InfoHub Logo

Synyby 7
Sabaqtyń taqyryby: Úndi muhıty. Tynyq muhıty
Maqsattary;
Bilimdiligi; Oqýshylardyń dúnıejúzilik muhıt týraly túsinigin keńeıtý, dúnıejúzilik muhıttar men tanystyrý
Tárbıeliligi: Oqýshylardy izdenýge, otansúıgishtikke, sýdy qorǵaýǵa, bilim alýǵa baýlý
Damytýshylyǵy; Oqýshylardyń muhıttar týraly biliktiligin, kartamen jumys jasaý, oqýlyq mátinin júıeli túsiný daǵdysyn qalyptastyra otyryp damytý
Sabaqtyń túri; Aralas
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, baıandaý, salystyrý, túsindirý, óz bettik jumys
Sabaqtyń kórnekiligi: D/j fızıkalyq kartasy, sýretter, tirek sózder

Sabaqtyń júrý barysy:
1 Uıymdastyrý;
A) Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn tekserý
Á) Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý

2 Bilimin tekserý
Suraqtar toptamasy
1. Muhıt degenimiz ne?
2. Jer sharynda neshe muhıt bar?
3. Dúnıejúzilik muhıttyń aýdany qandaı?
4. Soltústik Muzdy muhıtyna sıpattama ber.
5. Muhıtqa Atlant ataýynyń berilýi týraly ne bilesiń?
6. Atlant muhıtynyń eń tereń jeri?
7. Atalǵan eki muhıtta qandaı tabıǵı baılyqtar bar?

3 Jańa sabaqty meńgertý
Muhıttardyń:
1. Geografıalyq orny
2. Zerttelýi
3. Tabıǵaty
4. Negizgi uǵymdar

Úndi muhıty — Jer sharyndaǵy aýmaǵy jóninen Tynyq jáne Atlant muhıttarynan keıingi úshinshi muhıt. Kópshilik bóligi ońtústik jarty sharda, Azıa, Afrıka, Avstralıa jáne Antarktıda qurlyqtarynyń aralyǵynda. Úndi muhıty planetada erekshe oryn alady: onyń kóp bóligi ońtústik jarty sharda ornalasqan. Jerdiń sý bóliginiń 20% alyp jatyr. Muhıt soltústiginde Eýrazıamen shektesedi. Muhıttyń jaǵasy az tilimdengen. Soltústiginde Bengal jáne Parsy shyǵanaqtary, Arabıa teńizi qurlyqqa boılaı enip jatady. Araldary birshama az. Muhıttyń shekarasynda ǵana iri araldar bar. Eýropalyqtar Úndi muhıty arqyly XV ǵasyrda ǵana turaqty júze bastady. Muhıtta júzý marshrýttarynyń sıpattamasyn tuńǵysh ret araptar jasaǵan. Geografıa ǵylymy úshin Úndi muhıty jónindegi málimetter Vasko da Gamanyń júzgen ýaqytynan (1497 - 1499 jj) beri jınala bastady. XVIII ǵasyrdyń sońynda aǵylshynnyń teńizinde júzýshisi Djeıms Kýk bul muhıttyń tereńdigin alǵash ret ólshegen. XIX ǵasyrdyń sońynda muhhıtty kompleksti zertteý jumysy bastalady.

Atlant muhıtymen Ine múıisiniń sh. b.) merıdıanymen Afrıkadan Antarktıdaǵa ótetin syzyqpen shektesedi. Tynyq muhıtpen aradaǵy shekara(20 Malakka sh. b.)18túbeginen bastalyp (98 Sýmatra, Iava, Sýmba, Tımor, Tanımbar jáne Chýt araldary arqyly Jańa Gvıneıaǵa, onan ári Avstralıaǵa sh. b.),03 o. e., 14205(11 Tasman araldaryna sh. b. merıdıanymen belgilenedi. Aýdandyq teńizderimen qosa eseptegende 76, 17 mln. km2, sýynyń kólemi 282, 6 mln. km3, ortasha tereńdigi 3711 m, eń tereń jeri 7729 m (Zond shuńǵymasy).55ótedi. Tasmanıadan Antarktıdaǵa deıingi shekara 146
Tynyq muhıt — kólemi men tereńdigi jaǵynan eń úlken muhıt. Batysynda Eýrazıa men Aýstralıa, shyǵysynda Soltústikjáne Ońtústik Amerıka, ońtústiginde Antarktıda qurylyqtarymen shekaralas.

Tynyq muhıty ońtústiginen soltústigine 15, 8 myń km, shyǵysynan batysyna 19, 5 myń km sozylyn jatyr. Shekaralas teńizdermen eseptegende 179, 7 mln km², orta tereńdigi 3984m, kólemi 723, 7 mln km³ (teńizsiz eseptegende165, 2 mln km², orta tereńdigi 4282 m, kólemi 707, 6 mln km³). Tynyq muhıtynyń eń tereń jeri (álem muhıttarynyń eń tereń jeri) 10994 m (Marıana shuńǵymasynda).[1] Tynyq muhıtyndaǵy 180 - ininshi meredıan arqyly táýliktik syzyq ótedi.
Muhıttardyń zerttelýi, tabıǵaty, ósimdikteri men janýarlary týraly mátinnen oqyp bilý 3 qatar oqýshylaryna beriledi