InfoHub Logo

Ár adamǵa paıdaly 6 baqsy sabaǵy bar: dástúrli ıslam turǵysynan shamandyq jáne baqsylarmen aralasý kúná bolyp sanalady. Alaıda qazirgi qazaqtardyń keıbiri túrki tilinde "baqsy" atanǵan adamdardan áli de kómek surap, olardyń tabıǵattan tys kúshteri bar dep esepteıdi.

Qazirgi Qazaqstan aýmaǵynda ejelden baqsy bolǵan eken. Ejelden baqsylardan qorqady (qara kúshtermen baılanysady dep eseptedi) jáne olardan kómek surady, óıtkeni baqsylar adamǵa áser etýi múmkin – baqsylarda qarapaıym adamdarda joq qabiletter boldy.

Alǵashqy baqsylar paleolıt dáýirinde paıda boldy. Tabıǵattan tys darynǵa ıe bolǵan bul adamdar ejelden rýhtar álemi men adam áleminiń arasyn jalǵady.

"Baqsy" sóziniń maǵynasyn túsindiretin ártúrli túsindirmeler bar:

• Baqsy – tabıǵattan tys kúsh ıesi. Basqasha aıtqanda, bul sıqyrshy.
• Baqsy – rýhtarmen baılanys ornata alatyn, dúnıeler arasynda qozǵala alatyn adam. Buǵan arnaıy rásim arqyly qol jetkiziledi.
• Baqsy – etnıkalyq ádet-ǵuryptardy jaqsy biletin adam. Sondaı-aq adam balasyn tabıǵattan tys darynmen emdeıtin emshi.

Ejelgi zamanda baqsylardyń adam qoǵamyna yqpaly zor boldy jáne olarmenen qazaqtyń rý-taıpa men júzderdiń bıleýshileri qurmetteıtin jáne dinı qyzmetker retinde keńesip, aqyl-oı suraǵan. Islamnyń taralýymen bul "sıqyrshy-danyshpandar" burynǵy bedelinen aıyrylyp, negizinen kóripkeldik pen baqsylyqpen ǵana aınalysa bastady.

Kez kelgen baqsynyń basty mindeti – óz rýy–taıpaǵa kómektesý, onyń berekeli ómirin qamtamasyz etý boldy.

Baqsylar mynadaı máselelermen aınalysty:

1. Bolashaqty boljaý, armandardy túsindirý úshin álemder arasynda jyljý.
2. Joǵalǵan adamdar men zattardy izdeý.
3. Qaıtys bolǵan ata-babalarmen baılanys.
4. Bir taıpalastardy zulym rýhtardyń ıntrıgalarynan qorǵaý.
5. Tabıǵattan tys nárselerdi óz erkińizge baǵyndyrý.
6. Naýqastardy emdeý.
7. Aýa raıyn retteý, tabıǵı apattardyń aldyn alý.

Baqsylar baılyqqa qol jetkize almaıdy, óıtkeni olardyń basty ereksheligi – rıasyzdyq. Olardyń da jaman oılarǵa, jaman ádetterge quqyǵy joq. Olardyń kópshiligi otyryqshy ómir saltyn ustanǵan – kúsh ornyna táýeldi bolǵandyqtan. Adamdarǵa kómektesý olardyń barlyq derlik ýaqytyn aldy.

Ár adamǵa paıdaly 6 baqsy sabaǵy bar:

1. Jaman jaǵyn aınalyp ótińiz. Adam teris oılardan aýlaq bolý kerek, ózine jaman isterge jol bermeý kerek.
2. Ózin-ózi taný jolyna túsýge tek jaqsy oılar men ister ǵana múmkindik beredi. Ózińizdi basqalardan joǵary qoımańyz.
3. Qaıyrymdylyqpen, jaqsylyqpen maqtana almaısyń.
4. Ár adamnyń qıyndyǵy bar. Eger birdeńe nátıje bermese, siz tyrysýyńyz kerek.
5. Osy jerde jáne qazir ómir súrińiz. Únemi ótkenge qaıta qaraýdyń nemese bolashaqtyń qupıasyna enýge tyrysýdyń qajeti joq. Árqashan ózińnen bastańyz.
6. Ár adam ózin qorshaǵan álemge áser etedi. Óz túısigińizge senińiz. Mańyzdy sheshim qabyldaǵanda júregińizdiń daýysyn tyńdaýdy umytpańyz.

"Baqsy" sózi túrki tilindegi "baq" (qaraý, kórý) túbirinen shyqqan degen boljam bar. Qazaq baqsylary Qorqyt (Qorqut) degen adamdy ózderine qamqorshy sanady. Ol oǵyz taıpasynan shyqqan túrik, al sheshesi qypshaq bolǵan degen boljam bar.

Aıtpaqshy, Rım Papasynyń kitaphanasynda shamamen HÚ-HÚİ ǵasyrlarda jazylǵan "Qorqyt atamnyń kitaby" degen eńbek bar. Onda Shyǵysta óte qurmetti bolǵan bir qart: ol taqýalyq ómir saltyn ustanǵan, danyshpan bolǵan jáne áskerı joryqtarda handarǵa batasyn bergeni týraly aıtylady.

Baqsylardyń eń mańyzdy qasıeti qobyz dep atalatyn erekshe mýzykalyq aspap bolyp sanalady. Ańyz boıynsha ony Qorqyt ata ózi jasaǵan. Baqsylarǵa júgingen qazaqtar qobyz tartýdy joǵarydan alǵan erekshe, sırek syılyq dep esepteıdi.

Bul aspap shyǵaratyn dybystardyń ózi sıqyrly: olar qupıa bilimdi ashady, júıke júıesin tynyshtandyrady jáne tipti aýyr aýrýlardan aıyǵa alady deıdi. Qobyzda oınaý, sondaı-aq án aıtý, ádette, baqsy men arýaq arasyndaǵy qarym-qatynaspen birge júredi.