ءابدىلدا تورە
ءابدىلدانىڭ كەڭسەگە كەلۋىن اندىپ ءتۇر ەكەن، حاتشى بالاجانىنا جەتىپ كەلدى:
— اعاي! سىزگە ايتاتىن ءوتىنىشىم بار ەدى: ءۇي ءىشى كەدەي، اكە-شەشەم كارى، جۇمىسقا جارايتىن ادامدارى جوق، ماعان تەلمىرۋمەن وتىرادى... بىرەر اي دەمالىسقا شىعىپ، ءۇيدىڭ كاسىبىن دۇرىستاپ بەرسەم دەپ ەدىم...
ءابدىلدا قاباعىن كىرجيتىپ شاتىناپ سالا بەردى. حاتشىنىڭ ءسوزىن شالا تىڭداپ، ۇستەلىندە جاتقان گازەتتى، قاعازداردى اۋدارىستىردى، قالتاسىنان كۇمىس ساۋىتتى شىعارىپ، شىلىمىن تارتتى. مۇرجادان شىققان تۇگىندەي، ەكى تاناۋىنان ءتۇتىندى بۋداقتاتىپ وتىرىپ، قىسقا عانا جاۋاپ بەردى:
— بالالىقتى قويۋ كەرەك. الەۋمەت جۇمىسىن ادام ءوز باسىنىڭ جۇمىسىنا ارالاستىرماس بولار. اكە-شەشەڭ ولمەس. جۇمىسىڭدى ىستەي بەر...
حاتشى بالا قيپاقتاپ، ءجۇنى جىعىلىپ، شىعىپ كەتتى. وڭاشا قالعان سوڭ ءابدىلدا قارا پاپكەنى اشىپ جىبەرىپ، دەلالاردىڭ ىشىنەن ءبىر جاپىراق قاعازدى سۋىرىپ الدى. قىزمەت قاعازىنا بىرەۋگە دەپ جازعان سالەم حات ەدى. جازۋىنىڭ باس جاعىندا «ورىنباسار» دەگەن تاسقا باسىلعان ءسوز ادىرايىپ تۇر. سالەم حاتىنداعى ءسوزى مىناۋ:
«ەرجان!
مەنىڭ بيىل اعامنىڭ ولگەنىن بىلەسىڭ عوي. كەمپىر-شال ءبىر جاعىنان، جەسىر قالعان جەڭگەم ەكىنشى جاعىنان جىلاپ، شاقىرتىپ وتىر. «پىريشينا ۋۆاجيتەلنىي»، تاك چتو ءبىر ايلىق دەمالىس الام عوي دەيمىن. حاتىڭ بولسا دايارلا، ەرتەڭ جۇرەم...»
حاتشىسىن ايقايلاپ شاقىرىپ الدى دا:
— مىنا قاعازدى ەرجانعا جونەلت! — دەدى.
***
سارماننىڭ ادىرىنان اساتىن قارا جولمەن ءبىر پار اتتى جەلدىرىپ كەلەدى. ساندەپ جەككەن قوس تورى ات اۋىزدىعىمەن الىسادى. جىلتىراۋىقتى ابزەل شىلدىرلاپ دالانى باسىنا كوتەرگەن سەكىلدى. ماي ءىشىنىڭ تامىلجىعان كۇنى بويدى ەرىتىپ، سامال لەبى بەتتى ءسۇيىپ، دەنەنى جايلاندىرىپ بارا جاتىر. قۇلپىرعان كوك، قىزىل-جاسىلدى قىزعالداقتار كىلەمنىڭ تۇرىندەي جاينايدى...
تازا اۋاعا شىققان سوڭ ءابدىلدانىڭ كوڭىلى تاسقىنداپ، جۇرەگى الىپ-ۇشىپ، سىقسيعان كوزى وزىنەن-وزى كۇلكىگە بەيىمدەلىپ بارا جاتقان تارىزدەندى. كوتەرىلىپ وتىرىپ ولەڭ ايتتى. داۋىسى بارىلداپ الدەقايدا كەتكەن سەكىلدەندى:
«بالىقتى قارا قوعا كولىم دەپ ەم،
بايدالى ۇزىن-اتا ەلىم دەپ ەم.
جانبىز دەپ قۇداي قوسسا ءبىز قوسىلعان
قالقاتاي، مەن كەتەردە كۇلىمدەپ ەڭ...»
— سونىمەن اقساقالدار نە قىلماقشى بولدى؟ — دەپ ءابدىلدا ات ايداپ كەلە جاتقان كوشىرىنە قارادى.
قارا ساقالدى، ەڭكەك كەلگەن قارا كىسى، قوسارداعى اتتى شاۋجايلاپ جىبەرىپ، دەلبەنى جيىڭقىراپ ۇستاپ ءبىر قىرىنداپ بۇرىلىپ، ءابدىلدانىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋگە كىرىستى.
— اقساقالدار نە قىلسىن، سەنىڭ بارۋىڭدى كۇتىپ وتىر.
— مارجان نە ايتادى ەكەن؟
— مارجان دا سەنى كۇتىپ وتىرعان كورىنەدى. «تورەمنىڭ ءجۇزىن كورمەي ەش نارسە ايتا المايمىن»، دەپ اكەسىنە دە ايتىپتى عوي.
ءابدىلدا از-كەم ويعا شومدى. مارجان جەسىر وتىرعان جەڭگەسى. اعاسى جۋان قونىش شارۋا ەدى. مارجان كەلىنشەك بولىپ تۇسكەننەن بايىن مەنسىنگەن ەمەس. ابىسىن-اجىندارىمەن سويلەسكەندە «بۇل كورىمگە قاتىن بولىپ ءبىر كۇن دە تۇرماس ەدىم، تورەمنىڭ كوڭىلى ءۇشىن عانا ءجۇرمىن» دەپ ايتادى-مىس دەگەن سىبىس ەرتەدەن بولۋشى ەدى. مارجان مۇنى ايتارلىق تا ايەل: اجارلى، كەربەز، ءىرى، اشىق. اعاسىنىڭ ءتىرى كەزىندە دە ءابدىلدا ۇيگە بارعاندا Mapجان قايداعى جوقتى ايتىپ ازىلدەپ بولاتىن. ءابدىلدانىڭ قاتىنى كومەش دەيتىن قارا سۇرلاۋ كەلگەن ادام. اجارى قاتىڭقى نازىك. سوزگە شەبەر ەمەس، مىنەزى وتە اۋىر. ءوزى تەڭدەس ايەلدەر؛ سامپىلداپ سويلەپ جاتقاندا ول ءۇنسىز-تۇنسىز جۇمىسىن ىستەي بەرەدى... مارجان ابدىلدامەن ازىلدەسىپ وتىرىپ، ءبىر رەتتە: «ينەلىكتەي قاتىرىپ وسى شىركىندى قايدان ءالدىى؟!» دەگەندى دە ايتىپ سالعان...
ءابدىلدانىڭ ويى اۋىلدان شىعىپ قالاعا باردى. ويىمەن زاڭ جيناعىن اقتاردى: ءبىر جاعىنان پارتيا مۇشەسى، «ەسكى ادەتتەرمەن كۇرەسۋ كەرەك؛ ايەل تەندىگىن جارىققا شىعارۋ كەرەك!» — دەپ وڭەشىن كەرىپ، كۇرە تامىرىن بىلەۋلەندىرىپ، تالاي جيىلىستاردا ءسوز سويلەگەنى بار. ونىڭ ۇستىنە ءوزى جاۋاپتى ورىندا قىزمەتكەر. قايتۋ كەرەك؟ زاڭدى بۇزۋعا بولا ما؟ ءابدىلدا اۋىر كۇرسىندى.:
بەلەسكە شىعا كەلىپ ەدى، اۋىل ىلديدا ەكەن. كۇن كۇلىمدەپ ۇياسىنا باتىپ بارادى. ورىستەن قايتقان مال قارا قۇرىم بولىپ اۋىلدىڭ ءۇستىن الىپ كەتكەن. مال ساۋعان قاتىندار، بيە اعىتقان قىز-كەلىنشەك، اسىر سالعان بالالارمەن اۋىل ءىشى بازارداي قايناپ جاتىر.
ءابدىلدالار سىدىرتىپ وتىرىپ كەلىپ، ورتاداعى ۇلكەن بوز ءۇيدىڭ سىرتىنا تۇرا قالدى.
— قاراشىعىم! قۇلىنىم!.. ەسەن-ساۋ كەلدىڭ بە؟! — دەپ ەڭگەزەردەي جۋان كەمپىر، تەڭسەلىپ باسىپ كەلىپ، ءابدىلدانىڭ بەتىنەن ءسۇيدى.
قارا ورامالدى باسىنا بوس سالعان، قىزىل شىرايلى جاس ايەل سىزىلعان بولىپ، ادەپپەن قاراعانسىپ، ابدىلدامەن و دا امانداستى.
بەلدەمشەسى بەلىندە، ەكى شەلەك ءسۇتتى كوتەرىپ، بيە اعىتىپ كەلە جاتقان كەلىنشەگى جانىنان ەتە بەردى. امانداسۋعا ەنەسىنەن ۇيالدى. كوزى جاۋتاڭداپ، ساعىنعان ادامشا قايتا-قايتا قاراپ قانا ءوتتى.
كۇن جۇما ەدى. ءابدىلدا ۇيگە كىرىپ وتىرىسىمەن شەشەسى داستارقان جايدىردى.
— بۇگىن شەلپەك نان ءپىسىرتىپ، اعاڭا تيە بەرسىن قىلدىرتىپ ەدىم. جاڭا جۇرتقا قونعاندا ارۋاقتار دامە ەتىپ تۇرادى عوي... كەلە مە دەپ ساعان دا الدىرىپ قويعام، قۇران وقىپ جەي عوي، سوسىن قىمىز ىشەرسىڭ، — دەدى.
تاماقتى بىرەر كەنەپ الىپ ءابدىلدا «ءاعۇزدى...» جىبەردى. بارىلداعان داۋسىمەن اۋىلدىڭ بالا-شاعالارى جينالىپ قالدى...
***
بەسىننەن تەمەن تۇسكەن كەز. كۇن رايى سالقىنداپ، ازعانا سامان جەل ەسەدى. اۋىل ادامدارى ەكەۋ-ۇشەۋ باس قوسىپ كولەڭكەدە وتىر. ءابدىلدانىڭ ءۇيىنىڭ سىرتىندا ون شاقتى ادام القا-قوتان وتىرىپ، كەڭەسكە كىردى. ساقالدارى ساپسيعان، بەتتەرى قاتپارلانعان ىلعي شالدار، ىشتەرىندە ساقال-مۇرتىن ەتەكتەپ قىرقىپ، قارىندارى شەرميىپ بولپيىپ وتىرعان جۋاندار دا بار. بالا-شاعالار جىلىسىپ، ماڭدارىنا كەلە الماي، ءسوزىن اناداي جەردەن عانا ۇرلانىپ تىڭدايدى...
—زال جاعىن بىزدەن ۇيرەنبەيسىڭ عوي، ءبىراق قازاقشىلىقتى دا ءبىر جاعىنان قالدىرىپ بولمايدى. «شاريعات اعىپ جاتقان بۇلاق، كاريالاردىڭ سوزدەرى جاعالاپ بىتكەن قۇراق»، دەپ ۇلكەندەر ايتقان ەكەن. كاريالاردىڭ سونداعى ايتاتىندارى نە بولساڭ دا، قايدا جۇرسەڭ دە قازاقشىلىعىڭدى ۇمىتپا دەۋ... سەنى ۇلكەن تورە بولدى، كامەنەسكە جازىلدى، قۇدايدى جوق دەپ ايتادى-مىس دەگەن دە وسەك تارالىپ ءجۇردى. ءبىراق تورەلىگىڭە سەنسەك تە، دىننەن شىقتى دەگەنگە سەنگەمىز جوق. سەنىڭ بۇل كۇنگە شەيىنگى ىسىندە قازاقشىلىقتان اتتاپ ەتكەنىڭدى ءازىر كورە العامىز جوق. مۇنىڭ ادام بولعاندىعىڭ، جۇرەگىڭنىڭ تازالىعى، اتا جولىن قۋا بىلگەندىگىڭ... شالدار بۇگىن جينالىپ ساعان ويلارىنداعى مۇددەلى سوزدەرىن ايتپاقشى. ايتقاندا، ارينە، سەنى تىڭدايدى دەپ ايتادى. بولماسا وسى وتىرعان شالدار قاي كامەنەستىڭ ۇيىنە بارىپ بيلىك ايتادى دەيسىڭ... قۇداي بۇيرىعى شىعار، اعاڭ ءولىپ، جەڭگەڭ جەسىر قالىپ وتىر. مۇنداي وقيعا قاشاندا بولسا بولاتىن، «اعا ولسە ءىنى مۇرا»دەگەن ناقىل دا بار. شالداردىڭ ايتقالى وتىرعانى — وسى جەسىر تۋرالى. «جىلىن كۇتەتىن باياعى زامان جوق»، — دەپ تولەۋ ءبىر جاعىنان مازانى الىپ بارادى. ونىڭ ۇستىنە جاس ادامنىڭ بايسىز وتىرۋىن شاريعاتتىڭ ءوزى دە قوستامايدى... ەلدىڭ ءۇمىت ەتىپ كوز تىككەن بالاسىسىڭ. ءبىر جولعا ەلدى سىيلار، اتا-اناسىن جىلاتپاس دەگەن دامەمىز بار!.. — دەپ ورتادا وتىرعان جۋانتىق قارا كىسى ءسوزىن ايتىپ ءوتتى.
بىلايعىلار قوستاۋعا كىرىستى.
— قانە، اعالارىڭا نە ايتاسىڭ، جاۋ ابىندى اشىپ بەر، — دەپ شەشەسى جاقىنداي ءتۇستى.
ءابدىلدانىڭ ويىندا جالعىز عانا مارجان بار. مارجاننىڭ ءجۇرىسى، كۇلكىسى، سىزىلىپ سويلەگەن ءسوزى ومىردە ويدان كەتەر ەمەس، مارجان ءۇشىن نە ىستە دەسە دە ءابدىلدا كونەتىن ءتارىزدى...
شەشەسىنە قاراپ ءابدىلدا كۇلىمسىرەيىن دەدى.
— كوپ ءبىلسىن! — دەپ ەرنى جىبىر ەتتى.
— بارەكەلدە!.. اتا بالاسى عوي. وركەنىڭ ءوسسىن! كورپەلەرىڭ ۇلعايىپ، ءۇبىرلى-شۇبىرلى بولىڭدار! — شالدار بەتتەرىن سيپاستى.
جەر وشاق ءتۇتىنى بۇرقىرادى. قازان وشاق سالدىرلادى. جاس قاتىندار شەلەك الىپ سۋعا جونەلدى. جىلقىشى ءبىر بويداقتى وڭگەرىپ اكەلىپ، جەر وشاق باسىنا الىپ ۇرىپ باۋىزدادى. باس سيراعىن اعاشقا شانشىپ بالالار ۇيىتۋگە كىرىستى. بويداقتىڭ تەرىسىن جىلقىشى جۇدىرىقتاپ جاتىر. قان-جىنىنا تالاسىپ، ەكى توبەت ىرسىلداپ، تىستەرىن اقسيتىپ تۇر. شەك-قارىن ارشۋعا كەلگەن قاتىندار، سويىپ جاتقان قويعا ءتونىپ، جۇرەلەرىنەن وتىر. بىرەۋى اۋىزىن سىلپ ەتكىزىپ:
− بەتىم-اي، ۇياتسىز ادام بولا بەرەدى ەكەن عوي. بايىنىڭ ولگەنى ەسىنەن شىعىپ كەتكەن. كۇيەۋگە جاڭا شىققالى وتىرعان قىزدان جامان قىلمىڭ-قىلمىڭ ەتەدى، — دەدى.
—انا قاتىن دا ءبىر سورلى-اق ەكەن. بۇك ءتۇسىپ جاتىپ جىلاعاننان نە ءونۋشى ەدى. ودان دا «ۇستىمە قاتىن الدىرمايمىن» دەپ اشىپ-اشىپ ايتسا قايتەدى ەكەن! — دەپ ەكىنشى بىرەۋى كىجىنىپ قويدى.
— قوي، سەندەرگە قالعان بيلىك جوق، مىنا شەكتەرىڭدى دۇرىستاپ ارشىڭدار، — دەپ جىلقىشى ولاردى تالكەك قىلدى.
ەسىك الدىندا جانىندا بىر-ەكى ايەل بار، مارجان وتىر ەدى. كەلە جاتقان ءابدىلدانى كورىپ، كوزى كوزىنە ءتۇسىپ، كۇلىمسىرەدى، كۇلكىسى ءابدىلدانىڭ ءىشىن ورتەپ جىبەرگەندەي بولدى.
توسەگىنىڭ ۇستىندە كەلىنشەگى سولقىلداپ جىلاپ جاتىر ەدى، ءابدىلدا جانىنا ءتونىپ كەلىپ:
— ءاي، مىناسى نەسى؟.. اقىلسىز ەكەن عوي! — دەدى.
— بەتىن تىلىڭگىر، نەگە جىلايسىڭ،جالعىز بايىڭدى جۇتايىن دەپ ءجۇرسىڭ بە؟ — دەپ كەمپىر شاپتىقتى.
كەلىنشەك باسىن كوتەردى. ءابدىلداعا قارادى. كوز جانارى تولعان جاس، ءسوز ايتا المادى.
***
مارجاننىڭ قۇشاعى سيقىرلاپ ءابدىلدا ەلدەن شىعا الماي قالدى. ەل قۇلاعى ەلۋ عوي. ءابدىلدا تۋرالى جۇرت وسەكتى كوبەيتۋدى شىعاردى.
— تورەلىكتەن شىعارىپ تاستاپتى.
— تۇرعان كەڭسەسىنىڭ اقشاسىن جەپ قويىپتى.
— ەكى قاتىن العانى ءۇشىن سوتقا بەرىلىپتى...
تاعىسىن-تاعى تولىپ جاتقان وسەكتەن ادام اياق الىپ جۇرگىسىز.
«مەنىڭ ىسلابىي ەكەنىمدى بىلەسىڭ عوي... كوپتىڭ تالقىسىنان شىعا المادىم!..» — دەپ ءابدىلدا ءبىر كۇنى ەرجانعا حات جازدى. يىعىنا اسىلىپ تۇرعان مارجان بەتىنەن ءسۇيىپ-سۇيىپ الدى.
ەرتەڭىنە ميليسيا كەلىپ ءابدىلدانى ايداپ اپارىپ تۇرمەگە تىقتى. سەبەبىن انىق بىلگەن ادام جوق.
— تورە بولىپ تۇرعاندا پارا جەگەن ەكەن، سونىسى ءبىلىنىپ قالىپتى، — دەپ ەل ءىشى الىپ قاشىپ ءجۇردى.
اۋىلى جوسالى كەلدە. جوسالى كولدىڭ شالعىنىنىڭ اراسى قارا قۇرىم بوپ قاپتاپ، قۇستاي ءجۇزىپ جۇرگەن ءابدىلدانىڭ جىلقىلارى. ەن مالعا، يەسىز مالعا قاراپ تۇرىپ، ەكى قاتىنى، كارى شەشەسى ەرتەندى-كەش داۋىس قىلادى:
«كويلەك كيدىم قوس ەتەك،
قالقاتاي، ءبىر كەلىپ كەت.
دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا
تابا قىلدى-اۋ، قۇدىرەت!..»
You Might Also Like
-
كولحوز باسقارماسىنىڭ باستىعى كۇلزايرا دەيتىن ايەل، قارا، بوكەبايدى باسىنا تۇمشالاپ وراپ تىمىرايىپ وتىراتىن ادام. سيرەك سويلەيدى. سويلەگەندە داۋىسى ءزىلدى، اشىق شىعادى.
-
“قازاقستان تەمىر جولى” ۇلتتىق كومپانياسى – ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ماگيسترالدى جۇيەنىڭ اسا ءىرى وپەراتورى جانە رەسپۋبليكامىزداعى بىردەن-بىر تەمىر جول تاسىمالداۋشىسى. قازا...
