InfoHub Logo

Ár kezeńniń óz urpaǵy, ár urpaqtyń óz tanym-túsinigi, kózqarasy bar. Ár zamannyń zańy basqa demekshi, sol zamanǵa úırengen urpaqtyń da minez-qulqy bólek bolady. Endeshe Z-urpaqtyń aldaǵy tynys-tirshiligi, ádet-ǵurpy qalaı bolmaq ári olardyń eńbek naryǵyna jańa trend ákelgeni ras pa, solardy qarastyryp kóreıik.  

Urpaq teorıasy 

1990-jyldardyń basynda AQSH sosıology Ýılám Shtraýs pen Nıl Hoývı ekeýi áleýmettaný salasyna jańasha túsinik ákeldi. Y-urpaq, Z-urpaq, Álfa-urpaq degen uǵymdardy negizdemek boldy. Jańa urpaq kele jatyr dep adamzat býynyn latyn qarpimen belgiledi.

Shyndap kelgende, áleýmettanýshy mamandarynyń kóbi urpaq býynyn bulaı bólýdi qalamaıdy. Ǵylymı negizi men dáleldeme deregi joq degendi alǵa tartady. Biraq bul uǵym ǵylymı ortadan bólek salada jıi qoldanylyp ketti. Ásirese, marketıń pen saıasat, bilim men basqa áleýmettik salada qoldanýǵa jeńil uǵymǵa aınaldy.

Atalǵan beıresmı teorıaǵa sensek, dáýir tabaldyryǵyn attaǵaly turǵan urpaq — Z-urpaq eken. Ony "zýmer", "zed" dep ataıdy qysqasha. Buǵan 1990 jyldardyń sońy men 2000-jyldardyń basynda týǵan jetkinshekter jatady. Qazir bulardyń aldy joǵary oqý ornyn bitirip jatsa, sońy mektepte júr.

Z-urpaqqa tán qasıet

Zed-urpaqty keıde "sandyq urpaq", "sıfr-adam" dep te ataıdy. Bul urpaq kóbine balalyq shaǵyn kompúterdiń aldynda, oıynshyqtyń ornyna sandyq gadjet ustap ósken urpaq. Olar óziniń aldyndaǵy urpaq sıaqty materıaldyq qundylyqty joǵary qoımaıdy. Kreatıvti ıdeıa men emosıaǵa berilgish keledi. Árdaıym motıvasıa qajet.

Bul urpaqtyń ókilderi tabıǵatynan kreatıvti, shyǵarmashyl, ıdeıa týdyrǵysh, ambısıasy joǵary keledi. Jańa ortaǵa ońaı beıimdeledi. Jańashyldyqty tez qabyldaıdy. Orta, jer men el aýystyrýdan qoryqpaıdy. Barynsha erkin júrgendi qalaıdy.

Bir qyzyǵy, bul urpaqtyń minez-qulqy ózinen burynǵy urpaqqa týra qarama-qarsy. Eger Y-urpaq turaqtylyqty unatsa, bular turaqtylyqty jaqsy kóre qoımaıdy.

Jumys tańdaý, karera qýý

Z-urpaq jumys tańdaýǵa kelgende birshama kirpıaz. Aldyńǵy urpaq sıaqty tabys tapsam boldy, kez kelgen jumysty isteı beremin nemese karera qýyp, jetistikke jetemin degennen aýlaq. Eger burynǵy urpaq "bos júrmeý kerek, áıteýir jumys isteý kerek, tabys tabý kerek" dese, Z-urpaq úshin jumys isteý, jumys tabý asa mańyzdy emes.

Eger burynǵy urpaqqa jumyssyz júrý uıat bolsa, bularǵa ondaı uǵym jat. Birinshi kezekte jumys emes, "ol jumys maǵan ne beredi?" degen oı. Bos jumysqa ýaqyt qurtqysy kelmeıdi, úıreneri bar, motıvasıa bererlik jumystardy qosh kóredi.

Eger burynǵy urpaq bárin tómennen bastap, karera baspaldaǵynan ótip baryp, eńbekaqysyn ósirse, bul urpaq ondaı emes. Birden jalaqysy joǵary jumysqa ornalasqysy keledi.

Jas urpaqty eń aldymen kompanıanyń qundylyǵy, mańyzdylyǵy tolǵandyrady. İri kompanıanyń jetistikke jetýine kómekteskisi, sol iri uıymnyń bir kirpishi bop qalanǵandy qup kóredi.

Eńbek naryǵy ózgerip barady

Qazir eńbek naryǵyna jastar, ıaǵnı, Z-urpaqtyń ókilderi kele bastady. Soǵan oraı, eńbek naryǵynyń da birtindep ózgergenin baıqaýǵa bolady. Qazir eńbek naryǵynda kelesideı trend basymdyq aldy.

Birinshiden, jumys berýshiler qyzmetkerdi ýaqytsha nemese belgili bir ýaqytqa ǵana qabyldaıtynyn túsindi. Burynǵydaı bir qyzmetker bir mekemede ómir boıy jumys isteıdi degen túsinik joq. Jastar jumys aýystyrýǵa, jańa orta tabýǵa beıim keledi. Zýmer-urpaqqa bir jerde 10-15 jyl istegen tıimsiz. Baıqasańyz, jastar jaǵy únemi jumys izdeýmen júredi.

Ekinshiden, qashyqtan jumys jasaý beleń aldy. Gıbrıdti jumys grafıgine aýysyp jatqandar kóp. Zertteýshilerdiń aıtýynsha, aldaǵy ýaqytta jastardyń 41 paıyzy qashyqtan jumys isteýge nıetti bolmaq.

Jumys berýshilerge de qashyqtan jumys istegen tıimdi. Keńsege shyǵyn ketpeıdi.

Z-urpaqtyń ókilderi ıkemdi. Birneshe jyldan keıin eńbek naryǵynyń 40 paıyzy zýmer-urpaq quraǵan sátte, jumys ýaqyty ıkemdi grafıkke kóshpek.Úshinshiden, kompanıalyq mádenıet qalyptasa bastady. Iaǵnı, kompanıa basshylyǵy áleýmettik bastamalarǵa qoldaý bildirýshi ınstıtýtqa aınalýdy shyndap qolǵa aldy. Z-urpaq volonterlikke beıim. Sondyqtan túrli ekologıalyq, áleýmettik bastamalarǵa qatysqandy unatady. Soǵan oraı, kompanıalar da volonterlikke aqyryńdap oıysa bastaǵany baıqalady.

Qalaı desek te, urpaq almasýy — qalypty, zańdy jaıt. Bir urpaqtyń ornyna bir urpaq keledi.

Bul — tabıǵattyń, evolúsıanyń zańy. Keler urpaq óziniń tanym-túsinigi men minez-qulqyna saı áleýmettik ádet qalyptastyrmaq. Ol jaqsy ma álde jaman ba — ýaqyt kórsetedi.

---