Ulýlar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri
Sabaqtyń taqyryby: Ulýlar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri
Sabaqtyń maqsaty: Ulýlardyń qurylysy men bıologıalyq erekshelikteri týraly bilim berý. Mańyzdy klastarynyń ókilderimen tanystyrý
Baýyraıaqtylar, qosjaqtaýlylar, basaıaqtylar jónindegi derekterdi taldaý, jınaqtaý.
Bıonıka ǵylymy týraly uǵym qalyptastyrý. Ulýlardyń paıdasy men zıany týraly bilim berý, oqýshylardy tabıǵatty qorǵaýǵa tárbıeleý.
Ulýlar
Ulýlar (Gastropoda) — jumsaq tándi jándikterdiń — mollúskalardyń bir klasy. Bul ulýlardyń 3 klass tarmaǵy bar: alǵyjelbezekti, artqyjelbezekti jáne ókpeli. Bulardyń 90000 - daı túri bar. Teńizdiń 4 800 metr tereń túbinde jáne 5 000 metr bıik taýlarda da tirshilik etedi. Ulýlardyn denesi jumsaq, bylqyldaq. Ulýlardyń 3 klassy bar: baýyraıaqty, qosjaqtaýly jáne basaıaqty.
Ulýlardyń túrleri 130 myń
Baýyraıaqty ulýlar klasy
Bular - teńizde jáne qurlyqta tirshilik etetin jándikter. Olardy kólderden, toǵandardan, sýqoımalardan da kezdestirýge bolady. Týıirtek, jumyrlaq kólderde jáne toǵandarda ómir súredi. Shalshyq ulýy, tospaulý jáne qoshqarmúıizder baıaý aǵatyn sýqoımalarda kezdesedi.
Jýzim ulýyn - júzimdikten, al jalańash shyryshty baý - baqshalar men ózge zattar astynan kezdestire alamyz. Bulardyń kópshiliginiń denesin baqalshaq qaptaıdy. Baqalshaqtarynyń pishini ár túrli bolady. Keıbireýlerinde, mysaly, jalańash shyrysh denesinde baqalshaq qaldyǵy ǵana saqtalǵan. Denesi jumsaq. Baqalshaqty ulýlardyń denesin jobalan bas, tulǵa jáne aıaqqa jikteýge bolady. Aıaǵy deneniń astyńǵy bóligi - baýyryn tolyq qamtıtyndyqtan, bular baýyraıaqty ulýlar klasyna jatqyzylady. Baýyraıaqtylardyń 80 myńǵa jýyq túrleri belgili. Baý - baqshaǵa, júzimdikterge, baqqa jalańash shyrysh, júzim ulýy aıtarlyqtaı zıan keltiredi.
Tospaulýlar - parazıttik jolmen ómir súretin taspaqurttardyń aralyq nesi. ulýdyń jer astynan alynǵan qaldyqtary (Mańǵystaý ulýtasy) qurylysta paıdalanylady.
Qosjaqtaýly ulýlar klasy
Bular - Jer sharyna keń taralǵan kópjasýshaly jándikter. Olar muhıtta, teńizde, tushshy sýqoımalarynda, ózenderde tirshilik etedi. Qurlyqta kezdespeıdi. Janýartekti jemmen qorektenedi, parazıttik jolmen ómir súretinderi de bar. Qosjaqtaýly ulýlar klasynyń ókili aıqulaq. Olardyń baqalshaǵy ashyp - jabylatyn eki jaqtaýdan turady. Sondyqtan bul jándikter qosjaqtaýly ulýlar dep atalǵan. Bulardyń bas bóligi joıylyp ketken. Denesi tek tulǵa jáne aıaqtan ǵana quralady. Mysaly, aıqulaqtyń aýzy aıaǵynyń qasynda ornalasqan. Aıqulaqta bas bolmaǵandyqtan, onyń tili de, jutqynshaǵy da joq. Sondyqtan qorek tikeleı óńeshke túsedi. Odan qarynǵa ótip, ishekke barady. Qosjaqtaýly ulýlar - dara jynysty jándikter. Olardyń ǵalamsharymyzda 20 myńǵa jýyq túrleri mekendeıdi. Bular sýdy denesi arqyly ótkizip, ony bakterıalardan, plankton jáne qalqyp júrgen óli qosyndylardan súzip tazartady.
«Plankton» - grek sózi, «kezbe» degen maǵyna beredi. Ol - teńizdiń qalyń qabatynda kezip júrip tirshilik etetin usaq tiri aǵzalar jıyntyǵy. Teńizde tirshilik etetin keıbir qosjaqtaýly ulýlar (mıdıa, ýstrısa, grebeshok) taǵam retinde paıdalanylady. Teńiz qosjaqtaýlylarynyń baqalshaǵynan túıme jasalady. Kóptegen ulýlardyń baqalshaǵynan un tartylyp, iri qaraǵa jem retinde beriledi. Qosjaqtaýly ulýlardyń aǵashtan jasalǵan qurylystar men keme túbin tesetin túrleri bar. Olar óte qaýipti zıankester bolyp tabylady. Denesiniń aldyńǵy bóligindegi qosjaqtaýly kishkene baqalshaǵymen súrekti burǵylan tesedi. Sóıtip ózine jol salady da, aǵashty paıdalanýǵa jaramsyz etedi.
Ulýlar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri slaıd júkteý
Sabaqtyń maqsaty: Ulýlardyń qurylysy men bıologıalyq erekshelikteri týraly bilim berý. Mańyzdy klastarynyń ókilderimen tanystyrý
Baýyraıaqtylar, qosjaqtaýlylar, basaıaqtylar jónindegi derekterdi taldaý, jınaqtaý.
Bıonıka ǵylymy týraly uǵym qalyptastyrý. Ulýlardyń paıdasy men zıany týraly bilim berý, oqýshylardy tabıǵatty qorǵaýǵa tárbıeleý.
Ulýlar
Ulýlar (Gastropoda) — jumsaq tándi jándikterdiń — mollúskalardyń bir klasy. Bul ulýlardyń 3 klass tarmaǵy bar: alǵyjelbezekti, artqyjelbezekti jáne ókpeli. Bulardyń 90000 - daı túri bar. Teńizdiń 4 800 metr tereń túbinde jáne 5 000 metr bıik taýlarda da tirshilik etedi. Ulýlardyn denesi jumsaq, bylqyldaq. Ulýlardyń 3 klassy bar: baýyraıaqty, qosjaqtaýly jáne basaıaqty.
Ulýlardyń túrleri 130 myń
Baýyraıaqty ulýlar klasy
Bular - teńizde jáne qurlyqta tirshilik etetin jándikter. Olardy kólderden, toǵandardan, sýqoımalardan da kezdestirýge bolady. Týıirtek, jumyrlaq kólderde jáne toǵandarda ómir súredi. Shalshyq ulýy, tospaulý jáne qoshqarmúıizder baıaý aǵatyn sýqoımalarda kezdesedi.
Jýzim ulýyn - júzimdikten, al jalańash shyryshty baý - baqshalar men ózge zattar astynan kezdestire alamyz. Bulardyń kópshiliginiń denesin baqalshaq qaptaıdy. Baqalshaqtarynyń pishini ár túrli bolady. Keıbireýlerinde, mysaly, jalańash shyrysh denesinde baqalshaq qaldyǵy ǵana saqtalǵan. Denesi jumsaq. Baqalshaqty ulýlardyń denesin jobalan bas, tulǵa jáne aıaqqa jikteýge bolady. Aıaǵy deneniń astyńǵy bóligi - baýyryn tolyq qamtıtyndyqtan, bular baýyraıaqty ulýlar klasyna jatqyzylady. Baýyraıaqtylardyń 80 myńǵa jýyq túrleri belgili. Baý - baqshaǵa, júzimdikterge, baqqa jalańash shyrysh, júzim ulýy aıtarlyqtaı zıan keltiredi.
Tospaulýlar - parazıttik jolmen ómir súretin taspaqurttardyń aralyq nesi. ulýdyń jer astynan alynǵan qaldyqtary (Mańǵystaý ulýtasy) qurylysta paıdalanylady.
Qosjaqtaýly ulýlar klasy
Bular - Jer sharyna keń taralǵan kópjasýshaly jándikter. Olar muhıtta, teńizde, tushshy sýqoımalarynda, ózenderde tirshilik etedi. Qurlyqta kezdespeıdi. Janýartekti jemmen qorektenedi, parazıttik jolmen ómir súretinderi de bar. Qosjaqtaýly ulýlar klasynyń ókili aıqulaq. Olardyń baqalshaǵy ashyp - jabylatyn eki jaqtaýdan turady. Sondyqtan bul jándikter qosjaqtaýly ulýlar dep atalǵan. Bulardyń bas bóligi joıylyp ketken. Denesi tek tulǵa jáne aıaqtan ǵana quralady. Mysaly, aıqulaqtyń aýzy aıaǵynyń qasynda ornalasqan. Aıqulaqta bas bolmaǵandyqtan, onyń tili de, jutqynshaǵy da joq. Sondyqtan qorek tikeleı óńeshke túsedi. Odan qarynǵa ótip, ishekke barady. Qosjaqtaýly ulýlar - dara jynysty jándikter. Olardyń ǵalamsharymyzda 20 myńǵa jýyq túrleri mekendeıdi. Bular sýdy denesi arqyly ótkizip, ony bakterıalardan, plankton jáne qalqyp júrgen óli qosyndylardan súzip tazartady.
«Plankton» - grek sózi, «kezbe» degen maǵyna beredi. Ol - teńizdiń qalyń qabatynda kezip júrip tirshilik etetin usaq tiri aǵzalar jıyntyǵy. Teńizde tirshilik etetin keıbir qosjaqtaýly ulýlar (mıdıa, ýstrısa, grebeshok) taǵam retinde paıdalanylady. Teńiz qosjaqtaýlylarynyń baqalshaǵynan túıme jasalady. Kóptegen ulýlardyń baqalshaǵynan un tartylyp, iri qaraǵa jem retinde beriledi. Qosjaqtaýly ulýlardyń aǵashtan jasalǵan qurylystar men keme túbin tesetin túrleri bar. Olar óte qaýipti zıankester bolyp tabylady. Denesiniń aldyńǵy bóligindegi qosjaqtaýly kishkene baqalshaǵymen súrekti burǵylan tesedi. Sóıtip ózine jol salady da, aǵashty paıdalanýǵa jaramsyz etedi.
Ulýlar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri slaıd júkteý
You Might Also Like
-
Sabaq taqyryby: Shona Smahanuly. «Bulbul men toqyldaq» (Mysal)
