InfoHub Logo

"Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti" Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń t.ǵ.k., dosent G.B.Qozǵambaeva-nyń uıymdastyrýymen  Tarıh mamandyǵy 4 kýrs jáne 1 kýrs stýdentteri Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq valútasy kúnine oraı «Ulttyq teńgemizge -27 jyl!» atty tárbıe saǵatyn 13 qarashada onlaın formatynda ótti.   

Prezıdent Jarlyǵymen 1997 jyldan beri 15 qarasha tól valútamyzdyń týǵan kúni ári qarjygerler kúni bolyp belgilenilgen. Táýelsiz memleketimizdiń eń birinshi aıryqsha belgisi – ulttyq valúta. 

Tárbıe saǵatynyń maqsaty: stýdentterdi ulttyq valútamyz teńgeniń tarıhymen tereńirek tanystyryp, onyń mańyzdylyǵyn keńinen nasıhattaý. 

Tárbıe saǵaty barysynda  teńgeniń qazaq dalasynda taralýy jáne onyń tarıhy jaıynda  oqytýshymyz kóptegen málimetter berdi. Uly Jibek saýda joldary arqyly mádenıettiń uly ordalary boı kóterip, áýelde aıyrbas túrinde, keıinirek kúmisten, altynnan, mystan jasalǵan teńgeler saýda - sattyq jasaýda qazaq dalasynda materıaldyq jáne rýhanı ıgilikterdi damytýǵa mol úles qosty. Qazaqstandyq aqshalardyń óz ataýy myna ulan-qaıyr dalamyzda tereń tamyrlanǵan. XV ǵasyrdyń basynda Otyrar men onyń aınalasynda úsh dárejeli táńge atty kúmis mánetteri paıdalanyldy. Negizgi ataýy táńge, onyń shıregi – mir, al on ekiden bir bóligi – táńgeshe dep atalyndy. HVI ǵasyrda Qazaq handyǵynyń teńgeleri Tashkentte soǵyldy. HVI-HVIİ ǵasyrlarda   mys,  baqyr teńgelerdiń bir bóligi Iasyda quıyldy. Teńgelerdegi qazaqtar arasynda qoldanylyp kelgen kúmis aqsha – 1 teńge erterekte  50 pulǵa teń bolǵan. Kúmis teńge kúmisten ne kúmis aralasqan metaldan jasalǵan dárejesi ártúrli (tıyn som) bolyp tabylady. Qazaq dalasynda kúmis teńgeler Rossıaǵa qosylǵannan keıin kóp taraǵan. Bir ǵajaby mundaı teńgelerdiń halyq qolyna túskenderi revolúsıadan burynǵy kezde áıelderdiń shashbaýyna, sholpysyna, kıim óńirlerine taǵyp júretin sándik buıymdaryna jaratylyp keldi. Úıdiń negizin qalaǵanda irge tastyń jatatyn shuńqyryna kúmis teńge tastaý salty osy úıge, úı ıesine aq tilegendik. «Bazar–teńgelige  bazar, teńgesizge–nazar»-,dep teńgeniń qoldanylýy týraly tolymdy da tarıhı málimetter berildi.

Ánuran, tý jáne eltańba sıaqty ulttyq valútamyz da memlekettik nyshandarymyzdyń qataryna jatady. Tuńǵysh Prezıdentimiz  N.Nazarbaev:«Bizdiń elimizdiń ekonomıkalyq táýelsizdiginiń jarqyn týyndysy – bizdiń astanamyzda teńgeniń alǵashqy paıda bolýy, halyqtyń jáne bolashaq urpaqtyń ıgiligine qyzmet etsin»-,dep aıtqanyndaı, búginde ulttyq valúta halqymyzdyń  ıgiligine asyp, ulttyq biregeılik pen ulttyq ıdeologıanyń basty kórinisi bolyp otyr.

Ulttyq valúta kúni merekesiniń ereksheligi men toılaný barysy týraly 1 kýrs stýdenti Namazbaı Baqbergen  jasaǵan baıandamasynda QR Tuńǵysh Prezıdentiniń 1993 jylǵy 12 qarashadaǵy Jarlyǵymen sol jyly 15 qarashada ulttyq valútanyń engizilgendigine toqtalyp, ulttyq teńgemizdiń  kórinisin sıpattap ótti jáne sóziniń túıindemesinde:«Elimizdiń ulttyq valútasy teńgeniń shyǵý tarıhyn árbir Qazaqstan azamaty bilýi tıis. Sebebi, halyqaralyq ekonomıkada, elimizdiń qarjy salasynda teńgeniń alar orny erekshe.  Teńgeniń naryqqa enisýimen elimizdiń jańa bir tarıhı beti ashylǵandaı sezinemiz, sebebi, eldegi ózindik ulttyq valútanyń paıda bolýy tumshalanyp qalǵan orystanǵan qazaq jurtyn jaryqqa shyǵarǵandaı boıaý beıneledi.  Búginde tól valútamyz – Qazaqstannyń damyp órkendeýiniń negizgi elementteriniń biri. Sondyqtan bul valútanyń paıda bolýy egemendigimizdiń eńsesin tikteýine, halyq rýhynyń kóterilýine, el jastarynyń bolashaqqa degen seniminiń paıda bolýyna úlken mańyzdy qadamdardyń jasalýyna túrtki boldy. Ulttyq valútanyń qabyldanylýy táýelsizdigimizdiń zańdy qubylysy!»-, dep sózin qorytyndylady.

 Tarıh mamandyǵynyń 4 kýrs stýdenti Qalqabaeva Tańsholpan: «Ulttyq valútanyń bekýi el ekonomıkasynyń aıaǵynan nyq turýyna da septigin tıgizdi dep, sol kezde Elbasymyz Nursultan Ábishuly qupıa túrde arnaıy topty jınady da, aqshanyń dızaınyn jasatýǵa Anglıaǵa jiberedi. Londonda jasalǵan teńgemiz 1993 jyly qarashada keńes aqshalaryn teńgege aýystyrý jóninde sheshim qabyldandy. 15 qarasha kúni tańerteńnen bastap quramynda qaýipsizdik qyzmeti men ishki ister organdarynan, oblys ákimdiginen, Ulttyq bank ókilderi bar arnaıy komısıa jańa aqshany jan-jaqqa bólinip, respýblıkanyń barlyq aımaqtaryna taraǵandyǵy» týraly aıtyp berdi. 

Táýelsiz Qazaqstanda Ulttyq valútamyzdyń bolýy Qazaqstannyń táýelsiz respýblıka ekendiginiń taǵy da bir dáleli bolyp tabylady. Ulttyq teńgemizdiń tarıhyn bilý ol ár qazaqstandyq azamatqa tán, sebebi teńge bizdiń qazirgi ómirimizdiń basty aınalymy. 

Ulttyq valúta – elimizdiń damý kózi, álemdik deńgeıge teńelýdiń alǵashqy faktorlarynyń biri. Ol barlyq ýaqytta táýelsizdigimizdi qamtamasyz etedi. Teńge – táýelsizdigimizdiń tumary. Tárbıe saǵatynda stýdentter ultyq valútamyz táýelsizdigimizdiń naqty kózi,  derbes el bolǵanymyzdyń belgisi ekendigine úlken mán berip, ulttyq valútanyń tarıhyna baılanysty  vıktorınalyq suraqtarǵa jaýap berip, sońyn óleń-shýmaqtaryn oqýmen aıaqtady. 

Ál – Farabı atyndaǵy QazUÝ – niń tarıh fakúlteti Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti,t.ǵ.k. G.B.Qozǵambaeva, 1 kýrs stýdenti Namazbaı Baqbergen

---