ابايدىڭ قارا سوزدەرى
ماقساتى: بالالاردىڭ بويىنا رۋحاني - ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ۇيالاتۋ:
ابايدى ۇرپاققا ايتقان ناقىل سوزدەرىن بويىنا دارىتۋ، قاراسوزدەر ارقىلى سوزدىك قورلارىن مولايتۋ:
1 - جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار، قۇرمەتتى قوناقتار!
ۇلى اقىن اباي اتامىزدىڭ قاراسوزدەرىنە ارنالعان اشىق تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اباي اۋىلدا مۇسىلمانشا حات تانىعان اجەسى زەرەنىڭ تاربيەسىندە بولىپ، اڭىز اڭگىمەلەر تىڭداپ وسكەن. ول كوپتەگەن ەسكى اڭگىمەلەردى، ولەڭ - جىرلاردى حالىق ىشىنەن ۇيرەنەدى.
1 - وقۋشى: اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەسىن دەپ،
قولامتانى ۇرلەدىم ورلەسىن دەپ،
الايىق ۇلگى - ونەگە ۇلى اقىننان.
ەكى توپتا تۇرمىز عوي ءبىر كەمەدە،
شارىقتاسىن ويىمىز، لايلاي بەرسىن،- دەپ ساعان سالەمىمدى جولداي كەلدىم.
العىرلار توبىنىڭ ۇرانى: «مال جۇتايدى، ونەر جۇتامايدى».
2 - وقۋشى: سالەمىڭدى «العىرلار» قابىلدايمىز،
ءبىز بۇگىن حاس تۇلپاردىڭ بابىندايمىز.
اباي - داريا، شومىشپەن قالقىپ الدىم،
اشايىن مەن وزىڭە سىر قويماسىن،
ابايداي ءبىرتۋارىم قارتايماسىن.
مەن دە ساعان تىلەيمىن جاقسىلىقتى،
قازانى ءبىلىمىڭنىڭ ورتايماسىن.
1 - جۇرگىزۋشى: اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجان حالقىن، ەل - جۇرتىن سۇيەر مەيىرىمدىلىككە، ۇلكەن جۇرەكتى ۇلىلىققا باۋليدى. زەرە ابايعا ەل تاريحىن ايتىپ، حالقىنىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىمەن تانىستىرىپ، جاقسى مەن جاماندى ايىرا بىلۋگە ۇيرەتەدى.
زەرە اجەنىڭ تاربيەسىندە بولعان ۇلى اقىننىڭ بالالىق شاعىنان كورىنىس.
- كەل ابايجان، قوڭىر قوزىم، قىمىز ال!
- اجە، بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن، بۇرىڭعىدا كىم وتكەن؟
- ە، بالام، سەنىڭ ارعى اتالارىڭ ءوز زامانىنىڭ بەدەلدىسى، ەل باسقارعان، ناعاشىلارىڭ دا سوزگە شەبەر بولعان دانا ادامدار. ادام بالاسى اقيقاتتى ىزدەيدى، سوعان تالپىنادى. ەگەر ونىڭ ءىس - ارەكتى، اقىل - ويى نەعۇرلىم اقيقاتقا جاقىن بولسا، ونداي ادامنىڭ قالدىرعان ءىزى دە جارقىن بولماق. حالقىنا جاقىن جاقسى ادام ۇنەمى جارقىراپ تۇراتىن اسىل تاس سياقتى. شىن اسىلدىڭ اسىلدىق قاسيەتى جوعالمايدى.
- مال جۇتايدى، ونەر جۇتامايدى، وقۋدى ونەر - بىلىمنەن ۇيرەنۋ كەرەك ەكەن عوي!
ونەردى وقۋ - بىلىمنەن ۇيرەنگەن اباي ارتىنا مول قازىنا قالدىرىپ كەتتى.
ىزالى جۇرەك، دولى قول،
ۋلى سيا، اششى ءتىل.
نە جازىپ كەتسە، جايى سول،
جەك كورسەڭ دە ءوزىڭ ءبىل.
ون جەتىنشى قارا سوزىنەن ءۇزىندى. ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك.
جۇرەك: مەن ادام بالاسىن الالامايمىن.
جاقسىلىققا ەلجىرەپ ەريتۇعىن مەن، جامانشىلىقتان جيرەنىپ، تۋلاپ كەتەتۇعىن مەن، ادىلەت - نىساپ، ۇيات، راقىم، مەيىرمانشىلدىق دەيتۇعىن نارسەلەرلدىڭ ءبارى مەنەن تارالادى.
ەي، اقىل! امال دا، ايلا دا - ءبارى سەنەن شىعادى. جاقسىنىڭ، جاماننىڭ ەكەۋىنىڭ دە ىزدەگەنىن تاۋىپ بەرىپ جۇرەسىڭ، سونىڭ جامان.
- ەي، قايرات، كەيدە جاقسىلىقتى بەرىك ۇستاپ، كەيدە جاماندىقتى بەرىك ۇستاپ كەتەسىڭ، سونىڭ جامان.
ورتاعا وي تالاستىرعان ۇشەۋگە ءادىل تورەلىك ايتۋعا ءبىلىم اتا كەلەدى. باسىنا شالما وراعان، ويلى، قولىندا كىتاپ.
ءبىلىم: سەنىڭ ۇشەۋىڭنىڭ باسىڭدى قوسپاق - مەنىڭ ءىسىم. وسى ۇشەۋىڭ باسىڭدى قوس، سونىڭ ىشىندە جۇرەككە بيلەت.
ءمۇعالىم: ءبىز ءۇشىن اباي ءومىرى - ۇلكەن تاربيە مەكتەبى، سەبەبى ونىڭ قاراسوزدەرىنىڭ بىلىمگە، ەڭبەككە، ادامگەرشىلىككە باۋليتىنىنا كوز جەتكىزىپ وتىرمىز.
قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا اباي اتامىزدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە، ونىڭ قالامىنان قازاقتىڭ ءان - ونەرىن دامىتقان تاماشا اندەر تۋدى.
جەلسىز تۇندە جارىق - اي،
ساۋلەسى سۋدا دىرىلدەپ.
اۋىلدىڭ جانى تەرەڭ ساي،
تاسىعان وزەن گۇرىلدەپ.
قالىڭ اعاش جاپىراعى،
سىبدىرلاسىپ ءوزدى - ءوزى.
كورىنبەي جەردىڭ توپىراعى،
قۇلپىرعان جاسىل جەر ءجۇزى.
ابايدى ۇرپاققا ايتقان ناقىل سوزدەرىن بويىنا دارىتۋ، قاراسوزدەر ارقىلى سوزدىك قورلارىن مولايتۋ:
1 - جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار، قۇرمەتتى قوناقتار!
ۇلى اقىن اباي اتامىزدىڭ قاراسوزدەرىنە ارنالعان اشىق تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اباي اۋىلدا مۇسىلمانشا حات تانىعان اجەسى زەرەنىڭ تاربيەسىندە بولىپ، اڭىز اڭگىمەلەر تىڭداپ وسكەن. ول كوپتەگەن ەسكى اڭگىمەلەردى، ولەڭ - جىرلاردى حالىق ىشىنەن ۇيرەنەدى.
1 - وقۋشى: اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەسىن دەپ،
قولامتانى ۇرلەدىم ورلەسىن دەپ،
الايىق ۇلگى - ونەگە ۇلى اقىننان.
ەكى توپتا تۇرمىز عوي ءبىر كەمەدە،
شارىقتاسىن ويىمىز، لايلاي بەرسىن،- دەپ ساعان سالەمىمدى جولداي كەلدىم.
العىرلار توبىنىڭ ۇرانى: «مال جۇتايدى، ونەر جۇتامايدى».
2 - وقۋشى: سالەمىڭدى «العىرلار» قابىلدايمىز،
ءبىز بۇگىن حاس تۇلپاردىڭ بابىندايمىز.
اباي - داريا، شومىشپەن قالقىپ الدىم،
اشايىن مەن وزىڭە سىر قويماسىن،
ابايداي ءبىرتۋارىم قارتايماسىن.
مەن دە ساعان تىلەيمىن جاقسىلىقتى،
قازانى ءبىلىمىڭنىڭ ورتايماسىن.
1 - جۇرگىزۋشى: اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجان حالقىن، ەل - جۇرتىن سۇيەر مەيىرىمدىلىككە، ۇلكەن جۇرەكتى ۇلىلىققا باۋليدى. زەرە ابايعا ەل تاريحىن ايتىپ، حالقىنىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىمەن تانىستىرىپ، جاقسى مەن جاماندى ايىرا بىلۋگە ۇيرەتەدى.
زەرە اجەنىڭ تاربيەسىندە بولعان ۇلى اقىننىڭ بالالىق شاعىنان كورىنىس.
- كەل ابايجان، قوڭىر قوزىم، قىمىز ال!
- اجە، بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن، بۇرىڭعىدا كىم وتكەن؟
- ە، بالام، سەنىڭ ارعى اتالارىڭ ءوز زامانىنىڭ بەدەلدىسى، ەل باسقارعان، ناعاشىلارىڭ دا سوزگە شەبەر بولعان دانا ادامدار. ادام بالاسى اقيقاتتى ىزدەيدى، سوعان تالپىنادى. ەگەر ونىڭ ءىس - ارەكتى، اقىل - ويى نەعۇرلىم اقيقاتقا جاقىن بولسا، ونداي ادامنىڭ قالدىرعان ءىزى دە جارقىن بولماق. حالقىنا جاقىن جاقسى ادام ۇنەمى جارقىراپ تۇراتىن اسىل تاس سياقتى. شىن اسىلدىڭ اسىلدىق قاسيەتى جوعالمايدى.
- مال جۇتايدى، ونەر جۇتامايدى، وقۋدى ونەر - بىلىمنەن ۇيرەنۋ كەرەك ەكەن عوي!
ونەردى وقۋ - بىلىمنەن ۇيرەنگەن اباي ارتىنا مول قازىنا قالدىرىپ كەتتى.
ىزالى جۇرەك، دولى قول،
ۋلى سيا، اششى ءتىل.
نە جازىپ كەتسە، جايى سول،
جەك كورسەڭ دە ءوزىڭ ءبىل.
ون جەتىنشى قارا سوزىنەن ءۇزىندى. ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك.
جۇرەك: مەن ادام بالاسىن الالامايمىن.
جاقسىلىققا ەلجىرەپ ەريتۇعىن مەن، جامانشىلىقتان جيرەنىپ، تۋلاپ كەتەتۇعىن مەن، ادىلەت - نىساپ، ۇيات، راقىم، مەيىرمانشىلدىق دەيتۇعىن نارسەلەرلدىڭ ءبارى مەنەن تارالادى.
ەي، اقىل! امال دا، ايلا دا - ءبارى سەنەن شىعادى. جاقسىنىڭ، جاماننىڭ ەكەۋىنىڭ دە ىزدەگەنىن تاۋىپ بەرىپ جۇرەسىڭ، سونىڭ جامان.
- ەي، قايرات، كەيدە جاقسىلىقتى بەرىك ۇستاپ، كەيدە جاماندىقتى بەرىك ۇستاپ كەتەسىڭ، سونىڭ جامان.
ورتاعا وي تالاستىرعان ۇشەۋگە ءادىل تورەلىك ايتۋعا ءبىلىم اتا كەلەدى. باسىنا شالما وراعان، ويلى، قولىندا كىتاپ.
ءبىلىم: سەنىڭ ۇشەۋىڭنىڭ باسىڭدى قوسپاق - مەنىڭ ءىسىم. وسى ۇشەۋىڭ باسىڭدى قوس، سونىڭ ىشىندە جۇرەككە بيلەت.
ءمۇعالىم: ءبىز ءۇشىن اباي ءومىرى - ۇلكەن تاربيە مەكتەبى، سەبەبى ونىڭ قاراسوزدەرىنىڭ بىلىمگە، ەڭبەككە، ادامگەرشىلىككە باۋليتىنىنا كوز جەتكىزىپ وتىرمىز.
قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا اباي اتامىزدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە، ونىڭ قالامىنان قازاقتىڭ ءان - ونەرىن دامىتقان تاماشا اندەر تۋدى.
جەلسىز تۇندە جارىق - اي،
ساۋلەسى سۋدا دىرىلدەپ.
اۋىلدىڭ جانى تەرەڭ ساي،
تاسىعان وزەن گۇرىلدەپ.
قالىڭ اعاش جاپىراعى،
سىبدىرلاسىپ ءوزدى - ءوزى.
كورىنبەي جەردىڭ توپىراعى،
قۇلپىرعان جاسىل جەر ءجۇزى.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ قازىرگى كۇنگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - ەكولوگيا تۋرالى تۇسىنىگىن ارتتىرۋ. وسى تاقىرىپتا ەركىن سويلەۋ. ءوز ويى مەن كوزقاراستارىن ۇتىمدى جەتكىزە ءبىلۋ.
