7 سانىنىڭ قۇپياسى
ماقساتى: 7 سانىنىڭ ماڭىزى مەن قاسيەتىن اشۋ، 7 سانى ۇعىمىنا بايلانىستى قاستەرلى تۇسىنىكتەر مەن قاعيدالاردى دارىپتەۋ، وقۋشىلاردى ويلاندىرۋعا، پىكىر تالاستىرۋعا، دۇرىس سويلەۋگە، ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ جۇمىس جاساۋعا، تىلەك ايتا بىلۋگە، حالىق ءداستۇرىن سۇيۋگە، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
بارىسى:
ءمۇعالىم:
- بۇگىنگى ساباعىمىز تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرىن تانۋعا شاقىرادى، ول حالىقتىڭ كيە تۇتقان سانىنىڭ قۇپياسى. ونى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىز وتە ءبىلىمدى، كوپ وقىعان ازامات بولۋىمىز شارت.
- ال ول قاي سان ەكەنىن بىلەيىك.
1 - وقۋشى:
- تابيعاتتىڭ ءبىز بىلمەيتىن قۇپياسى وتە كوپ. كوشپەندىلەر ۇعىمىندا كۇننىڭ كوزى 7 بولىككە بولىنەدى. اپتادا 7 كۇن بار. ءبىر عاجابى بۇل اتاۋلار وزگەرمەيتىن ولشەم بىرلىكتەرى.
2 - وقۋشى:
- جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ شىلدەحاناسى 7 - ءشى كۇنى بەرىلىپ، قايتىس بولعان كىسىنىڭ جەتىسى بەرىلەدى. ءبىلىمدار كىسىنى «7 جۇرتتىڭ ءتىلىن بىلەدى» دەسە. كوكتى 7 قابات، جەردى 7 قات دەپ تۇسىندىرگەن.
3 - وقۋشى:
- ءاز تاۋكە حاننىڭ 7 جارعىسى مەن 7 قازىنا دەگەن اتاۋلارداعى 7-لىك سانىنىڭ تەكتەن - تەككە تۋماعاندىعى ايقىن.
4 - وقۋشى:
- مەنىڭ قوسارىم قاۋىپ-قاتەردەن امان قالعان ادام ءۇشىن نە اناسى، نە جۇبايى 7 شەلپەك ءپىسىرىپ، ساداقاعا 7 ءتۇرلى نارسە تاراتۋى دا نانىم تۇسىنىكتەن عانا تۋماعان قۇبىلىس. «7-گە كەلگەنشە جەردەن 7 رەت تاياق جەيسىڭ»، «7 اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەگەن.
كورىنىس:
«كىم جاقىن، نە قىمبات، نە قيىن؟»
قازىبەك بي ورتادا وتىر. وعان ءبىر ادام كەلىپ «كىم جاقىن، نە قىمبات، نە قيىن؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىزشى دەپ قيىلىپ وتىرىپ الادى.
قازىبەك بي:
7 جاقىندى ايتايىن:
تاتۋ بولسا، اعايىن جاقىن،
اقىلشى بولسا، اپايىڭ جاقىن،
باۋىرمال بولسا، ءىنىڭ جاقىن،
يناباتتى بولسا، كەلىنىڭ جاقىن،
الدىڭا تارتقان ادال اسىڭ،
قيماس جاقىن – قارىنداسىڭ،
سىيلاس بولسا، ناعاشىڭ جاقىن،
ادال بولسا، دوسىڭ جاقىن.
7 قىمباتتى ايتايىن:
التىن ۇياڭ - وتان قىمبات،
قۇت بەرەكە - اتاڭ قىمبات،
ايمالايتىن اناڭ قىمبات،
مەيىرىمدى اپاڭ قىمبات،
اسقار تاۋىڭ اكەڭ قىمبات،
تۋىپ وسكەن ەلىڭ قىمبات،
كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات.
- ەندى 7 قيىندى ايتايىن:
ارادان شىققان جاۋ قيىن،
تاۋسىلمايتىن داۋ قيىن،
شانشىلعان ءسوز قيىن،
ءدال وسىنداي جاعدايدا،
پانا بولماس ءوز ءۇيىڭ،
جازىلماسا دەرت قيىن،
ىسكە اسپاعان سەرت قيىن،
اقىلىڭنان اداسىپ،
ءوزىڭ تۇسكەن ءورت قيىن،
تەنتەك بولسا ۇل قيىن،
نە ىستەرىڭدى بىلە الماي،
اشيدى سوندا باس ميىڭ!
5 - وقۋشى:
- 7 دەگەن ساندى قادىرلەۋ كونە زاماننان باستالادى، 7 قاسيەتتى سان بولىپ ەسەپتەلەدى. يسلام اڭىزى بويىنشا 7 قازىناعا مىنالار جاتادى:
ءبىرىنشى - قىدىر. اللانىڭ كەرەمەت كىسى ەتىپ جاراتقان پايعامبارى
ەكىنشى - ب ا ق. ب ا ق دارىمايدى، ب ا ق قونادى.
ءۇشىنشى - اقىل. اقىل بايلىق پەن باقىتتىڭ تىرەگى.
6 - وقۋشى
ءتورتىنشى - دەنساۋلىق. دەنىڭىزگە ساۋلىق بولماسا، ومىرىڭىزدە ءسان دە، ءمان دە بولمايدى.
بەسىنشى - اق جاۋلىق.
التىنشى - تۇز. تۇسسىز جاسالعان تاعامدا ءدام دە، ءمان دە بولمايدى،
جەتىنشى - يت. ادامنىڭ سەرىگى، قورعاۋشىسى.
ءمۇعالىم:
- ال نەدە قاسيەت جوق دەگەن اتا - بابامىز؟
7 - وقۋشى:
بال سالماسا ارا
جانباي جاتقان شالا
ادەپسىز بولسا بالا
ادىلەتسىز بولسا دانا
كوك شىقپاسا جەر
ويسىز بولسا ەر
جىلۋى بولماسا ءتۇبىت
جىگەرى بولماسا، جىگىت قاسيەتسىز
قاتىق
قىمىز
ءسۇت
شىرىن
شۇبات
مينەرالدى سۋ
ايران
8 - وقۋشى:
جىلقىدا ءوت جوق
قۇستا ءسۇت جوق
تاستا تامىر جوق
تاسباقادا تالاق جوق
اسپاندا تىرەۋ جوق
اللادا باۋىر جوق
ءمۇعالىم:
- قازاق حالقى عانا ەمەس، الەم حالىقتارى دا 7 سانىن قاستەرلەگەن. مەن الەمنىڭ 7 كەرەمەتىن ايتىپ شىعايىن:
1. حەوپس پيراميداسى
2. سەميراميدانىڭ اسپالى باعى
3. ارتەميدا عيباداتحاناسى
4. گاليكارناس ماۆزولەيى
5. الەكساندريا شامشىراعى
6. رودوس ولابى
7. زيەۆس ءمۇسىنى
ءمۇعالىم:
- وسى ايتقاندارىمدى جيناقتاي كەلسەك.
وسى جاساعانىمىز نەگە ۇقسادى؟
- ارينە گۇلگە.
- گۇلدى كىمگە سىيلايمىز؟
اناعا، اجەگە، قىزعا، دوستارىنا، ونەر ادامدارىنا، تۋعان كۇگ يەلەرىنە، مەكتەپكە العاش بارعان بالا ۇستازىنا.
- گۇل سىيلاعاندا قانداي تىلەكتەر ايتامىز؟
(ءبىر - بىرىنە تىلەك ايتادى)
قورىتىندى:
7 جاماندى بىلمەگەندى ارزان دەگەن،
7 جەتىمدى بىلمەگەندى نادان دەگەن،
7 رۋدى بىلمەگەندى ەل ارالاپ،
جەر كورمەگەندى كوسسىز دەگەن،
7 جارعىنى بىلمەگەندى ءجونسىز دەگەن،
7 اتاسىن بىلمەگەندى جەتەسىز دەگەن،
7 جەتىمدى بىلمەگەندى كوكىرەك، كور دەگەن
7 جەتىنى بىلگەندى ادام دەگەن.
حالقىمىز قاسيەتتى 7 دەگەن سانىنان وسىلايشا تالاي - تالاي ماعىنالى، مازمۇنى تەرەڭ ءمان تاۋىپ، ءومىرى مەن تۇرمىسىنا تىرەك، جانىنا جالاۋ ەتكەن. جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە، قازاق شەجىرەسىن ۇيرەتۋدە بۇل قاسيەتتى ۇعىمنىڭ ۇلەسى ۇلكەن بولعان.
بي: «گۇل - قىزدار»، ءان «بالا تىلەگى».
بارىسى:
ءمۇعالىم:
- بۇگىنگى ساباعىمىز تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرىن تانۋعا شاقىرادى، ول حالىقتىڭ كيە تۇتقان سانىنىڭ قۇپياسى. ونى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىز وتە ءبىلىمدى، كوپ وقىعان ازامات بولۋىمىز شارت.
- ال ول قاي سان ەكەنىن بىلەيىك.
1 - وقۋشى:
- تابيعاتتىڭ ءبىز بىلمەيتىن قۇپياسى وتە كوپ. كوشپەندىلەر ۇعىمىندا كۇننىڭ كوزى 7 بولىككە بولىنەدى. اپتادا 7 كۇن بار. ءبىر عاجابى بۇل اتاۋلار وزگەرمەيتىن ولشەم بىرلىكتەرى.
2 - وقۋشى:
- جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ شىلدەحاناسى 7 - ءشى كۇنى بەرىلىپ، قايتىس بولعان كىسىنىڭ جەتىسى بەرىلەدى. ءبىلىمدار كىسىنى «7 جۇرتتىڭ ءتىلىن بىلەدى» دەسە. كوكتى 7 قابات، جەردى 7 قات دەپ تۇسىندىرگەن.
3 - وقۋشى:
- ءاز تاۋكە حاننىڭ 7 جارعىسى مەن 7 قازىنا دەگەن اتاۋلارداعى 7-لىك سانىنىڭ تەكتەن - تەككە تۋماعاندىعى ايقىن.
4 - وقۋشى:
- مەنىڭ قوسارىم قاۋىپ-قاتەردەن امان قالعان ادام ءۇشىن نە اناسى، نە جۇبايى 7 شەلپەك ءپىسىرىپ، ساداقاعا 7 ءتۇرلى نارسە تاراتۋى دا نانىم تۇسىنىكتەن عانا تۋماعان قۇبىلىس. «7-گە كەلگەنشە جەردەن 7 رەت تاياق جەيسىڭ»، «7 اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەگەن.
كورىنىس:
«كىم جاقىن، نە قىمبات، نە قيىن؟»
قازىبەك بي ورتادا وتىر. وعان ءبىر ادام كەلىپ «كىم جاقىن، نە قىمبات، نە قيىن؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىزشى دەپ قيىلىپ وتىرىپ الادى.
قازىبەك بي:
7 جاقىندى ايتايىن:
تاتۋ بولسا، اعايىن جاقىن،
اقىلشى بولسا، اپايىڭ جاقىن،
باۋىرمال بولسا، ءىنىڭ جاقىن،
يناباتتى بولسا، كەلىنىڭ جاقىن،
الدىڭا تارتقان ادال اسىڭ،
قيماس جاقىن – قارىنداسىڭ،
سىيلاس بولسا، ناعاشىڭ جاقىن،
ادال بولسا، دوسىڭ جاقىن.
7 قىمباتتى ايتايىن:
التىن ۇياڭ - وتان قىمبات،
قۇت بەرەكە - اتاڭ قىمبات،
ايمالايتىن اناڭ قىمبات،
مەيىرىمدى اپاڭ قىمبات،
اسقار تاۋىڭ اكەڭ قىمبات،
تۋىپ وسكەن ەلىڭ قىمبات،
كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات.
- ەندى 7 قيىندى ايتايىن:
ارادان شىققان جاۋ قيىن،
تاۋسىلمايتىن داۋ قيىن،
شانشىلعان ءسوز قيىن،
ءدال وسىنداي جاعدايدا،
پانا بولماس ءوز ءۇيىڭ،
جازىلماسا دەرت قيىن،
ىسكە اسپاعان سەرت قيىن،
اقىلىڭنان اداسىپ،
ءوزىڭ تۇسكەن ءورت قيىن،
تەنتەك بولسا ۇل قيىن،
نە ىستەرىڭدى بىلە الماي،
اشيدى سوندا باس ميىڭ!
5 - وقۋشى:
- 7 دەگەن ساندى قادىرلەۋ كونە زاماننان باستالادى، 7 قاسيەتتى سان بولىپ ەسەپتەلەدى. يسلام اڭىزى بويىنشا 7 قازىناعا مىنالار جاتادى:
ءبىرىنشى - قىدىر. اللانىڭ كەرەمەت كىسى ەتىپ جاراتقان پايعامبارى
ەكىنشى - ب ا ق. ب ا ق دارىمايدى، ب ا ق قونادى.
ءۇشىنشى - اقىل. اقىل بايلىق پەن باقىتتىڭ تىرەگى.
6 - وقۋشى
ءتورتىنشى - دەنساۋلىق. دەنىڭىزگە ساۋلىق بولماسا، ومىرىڭىزدە ءسان دە، ءمان دە بولمايدى.
بەسىنشى - اق جاۋلىق.
التىنشى - تۇز. تۇسسىز جاسالعان تاعامدا ءدام دە، ءمان دە بولمايدى،
جەتىنشى - يت. ادامنىڭ سەرىگى، قورعاۋشىسى.
ءمۇعالىم:
- ال نەدە قاسيەت جوق دەگەن اتا - بابامىز؟
7 - وقۋشى:
بال سالماسا ارا
جانباي جاتقان شالا
ادەپسىز بولسا بالا
ادىلەتسىز بولسا دانا
كوك شىقپاسا جەر
ويسىز بولسا ەر
جىلۋى بولماسا ءتۇبىت
جىگەرى بولماسا، جىگىت قاسيەتسىز
قاتىق
قىمىز
ءسۇت
شىرىن
شۇبات
مينەرالدى سۋ
ايران
8 - وقۋشى:
جىلقىدا ءوت جوق
قۇستا ءسۇت جوق
تاستا تامىر جوق
تاسباقادا تالاق جوق
اسپاندا تىرەۋ جوق
اللادا باۋىر جوق
ءمۇعالىم:
- قازاق حالقى عانا ەمەس، الەم حالىقتارى دا 7 سانىن قاستەرلەگەن. مەن الەمنىڭ 7 كەرەمەتىن ايتىپ شىعايىن:
1. حەوپس پيراميداسى
2. سەميراميدانىڭ اسپالى باعى
3. ارتەميدا عيباداتحاناسى
4. گاليكارناس ماۆزولەيى
5. الەكساندريا شامشىراعى
6. رودوس ولابى
7. زيەۆس ءمۇسىنى
ءمۇعالىم:
- وسى ايتقاندارىمدى جيناقتاي كەلسەك.
وسى جاساعانىمىز نەگە ۇقسادى؟
- ارينە گۇلگە.
- گۇلدى كىمگە سىيلايمىز؟
اناعا، اجەگە، قىزعا، دوستارىنا، ونەر ادامدارىنا، تۋعان كۇگ يەلەرىنە، مەكتەپكە العاش بارعان بالا ۇستازىنا.
- گۇل سىيلاعاندا قانداي تىلەكتەر ايتامىز؟
(ءبىر - بىرىنە تىلەك ايتادى)
قورىتىندى:
7 جاماندى بىلمەگەندى ارزان دەگەن،
7 جەتىمدى بىلمەگەندى نادان دەگەن،
7 رۋدى بىلمەگەندى ەل ارالاپ،
جەر كورمەگەندى كوسسىز دەگەن،
7 جارعىنى بىلمەگەندى ءجونسىز دەگەن،
7 اتاسىن بىلمەگەندى جەتەسىز دەگەن،
7 جەتىمدى بىلمەگەندى كوكىرەك، كور دەگەن
7 جەتىنى بىلگەندى ادام دەگەن.
حالقىمىز قاسيەتتى 7 دەگەن سانىنان وسىلايشا تالاي - تالاي ماعىنالى، مازمۇنى تەرەڭ ءمان تاۋىپ، ءومىرى مەن تۇرمىسىنا تىرەك، جانىنا جالاۋ ەتكەن. جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە، قازاق شەجىرەسىن ۇيرەتۋدە بۇل قاسيەتتى ۇعىمنىڭ ۇلەسى ۇلكەن بولعان.
بي: «گۇل - قىزدار»، ءان «بالا تىلەگى».
You Might Also Like
