مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جاقتايمىن
تاقىرىبى: مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جاقتايمىن
ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرە بىلۋگە، ادامزات ومىرىنە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان قاتەرلى دەرتتەردەن ساق بولۋعا، ودان قورعانا بىلۋگە، قوعامعا، ادام اعزاسىنا تەمەكىنىڭ، الكوگولدىڭ تەرىس اسەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ تاربيەلەۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ وي - پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋ، ءوزىن - ءوزى باعالاۋىنا جول اشۋ، وي قورىتا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ورتانىڭ قىسىمىنا قارسى تۇرا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ (تەمەكىنى، الكوگولدى بايقاپ كورۋ ارەكەتىنە تەرىس پىكىر تۋدىرۋ).
3. تازالىققا، لاس ىستەردەن اۋلاق بولۋعا، ءتان سۇلۋلىعى مەن جان سۇلۋلىعىن قاتار ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ترەنينگ
كورنەكىلىگى: دك، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە.
ءمۇعالىم: قوش كەلدىڭىزدەر، مۇعالىمدەر جانە وقۋشىلار. بيىل ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل ەكەنىن بارىمىزدە بىلەمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنا 20 جۇلدىزدى كۇن ارنالىپ جاتقانىن دا بىلەمىز. بۇگىن 12 جەلتوقسان - «دەنساۋلىق» كۇنى. ءبىز بۇگىن «دەنساۋلىق» كۇنىنە «مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جاقتايمىن» اتتى ترەنينگ وتكىزگەلى وتىرمىز. بۇل ترەنينگتى وتكىزىپ وتىرعان سەبەبىمىز، وقۋشىلاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ، زياندى ادەتتەر، قاتەرلى دەرتتەر، تازالىق، لاس ىستەردەن اۋلاق بولۋ جانە ءتان سۇلۋلىعى مەن جان سۇلۋلىعى جايلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋ.
دۇنيە ءجۇزىن جاۋلاپ الامىن دەگەن شىڭعىسحان ءامۋداريانىڭ جاعاسىندا اۋىرىپ قالىپ، قىتايدىڭ اتاقتى گان چۋن سزي دەگەن ەمشىسىن الدىرتادى. جارىق دۇنيەنى قيماعان شىڭعىسحان ماڭگىلىك ءومىر ءسۇرۋدى جۇزەگە اسىراتىن قانداي ءدارىڭ بار دەپ سۇراپتى. سوندا ەمشى: «ومىردە ۋاقىتشا عانا بولۋعا ارنالعان ءدارى بار، ال ماڭگىلىك ءومىر سۇرەتىن ءدارى جوق»، - دەپتى.
دەمەك، بويىنا قابىلداپ العان دەرتىن ادام ءوزى شىعارادى دەگەندەي - اق، ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ كىلتى ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ قولىندا ەكەنىن ايتپاقپىز.
سوناۋ ىقىلىم زاماننان بەرى ادام بالاسى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ جولىن قاراستىرۋدا. كەزىندە وسى قاعيدانىڭ نەگىزى بولعان اريستوتەلدىڭ ىلىمىنە سۇيەنسەك: «جاندى دەنە قوزعالماسا ولەدى» دەگەن تۇجىرىمداماسى سول داۋىردەن بەرى ادامزاتتىڭ ۇزاق جاساۋىنىڭ، ياعني سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ نەگىزگى ءىلىمى بولىپ تابىلادى. مىسالى، قارا قارعا ءار نارسەنى ءبىر شوقىپ ءجۇرىپ 300 جىل جاسايدى ەكەن. ساعاتىنا 10م قوزعالاتىن تاسباقا دا 200 جىل ءومىر سۇرەدى.
ەلباسىمىزدىڭ جولداۋىندا اتاپ وتكەنىندەي «ادام – ەلدىڭ باستى بايلىعى»، وسى ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى، جامان بولۋىنا وزدەرىنىڭ ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ اسەرى مول. جانە دە ءبىزدىڭ ەلباسىمىز 2002 جىلدى «دەنساۋلىق» جىلى دەپ تە جاريالاعان بولاتىن. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا. سوندىقتان ءار جاس ۇرپاق ءوز دەنساۋلىعىن ويلاۋ كەرەك!
ەي، بولاشاق ۇلانىم!
بولاشاعى قازاعىمنىڭ،
سەندەرسىڭ دەپ بىلەمىن
بالعىندى جاس بولاشاق
مەن سەندەرگە سەنەمىن! – دەي وتىرى بۇگىنگى ءىس - شارامىزدى باستايسىز.
ءىى. ميعا شابۋىل.
1. دەنىمىز ساۋ بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
2. زياندى ادەتتەرگە نەلەر جاتادى؟
3. سپورتتىڭ، قيمىل - قوزعالىستىڭ ادام دەنساۋلىعىنا اسەرى قانداي دەپ ويلايسىڭدار؟
ءىىى. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ ماقساتى
قازىرگى كەزەڭدەگى قوعامنىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق دامۋىندا ورىن الىپ وتىرعان قيىندىقتارعا قاراماستان، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسى تۇپكىلىكتى، جالپى ادامزاتتىق رۋحاني بايلىقتارعا نەگىزدەلۋى ءتيىس. ول جەكە باستىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىنا، دەنساۋلىقتى نىعايتۋعا، ادامداردىڭ تىرشىلىك ءۇشىن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا ىقپال جاساۋدى ءوزىنىڭ باستى ماقساتى ەتىپ الۋى كەرەك.
ءىۇ. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ نەگىزگى قاعيدالارى:
- دۇرىس تاماقتانۋ؛
- زياندى ادەتتەردەن اۋلاق بولۋ؛
- جەكە باس تازالىعىن ساقتاۋ؛
- دەنەشىنىقتىرۋمەن اينالىسۋ؛
- وڭ ەموسيالاردىڭ كوپ بولۋى؛
- قورشاعان ورتانىڭ تازالىعى؛
- كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ؛
- ۇنەمى قوزعالىستا بولۋ.
ءۇ. زياندى ادەتتەرگە قىسقاشا شولۋ جاساۋ.
زياندى ادەتتەر
ىشىمدىك ءىشۋ، تەمەكى شەگۋ، ناسىباي اتۋ، ناشاقورلىق
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا بىردەن - ءبىر كەرى اسەر ەتەتىن فاكتورلار.
ىشىمدىك – «ەتيل ءسپيرتى» نەمەسە «ەتانول» دەپ تە اتالادى. ەتيل ءسپيرتى ءمولدىر ءارى ءتۇسسىز بولىپ كەلەدى. ىشىمدىكتىڭ كەيبىرەۋلەرىندە ءسپيرتتىڭ مولشەرى 40% گرادۋسقا دەيىن جەتەدى. ىشىمدىك ءىشۋ سوزىلمالى باۋىر اۋرۋلارىنا، ۇمىتشاقتىق، بۇيرەك اۋرۋلارىنا اكەلىپ سوقتىرادى.
جامان ادەتتەرىڭ ىشىندە جاسوسپىرىمدەر اراسىندا كوپ تارالعانى شىلىمقورلىق. ونىڭ زاردابى: برونحيت، وكپە قاتەرلى ىسىگى اۋرۋلارىنا اكەلىپ سوقتىرادى. تەمەكى تۇتىنىندە 300 - دەن استام ءار ءتۇرلى حيميالىق زاتتار، ولاردىڭ ىشىندە نيكوتين ءيىس گازى سياقتى جۇيكەگە تيەتىن، وتە قاتەرلى ۋ بار.
دۇنيە جۇزىندە تىم تەز تاراپ بارا جاتقان ادەتتىڭ ءبىرى ناشاقورلىق – بۇل تاجال ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى جانە جاس اعزا بىردەن ۇيرەنەدى. سوڭعى زەرتتەۋلەر بويىنشا قازاقستاندا جاسوسپىرىمدەردىڭ 12%- ى ومىرىندە 1 رەت بولسا دا ەسىرتكى قولدانىپ كورگەن.
ايداھاردىڭ ءۇش باسىنداي اراق، تەمەكى جانە ناشا – اۋرۋعا جول اشاتىن مۇمكىندىكتەردىڭ باستى سەبەپتەرى. ناشاقور ادامدار – ومىرلەرىنەن كۇدەر ۇزگەن، بولاشاعى جوق ادامدار.
ءۇى. سيتۋاسيالىق سۇراق.
اتابەك 16 جاستا. ول 11 - سىنىپ وقۋشىسى. ونىڭ وتباسىندا اكەسى، شەشەسى، 14 جاستاعى ءىنىسى جانە 12 جاستاعى قارىنداسى بار. ولار يادرولىق قالدىقتارمەن قاتتى لاستانعان قالادا 4 بولمەلى پاتەردە تۇرادى. اكەسى عىلىمي قىزمەتكەر بولعان، ءبىراق وتكەن جىلى ول جۇمىس ىستەيتىن جەرگىلىكتى فابريكا جابىلعاندا جۇمىسسىز قالدى. سودان بەرى ول قاتتى كۇيزەلىستە جانە كوپ ىشەدى.
شەشەسى – ءمۇعالىم، وتباسىن اسىراۋعا ونىڭ جالاقىسى جەتپەيدى. اتابەك وتە قابىلەتتى بالا، ءبىراق وتباسىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن وقۋدى تاستاۋعا شەشىم قابىلدايدى. شەشەسى ۇناتپاسا دا، كەيدە اكەسى اتابەكتى ىشىمدىك ىشۋگە ماجبۇرلەيدى. اتابەكتىڭ دوستارى دا اراق ءىشىپ، تەمەكى شەگەدى. ەكەۋى – ناشاقور، وزدەرىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ولار ۇرلىقپەن اينالىسادى.
وسى ماتىنگە بايلانىستى كەلەسى سۇراقتاردى تالقىلاڭىزدار:
1. اتابەك تۇراتىن ورتادا ونىڭ ءومىر سۇرۋىنە كەرى جانە دۇرىس اسەر ەتەتىن فاكتورلار.
2. اكەسىنىڭ ىشىمدىك ىشۋىنە نە نارسە تۇرتكى بولى؟ ونىڭ باسىنا تۇسكەن قيىندىقتى ىشىمدىكتەن باسقا جولمەن شەشۋگە بولار ما ەدى؟
3. اتابەكتىڭ ارتىنان ەرگەن ءىنىسى مەن قارىنداسى وزدەرىن قالاي سەزىنەدى؟ وزدەرىڭدى ولاردىڭ ورنىنا قويىپ كورىڭدەرشى.
4. بۇل وتباسىنىڭ ءومىرىن جاقسارتۋ ءۇشىن نە ىستەۋگە بولادى؟
5. اتابەكتىڭ دوستارى تۋرالى نە ويلايسىڭدار؟
6. بۇل وتباسىن 5 جىل وتكەن سوڭ كوزىڭىزگە ەلەستەتىپ كورىڭىز.
ءۇى. مەنىڭ ءومىر ءسۇرۋ قالپىم.
ر/س - اتقارىلاتىن ءىس ----------------------------- كۇندەلىكتى ----------- اندا-ساندا ------ مۇلدە جاسامايمىن
1. تاڭەرتەڭ ۇيقىدان 7-00 - دە تۇرامىن
2. تاڭەرتەڭگى دەنە قوزعالىسى
3. مەكتەپكە كەلۋ
4. دەنەشىنىقتىرۋ ساباعىنا قاتىسۋ
5. ساباقتان تىس شارالارعا قاتىسۋ
ۇيدەگى دەنە ەڭبەگىنىڭ ورىندالۋى
ءۇىى. جيتس – داۋاسىز دەرت.
ددۇ مالىمەتى بويىنشا ايتۆ جۇقتىرعانداردىڭ سانى 2000 جىلدان كەيىن 4050 ميلليونعا جەتۋى ىقتيمال. جيتس - پەن ەڭ كوپ ناۋقاستانۋشىلار اقش - تا، باتىس ەۋروپا ەلدەرىنە (اسىرەسە فرانسيا، گەرمانيا، ۇلىبريتانيا، يتاليا)، ورتالىق افريكادا، گايتيدە تىركەلگەن.
ينفەكسيا كوزى. ۆيرۋس جۇققان ادام – ۆيرۋس تاسىمالداۋشىلار، جيتس - پەن اۋىرعان ادامدار ينفەكسيا جۇقتىرۋ كوزى بولىپ تابىلادى. ەشقانداي اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالمايتىندىقتان اسىرەسە ۆيرۋس تاسىمالداۋشىلار وتە ءقاۋىپتى.
جۇعۋ جولدارى
↓
جىنىستىق قاتىناس
قان ارقىلى (ءارتۇرلى ينەكسيالار جاساعان كەزدە)
اناسىنان نارەستەگە جۇعۋ ارقىلى
ءۇىىى. «ءتانى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» (سۇراق - جاۋاپ)
1. شىلىمنىڭ زيانى تيەتىن مۇشە؟ (وكپە)
2. سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەن نە؟ (سالاۋاتتى ءومىر سالتى – سپورتپەن شۇعىلدانۋ، كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ، جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋ، وڭ ەموسيالاردىڭ كوپ بولۋى، ماسكۇنەمدىكتەن، ناشاقورلىقتان، شىلىم شەگۋدەن اۋلاق بولۋ)
3. 2002 جىلى ەلباسى قانداي جىل دەپ جاريالادى؟ (دەنساۋلىق)
4. دەنساۋلىققا زيانىن تيگىزەتىن قانداي فاكتورلاردى بىلەسىڭدەر؟ (شىلىم شەگۋ، ىشىمدىك ءىشۋ، ناشاقورلىق، از قوزعالۋ، جەكە باس تازالىعىن ساقتاماۋ)
5. قۇرامىندا ەتيل ءسپيرتى بار. ول نە؟ (ىشىمدىك)
6. گيگيەنا دەگەن نە؟ (گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «دەنساۋلىق اكەلۋشى» دەگەن ماعىنا بەرەدى)
7. تەمەكىدەن تۋىندايتىن اۋرۋلاردى اتا؟ (قولقا دەمىكپەسى، وكپە اۋرۋى)
ءىح. ماقال - ماتەل.
1. ساق جۇرسەڭ، ساۋ جۇرەسىڭ.
2. ۇيقى تىنىقتىرادى، جۇمىس شىنىقتىرادى.
3. دەنىڭ ساۋ بولسا، جارلىمىن دەمە.
جولداسىڭ كوپ بولسا، جالعىزبىن دەمە.
4. تىستا ۇزاق جۇرگەنىڭ – ۇزاق ءومىر سۇرگەنىڭ.
5. دەنى ساۋ ادام – تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى.
6. ەلەمەگەن اۋرۋ جامان، ەسكەرمەگەن داۋ جامان.
7. سىرقات ءتان جاراسى، قايعى جان جاراسى.
8. تازالىق – ساۋلىق نەگىزى، ساۋلىق – بايلىق نەگىزى.
9. كوزىڭ اۋىرسا، قولىڭدى تىي،
ءىشىڭ اۋىرسا، اۋزىڭدى تىي
10. جارلىنىڭ بايلىعى – دەنىنىڭ ساۋلىعى.
ح. تىلەككە تىلەك قوسىپ، جۇرەكتەن جۇرەككە...
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە تىلەكتەرىن جازىپ ۇسىنادى.
قورىتىندى.
«ءتان سۇلۋلىعىنىڭ تامىرى – تازالىقتا، جان سۇلۋلىعىنىڭ تامىرى – ءتان ساۋلىقتا» دەپ احمەت بايتۇرسىنوۆ ايتقانداي، ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز سالاۋاتتى ءومىر سالتى.
ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرە بىلۋگە، ادامزات ومىرىنە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان قاتەرلى دەرتتەردەن ساق بولۋعا، ودان قورعانا بىلۋگە، قوعامعا، ادام اعزاسىنا تەمەكىنىڭ، الكوگولدىڭ تەرىس اسەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ تاربيەلەۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ وي - پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋ، ءوزىن - ءوزى باعالاۋىنا جول اشۋ، وي قورىتا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ورتانىڭ قىسىمىنا قارسى تۇرا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ (تەمەكىنى، الكوگولدى بايقاپ كورۋ ارەكەتىنە تەرىس پىكىر تۋدىرۋ).
3. تازالىققا، لاس ىستەردەن اۋلاق بولۋعا، ءتان سۇلۋلىعى مەن جان سۇلۋلىعىن قاتار ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ترەنينگ
كورنەكىلىگى: دك، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە.
ءمۇعالىم: قوش كەلدىڭىزدەر، مۇعالىمدەر جانە وقۋشىلار. بيىل ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل ەكەنىن بارىمىزدە بىلەمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنا 20 جۇلدىزدى كۇن ارنالىپ جاتقانىن دا بىلەمىز. بۇگىن 12 جەلتوقسان - «دەنساۋلىق» كۇنى. ءبىز بۇگىن «دەنساۋلىق» كۇنىنە «مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جاقتايمىن» اتتى ترەنينگ وتكىزگەلى وتىرمىز. بۇل ترەنينگتى وتكىزىپ وتىرعان سەبەبىمىز، وقۋشىلاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ، زياندى ادەتتەر، قاتەرلى دەرتتەر، تازالىق، لاس ىستەردەن اۋلاق بولۋ جانە ءتان سۇلۋلىعى مەن جان سۇلۋلىعى جايلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋ.
دۇنيە ءجۇزىن جاۋلاپ الامىن دەگەن شىڭعىسحان ءامۋداريانىڭ جاعاسىندا اۋىرىپ قالىپ، قىتايدىڭ اتاقتى گان چۋن سزي دەگەن ەمشىسىن الدىرتادى. جارىق دۇنيەنى قيماعان شىڭعىسحان ماڭگىلىك ءومىر ءسۇرۋدى جۇزەگە اسىراتىن قانداي ءدارىڭ بار دەپ سۇراپتى. سوندا ەمشى: «ومىردە ۋاقىتشا عانا بولۋعا ارنالعان ءدارى بار، ال ماڭگىلىك ءومىر سۇرەتىن ءدارى جوق»، - دەپتى.
دەمەك، بويىنا قابىلداپ العان دەرتىن ادام ءوزى شىعارادى دەگەندەي - اق، ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ كىلتى ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ قولىندا ەكەنىن ايتپاقپىز.
سوناۋ ىقىلىم زاماننان بەرى ادام بالاسى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ جولىن قاراستىرۋدا. كەزىندە وسى قاعيدانىڭ نەگىزى بولعان اريستوتەلدىڭ ىلىمىنە سۇيەنسەك: «جاندى دەنە قوزعالماسا ولەدى» دەگەن تۇجىرىمداماسى سول داۋىردەن بەرى ادامزاتتىڭ ۇزاق جاساۋىنىڭ، ياعني سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ نەگىزگى ءىلىمى بولىپ تابىلادى. مىسالى، قارا قارعا ءار نارسەنى ءبىر شوقىپ ءجۇرىپ 300 جىل جاسايدى ەكەن. ساعاتىنا 10م قوزعالاتىن تاسباقا دا 200 جىل ءومىر سۇرەدى.
ەلباسىمىزدىڭ جولداۋىندا اتاپ وتكەنىندەي «ادام – ەلدىڭ باستى بايلىعى»، وسى ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى، جامان بولۋىنا وزدەرىنىڭ ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ اسەرى مول. جانە دە ءبىزدىڭ ەلباسىمىز 2002 جىلدى «دەنساۋلىق» جىلى دەپ تە جاريالاعان بولاتىن. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا. سوندىقتان ءار جاس ۇرپاق ءوز دەنساۋلىعىن ويلاۋ كەرەك!
ەي، بولاشاق ۇلانىم!
بولاشاعى قازاعىمنىڭ،
سەندەرسىڭ دەپ بىلەمىن
بالعىندى جاس بولاشاق
مەن سەندەرگە سەنەمىن! – دەي وتىرى بۇگىنگى ءىس - شارامىزدى باستايسىز.
ءىى. ميعا شابۋىل.
1. دەنىمىز ساۋ بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
2. زياندى ادەتتەرگە نەلەر جاتادى؟
3. سپورتتىڭ، قيمىل - قوزعالىستىڭ ادام دەنساۋلىعىنا اسەرى قانداي دەپ ويلايسىڭدار؟
ءىىى. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ ماقساتى
قازىرگى كەزەڭدەگى قوعامنىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق دامۋىندا ورىن الىپ وتىرعان قيىندىقتارعا قاراماستان، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسى تۇپكىلىكتى، جالپى ادامزاتتىق رۋحاني بايلىقتارعا نەگىزدەلۋى ءتيىس. ول جەكە باستىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىنا، دەنساۋلىقتى نىعايتۋعا، ادامداردىڭ تىرشىلىك ءۇشىن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا ىقپال جاساۋدى ءوزىنىڭ باستى ماقساتى ەتىپ الۋى كەرەك.
ءىۇ. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ نەگىزگى قاعيدالارى:
- دۇرىس تاماقتانۋ؛
- زياندى ادەتتەردەن اۋلاق بولۋ؛
- جەكە باس تازالىعىن ساقتاۋ؛
- دەنەشىنىقتىرۋمەن اينالىسۋ؛
- وڭ ەموسيالاردىڭ كوپ بولۋى؛
- قورشاعان ورتانىڭ تازالىعى؛
- كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ؛
- ۇنەمى قوزعالىستا بولۋ.
ءۇ. زياندى ادەتتەرگە قىسقاشا شولۋ جاساۋ.
زياندى ادەتتەر
ىشىمدىك ءىشۋ، تەمەكى شەگۋ، ناسىباي اتۋ، ناشاقورلىق
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا بىردەن - ءبىر كەرى اسەر ەتەتىن فاكتورلار.
ىشىمدىك – «ەتيل ءسپيرتى» نەمەسە «ەتانول» دەپ تە اتالادى. ەتيل ءسپيرتى ءمولدىر ءارى ءتۇسسىز بولىپ كەلەدى. ىشىمدىكتىڭ كەيبىرەۋلەرىندە ءسپيرتتىڭ مولشەرى 40% گرادۋسقا دەيىن جەتەدى. ىشىمدىك ءىشۋ سوزىلمالى باۋىر اۋرۋلارىنا، ۇمىتشاقتىق، بۇيرەك اۋرۋلارىنا اكەلىپ سوقتىرادى.
جامان ادەتتەرىڭ ىشىندە جاسوسپىرىمدەر اراسىندا كوپ تارالعانى شىلىمقورلىق. ونىڭ زاردابى: برونحيت، وكپە قاتەرلى ىسىگى اۋرۋلارىنا اكەلىپ سوقتىرادى. تەمەكى تۇتىنىندە 300 - دەن استام ءار ءتۇرلى حيميالىق زاتتار، ولاردىڭ ىشىندە نيكوتين ءيىس گازى سياقتى جۇيكەگە تيەتىن، وتە قاتەرلى ۋ بار.
دۇنيە جۇزىندە تىم تەز تاراپ بارا جاتقان ادەتتىڭ ءبىرى ناشاقورلىق – بۇل تاجال ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى جانە جاس اعزا بىردەن ۇيرەنەدى. سوڭعى زەرتتەۋلەر بويىنشا قازاقستاندا جاسوسپىرىمدەردىڭ 12%- ى ومىرىندە 1 رەت بولسا دا ەسىرتكى قولدانىپ كورگەن.
ايداھاردىڭ ءۇش باسىنداي اراق، تەمەكى جانە ناشا – اۋرۋعا جول اشاتىن مۇمكىندىكتەردىڭ باستى سەبەپتەرى. ناشاقور ادامدار – ومىرلەرىنەن كۇدەر ۇزگەن، بولاشاعى جوق ادامدار.
ءۇى. سيتۋاسيالىق سۇراق.
اتابەك 16 جاستا. ول 11 - سىنىپ وقۋشىسى. ونىڭ وتباسىندا اكەسى، شەشەسى، 14 جاستاعى ءىنىسى جانە 12 جاستاعى قارىنداسى بار. ولار يادرولىق قالدىقتارمەن قاتتى لاستانعان قالادا 4 بولمەلى پاتەردە تۇرادى. اكەسى عىلىمي قىزمەتكەر بولعان، ءبىراق وتكەن جىلى ول جۇمىس ىستەيتىن جەرگىلىكتى فابريكا جابىلعاندا جۇمىسسىز قالدى. سودان بەرى ول قاتتى كۇيزەلىستە جانە كوپ ىشەدى.
شەشەسى – ءمۇعالىم، وتباسىن اسىراۋعا ونىڭ جالاقىسى جەتپەيدى. اتابەك وتە قابىلەتتى بالا، ءبىراق وتباسىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن وقۋدى تاستاۋعا شەشىم قابىلدايدى. شەشەسى ۇناتپاسا دا، كەيدە اكەسى اتابەكتى ىشىمدىك ىشۋگە ماجبۇرلەيدى. اتابەكتىڭ دوستارى دا اراق ءىشىپ، تەمەكى شەگەدى. ەكەۋى – ناشاقور، وزدەرىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ولار ۇرلىقپەن اينالىسادى.
وسى ماتىنگە بايلانىستى كەلەسى سۇراقتاردى تالقىلاڭىزدار:
1. اتابەك تۇراتىن ورتادا ونىڭ ءومىر سۇرۋىنە كەرى جانە دۇرىس اسەر ەتەتىن فاكتورلار.
2. اكەسىنىڭ ىشىمدىك ىشۋىنە نە نارسە تۇرتكى بولى؟ ونىڭ باسىنا تۇسكەن قيىندىقتى ىشىمدىكتەن باسقا جولمەن شەشۋگە بولار ما ەدى؟
3. اتابەكتىڭ ارتىنان ەرگەن ءىنىسى مەن قارىنداسى وزدەرىن قالاي سەزىنەدى؟ وزدەرىڭدى ولاردىڭ ورنىنا قويىپ كورىڭدەرشى.
4. بۇل وتباسىنىڭ ءومىرىن جاقسارتۋ ءۇشىن نە ىستەۋگە بولادى؟
5. اتابەكتىڭ دوستارى تۋرالى نە ويلايسىڭدار؟
6. بۇل وتباسىن 5 جىل وتكەن سوڭ كوزىڭىزگە ەلەستەتىپ كورىڭىز.
ءۇى. مەنىڭ ءومىر ءسۇرۋ قالپىم.
ر/س - اتقارىلاتىن ءىس ----------------------------- كۇندەلىكتى ----------- اندا-ساندا ------ مۇلدە جاسامايمىن
1. تاڭەرتەڭ ۇيقىدان 7-00 - دە تۇرامىن
2. تاڭەرتەڭگى دەنە قوزعالىسى
3. مەكتەپكە كەلۋ
4. دەنەشىنىقتىرۋ ساباعىنا قاتىسۋ
5. ساباقتان تىس شارالارعا قاتىسۋ
ۇيدەگى دەنە ەڭبەگىنىڭ ورىندالۋى
ءۇىى. جيتس – داۋاسىز دەرت.
ددۇ مالىمەتى بويىنشا ايتۆ جۇقتىرعانداردىڭ سانى 2000 جىلدان كەيىن 4050 ميلليونعا جەتۋى ىقتيمال. جيتس - پەن ەڭ كوپ ناۋقاستانۋشىلار اقش - تا، باتىس ەۋروپا ەلدەرىنە (اسىرەسە فرانسيا، گەرمانيا، ۇلىبريتانيا، يتاليا)، ورتالىق افريكادا، گايتيدە تىركەلگەن.
ينفەكسيا كوزى. ۆيرۋس جۇققان ادام – ۆيرۋس تاسىمالداۋشىلار، جيتس - پەن اۋىرعان ادامدار ينفەكسيا جۇقتىرۋ كوزى بولىپ تابىلادى. ەشقانداي اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالمايتىندىقتان اسىرەسە ۆيرۋس تاسىمالداۋشىلار وتە ءقاۋىپتى.
جۇعۋ جولدارى
↓
جىنىستىق قاتىناس
قان ارقىلى (ءارتۇرلى ينەكسيالار جاساعان كەزدە)
اناسىنان نارەستەگە جۇعۋ ارقىلى
ءۇىىى. «ءتانى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» (سۇراق - جاۋاپ)
1. شىلىمنىڭ زيانى تيەتىن مۇشە؟ (وكپە)
2. سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەن نە؟ (سالاۋاتتى ءومىر سالتى – سپورتپەن شۇعىلدانۋ، كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ، جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋ، وڭ ەموسيالاردىڭ كوپ بولۋى، ماسكۇنەمدىكتەن، ناشاقورلىقتان، شىلىم شەگۋدەن اۋلاق بولۋ)
3. 2002 جىلى ەلباسى قانداي جىل دەپ جاريالادى؟ (دەنساۋلىق)
4. دەنساۋلىققا زيانىن تيگىزەتىن قانداي فاكتورلاردى بىلەسىڭدەر؟ (شىلىم شەگۋ، ىشىمدىك ءىشۋ، ناشاقورلىق، از قوزعالۋ، جەكە باس تازالىعىن ساقتاماۋ)
5. قۇرامىندا ەتيل ءسپيرتى بار. ول نە؟ (ىشىمدىك)
6. گيگيەنا دەگەن نە؟ (گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «دەنساۋلىق اكەلۋشى» دەگەن ماعىنا بەرەدى)
7. تەمەكىدەن تۋىندايتىن اۋرۋلاردى اتا؟ (قولقا دەمىكپەسى، وكپە اۋرۋى)
ءىح. ماقال - ماتەل.
1. ساق جۇرسەڭ، ساۋ جۇرەسىڭ.
2. ۇيقى تىنىقتىرادى، جۇمىس شىنىقتىرادى.
3. دەنىڭ ساۋ بولسا، جارلىمىن دەمە.
جولداسىڭ كوپ بولسا، جالعىزبىن دەمە.
4. تىستا ۇزاق جۇرگەنىڭ – ۇزاق ءومىر سۇرگەنىڭ.
5. دەنى ساۋ ادام – تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى.
6. ەلەمەگەن اۋرۋ جامان، ەسكەرمەگەن داۋ جامان.
7. سىرقات ءتان جاراسى، قايعى جان جاراسى.
8. تازالىق – ساۋلىق نەگىزى، ساۋلىق – بايلىق نەگىزى.
9. كوزىڭ اۋىرسا، قولىڭدى تىي،
ءىشىڭ اۋىرسا، اۋزىڭدى تىي
10. جارلىنىڭ بايلىعى – دەنىنىڭ ساۋلىعى.
ح. تىلەككە تىلەك قوسىپ، جۇرەكتەن جۇرەككە...
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە تىلەكتەرىن جازىپ ۇسىنادى.
قورىتىندى.
«ءتان سۇلۋلىعىنىڭ تامىرى – تازالىقتا، جان سۇلۋلىعىنىڭ تامىرى – ءتان ساۋلىقتا» دەپ احمەت بايتۇرسىنوۆ ايتقانداي، ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز سالاۋاتتى ءومىر سالتى.
You Might Also Like
