«Ultyn súıgen bul aqyn...» kesh
Taqyryby: «Ultyn súıgen bul aqyn...»
Maqsaty:
a) Muhtar Shahanovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly aıtý. Óleńderin oqýshylarǵa jatqa aıtqyzý, aqyn sózine jazylǵan ánderin oryndaý.
á) Adamgershilikke, dostyqqa, baýyrmaldyqqa, izgilikke tárbıeleý.
b) Sózdik qor, daýys mánerin, yrǵaǵyn damytý.
Ádisi: Mánerlep oqý, án aıtý.
Túri: Aralas.
Tıpi: Ádebı - sazdy.
Kórnekiligi: Interbelsendi taqta arqyly Muhtar Shahanov týraly slaıdtar kórsetý, aqynnyń «Dáýir dastandary», «Everestke shyǵý» kitaptary.
Barysy:
Qurmetti ustazdar, oqýshylar! Mektebimizde «Ultyn súıgen bul aqyn...» atty ádebı - sazdy keshimizdi ashyq dep jarıalaımyz.
Muhtar Shahanov 1942 jyly Shymkent oblysynyń Lengir aýdanyndaǵy Qasqasý sovhozynda týǵan. Muhtar dúnıege kelgen jyl zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» kitabynyń jaryq kórýimen tuspa - tus keledi. Muhtardyń ákesi osy kitapty oqyp, úlken oıǵa qalady... «Balam osy Muhtar Áýezovteı halqyn súıer azamat bolsyn» dep, nıetimdi quptar dep aýyldaǵy barlyq jora - joldastaryn jınap, Muhtar dep at qoıady.
Ha - ha - ha! Kókirekte arman kóp,
Bizdiń aýyl ıtteriniń aty da
Keledi ylǵı «Bóribasar», «Arlan» bop.
Biraq áli qasqyr túgil, qoıan alǵan biri joq.
Tórde otyrǵan bir kisiniń kúlkisi jurttyń shattyǵyn sý sepkendeı basyp tastaıdy. Sonda ákesi uly jatqan besikke súıene otyryp:
Ulym, senen suranam,
Tirligińde boı kórsetpe jyradan.
Ulym meni taba qylma mynaǵan.
Qyran bolsań, keńistik kóp qaıda da,
Dep senimmen jymıypty jaı ǵana.
Osylaısha, dúnıege kelgen perzent Muhtar degen kıeli atty ıemdenedi.
Oıly jas! Óleń meniń syrlasymdaı,
Syrlassam da qumarym tur basylmaı.
Aıtyp ótken aqynda arman bar ma,
Júreginiń túbine kir jasyrmaı,- degendeı, Muhtar aǵamyz qaı jerde, qandaı kóńil kúıde júrse de óz oılaryn árdaıym qaǵaz betine jyr ǵyp túsiredi. Aqyn aǵamyzdyń óz óleńderinde adam balasynyń qadir tutar eki uly qasıetiniń birin dostyq dep tanıdy. Endeshe, ortaǵa 8 synyp oqýshylaryn shaqyramyz.
«Ushaq ústindegi oı», ------------
«Únsizdik», Kóshimova Ásem.
«Dostyq ólkesiniń zańy»,--------------------------------.
Muhtar Shahanov - halyq arasyna keń taraǵan birqatar ánderdiń de avtory. «Týǵan kún keshinde» ánin 8 synyp oqýshysy Qalıeva Nazymnyń oryndaýynda qabyl alyńyzdar!
Shyǵarmalary dúnıe júziniń qyryqqa tarta tilderine aýdarylǵan qazaqtyń asa kórnekti aqyny Muhtar Shahanovtyń ár kezeńde jazylǵan óleń, ballada, dastandarymen qatar álem oqyrmandarynyń erekshe qyzyǵýshylyǵyn týdyrǵan «Órkenıettiń adasýy», «Jazager jady kosmoformýlasy» atty romandary da bar. 7b synyby oqýshylaryn ortaǵa shaqyramyz.
«Dalamen syrlasý»,--------------------------.
«Qaldaıaqov ózeni»,----------------------------.
«Qazyna araly», «Tanakóz» poemasynan úzindi,-----------------------.
Asqaq án aspanǵa órlep, asqar terbep,
Kúńirentken sar dalanyń, kúnder jalǵan!
Án qumar áleýmetim antalap tur,
Saıra til, ańyra ánim injý - marjan - dep, Muhtar aǵamyzdyń sózine jazylǵan «Alma baqtyń urylary» ánin Qazanǵap atyndaǵy saz mektebiniń dombyra synyby oqytýshysy Aıymgúl apaılaryńyz oryndap beredi.
«Aqyn bolý degenimiz - týǵan halqynyń parasat bıigin meńgerý» deıdi. Muhtar aǵamyz óz óleńderinde ózimen zamandas aqyndardy jyrǵa qosýymen qatar, týǵan halqynyń dástúrin, qalaýly ádep, ıbasyn tilge tıek ete bilgen. 8 synyp oqýshylaryn ortaǵa shaqyramyz.
«Aıbergenov shyńy»,----------------------------.
«Naýryzǵa oda»,---------------------.
«Biz, qazaqtyń eki aqyny, birgemiz»,-----------------------.
Uıyqtap jatqan júrekti án oıatar,
Únniń tátti oralǵan máni oıatar.
Keıi zaýal, keıi muń dertin qozǵap,
Jas balasha kóńildi jaqsy ýatar - degendeı, ásem ánge kezek bereıik. Qazanǵap atyndaǵy saz mektebiniń terme synyby oqytýshysy Gúlmıra apaılaryńyz sizderge aqynnyń sózine jazylǵan «Keshikpeı kelem dep eń» ánin oryndap beredi.
Oısyzdardy oıpańdaǵy tómpeshikke balaımyn,
Shetten qarap qynjylam da, jaqyn kelip aıaımyn.
Al, bireýdi Taý sanaımyn, turǵan qarap tóbemnen,
Aqsha bult pen kók aspannyń meıirimine bólengen.
Tómpeshikti basyp ótip, Taýǵa órlep kelem men,- degen aqyn óleńderin júregine túıgen bıylǵy túlekterimizdi Muhtar aqynnyń adam boıyndaǵy jiger, namys, erlik, batyldyq sezimderin oıatar óleńderin jyrlaýǵa ortaǵa shaqyramyz.
«Tórt ana»,-----------------------.
«Jigerlendirý»,--------------------------.
Berilip bir ásem sazdy sezimge,
Umytyppyn turǵanymdy asyǵyp.
Mine, qyzyq, sóıtsem meniń ózim de,
Álgi áýenge ketkem eken qosylyp,- dep Muhtar aǵamyz ózi jyrlaǵandaı, Shámshi aǵamyzdyń ánderine elitpes adam kemde - kem. Aqyn aǵamyzdyń sózine jazylǵan Shámshiniń «Arys jaǵasynda» ánin 7 b synyp oqýshysy ----------------------------- oryndaýynda qabyl alyńyzdar!
Muhtar Shahanov - eldiń eldigi, azamattyń azamattyǵy, adamdardyń adamdyǵy úshin kúresker erlik pen eldiktiń uranshysy, halyqtyń qamqorshysy, halqynyń ary men uıaty, keń júrekti, asqaq áýendi aqyn.
Poezıa - ásemdikti músindeý,
Al ásemdik - izgiliktiń qanaty.
Jyr qadirin túsinbeý
Gúl qadirin túsinbeýden áldeqaıda soraqy.
Naǵyz óner bola almaıdy basqasha,
Naǵyz óner - qasıetter jıyntyǵy eń ıgi.
Qoǵam aza bastasa,
Aldymenen jyr qýaty kemıdi, - deı kelip aıaýly Ǵabeńniń myna bir sózi ylǵı jadymyzda júrýi tıis dep esepteıdi aqyn: «Ádebıet pen óner uly bolmaǵan jaǵdaıda ult uly bolyp eseptelmeıdi». Demek, ultymyzdyń ulylyǵyn qorǵaıtyn keler urpaq – bizder ádebıetimizdi ardaqtap, ónerimizdi órlete bereıik! Kóńil qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa kóp rahmet!
Maqsaty:
a) Muhtar Shahanovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly aıtý. Óleńderin oqýshylarǵa jatqa aıtqyzý, aqyn sózine jazylǵan ánderin oryndaý.
á) Adamgershilikke, dostyqqa, baýyrmaldyqqa, izgilikke tárbıeleý.
b) Sózdik qor, daýys mánerin, yrǵaǵyn damytý.
Ádisi: Mánerlep oqý, án aıtý.
Túri: Aralas.
Tıpi: Ádebı - sazdy.
Kórnekiligi: Interbelsendi taqta arqyly Muhtar Shahanov týraly slaıdtar kórsetý, aqynnyń «Dáýir dastandary», «Everestke shyǵý» kitaptary.
Barysy:
Qurmetti ustazdar, oqýshylar! Mektebimizde «Ultyn súıgen bul aqyn...» atty ádebı - sazdy keshimizdi ashyq dep jarıalaımyz.
Muhtar Shahanov 1942 jyly Shymkent oblysynyń Lengir aýdanyndaǵy Qasqasý sovhozynda týǵan. Muhtar dúnıege kelgen jyl zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» kitabynyń jaryq kórýimen tuspa - tus keledi. Muhtardyń ákesi osy kitapty oqyp, úlken oıǵa qalady... «Balam osy Muhtar Áýezovteı halqyn súıer azamat bolsyn» dep, nıetimdi quptar dep aýyldaǵy barlyq jora - joldastaryn jınap, Muhtar dep at qoıady.
Ha - ha - ha! Kókirekte arman kóp,
Bizdiń aýyl ıtteriniń aty da
Keledi ylǵı «Bóribasar», «Arlan» bop.
Biraq áli qasqyr túgil, qoıan alǵan biri joq.
Tórde otyrǵan bir kisiniń kúlkisi jurttyń shattyǵyn sý sepkendeı basyp tastaıdy. Sonda ákesi uly jatqan besikke súıene otyryp:
Ulym, senen suranam,
Tirligińde boı kórsetpe jyradan.
Ulym meni taba qylma mynaǵan.
Qyran bolsań, keńistik kóp qaıda da,
Dep senimmen jymıypty jaı ǵana.
Osylaısha, dúnıege kelgen perzent Muhtar degen kıeli atty ıemdenedi.
Oıly jas! Óleń meniń syrlasymdaı,
Syrlassam da qumarym tur basylmaı.
Aıtyp ótken aqynda arman bar ma,
Júreginiń túbine kir jasyrmaı,- degendeı, Muhtar aǵamyz qaı jerde, qandaı kóńil kúıde júrse de óz oılaryn árdaıym qaǵaz betine jyr ǵyp túsiredi. Aqyn aǵamyzdyń óz óleńderinde adam balasynyń qadir tutar eki uly qasıetiniń birin dostyq dep tanıdy. Endeshe, ortaǵa 8 synyp oqýshylaryn shaqyramyz.
«Ushaq ústindegi oı», ------------
«Únsizdik», Kóshimova Ásem.
«Dostyq ólkesiniń zańy»,--------------------------------.
Muhtar Shahanov - halyq arasyna keń taraǵan birqatar ánderdiń de avtory. «Týǵan kún keshinde» ánin 8 synyp oqýshysy Qalıeva Nazymnyń oryndaýynda qabyl alyńyzdar!
Shyǵarmalary dúnıe júziniń qyryqqa tarta tilderine aýdarylǵan qazaqtyń asa kórnekti aqyny Muhtar Shahanovtyń ár kezeńde jazylǵan óleń, ballada, dastandarymen qatar álem oqyrmandarynyń erekshe qyzyǵýshylyǵyn týdyrǵan «Órkenıettiń adasýy», «Jazager jady kosmoformýlasy» atty romandary da bar. 7b synyby oqýshylaryn ortaǵa shaqyramyz.
«Dalamen syrlasý»,--------------------------.
«Qaldaıaqov ózeni»,----------------------------.
«Qazyna araly», «Tanakóz» poemasynan úzindi,-----------------------.
Asqaq án aspanǵa órlep, asqar terbep,
Kúńirentken sar dalanyń, kúnder jalǵan!
Án qumar áleýmetim antalap tur,
Saıra til, ańyra ánim injý - marjan - dep, Muhtar aǵamyzdyń sózine jazylǵan «Alma baqtyń urylary» ánin Qazanǵap atyndaǵy saz mektebiniń dombyra synyby oqytýshysy Aıymgúl apaılaryńyz oryndap beredi.
«Aqyn bolý degenimiz - týǵan halqynyń parasat bıigin meńgerý» deıdi. Muhtar aǵamyz óz óleńderinde ózimen zamandas aqyndardy jyrǵa qosýymen qatar, týǵan halqynyń dástúrin, qalaýly ádep, ıbasyn tilge tıek ete bilgen. 8 synyp oqýshylaryn ortaǵa shaqyramyz.
«Aıbergenov shyńy»,----------------------------.
«Naýryzǵa oda»,---------------------.
«Biz, qazaqtyń eki aqyny, birgemiz»,-----------------------.
Uıyqtap jatqan júrekti án oıatar,
Únniń tátti oralǵan máni oıatar.
Keıi zaýal, keıi muń dertin qozǵap,
Jas balasha kóńildi jaqsy ýatar - degendeı, ásem ánge kezek bereıik. Qazanǵap atyndaǵy saz mektebiniń terme synyby oqytýshysy Gúlmıra apaılaryńyz sizderge aqynnyń sózine jazylǵan «Keshikpeı kelem dep eń» ánin oryndap beredi.
Oısyzdardy oıpańdaǵy tómpeshikke balaımyn,
Shetten qarap qynjylam da, jaqyn kelip aıaımyn.
Al, bireýdi Taý sanaımyn, turǵan qarap tóbemnen,
Aqsha bult pen kók aspannyń meıirimine bólengen.
Tómpeshikti basyp ótip, Taýǵa órlep kelem men,- degen aqyn óleńderin júregine túıgen bıylǵy túlekterimizdi Muhtar aqynnyń adam boıyndaǵy jiger, namys, erlik, batyldyq sezimderin oıatar óleńderin jyrlaýǵa ortaǵa shaqyramyz.
«Tórt ana»,-----------------------.
«Jigerlendirý»,--------------------------.
Berilip bir ásem sazdy sezimge,
Umytyppyn turǵanymdy asyǵyp.
Mine, qyzyq, sóıtsem meniń ózim de,
Álgi áýenge ketkem eken qosylyp,- dep Muhtar aǵamyz ózi jyrlaǵandaı, Shámshi aǵamyzdyń ánderine elitpes adam kemde - kem. Aqyn aǵamyzdyń sózine jazylǵan Shámshiniń «Arys jaǵasynda» ánin 7 b synyp oqýshysy ----------------------------- oryndaýynda qabyl alyńyzdar!
Muhtar Shahanov - eldiń eldigi, azamattyń azamattyǵy, adamdardyń adamdyǵy úshin kúresker erlik pen eldiktiń uranshysy, halyqtyń qamqorshysy, halqynyń ary men uıaty, keń júrekti, asqaq áýendi aqyn.
Poezıa - ásemdikti músindeý,
Al ásemdik - izgiliktiń qanaty.
Jyr qadirin túsinbeý
Gúl qadirin túsinbeýden áldeqaıda soraqy.
Naǵyz óner bola almaıdy basqasha,
Naǵyz óner - qasıetter jıyntyǵy eń ıgi.
Qoǵam aza bastasa,
Aldymenen jyr qýaty kemıdi, - deı kelip aıaýly Ǵabeńniń myna bir sózi ylǵı jadymyzda júrýi tıis dep esepteıdi aqyn: «Ádebıet pen óner uly bolmaǵan jaǵdaıda ult uly bolyp eseptelmeıdi». Demek, ultymyzdyń ulylyǵyn qorǵaıtyn keler urpaq – bizder ádebıetimizdi ardaqtap, ónerimizdi órlete bereıik! Kóńil qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa kóp rahmet!
You Might Also Like
-
Baýyrjan Momyshuly shyǵarmalaryndaǵy naqyl sózder
