InfoHub Logo

    

«كوبزاردىڭ جالىندى گۋمانيزم مەن بوستاندىقتى اڭساۋى، ءوز حالقىنا دەگەن پەرزەنتتىك ادالدىعى، باۋىرمالدىعى، ادىلدىگى ادامدارعا شەكسىز قىمبات. اقىننىڭ كولونياليزم مەن ءميليتاريزمدى اشكەرەلەۋى، قىرسىق پەن قاناۋشىلىقتىڭ قانداي تۇرىنە بولسىن ەرلىكپەن قارسى كۇرەسۋى، ءوزىنىڭ شىنشىل دا جالىندى جىرلارىمەن ادامداردى جىگەرلەندىرۋى بىزگە بۇل كۇندە سونشالىقتى جاقىن جانە قىمبات». كەزىندە «پراۆدا» گازەتىندە تاراس شيەۆچەنكونىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە قالام تارتقان سىنشى و.گونچاردىڭ «بەسسمەرتيە كوبزاريا» اتتى ماقالاسىنان الىنعان وسى جولداردى قازاق ادەبيەتىنىڭ اسقار شىڭى، كلاسسيگى اباي قۇنانبايەۆ پەن جەرلەسىمىز، تاريحشى، اقىن ءماشھۇر-جۇسىپ كوپەيەۆتىڭ پارتيا تاقىرىبىنا جازعان ولەڭدەرىنە شولۋ جاساۋ كەزىندە ءبىر جازىپ، ءبىر ءوشىردىم. وعان سەبەپ كەيىنگى كەزدە كەيبىر زيالىلاردىڭ: سەندەر ابايدى قازاقتىڭ پۋشكينى دەيسىڭدەر، ءسويتىپ ابايدىڭ ءقادىرىن قاشىراسىڭدار، ودان دا پۋشكيندى قازاقتىڭ ابايى دەسەندەر ءومىر بويى وزگەلەرگە كەتىپ كەلە جاتقان ەسەمىز ءسال دە بولسىن قايتىپ، ەڭسەمىز ءبىر تىكتەلىپ، ەلدىگىمىز ايداي الەمگە ايشىقتانا تۇسپەس پە ەدى دەگەن پىكىرلەرى ەدى.

وبالى نە كەرەك، ءبىر قاراعاندا قايمانا قارا قازاقتىڭ جىرتىسىن جىرتىپ تۇرعانداي-اق. تەك ءبىر قاراعاندا عانا ولاي دەيتىنىمىز وي سارابىنا سالا كەلسەڭىز مۇنىڭ ءوزى الەمدىك ادەبيەت اتانعان جەر ءجۇزى حالىقتارىنىڭ ورتاق رۋحاني قازىناسىنان قازاق وقىرمانىنا شەكتەۋ بولىپ شىقپاق. بۇدان كىمنىڭ نە ۇتاتىنىن كىم ءبىلسىن. تەك ءبىر نارسەنىڭ باسى اشىق. ول — مۇنداي جاعدايدا قازاق ادەبيەتى ءوزىنىڭ بۇگىنگى جەتكەن بيىگىنەن قۇلدىراماسا، شىڭعا شىرقاپ شىعۋى ەكىتالاي، قالاي دەسەك تە «ورتاق وگىزدەن وڭاشا بۇزاۋ ارتىق» دەگەن قاعيدا، بىزدىڭشە، ادەبيەتكە جۇرگەن ەمەس، جۇرمەك تە ەمەس.

سونىمەن قاتار ۇلى اباي دا، ءبىزدىڭ ارۋاقتى اقىن جەرلەسىمىز، فيلوسوف، تاريحشى ءماشھۇر-جۇسىپ كوپەيەۆ تە ۋكراينانىڭ كوبزارى — تاراس شيەۆچەنكو سياقتى كولونياليزم مەن ءميليتاريزمدى اشكەرەلەۋ، قورلىق پەن قاناۋشىلىقتىڭ، قاي تۇرىنە بولسىن وزدەرىنىڭ ازاماتتىق ار-وجداندارىمەن قارسى تۇرۋى، سونىمەن قاتار حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنە ءتان شارۋاعا قىرسىزدىعىن، بىلىمگە قۇلىقسىزدىعىن اشىنا ايتۋدان ءبىر دە كەندە ەمەس، ءتىپتى كوبزارمەن ۇندەس جاتىر دەسە دە بولعانداي. ونى اباي مەن ماشەكەڭنىڭ پارتيانى ءسوز ەتەتىن تومەندەگى ولەندەرىنەن ايقىن اڭعارۋعا بولادى.

اباي «بولدى دا پارتيا» اتتى ولەڭىندە:

بولدى دا پارتيا،

ەل ءىشى جارىلدى.

اۋرەمىن مەن تيا،

داۋىڭ مەن شارىڭدى، - دەپ ونسىز دا التىباقان الاۋىز حالىقتىڭ ۇياسىنا «پارتيا» اتتى شوق ءتۇسىپ، ەل اراسى جارىلىپ، بۇلىنگەنىن كۇڭىرەنە، كۇيزەلە ءسوز ەتسە، ماشەكەڭ «قازاقتىڭ قىلىپ جۇرگەن جۇمىسى» اتتى ولەڭىندە اباي اقىن كوتەرگەن ماسەلەگە جاڭا ءبىر قىرىنان كەلىپ:   

ءبولىنىپ جۇرت ەكى جاق پارتيالاپ،

قالمايدى ۇرعاشىداي سول قيالاپ.

باسقا ورىن بوساعادان تيمەيتىندى،

باس قىلىپ، باس جەگىزىپ.تاربيەلەپ،-

دەۋ ارقىلى پارتياعا ءبولىنۋ ساياساتىنىڭ استارىندا جاتقان زىميان قۋلىق پەن ايارلىقتى ايقىن اڭعارتادى.

اقىن، بىزدىڭشە، «باسقا ورىن بوساعادان تيمەيتىندى» دەگەن جولعا ەرەكشە سالماق ارتقان. بۇل ارادا ول پارتيالاپ شاۋىپ . جۇرگەندەردى باي، كەدەيگە ءبولىپ، تاپتىق تۇرعىدان كەلۋدەن اۋلاق سياقتى، ونىڭ ەسەسىنە پارتيانى باسقارىپ وتىرعانداردىڭ ەل ىرگەسى ءبۇتىن كەزدە ءپاتۋالى ىسىنەن گورى ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ، سودىرلىققا بوي ۇرعان تەنتەك، اقىل اياسى تار، كورسەقىزار، ۇر دا جىق جاندار ەكەنىن مەگزەيتىندەي. ءسويتىپ پارتيا قۇرۋشىلاردىڭ سولاردى باس قىلىپ، باس جەگىزىپ، تاربيەلەگەنسىپ، كۇنى ەرتەڭ پارتياعا مويىن ۇسىنعىسى كەلمەگەن جۇرتقا يتشە ايتاقتاماق نيەت ۇستانىپ وتىرعانىن استارلاپ جەتكىزەدى. «قازاقتىڭ مۇنان كەتەر بەرەكەسى، جوق بولىپ ىنتىماعى، مەرەكەسى» دەپ بۇل سياقتى پارتياشىلاردىڭ قازاقتى تىعىرىققا تاقايتىنىن جانى اۋىرا وتىرىپ ەسكەرتەدى.   

اباي:

بارىمتا مەن پارتيا،

ءبارى ماستىق جۇرت قۇمار.

سىپىرا ەلىرمە، سۇرقيا، .

كوپ پيانشىك نەنى ۇعار، — دەسە،

ال ماشەكەڭ:

سول كۇندە ازعىرۋشى تولىپ جاتىر،

شايتان دا پوموگايتشىل بولىپ جاتىر،-

دەپ «پيانشىك، پوموگايتشىل» دەگەن بوگدە سوزدەردى كەلتىرۋ ارقىلى قازاققا پالە بولىپ جابىسقان پارتيانىڭ ءتۇپ تامىرى قايدا جاتقانىن دا تامىرشىداي تاپ باسا بىلگەن.

ال مۇنىڭ ءوزى كولونياليزم مەن ءميليتاريزمدى اشكەرەلەۋ ەمەس پە؟! سول سياقتى اباي دا، ءماشھۇر-جۇسىپ تە قازاقتىڭ وزىنە عانا ءتان قىرسىعى مەن كەسىرىن، «ەل قاعىندى، مال سابىلدى، ۇرلىق، وتىرىك گۋ دە گۋ» (اباي)، «مال سويىسىپ بولادى تاتۋلاسقان، ەت جەۋ ءۇشىن باس قوسىپ تاتۋلاسقان، ءساۋىر، مامىردا ءتاپ-تاتتى تاتۋ بولسا، كۇمانىن ءشوپ شاباردا اعۋس اشقان» (ءماشھۇر-جۇسىپ) دەپ ۇرلىق پەن وتىرىككە جانىن سالاتىن قازەكەڭنىڭ بەرگەن سەرتىنە، ءتىپتى باتاسىنا بەرىك ەمەستىگىن وتكىر سىنعا الادى.

ءبىر ەسكەرتە كەتەر جاي، ءبىز وسى ماقالانى جازعاندا ءماشھۇر-جۇسىپتى ابايداي پوەزيا الەمىنىڭ اسقار شىڭىمەن يىق تىرەستىرسەك دەگەن ويدان استە اۋلاقپىز. كوزدەرىنىڭ تىرىسىندە-اق اتتارى اڭىزعا اينالىپ، التى الاشقا ءمالىم بولعان اباي مەن ماشەكەڭنىڭ ءوز زاماندارىنداعى پارتياعا، وعان قازاقتىڭ، قاتىسىنا كوزقاراستارىنىڭ ۇندەس شىعىپ، كوپشىلىك جاعدايدا ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ، مولىقتىرىپ وتىراتىنىن، پارتيا ىسىنە ارالاسقان زامانداستارىنا ريزاشىلىقتارىنان گورى كەيىستەرىنىڭ كوپ بولعانىن، ويتكەنى پارتيانىڭ قازاق ءۇشىن اكەلەر جاقسىلىعى جوق ەكەنىن دانىشپاندىقپەن كورە بىلگەندىكتەرىن ايتۋ.

قوس اقىننىڭ پارتياعا كوزقاراسىندا قازىرگى كەزدە پارتيا قۇرىپ شالا ءبۇلىنىپ جۇرگەندەر ءۇشىن دە  زەر سالىپ وقىسا، (ۋاقىت الشاقتىعىنا قاراماستان) ءتالىم الارلىق، وي تۇيەرلىك جايلار جەتكىلىكتى دەگىمىز كەلەدى.

سۇلەيمەن بايازيتوۆ

---