اباي قۇنانبايەۆ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»
ساباقتىڭ ماقساتى: كومپوزيتور تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ، شىعارمالارىن تىڭداپ، ۇيرەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىنا تابيعات اسەمدىگىن، سۇلۋلىعىن سەزىنۋگە ۇيرەتۋ.
بىلىمدىلىك: ءان ايتۋداعى داۋىس كولەمىن، تىنىس الۋ ەرەكشەلىكتەرىن، ديكسياسىن، ءبىر - ءبىرىن تىڭداۋعا باۋلۋ.
تاربيەلىك: ونەردى سۇيۋگە، شىعارماشىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، وي - ورىستەرىن، مۋزىكاعا قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس - ساباقتاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، وي - قوزعاۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءان ۇيرەتۋ، ءسوزجۇمباق شەشۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، بايان، ينتەراكتيۆتى تاقتا، بايان.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: مۋزىكامەن كلاسقا كىرۋ. «قاراتورعاي»اقان سەرى ءانى
- سالاماتسىزدار ما، بالالار!
- سالاماتسىز با، اپاي!
- بۇگىنگى ساباقتاعى كوڭىل - كۇيلەرىڭ قانداي؟
- جاقسى.
- بۇگىن بىزدە ەرەكشە كۇن. سىزدەرگە بۇگىن قوناقتار كەلدى. ساباققا جاقسى اتسالىسىپ وتىرامىز. ءبارىمىز ءبىر - بىرىمىزگە بۇگىنگى ساباققا ساتتىلىك تىلەپ، ساباقتى باستايمىز.
- كەزەكشى كىم؟ كلاستا كىم جوق؟
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
كلاستى ءۇش توپقا بولدىك. «سەگىز سەرى»توبى، «اقان سەرى»توبى، «ءبىرجان سال»توبى.
«سەگىز سەرى»توبىنىڭ باسشىسى - قۋانىش.
«اقان سەرى»توبىنىڭ باسشىسى - ايدىن.
«ءبىرجان سال»توبىنىڭ باسشىسى - داستان.
- سەگىز سەرى، اقان سەرى، ءبىرجان سال كىمدەر؟
- ءانشى، اقىن، كومپوزيتورلار.
- ەندەشە وسى سوزدەرگە بايلانىستى ءسوزجۇمباقتار شەشەمىز.
ءى - توپ. «سەگىز سەرى»توبى - «ءانشى»ءسوزجۇمباعىن شەشەدى. ءانشى دەپ كىمدى ايتادى؟ ءانشى - جازعان ءاندى ورىنداۋشى.
1. اقىلىڭ بولسا - تىڭدا.
2. مۋزىكا زەرتتەۋشىسى ا. ەيحگورن 1880 جىلى قازاقتار اراسىنان بۇل اسپاپتى كورگەن.
3. تىلشىكتى اسپاپ.
4. سارامەن ايتىسقان اقىن.
ءىى - توپ. «اقان سەرى»توبى - «اقىن» ءسوزجۇمباعىن شەشەدى. اقىن - دەپ كىمدى ايتادى؟ اقىن - ءاننىڭ ءسوزىن، ءماتىنىن جازادى.
1. قازاق حالقىندا ۇلتتىق بيلەردى سۇيەمەلدەيتىن سىلكىمەلى اسپاپ.
2. كۇي اتاسى.
3. «گاككۋ»ءانىنىڭ اۆتورى.
4. جەتى ىشەكتى اسپاپ.
ءىىى - توپ. «ءبىرجان سال»توبى - «كومپوزيتور»ءسوزجۇمباعىن شەشەدى. كومپوزيتور كىم؟ كومپوزيتور - ءاننىڭ اۋەنىن شىعارادى.
1. كۇي تارتاتىن كىم؟
2. قورقىتتىڭ ويلاپ تاپقان اسپابى.
3. قاعىپ شەرتىپ وينايتىن اسپاپ.
4. ءبىرجان قانداي اقىن.
5. ءبىرجاننىڭ اقىندىق ونەرىن كىم جالعاستىردى؟
6. باقتاشىلاردىڭ سۇيىكتى اسپابى.
7. قۇرمانعازى شاكىرتى.
8. شەرتىپ ويناۋ تاسىلىنە بايلانىستى بۇل اسپاپ نە دەپ اتالدى؟
9. سەگىز سەرىنىڭ ءانى.
10. سازدان جاسالاتىن اسپاپ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى. ءار توپ بەرىلگەن ءوز ءانشى - كومپوزيتورلارى تۋرالى قىسقاشا ايتۋ.
ءى - توپ. سەگىز سەرى باحرام ۇلى
ءىى - توپ. اقان سەرى قورامسا ۇلى
ءىىى - توپ. ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى
وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاقىرىپتى قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگىن بايقاۋ ماقساتىندا «ويلان، تاپ؟» دەپ اتالاتىن سۇراق - جاۋاپ سايىسىن باستايمىز.
سەندەرگە ۇياشىقتار بەرىلگەن، سول ۇياشىقتاردى تاڭداپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەمىز.
سول جاقتاعى 10 ۇياشىعى - ءداستۇرلى ءان ايتۋ ونەرى دەگەنىمىز نە؟
سول جاقتاعى 20 ۇياشىعى - XIX عاسىردىڭ ءىى - جارتىسىنداعى ءان ونەرىنە ۇلەس قوسقان ءانشى - كومپوزيتورلار.
سول جاقتاعى 30 ۇياشىعى - مۋزىكا تىڭداۋ. بۇل كىمنىڭ ءانى؟ ءاننىڭ اتى نە دەپ اتالادى؟
ورتاداعى 10 ۇياشىعى - ءداستۇرلى حالىق اندەرىنىڭ نوتاعا ءتۇسىپ جۇيەلەنۋىنە ۇلەس قوسقان مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى.
ورتاداعى 20 ۇياشىعى - ءانشى - كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرىپ، بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن انشىلەر.
ورتاداعى 30 ۇياشىعى - مۋزىكا تىڭداۋ. بۇل كىمنىڭ ءانى؟ ءاننىڭ اتى نە دەپ اتالادى؟
وڭ جاقتاعى 10 ۇياشىعى - ءداستۇرلى انشىلىك ونەر ايتىلۋ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى قانداي مەكتەپتەرگە ءبولىندى؟
وڭ جاقتاعى 20 ۇياشىعى - ءبىرجان سال ءوز اندەرىندە قانداي ماسەلەلەردى قوزعادى؟
وڭ جاقتاعى 30 ۇياشىعى - مۋزىكا تىڭداۋ. بۇل كىمنىڭ ءانى؟ ءاننىڭ اتى نە دەپ اتالادى؟
جاۋاپتارى:
1. قازاقتىڭ دومبىراعا نەمەسە باسقا اسپاپقا قوسىلىپ ايتاتىن انشىلىك ءداستۇرىن ءان ايتۋ ونەرى دەيمىز.
2. اقان سەرى، جاياۋ مۇسا، ءبىرجان سال، سەگىز سەرى، اباي، ۇكىلى ىبىراي.
3. سەگىز سەرىنىڭ ءانى «اقباقاي»
4. ا. جۇبانوۆ، ا. زاتايەۆيچ، ت. بەكحوجينا.
5. ك. بايسەيىتوۆا، ق. جانداربەكوۆ، ك. ازىربايەۆ، ع. قۇرمانعالييەۆ.
6. اقان سەرىنىڭ ءانى «بالقاديشا»
7. جەتىسۋ وڭىرىندەگى، شىعىس وڭىرىندەگى، باتىس سولتۇستىك وڭىرىندەگى انشىلىك مەكتەپتەر
8. ءبىرجان سال اندەرى ءوزى ءومىر كەشكەن زاماننىڭ نەشە الۋان وقيعالارىن، ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك سەزىمدەرىن ليريكالىق اسەم سازعا بولەيدى.
9. جاياۋ مۇسانىڭ ءانى «اق سيسا»
داۋىسقا جاتتىعۋ.
ۇيگە بەرىلگەن ءاندى 1شۋماق قايىرماسىمەن ورىنداۋ.
داپتەرمەن جۇمىس.
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»
وقۋلىقپەن جۇمىس.
سۇراق - جاۋاپ. اباي كىم؟ اباي قۇنانبايەۆ تۋرالى نە بىلەمىز.
"اباي" توپتاستىرۋ
ءببۇ كەستەسىن تولتىرادى.
- ابايدىڭ قانداي ولەڭدەرىن جاتقا بىلەسىڭدەر؟
اقىننىڭ بالالىق شاعى
اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىنداعى شىڭعىس تاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. ازان شاقىرىپ قويعان اتى يبراھيم ەكەن.
اباي يسلام ءدىنىنىڭ قاعيدالارىن بارىنشا قۇرمەتتەيتىن ءدىني وتباسىندا ءوسىپ، تاربيە الدى. ونىڭ اكەسى قۇنانباي قاجى توبىقتى رۋىنىڭ وتە ىقپالدى، ورىس ءتىلىن جاقسى بىلگەن ءبيى بولدى. ورىستىڭ الدىڭعى قاتارلى زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن قارىم - قاتىناس جاساپ تۇردى. ول شىققان تەگى سۇلتان اۋلەتىنەن بولماسا دا قارقارالى وكرۋگىندا العاشقى اعا سۇلتانداردىڭ ءبىرى بولىپ سايلاندى. ابايدىڭ ارعى اتاسى ىرعىزباي دا اتاقتى بي ءارى باتىر بولعان.
بولاشاق اقىن سابىرلى مىنەزىمەن، كەڭ پەيىلىمەن ەل اناسى اتانعان “كارى اجەسى” زەرەنىڭ تاۋسىلمايتىن مول قازىناداي اڭىز ەرتەگىلەرىن ەستىپ، ابىسىن - اجىنعا جايلى، مىنەزى كونتەرلى، ءازىل - قالجىڭگا شەبەر، ءجون - جوباگا جەتىك ءوز اناسى ۇلجاننىڭ تاربيەسىندە ءوستى. اباي اۋەلى اۋىلداعى عابيتحان مولدادان ساۋاتىن اشادى دا، 10 جاسقا تولعان سوڭ 3 جىل سەمەيدەگى احمەت ريزا مەدرەسەسىندە وقيدى. بۇل مەدرەسەدەاراب، پارسى تىلدەرىندە، نەگىزىنەن، ءدىن ساباعى جۇرگىزىلەتىن ەدى. قۇربىلارىنان اناعۇرلىم زەيىندى بالا وقۋعا بار ىقىلاسىمەن بەرىلىپ، ۇزدىك شاكىرت اتانادى. ول ەندى ءدىن وقۋىن عانا مىسە تۇتپاي، ءبىلىمىن ءوز بەتىنشە جەتىلدىرۋگە ۇمتىلادى. ءسويتىپ كوپتەگەن شىعىس اقىندارىنىڭ شىعارمالارىمەن، اراب، يران، شاعاتاي (ەسكى وزبەك) تىلىندە جازىلعان ەرتەگى، داستان، قيسسالارمەن تانىسادى، شىعىستىڭ نيزامي، ناۋاي، ءساعدي، قوجا حافيز، فزۋلي سياقتى ۇلى عۇلاما، كلاسسيك اقىندارىنا باۋىر باسادى. مەدرەسەنىڭ ءۇشىنشى جىلىندا اباي سەمەي قالاسىنداعى “پريحودسكايا شكولاعا” دا قوسىمشا ءتۇسىپ، ورىسشا ساۋاتىن اشا باستايدى. ءبىراق بۇل وقۋىن ءارى جالعاستىرا الماي، نەبارى 3 جىلدان سوڭ ونىڭ مۇسىلمانشا دا، ورىسشا دا وقۋى اياقتالادى.
اقىن ءوزىنىڭ تالانتتى شاكىرتتەرىن تاربيەلەپ ءوسىردى. ابايدىڭ ءىزباسار شاكىرتتەرى شاكارىم، كوكباي، اقىلباي، كاكىتاي جانە ماعاۋيا بولدى.
اباي كوزى تىرىسىندە ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن جيناعان ەمەس. ولاردىڭ ءارقايسىسىن ءبىر جاپىراق قاعازعا جازىپ، جاستارعا تاراتىپ بەرە بەرگەن. ولار ابايدىڭ ولەڭدەرىن جاتتاپ الىپ وتىرعان. ءسويتىپ اباي ولەڭدەرى قازاق دالاسىندا اۋىزدان اۋىزعا تارالىپ كەتە باردى. ونىڭ ولەڭدەرى قولدان قولعا كوشىرىپ الىندى. ونداي قولجازبا كوشىرمەگە يە بولۋ ءاربىر ساۋاتتى قازاق ءۇشىن زور عانيبەت بولاتىن. كەيىنىرەك ابايدىڭ تۋىندىلارىن ونىڭ ۇلى ءتۇراعۇل جيناستىرا باستادى. اباي ولەڭدەرىنىڭ ەڭ العاشقى جيناعى 1909 جىلى اقىن كاكىتايدىن ارقاسىندا قازان قالاسىندا باسىلىپ شىقتى. اباي قۇنانبايەۆتىڭ ولەڭ - دەرىن جيناۋعا جانە باستىرىپ شىعارۋعا كوپ كۇش - جىگەر جۇمساپ، يگى ىقپال ەتكەن ادال اقىن كوكباي جاناتاي ۇلى (1864 — 1927) بولدى. ول ولەڭدەر بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ رەداكسياسىمەن باسىلىپ شىقتى
اباي وتاندىق تاريحىمىز بەن ادەبيەتىمىزدە اسا كورنەكتى ورىن الادى. اباي قازاقتىڭ ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالادى. اباي ەسىمى دۇنيە ءجۇزى حالىقتارى ادەبيەتىندە شەكسپير، پۋشكين، گەتەلەرمەن قاتار تۇرادى. اقىننىڭ مول ادەبي مۇراسى تەك ءبىر حالىقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ رۋحاني قازىناسى سانالادى. قازاقستاندا ۇلى ابايدىڭ ەسىمى كوپتەگەن ەلدى مەكەندەر مەن كوشەلەرگە، الماتى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە، الماتى قالاسىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنا بەرىلگەن. ۇلى اقىننىڭ قۇرمەتىنە قازاقستان مەن رەسەيدە ەسكەرتكىشتەر ورناتىلعان. قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا اباي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنسيالار جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇرادى. ۇلى اقىننىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى 1995 جىلى دۇنيەجۇزىلىك يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ ءوتتى.[12]
اباي قۇنانبايەۆ - 1845 - 1904جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى. ول - ءوز ءومىر سۇرگەن كەزدەگى ادامداردىڭ ناداندىعى مەن قاراڭعىلىعىنا قاتتى قىنجىلىپ، حالقىنىڭ كوزى اشىلىپ، الدىڭعى قاتارلى مادەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋىن ارمانداعان اقىن. ونىڭ شىعارمالارى تەرەڭ ويعا، فيلوسوفيالىق تولعانىستارعا تولى. اباي ادامداردىڭ بويىندا كەزدەسەتىن جاعىمسىز قىلىقتار مەن جامان مىنەزدەردى قاتتى سىنايدى، وسەك، وتىرىك ايتۋ، ماقتانشاق، داڭعوي بولۋ، ەرىنشەكتىك، تويىمسىزدىق - وسىنىڭ ءبارى ازاماتتىققا، ەلدىككە زالالىن تيگىزەتىن زياندى قاسيەتتەر ەكەنىن ايتادى. ءارقاشان حالىق قامىن جەپ، وعان جاناشىر بولا بىلگەن ۇلى اقىن ەڭبەك پەن ونەر - ءبىلىمدى، تاتۋلىقتى، بىرلىكتى ۋاعىزدايدى. اباي ماحاببات جانە تابيعات سۋرەتتەرىن، جىل مەزگىلدەرىن دە كەڭىنەن جىرلاعان. ءارى ءان شىعارۋشى كومپوزيتور بولعان. اباي اندەرىنىڭ ىشىندە سازدى، سوزىلمالى، شىرقاي ايتىلاتىندارى دا، كەلتە قايىرىلاتىندارى دا، جىلدام ايتىلاتىندارى دا كەزدەسەدى. مىسالى: «ايتتىم سالەم قالامقاس»، «كوزىمنىڭ قاراسى»، «سەگىز اياق»، «بويى بۇلعاڭ»ت. ب.
اباي اۋدارمالارىندا ورىس اقىندارىنىڭ شىعارمالارى اقىن شىعارعان اۋەنمەن استاسىپ، ەرەكشە ءبىر كوركەم بەينەلەنىپ، ۇلتتىق ناقىشقا يە بولدى. ورىس كومپوزيتورى انتون رۋبەنشتەين اقىن ميحايل لەرمونتوۆتىڭ سوزىنە «گورنىە ۆەرشينى»شىعارماسىن جازدى. م. لەرمونتوۆ كەزىندە بۇل ولەڭدى ۇلى نەمىس اقىنى گەتەدەن ورىس تىلىنە اۋدارعان. بۇل ولەڭنىڭ ءسوزى مەن اۋەنىنىڭ اباي جۇرەگىن بيلەگەنى سونشا، ءوزىنىڭ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءانىن شىعارعان.
IV. مۋزىكا تىڭداۋ. «گورنىە ۆەرشينى»ا. رۋبەنشتەين - ورىس تىلىندە جانە ابايدىڭ ءانى «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءانىن تىڭداپ، ۇقساستىعى مەن ەرەكشەلىگىن انىقتاۋ.
ۇلى ابايدىڭ كارى شىڭعىستاۋى وتكەن جىلى تاعى ءبىر وقيعا كۋا بولدى. ۇلى نەمىس گەتە، ورەن ورىس لەرمونتوۆ.... دانا قازاق اباي. بۇلار ءبىرىن ءبىرى استە كورمەگەن، ءبىرى بىرىمەن استە كەزدەسپەگەن جاندار. كوزىنىڭ تىرىسىندە كەزدەسە الماعان ونەردىڭ وسى ءۇش الىبى ءبىر مىڭ توعىز ءجۇز سەكسەن ءتورتىنشى جىلى قاراۋىلدا باس قوستى.
ءمارمار تاقتا - ەسكەرتكىش. وندا اباي، لەرمونتوۆ، گەتە بەينەلەرى جارقىرايدى. ءار بەينەنىڭ استىندا قازاقشا، ورىسشا، نەمىسشە قاشالعان سەگىز جول ولەڭ — لەرمونتوۆ اۋدارعان، لەرمونتوۆتان اباي اۋدارعان ۆولفگانگ گەتەنىڭ بەلگىلى ولەڭى: «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ». ءۇش ەلدىڭ ءۇش ۇلى پەرزەنتىن ءبىر ولەڭ تابىستىرعان.
قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ،
ۇيقىعا كەتەر بالبىراپ.
دالانى جىم - جىرت دەل - سال عىپ
ءتۇن باسادى سالبىراپ.
شاڭ شىعارماس جول داعى،
سىبدىرلاماس جاپىراق
تىنشىعارسىڭ سەن داعى
سابىر ەتسەڭ ازىراق.
اۋدارىپ قانا قويماي، ادەيى ارناپ ءان شىعارعان ابايدىڭ سىيقىرلى سەزىمگە تولى، ليريزمگە تۇنىپ تۇرعان وسى ءبىر سەگىز جولىن قاي قازاق بىلمەيدى؟! قاي قازاق اندەتپەيدى؟!
ادام تاعدىرى سەكىلدى ولەڭ تاعدىرى دا قىزىق. بۇل ولەڭدى لەرمونتوۆ نەمىسشەدەن بىلاي اۋدارعان:
گورنىە ۆەرشينى
سپيات ۆو تمە نوچنوي،
تيحنە دولينى
پولنى سۆەجەي مگلوي.
نە پىليت دوروگا،
نە دروجات ليستى.
پودوجدي نەمنوگو،
وتدوحنەش ي تى.
قاراۋىلدا ارناپ ەسكەرتكىش - تاقتا ورناتىلعان گەتە ولەڭىنىڭ تاريحى مىنە وسىنداي.
- مۋزىكانى تىڭداعاندا قانداي اسەر الدىڭ؟
- كوز الدىڭا نە ەلەستەتتىڭ؟
داۋىسقا جاتتىعۋ.
V. ءان ۇيرەتۋ. «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»ءانى.
- ءان ءسوزىن انىق ايتۋ.
- دىبىستاردى جوعارى الۋ.
ەكى شىعارمانىڭ ۇقساستىقتارى، ايىرماشىلىقتارى
اباي تەك ورىس اندەرىن عانا ەمەس، كلاسسيكالىق مۋزىكانى دا جاقسى بىلگەن. ورىس جانە ەۋروپا مۋزىكاسى جونىندەگى تۇسىنىگىنىڭ كەڭەيۋىنە سول كەزدە پەتەربۋرگتە وقىپ جاتقان ءابدىراحمان (ءابىش) دەگەن بالاسىنىڭ ىقپالى دا بولدى.
VI. شىعارماشىلىق تاپسىرما:
«ەگەر مەن اباي سياقتى اقىن بولسام......»ولەڭ جولدارىن جازار ەدىم؟
بارلىعى بىرىگىپ «جەلسىز تۇندە جارىق - اي»ءانىن ورىندايدى.
VII. قورىتىندى.
- بۇگىنگى ساباقتان العان اسەرىم....... ەسسە جازۋ. نەنى ۇيرەندىم؟
ءببۇ كەستەسىن جالعاستىرۋ
اباي ءانى: «جەلسىز تۇندە جارىق - اي» حورمەن ورىنداۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما. «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»ءانىن جاتتاۋ، اباي تۋرالى ىزدەنىپ كەلۋ.
IX. باعالاۋ.
ساباق اياقتالدى. ساۋ بولىڭىزدار. بارلىعىڭ دا ساباققا جاقسى قاتىستىڭىزدار.
بىلىمدىلىك: ءان ايتۋداعى داۋىس كولەمىن، تىنىس الۋ ەرەكشەلىكتەرىن، ديكسياسىن، ءبىر - ءبىرىن تىڭداۋعا باۋلۋ.
تاربيەلىك: ونەردى سۇيۋگە، شىعارماشىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، وي - ورىستەرىن، مۋزىكاعا قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس - ساباقتاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، وي - قوزعاۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءان ۇيرەتۋ، ءسوزجۇمباق شەشۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، بايان، ينتەراكتيۆتى تاقتا، بايان.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: مۋزىكامەن كلاسقا كىرۋ. «قاراتورعاي»اقان سەرى ءانى
- سالاماتسىزدار ما، بالالار!
- سالاماتسىز با، اپاي!
- بۇگىنگى ساباقتاعى كوڭىل - كۇيلەرىڭ قانداي؟
- جاقسى.
- بۇگىن بىزدە ەرەكشە كۇن. سىزدەرگە بۇگىن قوناقتار كەلدى. ساباققا جاقسى اتسالىسىپ وتىرامىز. ءبارىمىز ءبىر - بىرىمىزگە بۇگىنگى ساباققا ساتتىلىك تىلەپ، ساباقتى باستايمىز.
- كەزەكشى كىم؟ كلاستا كىم جوق؟
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
كلاستى ءۇش توپقا بولدىك. «سەگىز سەرى»توبى، «اقان سەرى»توبى، «ءبىرجان سال»توبى.
«سەگىز سەرى»توبىنىڭ باسشىسى - قۋانىش.
«اقان سەرى»توبىنىڭ باسشىسى - ايدىن.
«ءبىرجان سال»توبىنىڭ باسشىسى - داستان.
- سەگىز سەرى، اقان سەرى، ءبىرجان سال كىمدەر؟
- ءانشى، اقىن، كومپوزيتورلار.
- ەندەشە وسى سوزدەرگە بايلانىستى ءسوزجۇمباقتار شەشەمىز.
ءى - توپ. «سەگىز سەرى»توبى - «ءانشى»ءسوزجۇمباعىن شەشەدى. ءانشى دەپ كىمدى ايتادى؟ ءانشى - جازعان ءاندى ورىنداۋشى.
1. اقىلىڭ بولسا - تىڭدا.
2. مۋزىكا زەرتتەۋشىسى ا. ەيحگورن 1880 جىلى قازاقتار اراسىنان بۇل اسپاپتى كورگەن.
3. تىلشىكتى اسپاپ.
4. سارامەن ايتىسقان اقىن.
ءىى - توپ. «اقان سەرى»توبى - «اقىن» ءسوزجۇمباعىن شەشەدى. اقىن - دەپ كىمدى ايتادى؟ اقىن - ءاننىڭ ءسوزىن، ءماتىنىن جازادى.
1. قازاق حالقىندا ۇلتتىق بيلەردى سۇيەمەلدەيتىن سىلكىمەلى اسپاپ.
2. كۇي اتاسى.
3. «گاككۋ»ءانىنىڭ اۆتورى.
4. جەتى ىشەكتى اسپاپ.
ءىىى - توپ. «ءبىرجان سال»توبى - «كومپوزيتور»ءسوزجۇمباعىن شەشەدى. كومپوزيتور كىم؟ كومپوزيتور - ءاننىڭ اۋەنىن شىعارادى.
1. كۇي تارتاتىن كىم؟
2. قورقىتتىڭ ويلاپ تاپقان اسپابى.
3. قاعىپ شەرتىپ وينايتىن اسپاپ.
4. ءبىرجان قانداي اقىن.
5. ءبىرجاننىڭ اقىندىق ونەرىن كىم جالعاستىردى؟
6. باقتاشىلاردىڭ سۇيىكتى اسپابى.
7. قۇرمانعازى شاكىرتى.
8. شەرتىپ ويناۋ تاسىلىنە بايلانىستى بۇل اسپاپ نە دەپ اتالدى؟
9. سەگىز سەرىنىڭ ءانى.
10. سازدان جاسالاتىن اسپاپ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى. ءار توپ بەرىلگەن ءوز ءانشى - كومپوزيتورلارى تۋرالى قىسقاشا ايتۋ.
ءى - توپ. سەگىز سەرى باحرام ۇلى
ءىى - توپ. اقان سەرى قورامسا ۇلى
ءىىى - توپ. ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى
وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاقىرىپتى قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگىن بايقاۋ ماقساتىندا «ويلان، تاپ؟» دەپ اتالاتىن سۇراق - جاۋاپ سايىسىن باستايمىز.
سەندەرگە ۇياشىقتار بەرىلگەن، سول ۇياشىقتاردى تاڭداپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەمىز.
سول جاقتاعى 10 ۇياشىعى - ءداستۇرلى ءان ايتۋ ونەرى دەگەنىمىز نە؟
سول جاقتاعى 20 ۇياشىعى - XIX عاسىردىڭ ءىى - جارتىسىنداعى ءان ونەرىنە ۇلەس قوسقان ءانشى - كومپوزيتورلار.
سول جاقتاعى 30 ۇياشىعى - مۋزىكا تىڭداۋ. بۇل كىمنىڭ ءانى؟ ءاننىڭ اتى نە دەپ اتالادى؟
ورتاداعى 10 ۇياشىعى - ءداستۇرلى حالىق اندەرىنىڭ نوتاعا ءتۇسىپ جۇيەلەنۋىنە ۇلەس قوسقان مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى.
ورتاداعى 20 ۇياشىعى - ءانشى - كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرىپ، بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن انشىلەر.
ورتاداعى 30 ۇياشىعى - مۋزىكا تىڭداۋ. بۇل كىمنىڭ ءانى؟ ءاننىڭ اتى نە دەپ اتالادى؟
وڭ جاقتاعى 10 ۇياشىعى - ءداستۇرلى انشىلىك ونەر ايتىلۋ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى قانداي مەكتەپتەرگە ءبولىندى؟
وڭ جاقتاعى 20 ۇياشىعى - ءبىرجان سال ءوز اندەرىندە قانداي ماسەلەلەردى قوزعادى؟
وڭ جاقتاعى 30 ۇياشىعى - مۋزىكا تىڭداۋ. بۇل كىمنىڭ ءانى؟ ءاننىڭ اتى نە دەپ اتالادى؟
جاۋاپتارى:
1. قازاقتىڭ دومبىراعا نەمەسە باسقا اسپاپقا قوسىلىپ ايتاتىن انشىلىك ءداستۇرىن ءان ايتۋ ونەرى دەيمىز.
2. اقان سەرى، جاياۋ مۇسا، ءبىرجان سال، سەگىز سەرى، اباي، ۇكىلى ىبىراي.
3. سەگىز سەرىنىڭ ءانى «اقباقاي»
4. ا. جۇبانوۆ، ا. زاتايەۆيچ، ت. بەكحوجينا.
5. ك. بايسەيىتوۆا، ق. جانداربەكوۆ، ك. ازىربايەۆ، ع. قۇرمانعالييەۆ.
6. اقان سەرىنىڭ ءانى «بالقاديشا»
7. جەتىسۋ وڭىرىندەگى، شىعىس وڭىرىندەگى، باتىس سولتۇستىك وڭىرىندەگى انشىلىك مەكتەپتەر
8. ءبىرجان سال اندەرى ءوزى ءومىر كەشكەن زاماننىڭ نەشە الۋان وقيعالارىن، ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك سەزىمدەرىن ليريكالىق اسەم سازعا بولەيدى.
9. جاياۋ مۇسانىڭ ءانى «اق سيسا»
داۋىسقا جاتتىعۋ.
ۇيگە بەرىلگەن ءاندى 1شۋماق قايىرماسىمەن ورىنداۋ.
داپتەرمەن جۇمىس.
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»
وقۋلىقپەن جۇمىس.
سۇراق - جاۋاپ. اباي كىم؟ اباي قۇنانبايەۆ تۋرالى نە بىلەمىز.
"اباي" توپتاستىرۋ
ءببۇ كەستەسىن تولتىرادى.
- ابايدىڭ قانداي ولەڭدەرىن جاتقا بىلەسىڭدەر؟
اقىننىڭ بالالىق شاعى
اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىنداعى شىڭعىس تاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. ازان شاقىرىپ قويعان اتى يبراھيم ەكەن.
اباي يسلام ءدىنىنىڭ قاعيدالارىن بارىنشا قۇرمەتتەيتىن ءدىني وتباسىندا ءوسىپ، تاربيە الدى. ونىڭ اكەسى قۇنانباي قاجى توبىقتى رۋىنىڭ وتە ىقپالدى، ورىس ءتىلىن جاقسى بىلگەن ءبيى بولدى. ورىستىڭ الدىڭعى قاتارلى زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن قارىم - قاتىناس جاساپ تۇردى. ول شىققان تەگى سۇلتان اۋلەتىنەن بولماسا دا قارقارالى وكرۋگىندا العاشقى اعا سۇلتانداردىڭ ءبىرى بولىپ سايلاندى. ابايدىڭ ارعى اتاسى ىرعىزباي دا اتاقتى بي ءارى باتىر بولعان.
بولاشاق اقىن سابىرلى مىنەزىمەن، كەڭ پەيىلىمەن ەل اناسى اتانعان “كارى اجەسى” زەرەنىڭ تاۋسىلمايتىن مول قازىناداي اڭىز ەرتەگىلەرىن ەستىپ، ابىسىن - اجىنعا جايلى، مىنەزى كونتەرلى، ءازىل - قالجىڭگا شەبەر، ءجون - جوباگا جەتىك ءوز اناسى ۇلجاننىڭ تاربيەسىندە ءوستى. اباي اۋەلى اۋىلداعى عابيتحان مولدادان ساۋاتىن اشادى دا، 10 جاسقا تولعان سوڭ 3 جىل سەمەيدەگى احمەت ريزا مەدرەسەسىندە وقيدى. بۇل مەدرەسەدەاراب، پارسى تىلدەرىندە، نەگىزىنەن، ءدىن ساباعى جۇرگىزىلەتىن ەدى. قۇربىلارىنان اناعۇرلىم زەيىندى بالا وقۋعا بار ىقىلاسىمەن بەرىلىپ، ۇزدىك شاكىرت اتانادى. ول ەندى ءدىن وقۋىن عانا مىسە تۇتپاي، ءبىلىمىن ءوز بەتىنشە جەتىلدىرۋگە ۇمتىلادى. ءسويتىپ كوپتەگەن شىعىس اقىندارىنىڭ شىعارمالارىمەن، اراب، يران، شاعاتاي (ەسكى وزبەك) تىلىندە جازىلعان ەرتەگى، داستان، قيسسالارمەن تانىسادى، شىعىستىڭ نيزامي، ناۋاي، ءساعدي، قوجا حافيز، فزۋلي سياقتى ۇلى عۇلاما، كلاسسيك اقىندارىنا باۋىر باسادى. مەدرەسەنىڭ ءۇشىنشى جىلىندا اباي سەمەي قالاسىنداعى “پريحودسكايا شكولاعا” دا قوسىمشا ءتۇسىپ، ورىسشا ساۋاتىن اشا باستايدى. ءبىراق بۇل وقۋىن ءارى جالعاستىرا الماي، نەبارى 3 جىلدان سوڭ ونىڭ مۇسىلمانشا دا، ورىسشا دا وقۋى اياقتالادى.
اقىن ءوزىنىڭ تالانتتى شاكىرتتەرىن تاربيەلەپ ءوسىردى. ابايدىڭ ءىزباسار شاكىرتتەرى شاكارىم، كوكباي، اقىلباي، كاكىتاي جانە ماعاۋيا بولدى.
اباي كوزى تىرىسىندە ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن جيناعان ەمەس. ولاردىڭ ءارقايسىسىن ءبىر جاپىراق قاعازعا جازىپ، جاستارعا تاراتىپ بەرە بەرگەن. ولار ابايدىڭ ولەڭدەرىن جاتتاپ الىپ وتىرعان. ءسويتىپ اباي ولەڭدەرى قازاق دالاسىندا اۋىزدان اۋىزعا تارالىپ كەتە باردى. ونىڭ ولەڭدەرى قولدان قولعا كوشىرىپ الىندى. ونداي قولجازبا كوشىرمەگە يە بولۋ ءاربىر ساۋاتتى قازاق ءۇشىن زور عانيبەت بولاتىن. كەيىنىرەك ابايدىڭ تۋىندىلارىن ونىڭ ۇلى ءتۇراعۇل جيناستىرا باستادى. اباي ولەڭدەرىنىڭ ەڭ العاشقى جيناعى 1909 جىلى اقىن كاكىتايدىن ارقاسىندا قازان قالاسىندا باسىلىپ شىقتى. اباي قۇنانبايەۆتىڭ ولەڭ - دەرىن جيناۋعا جانە باستىرىپ شىعارۋعا كوپ كۇش - جىگەر جۇمساپ، يگى ىقپال ەتكەن ادال اقىن كوكباي جاناتاي ۇلى (1864 — 1927) بولدى. ول ولەڭدەر بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ رەداكسياسىمەن باسىلىپ شىقتى
اباي وتاندىق تاريحىمىز بەن ادەبيەتىمىزدە اسا كورنەكتى ورىن الادى. اباي قازاقتىڭ ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالادى. اباي ەسىمى دۇنيە ءجۇزى حالىقتارى ادەبيەتىندە شەكسپير، پۋشكين، گەتەلەرمەن قاتار تۇرادى. اقىننىڭ مول ادەبي مۇراسى تەك ءبىر حالىقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ رۋحاني قازىناسى سانالادى. قازاقستاندا ۇلى ابايدىڭ ەسىمى كوپتەگەن ەلدى مەكەندەر مەن كوشەلەرگە، الماتى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە، الماتى قالاسىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنا بەرىلگەن. ۇلى اقىننىڭ قۇرمەتىنە قازاقستان مەن رەسەيدە ەسكەرتكىشتەر ورناتىلعان. قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا اباي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنسيالار جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇرادى. ۇلى اقىننىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى 1995 جىلى دۇنيەجۇزىلىك يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ ءوتتى.[12]
اباي قۇنانبايەۆ - 1845 - 1904جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى. ول - ءوز ءومىر سۇرگەن كەزدەگى ادامداردىڭ ناداندىعى مەن قاراڭعىلىعىنا قاتتى قىنجىلىپ، حالقىنىڭ كوزى اشىلىپ، الدىڭعى قاتارلى مادەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋىن ارمانداعان اقىن. ونىڭ شىعارمالارى تەرەڭ ويعا، فيلوسوفيالىق تولعانىستارعا تولى. اباي ادامداردىڭ بويىندا كەزدەسەتىن جاعىمسىز قىلىقتار مەن جامان مىنەزدەردى قاتتى سىنايدى، وسەك، وتىرىك ايتۋ، ماقتانشاق، داڭعوي بولۋ، ەرىنشەكتىك، تويىمسىزدىق - وسىنىڭ ءبارى ازاماتتىققا، ەلدىككە زالالىن تيگىزەتىن زياندى قاسيەتتەر ەكەنىن ايتادى. ءارقاشان حالىق قامىن جەپ، وعان جاناشىر بولا بىلگەن ۇلى اقىن ەڭبەك پەن ونەر - ءبىلىمدى، تاتۋلىقتى، بىرلىكتى ۋاعىزدايدى. اباي ماحاببات جانە تابيعات سۋرەتتەرىن، جىل مەزگىلدەرىن دە كەڭىنەن جىرلاعان. ءارى ءان شىعارۋشى كومپوزيتور بولعان. اباي اندەرىنىڭ ىشىندە سازدى، سوزىلمالى، شىرقاي ايتىلاتىندارى دا، كەلتە قايىرىلاتىندارى دا، جىلدام ايتىلاتىندارى دا كەزدەسەدى. مىسالى: «ايتتىم سالەم قالامقاس»، «كوزىمنىڭ قاراسى»، «سەگىز اياق»، «بويى بۇلعاڭ»ت. ب.
اباي اۋدارمالارىندا ورىس اقىندارىنىڭ شىعارمالارى اقىن شىعارعان اۋەنمەن استاسىپ، ەرەكشە ءبىر كوركەم بەينەلەنىپ، ۇلتتىق ناقىشقا يە بولدى. ورىس كومپوزيتورى انتون رۋبەنشتەين اقىن ميحايل لەرمونتوۆتىڭ سوزىنە «گورنىە ۆەرشينى»شىعارماسىن جازدى. م. لەرمونتوۆ كەزىندە بۇل ولەڭدى ۇلى نەمىس اقىنى گەتەدەن ورىس تىلىنە اۋدارعان. بۇل ولەڭنىڭ ءسوزى مەن اۋەنىنىڭ اباي جۇرەگىن بيلەگەنى سونشا، ءوزىنىڭ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءانىن شىعارعان.
IV. مۋزىكا تىڭداۋ. «گورنىە ۆەرشينى»ا. رۋبەنشتەين - ورىس تىلىندە جانە ابايدىڭ ءانى «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءانىن تىڭداپ، ۇقساستىعى مەن ەرەكشەلىگىن انىقتاۋ.
ۇلى ابايدىڭ كارى شىڭعىستاۋى وتكەن جىلى تاعى ءبىر وقيعا كۋا بولدى. ۇلى نەمىس گەتە، ورەن ورىس لەرمونتوۆ.... دانا قازاق اباي. بۇلار ءبىرىن ءبىرى استە كورمەگەن، ءبىرى بىرىمەن استە كەزدەسپەگەن جاندار. كوزىنىڭ تىرىسىندە كەزدەسە الماعان ونەردىڭ وسى ءۇش الىبى ءبىر مىڭ توعىز ءجۇز سەكسەن ءتورتىنشى جىلى قاراۋىلدا باس قوستى.
ءمارمار تاقتا - ەسكەرتكىش. وندا اباي، لەرمونتوۆ، گەتە بەينەلەرى جارقىرايدى. ءار بەينەنىڭ استىندا قازاقشا، ورىسشا، نەمىسشە قاشالعان سەگىز جول ولەڭ — لەرمونتوۆ اۋدارعان، لەرمونتوۆتان اباي اۋدارعان ۆولفگانگ گەتەنىڭ بەلگىلى ولەڭى: «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ». ءۇش ەلدىڭ ءۇش ۇلى پەرزەنتىن ءبىر ولەڭ تابىستىرعان.
قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ،
ۇيقىعا كەتەر بالبىراپ.
دالانى جىم - جىرت دەل - سال عىپ
ءتۇن باسادى سالبىراپ.
شاڭ شىعارماس جول داعى،
سىبدىرلاماس جاپىراق
تىنشىعارسىڭ سەن داعى
سابىر ەتسەڭ ازىراق.
اۋدارىپ قانا قويماي، ادەيى ارناپ ءان شىعارعان ابايدىڭ سىيقىرلى سەزىمگە تولى، ليريزمگە تۇنىپ تۇرعان وسى ءبىر سەگىز جولىن قاي قازاق بىلمەيدى؟! قاي قازاق اندەتپەيدى؟!
ادام تاعدىرى سەكىلدى ولەڭ تاعدىرى دا قىزىق. بۇل ولەڭدى لەرمونتوۆ نەمىسشەدەن بىلاي اۋدارعان:
گورنىە ۆەرشينى
سپيات ۆو تمە نوچنوي،
تيحنە دولينى
پولنى سۆەجەي مگلوي.
نە پىليت دوروگا،
نە دروجات ليستى.
پودوجدي نەمنوگو،
وتدوحنەش ي تى.
قاراۋىلدا ارناپ ەسكەرتكىش - تاقتا ورناتىلعان گەتە ولەڭىنىڭ تاريحى مىنە وسىنداي.
- مۋزىكانى تىڭداعاندا قانداي اسەر الدىڭ؟
- كوز الدىڭا نە ەلەستەتتىڭ؟
داۋىسقا جاتتىعۋ.
V. ءان ۇيرەتۋ. «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»ءانى.
- ءان ءسوزىن انىق ايتۋ.
- دىبىستاردى جوعارى الۋ.
ەكى شىعارمانىڭ ۇقساستىقتارى، ايىرماشىلىقتارى
اباي تەك ورىس اندەرىن عانا ەمەس، كلاسسيكالىق مۋزىكانى دا جاقسى بىلگەن. ورىس جانە ەۋروپا مۋزىكاسى جونىندەگى تۇسىنىگىنىڭ كەڭەيۋىنە سول كەزدە پەتەربۋرگتە وقىپ جاتقان ءابدىراحمان (ءابىش) دەگەن بالاسىنىڭ ىقپالى دا بولدى.
VI. شىعارماشىلىق تاپسىرما:
«ەگەر مەن اباي سياقتى اقىن بولسام......»ولەڭ جولدارىن جازار ەدىم؟
بارلىعى بىرىگىپ «جەلسىز تۇندە جارىق - اي»ءانىن ورىندايدى.
VII. قورىتىندى.
- بۇگىنگى ساباقتان العان اسەرىم....... ەسسە جازۋ. نەنى ۇيرەندىم؟
ءببۇ كەستەسىن جالعاستىرۋ
اباي ءانى: «جەلسىز تۇندە جارىق - اي» حورمەن ورىنداۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما. «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»ءانىن جاتتاۋ، اباي تۋرالى ىزدەنىپ كەلۋ.
IX. باعالاۋ.
ساباق اياقتالدى. ساۋ بولىڭىزدار. بارلىعىڭ دا ساباققا جاقسى قاتىستىڭىزدار.
You Might Also Like
-
ادەبي – مۋزىكالىق كەشتىڭ ماقساتى: ش. قالداياقوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىمەن تانىستىرۋ. كومپوزيتوردىڭ تۋعان ەلىمەن جەرىنە، اياۋلى انا، ءمولدىر ماحاببات، شىنايى سەزىمگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وقۋشى...
-
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرۋدى ۇيرەتۋ. بايلانىستىرىپ، جۇيەلى، مازمۇندى اڭگىمەلەۋگە قالىپتاستىرۋ. سويلەۋ ءتىلىن جەتىلدىرۋ، سوزدىگىن بايىتۋ، سويلەمدەردى دۇرىس قۇرىپ، ءوز ...
