InfoHub Logo

Qazaqstanda 2020 jyldyń mamyrynda 46 adam ózine qol jumsasa, 2021 jyldyń dál osy aıynda sýısıd jasaǵandar 53-ke jetken. Bul - tek resmı aqparat. Al Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetinshe, ár 40 sekýndta bir adam ózine qol jumsaıdy.

Qazaqstandaǵy sýısıd kórsetkishi qandaı?

Finprom.kz zertteýshileriniń 2021 jyly mamyrda jarıalaǵan dereginshe, Qazaqstanda kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy sýısıd sany bir jylda 15%, sýısıdke tyrysqandar sany 5% kóbeıgen.

2021 jyldyń qańtarynan sáýirine deıin elimizde kámeletke tolmaǵandar arasynda 53 sýısıd áreketi jasaldy. Bul byltyrmen salystyrǵanda 15,2% joǵary. Onyń ishinde 32 ul, 21 qyz bala bar. Óz-ózine qol jumsaý áreketin taǵy 120 adam jasaǵan. Bul bir jyl burynǵy kórsetkishten 5,3% kóp. Olardyń ishinde 21 ul men 99 qyz bala bar. Olardyń kóbi tolyqqandy otbasyda ómir súrgen.

Sonymen qatar Qazaqstan balalyq shaqtyń uzaqtyǵy men qorǵalýy boıynsha 180 eldiń reıtıńisinde 50-oryndy ıelendi. Balalar arasyndaǵy sýısıd 100 myń turǵynǵa shaqqanda — 1,3%.

Adam nege sýısıd jasaıdy?

Sýısıd — adam ózine qol jumsaýy, zıan keltirýi, ózin ádeıi jáne qalaýymen óltirýi. XIX ǵasyrda Eýropa elderinde birte-birte kóbeıe bastady. «Sýısıd jáne jappaı qol jumsaý» kitabynyń avtory Djoost Merlonyń aıtýynsha, dúnıejúzi adamdarynyń 80%-i sýısıd týraly oılaǵanyn moıyndaıdy. «Eshbir top, ult nemese adamdar toby bul «qoǵamnyń keshirilmeıtin kúnásinen» ada emes», — deıdi ol.

Adamnyń ózine qol jumsaýy áleýmettik jaǵdaıy men statýsyna, ómirdegi qundylyqtaryna, minezine jáne psıhologıasyna qaraı ártúrli bolady. Sýısıdtiń sebepterin mynadaı mysalmen kórsetýge bolady.

Jeke basyndaǵy jáne otbasyndaǵy konflıktiler. Oǵan durys qarym-qatynastyń bolmaýy, zorlaý, qorlaý, renish, kózine shóp salý, qyzǵaný, ajyrasý, jaqyn adamy qaıtys bolýy, basqalardyń minezi men áreketine qanaǵattanbaý, jalǵyzdyq, oqshaýlaný, basqalardan qamqorlyq bolmaýy, sátsiz mahabbat jáne taǵy basqa oqıǵalar jatady.

Adamnyń psıhıka jaǵdaıy. Adamnyń psıhıkasy, oǵan qoıylǵan dıagnozy jáne taǵy basqa psıhıkalyq aýytqýlar sýısıdke sebep bolýy múmkin.

Densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty. Densaýlyǵy nasharlaýy, naqty aýrýdyń bolýy (ásirese emdelmeıtin aýrýlar), fızıkalyq jaǵynan azap kórýi, týǵanynan kelbetindegi, denesindegi erekshelikter, múgedektik.

Minez-qulyqqa baılanysty áreketter. Birnárseden qatty qorqý, basy daýǵa qalyp, sottan, jaýapkershilikten qashý, belgili bir áreketi úshin ózin aıyptaýy jáne taǵy basqa.

Kásibı jaǵynan qalyptasqan keleńsizdikter. Oǵan jumystaǵy nemese oqýdaǵy sátsizdik, bedeliniń bolmaýy, birnárseni tóleýge qabiletsizdigi, qatań talaptar jáne taǵy basqalar jatady.

Sýısıdke sebep bolýy múmkin taǵy bir oqıǵa — materıal jaǵdaıynyń nasharlaýy. Tabysynan aıyrylýy, nesıe men komýnal qyzmetterdi tóleı almaı, qarajat joq bolýdyń saldarynan jaǵdaıdyń nasharlap ketýi.

Psıhologtar men sýısıdti zertteıtin mamandar shashamen osyndaı sebepterdi alǵa tartady. Biraq budan basqa da jaǵdaılar, oqıǵalar, bireýge oǵash nemese qyzyq kóringen oqıǵalar da adam ózine qol jumsaýyna ıtermeleýi múmkin.
Balalar arasyndaǵy sýısıdtiń sebebi qandaı?

Dúnıejúzilikdensaýlyq saqtaý uıymynyń málimetinshe, 2016 jyly álem boıynsha 15-19 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimder alkogóldiń aýyr túrin qoldanýy 13,6% kóleminde tarady. Uıym mamandarynyń aıtýynsha, mundaı oqıǵa jasóspirimderge úlken qaýip tóndirdi.

Jasóspirimderdiń temeki men esirtkini qoldanýy da erekshe alańdaýshylyq týǵyzdy. Jastar arasynda kóp taraǵan esirtkiniń túri — kannabıs. Tipti ony 15-16 jastaǵy jastardyń 4,7%-i kem degende bir ret qoldanǵan. Al temeki shegetin eresekter ony 18 jasqa tolmaı turyp tatyp kórgen.

Sonymen qatar Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy zorlyq-zombylyq jasaý — ólim yqtımaldyǵyn arttyratyn qaýipti minez-qulyq dep esepteıdi. 2016 jyly adamdar arasyndaǵy zorlyq-zombylyq jasóspirimderdiń óliminiń ekinshi sebebi boldy. Al jalpy dúnıejúzinde 15-29 jas aralyǵyndaǵy adamdardyń óliminiń ekinshi sebebi — sýısıd.

Qalaı sýısıdtiń aldyn alýǵa bolady?

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy belgili bir qadamdar arqyly álemdegi ózine qol jumsaý kólemin azaıtýǵa bolady dep esepteıdi. Ol úshin uıym mamandary sýısıdtiń aldyn alý sharalaryna qoldaý kórsetý úshin óziniń LIVE LIFE tásilin usynady. Bul ádis tórt strategıadan turady:

— qaýipti preparattar men atys qarýy sıaqty sýısıd quraldaryna qol jetkizýdi shekteý;
— sýısıd týraly habarlaýǵa jaýapkershilikpen qaraý qajet ekeni týraly buqaralyq aqparat quraldarymen túsindirý jumystary;
— jasóspirimderdiń áleýmettik jáne emosıonal daǵdysynyń damýyna yqpal etý;
— sýısıd týraly oı men minez-qulyqtan zardap shegetinderdi erte anyqtaý, baǵalaý, qoldaý jáne qadaǵalaý.

Qaıta-qaıta áreket etý qaýpiniń joǵary bolýyna baılanysty sýısıd jasaýǵa tyrysqan adamdar úshin medısına qyzmetkerleriniń únemi baılanysta bolýy, onyń ishinde telefonmen jáne úıge barý arqyly jáne jergilikti qaýymdastyqtardyń qoldaýy óte mańyzdy.

---