maqtady. Áldenege qyzyǵyp, telmirip qarady. Kóz qarasynda «Sen baqyttysyń ǵoı» degen sóz bar edi. Jazdy kúni moldadan taıaq jep, kún bata ekeýimiz kaıtqanda Túıebaı maǵan osy kóz qaraspen qarap edi. Onda da «Sen baqyttysyń ǵoı» degen sózdi aýzymen aıtpasa da, kóz qarasy eriksiz bildirerlik edi.

Men kóp turdym. Kósh uzap ketti. Mardymdy esh nárse sóılese almadyq. Biraq, birimizdi birimiz qıyp kete almaıtyn sekildenip turdyq
Men:

- Qoıdy nege at minip baqpaısyń, -  dedim. Aty bolsa ekeýimiz jaryssaq, adam aıtqysyz qyzyqqa batatyn sekildendik.

Ol kúrsindi.

- At bermedi, - dedi.

Moldanyń uryp jábirlegeni sekildi, baıdyń da at bermeı, jábirlegeni kórindi. Biraq «shoqynyp ketsemde, moldanyń aldyn kórmeımin» dep aıtqany sekildi, «ashtan ólsem de, baıdyń qoıyn baqpaımyn» dep sol saǵatynda Túıebaı aıta almady. Ony aıtatyn ózinde qudiret joq sekildendi. Men júrip kettim. Kóz ushyndaǵy beleske shyǵyp artyma qarasam, kóldiń kabaǵyna qaraı órgen qoıynyń artynda, eki kózi mende, Túıebaı áli qaraýmen tur eken... 

---