InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا ءابدىراحمان دەگەن پاتشا بولىپتى، ونىڭ ءۇش بالاسى بولعان ەكەن. ۇلكەنىنىڭ اتى - احمەت، ورتانشىسى – ساحمەت، كەنجەسى – جەبىرەيىل ەكەن. ءابدىراحمان بالالارى ەرجەتكەنشە، ەشقايسىسىنا قىز ايتتىرماپتى. جيىرما ۇشكە تولعان ۇلكەن بالاسى احمەت اكەسىنە كەلىپ: «ماعان قىز ايتتىراتىن ۋاقىت جەتتى ەمەس پە، اكە!» – دەپتى. ءابدىراحمان پاتشا مۇنىسىن ماقۇل كورىپ: «بالام، ايتقانىڭ بولسىن، اۋەلى ۇيگە بارىپ، قولىڭا جۇگەن ال، جىلقىعا بارىپ، قالاعانىڭدى ۇستا، ەر-تۇرمانىڭدى سايلا، قارۋ-جاراعىڭدى ال، التى ايلىق ازىعىڭدى ال دا ماعان كەل، بارار جول، قىلار ءىسىڭدى كەيىن ايتامىن»، – دەيدى.

         احمەت ۇيدەن جۇگەن الىپ، جىلقىدان قالاعانىن ۇستاپ، ەر-تۇرمانىن سايلاپ، قارۋ-جاراعىن اسىنىپ، ازىعىن قانجىعاعا بايلاپ، اكەسىنە كەلدى.

         — ال، اكە، مەن دايىن، نە ايتاسىز؟ – دەدى.

         — ساپارىڭ الىس ءارى قيىن، بالام. بەتىڭ – شىعىس، ەكى پاتشالىقتان ءوتىپ، ءۇشىنشى پاتشالىققا جەتەسىڭ، وندا ۇلكەن ءبىر جامبىل بار. جامبىلدىڭ ءىشى سىڭسىعان قالىڭ ەكپە اعاش، اعاشتىڭ ورتاسىندا شەشەك اتقان گۇل، گۇلدىڭ جانىندا ەكى تۇما بار؛ بىرەۋىندە ءتىرى سۋ، ەندى بىرەۋىندە ءولى سۋ اعادى. سول جەرگە تۇندە ءتورت قۇس كەلىپ شومىلادى. قۇستىڭ بىرەۋىن ۇستاپ ال، ءولى سۋدان دا، ءتىرى سۋدان دا قۇمىراڭا قۇيىپ ال، وسىلاردى ورىنداپ كەلسەڭ، تاڭداعان قىزىڭدى ايتتىرامىن، ءۇش جىل، ءۇش اي كۇتەمىن. بار، بالام، جولىڭ بولسىن! – دەپ، ءابدىراحمان پاتشا ءسوزىن ءبىتىردى. احمەت اكەسىمەن قوشتاسىپ، ۇزاق ساپار شەكتى.

         — احمەت كەتكەلى ۋادەلى ءۇش جىل، ءۇش اي ءوتتى. احمەت كەلەتىن ۋاقىت بولىپ ەدى، – دەپ، ءابدىراحمان پاتشا ءبىر بيىككە شىعىپ، ءدۇربى سالىپ، جان-جاعىنا قاراپ ەدى، ەشكىم كورىنبەدى. ۇيگە كەلىپ، ورتانشى بالاسى ساحمەتتى شاقىرتتى.

         — الديار، اكە، مەن كەلدىم، نە جۇمىسقا قوساسىز؟ – دەدى ساحمەت.

         — ساحمەت بالام، احمەت اعاڭ قىز ىزدەپ كەتكەلى ءۇش جىل، ءۇش اي ءوتتى، ءوزى دە جوق، ءىزى دە جوق. اعاڭدى ىزدەيسىڭ، جول جۇرەسىڭ، دايىندال، – دەپ، احمەتكە ايتقان جولدىڭ جايىن بۇعان دا ايتتى. — بالام، بەتىڭ – شىعىس، ءۇش پاتشالىقتىڭ جەرىنەن وتكەننەن كەيىن، ۇلكەن ءبىر جامبىلعا كەز بولاسىڭ، ءىشى تولعان قالىڭ اعاش، اعاشتىڭ ورتاسىندا شەشەك اتقان گۇلدىڭ جانىنان جارىسا سىلدىراپ اققان ەكى ءمولدىر بۇلاق بار: بىرەۋىندە ءتىرى سۋ، بىرەۋىندە ءولى سۋ اعادى. سول جەرگە ءتورت قۇس كەلىپ شومىلادى. سول قۇستىڭ بىرەۋىن ۇستاپ الىپ، قۇمىراڭا ءتىرى سۋدان دا، ءولى سۋدان دا قۇيىپ ال، وسىلاردىڭ ءبارىن امان-ەسەن الىپ كەلسەڭ، احمەت اعاڭ ەكەۋىڭە سۇيگەن قىزدارىڭدى ايتتىرامىن، بار، بالام، جولىڭ بولسىن! – دەپ، باتاسىن بەرىپ، قوشتاسىپ اتتاندىرادى.

         ۋادەلى ءۇش جىل، ءۇش اي ءوتتى. ساحمەت تە كەلمەدى. بەلگىلى ءبىر بيىككە شىعىپ، ءابدىراحمان پاتشا ءدۇربى سالىپ قاراپ ەدى، ساحمەت كورىنبەدى. سودان سوڭ پاتشا ۇيگە كەلىپ، ۋازىرلەرىنە كەنجە بالاسى جەبىرەيىلدى شاقىرتتى.

         — الديار، اكە، مەن كەلدىم، نە بۇيىراسىز؟ – دەدى جەبىرەيىل.

         — يە، جەبىرەيىل، ەكى بىردەي اعاڭ قىز ىزدەپ كەتكەلى التى جىل، التى اي بولدى، ءولى مە، ءتىرى مە، حابار جوق، سولاردى ىزدەتكەلى وتىرمىن. بالام، قولىڭا جۇگەن ال، قالاعان اتىڭا ءمىن، قارۋ-جاراعىڭدى اسىن، ازىعىڭدى سايلاپ، قانجىعاڭا بايلاپ ماعان كەل، قالعانىن كەيىن ايتامىن. – دەپ، پاتشا ءسوزىپ ءبىتىردى.

         جەبىرەيىل جىلقىعا بارماي، شەشەسىنەن اقىل سۇرايدى. شەشەسى: «سەن جىلقىعا بارما، قايتا اكەڭە بار. «نەگە كەلدىڭ؟» دەپ سۇراسا، ابدۋل اتامنىڭ كوك تۇلپارىن بەر، ونى بەرمەسەڭ، بارمايمىن»، – دەرسىڭ. جەبىرەيىل اكەسىنە بارىپ ايتىپ ەدى. سوندا ءابدىراحمان پاتشا بالاسىنا قاراپ: «قارت باتىردىڭ تۇلپارى ەدى، مىنسەڭ ءمىن، ءبىراق سىرىن بايقاپ كور»، – دەيدى.

         تۇلپار تۇرعان قوراعا جاقىنداي بەرگەندە، تۇلپار اۋزىن اشىپ جەبىرەيىلگە ۇمتىلادى. جەبىرەيىل دەرەۋ تۇلپاردىڭ ەكى قۇلاعىنان تۇپتەي ۇستاپ الىپ، موينىن جەرگە قاراي تۇقىرتا بۇراپ ەدى، كوك تۇلپار يەسىنە كۇش قىلماي، تۇرا قالدى. جەبىرەيىل اتاسىنىڭ قارۋ-جاراعىن اسىنىپ، كوك ساۋىتىن كيىپ، كوك تۇلپارعا ءمىنىپ شەشەسىنە كەلدى. بالاسىن كورگەن سوڭ: «ءاي، جەبىرەيىل، ابدۋل اتاڭا تارتقان ەكەنسىڭ، اتاڭنىڭ جولىن بەرسىن!» – دەپ، زىليحا كوزىنە جاس الدى. جول جۇرگەندە تىزگىنىڭدى ەركىن ۇستاپ، اتتىڭ باسىن قويا بەر، جولدى ءوزى بىلەدى. جولدا ءۇش اپاڭ بار، ۇشەۋىنە دە سوعارسىڭ، ولار سەنى كۇتىپ الادى، قولدان كەلگەن جاقسىلىعىن سەنەن اياماس، بالام، ەندى اكەڭە بار، ءجونىن ايتار». جەبىرەيىل  شەشەسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، قوش ايتىسىپ، اكەسىنە كەلدى. ءابدىراحمان پاتشا كىشى بالاسىن كورىپ، ءسۇيسىنىپ:

         — «باتىر دەسەم دە، الىپ دەسەم دە دۇرىس بولار. ابدۋل اتاڭا ۇقسايسىڭ» – دەپ، قايدا، قالاي باراتىنىن ايتىپ، جولدىڭ جايىن تۇسىندىرەدى. بۇرىنعى ايتقاندارىنىڭ ۇستىنە تەك جەبىرەيىلگە ەسكەرتكەنى: «گۇلدىڭ توڭىرەگىندە ەكى بۇتا تۇرادى. سول بۇتانىڭ تۇبىندە جاسىرىنىپ جاتىپ، شومىلۋعا كەلگەن قۇستاردىڭ بىرەۋىن ۇستاپ الارسىڭ، سودان كەيىن ەكى تۇمانىڭ سۋىنان ەكى قۇمىراعا قۇيىپ الارسىڭ»، – دەيدى دە وڭ قولىن جايىپ، باتاسىن بەرەدى. جەبىرەيىل جولعا شىقتى. جەبىرەيىلدى اكەسى كوزدەن تاسا بولعانشا قاراپ تۇردى. جەبىرەيىل تىزگىندى بوس ۇستاپ، تۇلپاردىڭ باسىن ەركىن قويا بەردى. كوك تۇلپار باسىن يزەپ، بىردە شۇلعىپ، كوپ جەرلەردەن ءوتتى. نەشە كۇن، نەشە ءتۇن جول ءجۇرىپ، ساسكە ءتۇس كەزىندە ءبىر قوراعا كەپ تىرەلدى. جانۋار كوك تۇلپار ەسىكتىڭ الدىنا كولدەنەڭدەپ، جەر تارپىپ تۇرىپ الدى. ءبىر مەزەتتە ەسىك اشىلىپ، ار جاعىنان ءبىر ايەل شىقتى.

         باسىندا سەسكەنىڭكىرەپ قالعان ايەل جەبىرەيىلدەن ءجون سۇرادى:

         — كىم بولاسىڭ، اتىڭ كىم؟

         — جەبىرەيىل.

         — شەشەڭنىڭ اتى كىم ەدى، بالام؟

         — زىليحا...

         — ويباي، قاراعىم-اي، ءسىڭىلىمنىڭ بالاسى ەكەنسىڭ عوي، – دەپ، جىلاپ-ەڭىرەپ، قۇشاقتاپ ءسۇيىپ، اتتان ءتۇسىرىپ الدى. تۇلپاردى قوراعا بايلاپ، الدىنا جەم، ءشوبىن توگىپ، جەبىرەيىلدى ۇيگە اپارىپ، سىي-قۇرمەت كورسەتەدى. كەش تە باتتى. زەينەپ جەبىرەيىلدىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، جانى قالماي زىر جۇگىرىپ ءجۇر. — بارار جولىڭدى ءبىلىپ تۇرمىن. جولىڭ قاشىق، قيىن دا تاڭ اتقان سوڭ جولعا سالامىن، ەندى جاتىپ دەمىڭدى ال، ۇيىقتاپ، قاراعىم، – دەيدى. جولدان شارشاپ كەلگەن جەبىرەيىل توسەككە باسى تيىسىمەن قاتتى ۇيىقتاپ قالدى. تاڭ اتقان سوڭ:

         — باراتىن جولىڭ قاشىق، تۇر، بالام، – دەپ، زەينەپ جەبىرەيىلدى وياتتى. جەبىرەيىل تۇرىپ، بەتى-قولىن جۋىپ، تاماق ءىشىپ، دالاعا شىعىپ، اتىن قاراسا، ءبىر تورى ات ەرتتەۋلى تۇر ەكەن.

         — اپا، بۇل قالاي؟ مەنىڭ اتىم قايدا؟ – دەپ سۇرايدى.

         — جەبىرەيىل، سەنىڭ اتىڭ ءتورت قاناتتى ەدى، تورى ات بولسا، التى قاناتتى، سەنىڭ بارار جولىڭ الىس، وعان كوك تۇلپار شىدامايدى، تورى ات شىدايدى، الدىڭدا تالاي بوگەۋ، سازدى جەرلەر، بيىك تاۋلار، ۇلكەن داريا سۋلار بار، تورى ات سەنى وسىلاردان وتكىزىپ، بارار جەرگە ءوزى-اق جەتكىزەدى. تەك تىزگىنىڭدى ەركىن ۇستاي ءبىل، – دەدى.

         جەبىرەيىل تورى اتقا ءمىنىپ، زەينەپپەن قوش ايتىسىپ اتتانادى. كۇنى-تۇنى ءجۇرىپ وتىرىپ، الىستان مۇنارتقان بيىك تاۋعا جاقىندادى. تاۋ ىشىمەن سايدى ورلەي وتىرىپ، تاعى ءبىر قورانىڭ ۇستىنەن شىقتى. ەسىكتىڭ الدىنا كەلىپ، تورى ات وڭ اياعىمەن جەردى تارپىپ ەدى، قورانىڭ ەسىگى اشىلا بەردى. ار جاعىندا داۋىستاعان ايەل:

         — كىم بولاسىڭ، اتىڭ كىم؟ – دەپ سۇرايدى.

         — جەبىرەيىل.

         — شەشەڭنىڭ اتى كىم، بالام؟

         — شەشەم اتى – زىليحا.

         — ءسىڭلىمنىڭ بالاسى ەكەنسىڭ، قاراعىم جەبىرەيىل، مەن زىليحانىڭ ساليحا دەگەن اپاسى بولامىن. ءسىڭلىمدى ءبىر باتىر ۇرلاپ اكەتىپ ەدى، سونان تۋعان باتىر ەكەنسىڭ عوي، كەل، بالام جەبىرەيىل، – دەپ قۇشاعىنا الادى. ۇيگە تۇسىرەدى. قوراعا اتىن بايلاپ، الدىنا جەم-شوبىن سالادى. ۇيگە كىرگەن سوڭ، ساليحا جەبىرەيىلدەن ءىستىڭ جايىن سۇراپ بىلەدى.

         — بالام، سەنىڭ بارار جولىڭدى ءبىلىپ تۇرمىن. تاماق ءىشىپ، جايلانىپ جاتىپ دەمىڭدى ال، مەن جول ازىعىڭدى دايىنداپ، تاڭ اتقان سوڭ، جولعا سالامىن، – دەيدى ساليحا. جەبىرەيىل جاقسى ۇيىقتاپ، تىنىعىپ، دەم الدى. ەرتەڭىنە ساليحا وياتقان سوڭ، جەبىرەيىل تۇرىپ، بەتى-قولىن جۋىپ، تاماق ءىشىپ، دالاعا شىعىپ قاراسا، تورى اتتىڭ ورنىندا ءبىر قۇلا ات ەرتتەۋلى تۇر.

         — مەنىڭ تورى اتىم قايدا؟ – دەپ سۇرايدى جەبىرەيىل.

         — تورى اتتىڭ التى قاناتى بار ەدى، قۇلا اتتىڭ سەگىز قاناتى بار. ولار سەنى نەلەر قيىن جەرلەردەن الىپ شىعادى، – دەيدى ساليحا. جەبىرەيىل قۇلا اتقا ءمىنىپ، ساليحامەن قوشتاسىپ، جول ءجۇرىپ كەتتى. ءبىر اي ون كۇن دەگەندە ءبىر تاۋعا جەتتى. تاۋ ءىشىن سايمەن ورلەي وتىرىپ، ءبىر ۇلكەن قوراعا كەلدى. قۇلا ات داربازانىڭ الدىنا كەلىپ، جەر تارپىپ ەدى، داربازانىڭ قاقپاسى اشىلىپ، ار جاعىنان داۋىستاعان كەمپىردىڭ داۋسى ەستىلەدى. كوپتى كورگەن كونە كوز كەمپىر جەبىرەيىلدى ءبىر كورگەندە-اق: «سەنى زىليحا سىڭلىمە ۇقساتىپ تۇرمىن، كىمنىڭ بالاسىسىڭ، قاراعىم؟» – دەيدى.

         — زىليحانىڭ بالاسىمىن، اتىم جەبىرەيىل، شەشە!

         — الدا قاراعىم-اي، سىڭلىمنەن تۋعان كوزىم ەكەنسىڭ عوي، مەن شەشەڭنىڭ ۇلكەن اپاسى ساميعا بولامىن، – دەدى كەمپىر. جەبىرەيىلدى اتتان ءتۇسىرىپ، ۇيگە كىرگىزەدى، قۇرمەتتەپ كۇتەدى، اڭگىمە شەرتىپ، ءىستىڭ جاي-جاپسارىن ابدەن قانىپ بىلەدى. قۇلا اتتى شارباققا بايلاپ، الدىنا جەم سالىپ قويادى. «قاراعىم جەبىرەيىل، بارار جولىڭدى ءبىلىپ تۇرمىن، تاماعىڭدى ءىشىپ، تىنىعىپ دەمال. ەرتەڭ ءوزىم وياتامىن، جولعا سالامىن،» – دەيدى. تاڭ سارىدە كەمپىر جەبىرەيىلدى وياتتى. جەبىرەيىل تۇرىپ، بەتى-قولىن جۋىپ، تاماق ءىشىپ، دالاعا شىقسا، قۇلا ات جوق، وتاۋ ۇيدەي بولىپ ءبىر قۇس وتىر ەكەن.

         سوندا جەبىرەيىل كەمپىردەن سۇرايدى: «بۇل نە قۇس؟» – دەپ.

         — بۇل - سەن ءمىنىپ ۇشاتىن بۇركىت، اتپەن ون ەكى ايدا باراتىن جەرگە مىنا بۇركىت ون كۇندە جەتكىزەدى، – دەيدى كەمپىر. جەبىرەيىل كەمپىرمەن قوشتاسىپ، بۇركىتكە ءمىنىپ الىپ ۇشادى. بۇركىت اسپانعا كوتەرىلىپ، بۇلتپەن ارالاسىپ، ءبىرازدان كەيىن كوزدەن عايىپ بولادى. كوكتى شارلاپ، توقتاۋسىز ۇشادى. ون كۇن ءوتىپ، ون ءبىرىنشى كۇن دەگەندە، ءبىر بيىك جامبىلعا كەلىپ قونادى. بۇركىت ءبىر قاناتىن جەرگە تىرەپ، جەبىرەيىلگە موينىن بۇرىپ، ادامشا سويلەدى: «ىزدەگەن جەرىڭە كەلدىك، باتىر جىگىت، قاناتىمنان سىرعىپ ءتۇس تە كەرەگىڭدى ىزدە»، – دەيدى. جەبىرەيىل بۇركىتتىڭ قاناتىن باسىپ، جامبىلعا سىرعىپ تۇسەدى. جامبىلدىڭ ءىشىن ارالاپ كەلە جاتسا، اكەسى ايتقانداي، ەكپە اعاشتىڭ ورتاسىندا گۇل ءوسىپ تۇر. گۇلدى اينالىپ ءجۇرىپ، ەكى بۇتاعا كەلەدى. بۇتانىڭ تۇبىندە كەلەتىن قۇستاردى اڭدىپ جاتتى. ءتۇن ورتاسى بولعاندا، ءبىر توپ قۇس كەلىپ سۋعا ءتۇستى. قۇستار سۋعا شومىلىپ، بۇتانىڭ اراسىنا كىرىپ، ءبىرىن-بىرى قۋىپ، ويناپ ءجۇردى. جەبىرەيىل جاتقان بۇتانىڭ قاسىنا بايقاماي كەلىپ قالعاندا، جەبىرەيىل قۇستىڭ تورتەۋىن دە شاپ بەرىپ ۇستاپ الدى، دورباعا سالىپ، اۋزىن بايلاپ، تۇماعا بارادى. ەكى تۇمادان ەكى قۇمىراعا سۋ قۇيىپ الىپ، ەندى بۇركىتكە قاراي جۇرە بەرگەندە، جەبىرەيىلدىڭ قۇلاعىنا ادامشا سويلەگەن ءبىر داۋىس ەستىلەدى. جەبىرەيىل بىلەيىن دەپ، قۇسى مەن سۋىن ءبىر جەرگە بەلگىلەپ تىعىپ قويدى دا داۋىس شىققان جاققا قاراي ءجۇردى. تاعى جۇرسە، ءبىر ۇلكەن تام تۇر ەكەن. سول ۇيدەن شىققان ءبىر قىز جەبىرەيىلگە: «كەت، كەت، جىگىت، ءقازىر كەلىپ قالادى، سەنى ولتىرەدى»، – دەپ داۋىستايدى. ەكىنشى قىز دا الدىڭعى قىزدىڭ ىزىمەن ءجۇرىپ، ول دا سول ءسوزدى ايتادى. ءۇشىنشى قىز جىگىتكە تاياۋ كەلىپ: «ەر جىگىت ەكەنسىڭ، مىنا ءبىر كىشكەنە تاقتايدى الىپ، جانقالتاڭا سال، مىنا شىنىنىڭ ىشىندە ۋ بار، ءقازىر سيقىرشى كەلىپ سوعىسقاندا، تاقتايعا قاراساڭ، سيقىرشىنى جەڭەسىڭ، ەگەر كۇشىڭ جەتپەي بارا جاتسا، وندا ۋ قۇيعان شىنىنى الىپ، شاشىپ جىبەرسەڭ، سوندا سيقىرشى شىر اينالىپ تۇسەدى، وسى كەزدە بىردەڭە قىلارسىڭ»، – دەيدى. وسىنى ايتىپ قىز ۇيىنە كىردى. ازدان سوڭ جەل تۇرىپ، قاتتى داۋىل سوقتى. جەبىرەيىل جوعارى قاراسا، جاۋىنداتىپ-شاشىنداتىپ، قارا بۇلتتاي ءتونىپ كەلە جاتقان سيقىرشى ەكەن. ول اسپاننان شۇيىلە، جاي وتىنداي اعىنداپ كەلىپ، ءۇش باستى ايداھار بولىپ جەرگە ءتۇستى، تۋرا جەبىرەيىلگە ۇمتىلدى. جەبىرەيىل دە قاراپ تۇرمادى، الىسا كەتتى. ەكەۋى ەكى كۇن، ەكى ءتۇن سوعىسىپ، ءبىرىن-بىرى الا المادى. سوندا قىز بەرگەن تاقتاي ەسىنە ءتۇسىپ، قالتاسىنان قولىنا الىپ قاراسا، «سارت ۇر!» دەگەن جازۋ بار ەكەن، جەبىرەيىل قىلىشىن سۋىرىپ الىپ، سارت ەتكىزىپ سىلتەگەندە، ايداھاردىڭ ەكى باسى ەكى جاققا ۇشىپ ءتۇستى. ايداھار جانتالاسىپ، قالعان جالعىز باسىمەن ۇمتىلعاندا، جەبىرەيىل قۇمىرانىڭ تىعىنىن اشىپ، ايداھاردىڭ بەتىنە شاشىپ جىبەرەدى. ايداھار شىر اينالىپ، ءيىرىلىپ بارىپ، سىلق ەتىپ قۇلايدى. جەبىرەيىل ايداھاردىڭ قالعان باسىن شاۋىپ تاستايدى. ءوزىنىڭ دە كۇشى ءبىتىپ، ابدەن السىرەگەن ەكەن، تەڭسەلىپ، تالتىرەكتەپ بارىپ جىعىلادى. ءۇش قىز جۇگىرىپ كەلىپ، ەسىنەن تانىپ جاتقان، جاراقاتتى بولعان جەبىرەيىلدى جان-جاعىنان قاۋمالاپ، سۇيەپ كوتەرىپ، ۇيگە اكەلەدى.

         قاراسا، ون سەگىز جەرىنەن جارا تۇسكەن ەكەن. قىزدار جاراسىن تاڭىپ بايلايدى. ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن دەگەندە جەبىرەيىلگە ەس كىرەدى. جەبىرەيىل كەشىگىپ قالعانىنا وكىنىپ، بۇركىتىم كەتىپ قالدى ما ەكەن دەپ ويلايدى.

         — بۇركىتىڭ نە؟ – دەپ سۇراعان ءماريام قىزعا جەبىرەيىل بار سىرىن ايتتى. اسىپ-ساسىپ جەبىرەيىل ۇيدەن شىعا جونەلىپ ەدى، قىزدار دا سوڭىنان قالماي، بىرگە ءجۇرىپ وتىردى. جامبىلعا جەتىپ كەلسە، قارنى اشىپ، اشىعىپ، شيقىلداپ وتىرعان بۇركىتتى كورەدى.       جانى اشىعان جەبىرەيىل:

         — بۇركىتىم، مەنەن نە تىلەپ تۇرسىڭ؟ – دەيدى. سوندا بۇركىتكە ءتىل بىتەدى: «سەن كەتكەلى ءۇش كۇن بولدى. سودان بەرى اشىعىپ تۇرمىن، ەندى ءبىراز كىدىرسەڭ، قايتىپ كەتكەلى تۇر ەدىم. تاماق تاۋىپ بەرەر جەرىڭ بار ما؟» – دەيدى. جەبىرەيىل قىزداردان: «سيقىرشىنىڭ مالى بار ما؟» – دەپ سۇرايدى. ءماريام قىز وزدەرىنە سيقىرشىنىڭ باقتىرىپ جۇرگەن ءبىر اتىنىڭ بارىن ايتادى. جەبىرەيىل تىعىپ كەتكەن قۇسى مەن سۋىن الىپ، بۇركىتكە كەلىپ: «بىزبەن بىرگە ءجۇر، تاماق تاۋىپ بەرەمىن»، – دەپ، بارشاسى تام ۇيگە كەلەدى. سيقىرشىنىڭ جەمدە تۇرعان سەمىز اتىن قورادان شىعارىپ، قىلىشىمەن باسىن كەسىپ، بۇركىتتى جىلقى ەتىمەن تاماقتاندىرادى. قىزىلعا ابدەن تويعان بۇركىت جەبىرەيىلگە ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن تىنىعىپ دەمالۋعا رۇقسات بەرەدى. جەبىرەيىل ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن قىزدارمەن بىرگە بولىپ، ءجون سۇراسىپ، تانىسىپ، سىر الىسادى. جەبىرەيىلگە تاقتاي، قۇمىرا بەرىپ، بولىسىپ جۇرگەن ءماريام مارتسون دەگەن پاتشانىڭ قىزى ەكەن. داريعا ءداۋىتباي دەگەن حاننىڭ، ءباتيحا ۇكىباي دەگەن حاننىڭ قىزى ەكەن. جەبىرەيىل قىزدارمەن دارقانداسىپ جاتقاندا، بۇركىت اتتىڭ ەتىن جەپ، الدەنىپ الادى. ۋادەلى ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن وتكەن سوڭ، بۇركىت شيقىلداپ، جەبىرەيىلدى شاقىرادى. جەبىرەيىل بارلىق نارسەسىن جيناپ الىپ، ءماريام دەگەن قىزدى ەرتىپ، بۇركىتتىڭ قاسىنا كەلەدى. «ءبىز سەندەرسىز قالىپ قالاي كۇن كورەمىز؟»، – دەپ، جىلاپ-ەڭىرەپ ءباتيحا مەن داريعا دا ولارمەن بىرگە كەلەدى. بۇلاردى كورگەن بۇركىتكە ءتىل ءبىتىپ، ادامشا سويلەيدى:

         — مەن سەن تورتەۋىڭدى ءقايتىپ كوتەرىپ ۇشپاقپىن، ءبارىڭ ماعان اۋىر بولاسىڭدار، – دەيدى. مۇنى ەستىگەن داريعا مەن ءباتيحا زار ەڭىرەپ، جىلاۋدان كوز اشپاي قويدى.

         — جىلاماڭدار، قىزدار، جىلاماڭدار، سەندەردى ارقاما مىنگىزىپ، ۇشىپ بايقاپ كورەيىن، ەگەر بىردەن كوتەرىلىپ ۇشا السام، وندا بىرگە كەتكەندەرىڭ، ەگەر كوتەرىلىپ ۇشا الماسام، وندا ماعان وكپەلەمەيسىڭدەر، قالعاندارىڭ، – دەيدى بۇركىت قىزدارعا جانى اشىپ.          بۇركىت تورتەۋىن دە ارقاسىنا قوندىرىپ، جەردەن بىرتە-بىرتە كوتەرىلىپ، بۇلتقا ارالاسىپ، كوك كۇمبەزدىڭ قۇشاعىنا كىرىپ، ءبىرازدان سوڭ كوزدەن عايىپ بولادى. اۋىر جۇكپەن ۇلكەن كولدىڭ ۇستىمەن ۇشىپ كەلە جاتقان بۇركىت كولدىڭ ارعى شەتىنە از-اق جەتە الماي قاناتى تالىپ بارىپ، سۋدىڭ ۇستىنە قونادى. جەبىرەيىل سۋدان مالتىپ ءوتىپ، كولدىڭ جاعاسىنا شىعادى. بۇركىتتىڭ ءبىر قاناتىنان ۇستاپ قىزدار دا وتەدى. ءبارى دە امان-ەسەن كولدىڭ جاعاسىنا كەلىپ تۇرعان كەزدە، قۇلا اتقا ءمىنىپ، تورى اتتى جەتەلەپ، ۇلكەن اپاسى ساميعا دا ولارعا جەتكەن ەكەن.

         — ىزدەگەنىڭدى تاۋىپ، جاۋىڭدى جەڭىپ قايتقان ەكەنسىڭ، جەبىرەيىل، ەندى مىنا اتتاردى سەندەرگە بەرەيىن، ءبىرىن جەتەكتەپ الىپ، كەزەك ءمىنىپ كەلەرسىڭدەر، مەن ۇيگە بۇرىنىراق بارىپ، توي تاعامدارىن دايىندايىن، – دەپ، بۇركىتپەن ۇشىپ كەتەدى.

         جەبىرەيىل قىزدارمەن اتقا ءمىنىپ، جول ءجۇرىپ، ون كۇن دەگەندە اپاسىنىڭ ۇيىنە جەتەدى. ساميعا الدارىنان شىعىپ، قارسى الدى. قۋانىش توي جاسايدى. جەبىرەيىل مەن قوناق قىزدارىنا ءبىر اي سىي-قۇرمەت كورسەتەدى. ءبىر اي بولىپ، جولعا شىعار الدىندا ساميعا: «بالام جەبىرەيىل، بۇگىن جول جۇرگەلى تۇرسىڭ، مىنا ءتورت اتپەن ساليحا اناڭا باراسىڭ، بارعان سوڭ قۇلا اتتىڭ تىزگىنىن ەردىڭ باسىنا ءىلىپ بوس قويا بەر، ءۇيدى ءوزى تاۋىپ كەلەدى»، – دەيدى. وسى ءسوزدى ايتتى دا ساميعا جەبىرەيىلدى جولعا سالدى.

         جەبىرەيىل ون بەس كۇن دەگەندە ساليحا اپاسىنىڭ ۇيىنە كەلىپ جەتتى. ساليحا الدىنان شىعىپ قارسى الدى. قۋانىش تويىن جاساپ، سىي-قۇرمەتىن كورسەتتى. جەبىرەيىل قىزدارمەن بىرگە ءبىر اي قوناق بولىپ جاتتى.

         – ءبىز جولعا شىعايىق! – دەدى جەبىرەيىل اپاسىنا.

         — ماقۇل بالام، مەن جول ازىق دايىندايىن، ءبىر تورى ات، ءبىر بوز ات بەرەمىن، سوعان تورتەۋىڭ مىنگەسىپ، زەينەپ اپاڭا باراسىڭدار. بارعان سوڭ، تورى اتتىڭ تىزگىنىن ەردىڭ باسىنا ءىلىپ، بوس قويا بەر، ءۇيدى ءوزى تاۋىپ كەلەدى، – دەيدى ساليحا. جەبىرەيىل كىزدارىن ەرتىپ، اپاسىمەن قوشتاسىپ، جولعا شىقتى. جيىرما كۇن ۇزاق جول ءجۇرىپ، كوپ بەينەت كورىپ، زەينەپ اپاسىنىڭ ۇيىنە جەتەدى. كوپتەن ساعىنىپ كۇتكەن اپاسى زەينەپ ۇيدەن ۇكىدەي ۇشىپ شىعىپ، باۋىرى جەبىرەيىلدى قارسى الادى. ءجون سۇراسىپ، تانىسىپ، امانداسىپ بولعان سوڭ، اپاسىنا جەبىرەيىل دە، قىزدار دا بولعان وقيعانى باستان-اياق ءتىزىپ بايانداپ بەردى. اڭگىمە سازىنا قانىپ، باۋىرىنىڭ باتىرلىعىنا ريزا بولعان زەينەپ:

         — ابدۋل اعاڭا تارتىپ تۋعان ناعىز ەر ەكەنسىڭ، سەنىڭ سول قاريا اتاڭ ءبىزدىڭ ءسىڭلىمىزدى سۋعا ءتۇسىپ جاتقان جەرىنەن ۇرلاپ اكەتىپ، ءابدىراحمان دەگەن بالاسىنا اتاستىرىپ ەدى. سەن سودان تۋعان باتىر بالام ەكەنسىڭ عوي»، – دەپ تاعى دا ءسۇيىپ، قۇشاعىنا قىسادى. جەبىرەيىل اپاسىنىڭ ۇيىندە ءبىر اي قوناق بولىپ، ەندى ەلىنە قايتۋ قامىن ويلايدى، اپاسى زەينەپپەن اقىلداسادى.

         — ءۇش كۇن ايالدا، مەن جول ازىقتارىڭدى دايىندايىن، – دەپ قامدىققا كىرىسەدى. جۇرەر كۇنى اپاسى: «كوك تۇلپار مەن جيرەن اتتى بەرەمىن، سوعان تورتەۋىڭ مىنگەسىپ ەلىڭە قايتاسىڭدار»، – دەيدى. جەبىرەيىل ءوز اۋلىنا ساپار شەكتى. ون كۇن دەگەندە ەل شەتىنە كەلىپ، ءبىر سۋعا دەمالۋعا توقتايدى. سۋدىڭ جيەگى كوك مايسا كوگال ەكەن، قالىڭ اعاش، توعاي ەكەن. جول ءجۇرىپ شارشاعان جولاۋشىلار سايالى سالقىندا تاماق ءىشىپ، تىنىعادى. جەبىرەيىل دەمالىپ جاتىپ ۇيىقتاپ قالادى. سول جاتقاننان جەبىرەيىل ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن تۇياق سەرىپپەستەن ۇيىقتايدى. ساسكە تۇستە ويانعان قىزدار جان-جاعىنا قاراپ ەدى، تاۋ جاقتان كەلە جاتقان ەكى سالت اتتى ادام كورىنەدى. جەبىرەيىلدى وياتىپ ەدى، تۇرمادى. بۇلار جەبىرەيىلدىڭ تۋعان اعالارى احمەت پەن ساحمەت ەدى. قىزدارعا جاقىنداپ كەلگەندە، احمەت ساحمەتكە ايتتى:

         — اناۋ تۇرعان كوك تۇلپاردى تانيمىسىڭ؟

         — ابدۋل اتامىزدىڭ تۇلپارى عوي! جەبىرەيىل انا ءۇش قىزدى تاپقاندا، ءتورت قۇستى دا، ءولى سۋ مەن ءتىرى سۋدى دا بارشاسىن تاپقانى عوي، ۇيگە بارعاندا ءبىز نە ايتامىز؟ – دەدى ساحمەت. سوندا احمەت تۇرىپ:

         — جەبىرەيىلدى دىبىسىن شىعارماي جاتقان جەرىندە ءولتىرۋ كەرەك. ويتكەنى ەندى بىزگە كۇن جوق. قىزداردى ۇستاپ الىپ، ءوز ىرقىمىزعا كوندىرەيىك، – دەيدى.

         اعالارى احمەت پەن ساحمەت دۇبىرلەتىپ شاتىردىڭ قاسىنا كەلگەندە دە جەبىرەيىل ويانبادى. ۇرەيلەنگەن قىزدار ءۇرپيىسىپ تۇرىپ قالدى. ساحمەت شاتىردىڭ ىشىندە شالقاسىنان ءتۇسىپ ۇيىقتاپ جاتقان جەبىرەيىلدى كەۋدەسىنەن نايزامەن شانشىپ ولتىرەدى. ءۇش قىز ءۇش جاققا قاشادى. قاشقان قىزداردى قۋىپ جەتىپ، ۇستاپ الىپ، ولاردى قورقىتادى.

         — سەندەر ءبىزدىڭ ايت دەگەنىمىزدى ايتاسىڭدار، باسقا ءسوز ايتپايسىڭدار، ايتپەسە، ولەسىڭدەر، – دەيدى. داريعا مەن ءباتيحا ەرىكسىز كونسە دە ءماريام بۇعان قارسىلىق جاسايدى. احمەت پەن ساحمەت قىزداردى زورلىقپەن ەرتىپ، جەبىرەيىلدىڭ بار تاپقانىن ءبولىپ، تەك ماڭىنا جۋىتپاعان كوك تۇلپاردى امالسىز قالدىرادى. احمەت پەن ساحمەت امان-ەسەن ۇيلەرىنە كەلىپ، ءابدىراحمان پاتشاعا بار بولعان ۋاقيعانى باستان-اياق باياندايدى. اڭگىمە ۇستىندە ءماريام شىداي الماي، جىلاپ جىبەرەدى.

         — نەگە جىلايسىڭ، بالام، ءماريام؟ – دەگەن ءابدىراحماننىڭ سۇراعىنا قىز: «ءاعا-ىنى، اپا-سىڭلىلەرىم ەسىمە ءتۇسىپ، جىلاپ وتىرمىن»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى.

         جەبىرەيىل ءولىپ جاتقان جەرگە قوي باعىپ جۇرگەن ءبىر قويشى كەلىپ، وت جاعىپ، تاماق اسىپ جاتقان كەزدە، جەل قاتتى سوعىپ، ۇلكەن ءورت شىعادى. سول ساتتە كوك تۇلپار جەبىرەيىلدىڭ قاسىنا بارىپ، تۇمسىعىمەن تىمىسكىلەپ يىسكەپ تۇرعاندا، جانقالتاسىنان شىعىپ تۇرعان قىلدى جەل ۇشىرىپ، وتقا تۇسىرەدى. قىل تۇتانىپ جانىپ ەدى، جەبىرەيىلدىڭ اپاسى ساميعا سول ساعاتىندا بۇركىتپەن جەتىپ كەلدى. كەلىسىمەن جانعان وتتى ءسوندىرىپ، جەبىرەيىلدىڭ كەۋدەسىن تاڭىپ، سۋ بۇركىپ، جاراسىن جازادى. ەندى بەتىنە سۋ بۇركىپ ۇرلەگەندە، جەبىرەيىل: «ۋھ، قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەنمىن عوي»، – دەپ ۇشىپ تۇرەگەلدى. سوندا اپاسى:

         — ەي، قاراعىم جەبىرەيىل، مەن بولماسام ويانباس ەدىڭ، ءبىر ءىستىڭ بولارىن ءبىلىپ، مىنا سەنىڭ ءولى سۋىڭ مەن ءتىرى سۋىڭنان ءبولىپ قۇيىپ الىپ قالىپ ەدىم. ەندى كوك تۇلپاردى ەرتتەپ ءمىن، ساۋىتىڭدى كي، قارۋ-جاراعىڭدى اسىن دا ۇيگە بار. ۇيگە جاقىنداپ بارعاندا، كوزىڭە كورىنگەن ادامنىڭ باسىن قىلىشپەن شاۋىپ تاستاي بەر. ەكى اعاڭا ايتىپ قوي، «مىنا ولگەن ادامداردى سەندەر تىرىلتەسىڭدەر» دەپ. ولاردىڭ قولىنان ەشتەڭە كەلمەسە، سەن مىنا سۋدى قولىڭا الىپ، بەتتەرىنە بۇركىپ، ولگەن ادامداردى تىرىلتەسىڭ. ءماريام دا سەنى توسىپ وتىرعان شىعار، – دەيدى دە باسىنان ەكى-ۇش تال شاشىن الىپ جەبىرەيىلگە بەرەدى.

         — قىسىلعان كەزدە وسىنىڭ ءبىر تالىن الىپ، وتقا سالساڭ، مەن كومەككە جەتىپ كەلەمىن. ءبىراق اعالارىڭنىڭ قانىن توكپە، ەكەۋىنە ەكى قىزدى بەرىپ قۋىپ جىبەر. ءماريامدى ءوزىڭ ال، – دەپ، ەكەۋى ەكى جاققا ءجۇرىپ كەتەدى.

         جەبىرەيىل اۋلىنا تاياپ كەلگەندە، ءماريام دا ونىڭ جولىنا كوز ايىرماي قاراپ تۇرعان ەدى. جەبىرەيىلدى كورىپ، ۇكىدەي ۇشقان ءماريام الدىنان شىعىپ، قارسى الادى. ساحمەتتىڭ تويىنا جينالعان جۇرت ءماريام جۇگىرگەن جاققا ۇدىرەيە قاراپ تۇردى. جەبىرەيىلدىڭ ءماريامدى جەردەن كوتەرىپ الىپ، الدىنا مىنگىزىپ العانىن كورەدى. قالىڭ توپقا جاقىن كەلگەندە، ءبىر ادام كەلىپ، اتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاي بەرگەندە، ول ادامنىڭ باسىن جەبىرەيىل شاۋىپ تۇسىرەدى. مۇنى كورگەن جۇرت شوشىپ كەتتى. توسىننان بولعان قولايسىز جايدى ەستىگەن ءابدىراحمان پاتشا تىسقا شىعىپ: «ۋا، جەبىرەيىل بالام، بۇل بۇلىگىڭ نە؟»، – دەيدى.

         — تاقسىر اكە، بۇل بۇلىگىم ەمەس، كۇدىگىم ەدى. شاقىر، احمەت پەن ساحمەت بالالارىڭدى، ءولى سۋ مەن ءتىرى سۋدى اكەلگەن ەكەن، ءتىرىلتسىن مىنا ادامداردى سولار، – دەيدى. ءابدىراحمان دەرەۋ ەكەۋىن شاقىرتىپ الىپ:  «ءتىرىلت ولگەن ادامدى!» – دەيدى. احمەت پەن ساحمەت سۋلارىن بۇركىپ، ءبىراز ارەكەتتەنىپ ەدى، تىرىلتە المادى. سوندا جەبىرەيىل اتتان ءتۇسىپ، سۋى بار ەكى قۇمىرانى الىپ، ءبىر قۇمىراداعى سۋدان جاراعا شاشىپ ەدى، جاراسى ءبىتىپ، جازىلا باستايدى. ەكىنشى قۇمىراداعى سۋدان الىپ، ولگەن ادامنىڭ بەتىنە بۇركىپ ەدى، ول ورنىنان تۇرا قاشادى. ءبىراق قاۋمالاپ تۇرعان كوپشىلىك ونى قورشاپ جىبەرمەي، ۇستاپ الادى. سوندا قالىڭ كوپتىڭ اراسىندا تۇرعان جەبىرەيىل: «ەندىگىسىن، اكە، بارشاسىن ءوز كوزىمەن كورگەن مىنا ءماريام دەگەن قىزدان سۇراڭىز»، – دەيدى. ءماريام كورگەن-بىلگەنىن قىل جىپكە ءتىزىپ ايتىپ بەرەدى.

         — مەن سەندەردى شاۋىپ ولتىرەيىن، – دەپ، ءابدىراحمان پاتشا احمەت پەن ساحمەتكە قاراي قىلىشىن الا جۇگىرەدى.

         — اكە، اعالارىمنىڭ قانىن توكپەڭىز، – دەپ قولىن ۇستاپ جىبەرمەي، توقتاۋ سالادى جەبىرەيىل.

         — ەندەشە، بيلىگىن ءوزىڭ كەس اعالارىڭنىڭ، – دەيدى ءابدىراحمان پاتشا.

         — تاقسىر، اكە، اعالارىم كوزىمە كورىنبەسىن، ەكەۋىنە ەكى قىزدى قوساقتاپ بەرىڭىز دە قۋىپ جىبەرىڭىز، قايدا كەتسە، وندا كەتسىن، بار تىلەگىم وسى، – دەيدى. اكەسى بالاسىنىڭ تىلەگىن بەرەدى. احمەت پەن ساحمەتتى قىزدارىنا قوسىپ، جولعا سالادى. وسىدان كەيىن ءابدىراحمان پاتشا ەلىنە جار سالىپ، جەبىرەيىل مەن ءماريامنىڭ قۇرمەتىنە قىرىق كۇن تويىن، قىرىق كۇن ويىن جاسادى. تويعا كەلگەن ادامنىڭ سانى بولمادى. التى ايدان كەيىن ءابدىراحمان پاتشا قاتتى اۋىرىپ، دۇنيە سالدى. حالقى جينالىپ، ءابدىراحماننىڭ بالاسى جەبىرەيىلدى تاققا وتىرعىزىپ، پاتشا قويدى.

         ءسويتىپ، جەبىرەيىل ەل-جۇرتىنا جاعىمدى پاتشا بولعان ەكەن.

---