ابايدى وقى، تاڭىرقا!
تاقىرىبى: «ابايدى وقى، تاڭىرقا!»
«اباي مۇراسى - قازاقتىڭ ەڭ قاسيەتتى قازىناسى. اباي ءوزىنىڭ حالقىمەن ماڭگى باقي بىرگە جاسايدى. عاسىرلار بويى قالىڭ ەلىن، قازاعىن جاڭا بيىكتەرگە، اسقار اسۋلارعا شاقىرا بەرەدى» - دەپ ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانداي، اباي مۇراسى ماڭگىلىك. بارشا قازاق بالاسى ابايدى تانۋعا، بىلۋگە، ابايمەن ماقتانۋعا ءتيىس. ۇلى اقىن ءوز حالقىن وركەندەگەن، وسكەن، ەركىن حالىق رەتىندە كورۋدى ارمان ەتكەن. بۇگىندە ءبىز اباي اڭساعان ۇلى وزگەرىستەردىڭ كۋاسىمىز، باسەكەگە قابىلەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋگە تالپىنۋدامىز.
وسى ورايدا ابايتانۋعا ارنالعان كىرىكتىرىلگەن ساباق ۇلگىسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
ءى. ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ابايدىڭ تابيعات ليريكاسىنداعى فيزيكالىق قۇبىلىستار»
ءىى. ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايەۆتىڭ تابيعات ليريكاسىنا ادەبي تالداۋ جاساۋ جانە ونداعى تابيعات قۇبىلىستارىن فيزيكالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ، ولەڭدەردى تالداۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ.
ءا) تاربيەلىك: وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق، ەتنوپەداگوگيكالىق، ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ. ولاردىڭ پوەزيا، ساز، بەينەلەۋ ونەرى دۇنيەسىنە سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋىنا ىقپال ەتۋ، ويلاۋ، سويلەۋ شەبەرلىگى مەن مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋ.
ءىىى. ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن (ادەبيەت جانە فيزيكا ءپانى) قايتالاۋ تولىقتىرۋ ساباعى.
ءىV. ساباقتىڭ ءادىسى. جارىس تۇرىندە ۇيىمداستىرىلعان توپتىق وقىتۋ.
V. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي پورترەتى، تولىق شىعارمالار جيناعى، اباي جايىندا زەرتتەۋلەر، مونوگرافيالىق ەڭبەكتەرىنەن كىتاپ كورمەسى، قازاق كيىز ءۇيى ماكەتى، جىل مەزگىلدەرى سۋرەتى، كودوسكوپتا سلايدتار، دياپروەكتور.
Vءى. ساباق بارىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋى، دايارلىعى.
ب) ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمىنىڭ ءسوزى: بۇگىن ءبىز ابايدىڭ ورىس پوەزياسىنان ۇلگى الا وتىرىپ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان جاڭالىعىنىڭ بىرىمەن تانىسامىز. ول - تابيعات ليريكاسى. پوەزيا جانرىندا تابيعاتتى اسەم پەيزاجبەن، باعالى بوياۋمەن جازعان ىبىراي، ابايعا دەيىن اقىندار بولعان ەمەس.
اباي جىل مەزگىلدەرىنىڭ ءار قايسىسىنا توقتالىپ، ونداعى تابيعات قۇبىلىستارىن كوركەم شەبەرلىكپەن بەرە بىلگەن. (دياپروەكتور ارقىلى ەكرانعا ولەڭدەرى مەن پەيزاجدىق سۋرەتتەرى كورسەتىلىپ، قىسقاشا مانەرلەپ وقىتىلادى). توپقا جالپى سۇراق بەرىلەدى:
ا) ابايدىڭ تابيعات تاقىرىبىنا جازعان قانداي ولەڭدەرىن بىلەسىڭدەر؟
جاۋاپ: «جازعىتۇرىم»، «جاز»، «كۇز»، «قىس»، «قاراشا جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «قان سوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا» «كولەڭكە باسىن ۇزارتىپ» جانە ت. ب.
ءا) اباي وسى ليريكاسىندا نەنى بەينەلەيدى؟
جاۋاپ: - مۇندا ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەدى.
ب) وسىعان كىم مىسال كەلتىرەدى؟
جاۋاپ: - اق كيىمدى دەنەلى، اق ساقالدى
سوقىر مىلقاۋ تانىماس ءتىرى جاندى
ءۇستى - باسى اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى.
مۇندا قىس كورىنىسىن تازا پەيزاج كۇيىندە سۋرەتتەمەي، ءتىرى ادام، شال بەينەسىندە سۋرەتتەگەن.
مىنە، وقۋشىلار! – ۇلى اقىننىڭ تابيعات ليريكاسىنان وقىپ بىلگەنىمىزدەي تابيعاتتى ادامنىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىمەن، قوعامدىق ورتامەن بايلانىستىرا بەينەلەگەنىن ادەبي تۇرعىدان انىقتادىق. ال، وسى تابيعات قۇبىلىستارىن زەرتتەيتىن عىلىم نە دەسەك، ول فيزيكا ءپانى ەكەن.
ەندى مارحابا اپايلارىڭدى تىڭداپ كورەيىك. بالالار! ءبىز وتكەن ساباقتا «اۋانىڭ ىلعالدىعى» تاقىرىبىن وتتىك. وندا تۇمان، قىراۋ، شىقتىڭ ءتۇسۋى سياقتى فيزيكالىق قۇبىلىستاردى قاراستىردىق، ەندى وسى پروسەستەردى جاڭا عانا وزدەرىڭ ايتقان اباي ولەڭدەرىنەن ىزدەپ، وعان فيزيكالىق تۇرعىدان تالداۋ جاساپ كورەيىكشى. ابايدىڭ «كۇز» ولەڭىن الايىق:
«سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى اسپان،
كۇز بولىپ، دىمقىل تۇمان جەردى باسقان»
(ەكراندا كورسەتىلەدى). وسى تۇستا وقۋشىلاردان بۇلتتىڭ قالاي تۇزىلەتىنىن، ولاردىڭ نەگىزگى توپتارىن سۇراپ، جاۋاپ الۋ. ودان ءارى اقىننىڭ نەگە قازباۋىر نە شاربى نەمەسە اقشا بۇلتتى الماي، اسپاندى جاپپاي تورلاپ 4 - 5 كم - گە دەيىنگى بيىكتىكتە بولاتىن تۇنجىر بۇلت سۇر بۇلتتى، كۇزدىڭ اينىماس سەرىگى تۇماندى - دىمقىل تۇمان» - دەپ الۋى كۇزدىڭ باسقا جىل مەزگىلىنەن ايىرماشىلىعىن ايقىن تانىتۋ ءۇشىن وسىنداي عىلىمي كەرەمەت ءسوزدى قولدانا بىلگەن. ونى ادەبيەتتە «ەپيتەت» - دەپ اتايدى. ەندى «قىس» ولەڭىن الايىق. بۇل ولەڭنىڭ دە ونە بويىنداعى فيزيكالىق قۇبىلىستاردى ايتا كەلىپ:
«ۇشپاداي بوركىن كيگەن وقشىرايتىپ
ايازبەن قىزارلانىپ اجارلاندى» - دەگەن جولدارىنداعى «ۇشپا» - ءسوزى بۇلت ەكەنىن، ياعني شاشىراندى بۇلت ەكەنى ءتۇسىندىرىلىپ، وقۋشىلارمەن بىرگە ۆەنن دياگرامماسى تولتىرىلادى.
كۇز. قىس. سۇر،
ۇشپا بۇلتتار تابيعاتقا
سۋىق، دىمقىل ءتان
اسپان، جەر قۇبىلىستار
بۋلانۋ،
كوندەنساسيا،
قانىققان بۋ،
شىقتىڭ ءتۇسۋى
تۇمان، اۋا
ىلعالدىلىعى
سونىمەن، قورىتا ايتقاندا، ءار ولەڭى - ءبىر الەمدى اشاتىن اقىننىڭ تابيعاتتاعى سان الۋان قۇبىلىستاردى تالعاممەن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، سۋرەتكەرلىكپەن ءدال اينىتپاي جەتكىزۋى تاڭقالدىرادى!
ساباقتى ءارى قاراي ءپان مۇعالىمدەرى كەزەكتەسىپ جۇرگىزەدى. وقۋشىلار ەكى توپقا ءبولىنىپ اباي ولەڭدەرىنەن باستاۋ الاتىن 7 باعىت بويىنشا ءبىلىم سايىسىنا تۇسەدى. توپ باسشىلارى «كۇز» جانە «قىس» توپتارى توسبەلگىلەرىمەن تانىستىرادى.
1. «تابيعات ەتيۋدتارى» - جىل مەزگىلدەرىنە ءار توپتان سۋرەت سالادى.
2. «ماقسۇتىم ءتىل ۇستارىپ، ونەر شاشپاق» «كۇز» جانە «قىس» مەزگىلدەرىنىڭ باستى بەلگىلەرىن تاقتاعا جازادى.
كۇز. كۇن سالقىندايدى، جاپىراقتار سارعايادى، استىق ورىلىپ، جيىن - تەرىن بولادى، اۋانى بۇلت شالادى، جاڭبىر جاۋادى، كۇزەم شايعا شاقىرادى.
قىس. كۇن سۋىتادى، قار جاۋىپ اياز قىسادى، بالالار اققالا جاساپ، شاڭعى تەبەدى، سوعىمعا شاقىرادى.
3. پوەزيا. «ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى ءسوز ساراسى»
(ولەڭدى بۇرىن اياقتاۋلارى كەرەك).
ا) قان سوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا
تاستان تۇلكى تابىلار اڭدىعانعا
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
ءا) بۇلتتاي قاسى جاۋىپ ەكى كوزىن
باسىن سىلىكسە، قار جاۋىپ، مازاڭدى الدى
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
ب) تۋچي سەرىە، حمۋرىە، دوجد نەدالەك
وسەن، گولۋيۋ زەمليۋ تۋمان زاۆولوك
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
ۆ) ۆ بەلوي شۋبە، پلەچيست، ۆەس وت سنەگا سەدوي
سلەپ ي نەم س سەرەبريستوي بولشوي بورودوي.
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
4 «ىزدەگەنى نە بولسا سول تابىلار ساۋلەسى بار جىگىتتەر ءبىر ويلانار» (جۇمباقتار شەشۋ)
ا) تاڭەرتەڭ بار كەشكە جوق
مەن ادەمى مونشاقپىن
ءىرى ەمەسپىن، ۇساقپىن
موينىنا ەشكىم تاعا الماس
مەندەي ءمولدىر تابا الماس.
(شىق)
ءا) ەتەك جەڭى جينالماي
داۋىل تۇرسا دىم قالماي
تۇيدەكتەلىپ كوشەدى
توز - توز بولىپ وشەدى.
(بۇلت)
ب) ءتۇسى بار كورىنبەيتىن
ءبىر تۇتاس بىلىنبەيتىن
تىنىسى بار تىرشىلىكتەن
ەشقاشان جەرىمەيتىن
(اۋا)
ۆ) مۇلگىپ تۇرعان ب ا ق تىنىش،
ورانىپتى اق كۇمىس
(قىراۋ)
5. «ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي».
ابايدىڭ كومپوزيتورلىعىن ايتا وتىرىپ، تابيعات ليريكاسىنا ارناعان «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» - اندەرىن ەكى توپتان وقۋشىلار ورىندايدى.
6. «وقىعان بىلەر، ءار ءسوزدى!» (ءسوزتۋىم شەشۋ)
اباي
1. ابايدىڭ 1886 ج، تابيعات ليريكاسىنا جازعان ولەڭى. (جاز)
2. ادام بالاسىنىڭ ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەتىن ورتاسى. (تابيعات)
3. جەر بەتىنە سۋ تامشىلارىنىڭ ىركىلىپ جيناۋىنان بولاتىن قۇبىلىس. (تۇمان)
4. كوڭىل - سەزىمدى كوركەمدەپ سيپاتتايتىن ولەڭ ءتۇرى. (ليريكا)
7. «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم!»
ەكى توپتان ۇلى اقىن تۋعان جەرىندەگى سەمەي پوليگونى تۋرالى، ونىڭ 1989 ج. 29 تامىزدا ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن جابىلعانى، اقىن و. سۇلەيمەنوۆ باستاعان انتيادرولىق نيەۆادا - سەمەي قوزعالىسى، ولكەمىزدىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى جايلى، ونىڭ باستى سەبەبى ارال پروبلەماسى، بايقوڭىر ۇشۋ ايلاعىنىڭ اسەرى ەكەندىگىن وقۋشىلاردىڭ قىسقاشا بايانداۋلارى.
Vءىى قايتالاۋ - تولىقتىرۋ ساباعى بويىنشا وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ.
Vءىىى ۇيگە تاپسىرما: ادەبيەت پانىنەن «ابايدىڭ تابيعات ليريكالارى»، فيزيكادان «اۋانىڭ ىلعالدىلىعى»، «جىل مەزگىلدەرىندەگى تابيعات قۇبىلىستارى» (مەزگىلدى ءار وقۋشى ءوزى تاڭدايدى) تاقىرىبىنا قىسقاشا شىعارما جازۋ.
«اباي مۇراسى - قازاقتىڭ ەڭ قاسيەتتى قازىناسى. اباي ءوزىنىڭ حالقىمەن ماڭگى باقي بىرگە جاسايدى. عاسىرلار بويى قالىڭ ەلىن، قازاعىن جاڭا بيىكتەرگە، اسقار اسۋلارعا شاقىرا بەرەدى» - دەپ ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانداي، اباي مۇراسى ماڭگىلىك. بارشا قازاق بالاسى ابايدى تانۋعا، بىلۋگە، ابايمەن ماقتانۋعا ءتيىس. ۇلى اقىن ءوز حالقىن وركەندەگەن، وسكەن، ەركىن حالىق رەتىندە كورۋدى ارمان ەتكەن. بۇگىندە ءبىز اباي اڭساعان ۇلى وزگەرىستەردىڭ كۋاسىمىز، باسەكەگە قابىلەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋگە تالپىنۋدامىز.
وسى ورايدا ابايتانۋعا ارنالعان كىرىكتىرىلگەن ساباق ۇلگىسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
ءى. ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ابايدىڭ تابيعات ليريكاسىنداعى فيزيكالىق قۇبىلىستار»
ءىى. ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايەۆتىڭ تابيعات ليريكاسىنا ادەبي تالداۋ جاساۋ جانە ونداعى تابيعات قۇبىلىستارىن فيزيكالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ، ولەڭدەردى تالداۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ.
ءا) تاربيەلىك: وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق، ەتنوپەداگوگيكالىق، ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ. ولاردىڭ پوەزيا، ساز، بەينەلەۋ ونەرى دۇنيەسىنە سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋىنا ىقپال ەتۋ، ويلاۋ، سويلەۋ شەبەرلىگى مەن مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋ.
ءىىى. ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن (ادەبيەت جانە فيزيكا ءپانى) قايتالاۋ تولىقتىرۋ ساباعى.
ءىV. ساباقتىڭ ءادىسى. جارىس تۇرىندە ۇيىمداستىرىلعان توپتىق وقىتۋ.
V. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي پورترەتى، تولىق شىعارمالار جيناعى، اباي جايىندا زەرتتەۋلەر، مونوگرافيالىق ەڭبەكتەرىنەن كىتاپ كورمەسى، قازاق كيىز ءۇيى ماكەتى، جىل مەزگىلدەرى سۋرەتى، كودوسكوپتا سلايدتار، دياپروەكتور.
Vءى. ساباق بارىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋى، دايارلىعى.
ب) ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمىنىڭ ءسوزى: بۇگىن ءبىز ابايدىڭ ورىس پوەزياسىنان ۇلگى الا وتىرىپ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان جاڭالىعىنىڭ بىرىمەن تانىسامىز. ول - تابيعات ليريكاسى. پوەزيا جانرىندا تابيعاتتى اسەم پەيزاجبەن، باعالى بوياۋمەن جازعان ىبىراي، ابايعا دەيىن اقىندار بولعان ەمەس.
اباي جىل مەزگىلدەرىنىڭ ءار قايسىسىنا توقتالىپ، ونداعى تابيعات قۇبىلىستارىن كوركەم شەبەرلىكپەن بەرە بىلگەن. (دياپروەكتور ارقىلى ەكرانعا ولەڭدەرى مەن پەيزاجدىق سۋرەتتەرى كورسەتىلىپ، قىسقاشا مانەرلەپ وقىتىلادى). توپقا جالپى سۇراق بەرىلەدى:
ا) ابايدىڭ تابيعات تاقىرىبىنا جازعان قانداي ولەڭدەرىن بىلەسىڭدەر؟
جاۋاپ: «جازعىتۇرىم»، «جاز»، «كۇز»، «قىس»، «قاراشا جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «قان سوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا» «كولەڭكە باسىن ۇزارتىپ» جانە ت. ب.
ءا) اباي وسى ليريكاسىندا نەنى بەينەلەيدى؟
جاۋاپ: - مۇندا ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەدى.
ب) وسىعان كىم مىسال كەلتىرەدى؟
جاۋاپ: - اق كيىمدى دەنەلى، اق ساقالدى
سوقىر مىلقاۋ تانىماس ءتىرى جاندى
ءۇستى - باسى اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى.
مۇندا قىس كورىنىسىن تازا پەيزاج كۇيىندە سۋرەتتەمەي، ءتىرى ادام، شال بەينەسىندە سۋرەتتەگەن.
مىنە، وقۋشىلار! – ۇلى اقىننىڭ تابيعات ليريكاسىنان وقىپ بىلگەنىمىزدەي تابيعاتتى ادامنىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىمەن، قوعامدىق ورتامەن بايلانىستىرا بەينەلەگەنىن ادەبي تۇرعىدان انىقتادىق. ال، وسى تابيعات قۇبىلىستارىن زەرتتەيتىن عىلىم نە دەسەك، ول فيزيكا ءپانى ەكەن.
ەندى مارحابا اپايلارىڭدى تىڭداپ كورەيىك. بالالار! ءبىز وتكەن ساباقتا «اۋانىڭ ىلعالدىعى» تاقىرىبىن وتتىك. وندا تۇمان، قىراۋ، شىقتىڭ ءتۇسۋى سياقتى فيزيكالىق قۇبىلىستاردى قاراستىردىق، ەندى وسى پروسەستەردى جاڭا عانا وزدەرىڭ ايتقان اباي ولەڭدەرىنەن ىزدەپ، وعان فيزيكالىق تۇرعىدان تالداۋ جاساپ كورەيىكشى. ابايدىڭ «كۇز» ولەڭىن الايىق:
«سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى اسپان،
كۇز بولىپ، دىمقىل تۇمان جەردى باسقان»
(ەكراندا كورسەتىلەدى). وسى تۇستا وقۋشىلاردان بۇلتتىڭ قالاي تۇزىلەتىنىن، ولاردىڭ نەگىزگى توپتارىن سۇراپ، جاۋاپ الۋ. ودان ءارى اقىننىڭ نەگە قازباۋىر نە شاربى نەمەسە اقشا بۇلتتى الماي، اسپاندى جاپپاي تورلاپ 4 - 5 كم - گە دەيىنگى بيىكتىكتە بولاتىن تۇنجىر بۇلت سۇر بۇلتتى، كۇزدىڭ اينىماس سەرىگى تۇماندى - دىمقىل تۇمان» - دەپ الۋى كۇزدىڭ باسقا جىل مەزگىلىنەن ايىرماشىلىعىن ايقىن تانىتۋ ءۇشىن وسىنداي عىلىمي كەرەمەت ءسوزدى قولدانا بىلگەن. ونى ادەبيەتتە «ەپيتەت» - دەپ اتايدى. ەندى «قىس» ولەڭىن الايىق. بۇل ولەڭنىڭ دە ونە بويىنداعى فيزيكالىق قۇبىلىستاردى ايتا كەلىپ:
«ۇشپاداي بوركىن كيگەن وقشىرايتىپ
ايازبەن قىزارلانىپ اجارلاندى» - دەگەن جولدارىنداعى «ۇشپا» - ءسوزى بۇلت ەكەنىن، ياعني شاشىراندى بۇلت ەكەنى ءتۇسىندىرىلىپ، وقۋشىلارمەن بىرگە ۆەنن دياگرامماسى تولتىرىلادى.
كۇز. قىس. سۇر،
ۇشپا بۇلتتار تابيعاتقا
سۋىق، دىمقىل ءتان
اسپان، جەر قۇبىلىستار
بۋلانۋ،
كوندەنساسيا،
قانىققان بۋ،
شىقتىڭ ءتۇسۋى
تۇمان، اۋا
ىلعالدىلىعى
سونىمەن، قورىتا ايتقاندا، ءار ولەڭى - ءبىر الەمدى اشاتىن اقىننىڭ تابيعاتتاعى سان الۋان قۇبىلىستاردى تالعاممەن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، سۋرەتكەرلىكپەن ءدال اينىتپاي جەتكىزۋى تاڭقالدىرادى!
ساباقتى ءارى قاراي ءپان مۇعالىمدەرى كەزەكتەسىپ جۇرگىزەدى. وقۋشىلار ەكى توپقا ءبولىنىپ اباي ولەڭدەرىنەن باستاۋ الاتىن 7 باعىت بويىنشا ءبىلىم سايىسىنا تۇسەدى. توپ باسشىلارى «كۇز» جانە «قىس» توپتارى توسبەلگىلەرىمەن تانىستىرادى.
1. «تابيعات ەتيۋدتارى» - جىل مەزگىلدەرىنە ءار توپتان سۋرەت سالادى.
2. «ماقسۇتىم ءتىل ۇستارىپ، ونەر شاشپاق» «كۇز» جانە «قىس» مەزگىلدەرىنىڭ باستى بەلگىلەرىن تاقتاعا جازادى.
كۇز. كۇن سالقىندايدى، جاپىراقتار سارعايادى، استىق ورىلىپ، جيىن - تەرىن بولادى، اۋانى بۇلت شالادى، جاڭبىر جاۋادى، كۇزەم شايعا شاقىرادى.
قىس. كۇن سۋىتادى، قار جاۋىپ اياز قىسادى، بالالار اققالا جاساپ، شاڭعى تەبەدى، سوعىمعا شاقىرادى.
3. پوەزيا. «ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى ءسوز ساراسى»
(ولەڭدى بۇرىن اياقتاۋلارى كەرەك).
ا) قان سوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا
تاستان تۇلكى تابىلار اڭدىعانعا
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
ءا) بۇلتتاي قاسى جاۋىپ ەكى كوزىن
باسىن سىلىكسە، قار جاۋىپ، مازاڭدى الدى
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
ب) تۋچي سەرىە، حمۋرىە، دوجد نەدالەك
وسەن، گولۋيۋ زەمليۋ تۋمان زاۆولوك
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
ۆ) ۆ بەلوي شۋبە، پلەچيست، ۆەس وت سنەگا سەدوي
سلەپ ي نەم س سەرەبريستوي بولشوي بورودوي.
-----------------------------------------------------
-----------------------------------------------------
4 «ىزدەگەنى نە بولسا سول تابىلار ساۋلەسى بار جىگىتتەر ءبىر ويلانار» (جۇمباقتار شەشۋ)
ا) تاڭەرتەڭ بار كەشكە جوق
مەن ادەمى مونشاقپىن
ءىرى ەمەسپىن، ۇساقپىن
موينىنا ەشكىم تاعا الماس
مەندەي ءمولدىر تابا الماس.
(شىق)
ءا) ەتەك جەڭى جينالماي
داۋىل تۇرسا دىم قالماي
تۇيدەكتەلىپ كوشەدى
توز - توز بولىپ وشەدى.
(بۇلت)
ب) ءتۇسى بار كورىنبەيتىن
ءبىر تۇتاس بىلىنبەيتىن
تىنىسى بار تىرشىلىكتەن
ەشقاشان جەرىمەيتىن
(اۋا)
ۆ) مۇلگىپ تۇرعان ب ا ق تىنىش،
ورانىپتى اق كۇمىس
(قىراۋ)
5. «ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي».
ابايدىڭ كومپوزيتورلىعىن ايتا وتىرىپ، تابيعات ليريكاسىنا ارناعان «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» - اندەرىن ەكى توپتان وقۋشىلار ورىندايدى.
6. «وقىعان بىلەر، ءار ءسوزدى!» (ءسوزتۋىم شەشۋ)
اباي
1. ابايدىڭ 1886 ج، تابيعات ليريكاسىنا جازعان ولەڭى. (جاز)
2. ادام بالاسىنىڭ ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەتىن ورتاسى. (تابيعات)
3. جەر بەتىنە سۋ تامشىلارىنىڭ ىركىلىپ جيناۋىنان بولاتىن قۇبىلىس. (تۇمان)
4. كوڭىل - سەزىمدى كوركەمدەپ سيپاتتايتىن ولەڭ ءتۇرى. (ليريكا)
7. «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم!»
ەكى توپتان ۇلى اقىن تۋعان جەرىندەگى سەمەي پوليگونى تۋرالى، ونىڭ 1989 ج. 29 تامىزدا ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن جابىلعانى، اقىن و. سۇلەيمەنوۆ باستاعان انتيادرولىق نيەۆادا - سەمەي قوزعالىسى، ولكەمىزدىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى جايلى، ونىڭ باستى سەبەبى ارال پروبلەماسى، بايقوڭىر ۇشۋ ايلاعىنىڭ اسەرى ەكەندىگىن وقۋشىلاردىڭ قىسقاشا بايانداۋلارى.
Vءىى قايتالاۋ - تولىقتىرۋ ساباعى بويىنشا وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ.
Vءىىى ۇيگە تاپسىرما: ادەبيەت پانىنەن «ابايدىڭ تابيعات ليريكالارى»، فيزيكادان «اۋانىڭ ىلعالدىلىعى»، «جىل مەزگىلدەرىندەگى تابيعات قۇبىلىستارى» (مەزگىلدى ءار وقۋشى ءوزى تاڭدايدى) تاقىرىبىنا قىسقاشا شىعارما جازۋ.
You Might Also Like
