اقباي
باياعىدا سەرىكباي دەگەن بايدىڭ اقباي دەگەن جالعىز بالاسى بولىپتى. اقباي ات اياعى جەرگە جەتەر ەلدى ارالاپ، وزىنە لايىقتى سۇلۋ قىز ىزدەپ، تابا الماپتى.
ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر ەلدە وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن بەرگەن ءبىر بايدىڭ قىزىنىڭ تويى بولىپتى. اقباي قاسىنا قىرىق جىگىت ەرتىپ، ون بەس كۇن جول ءجۇرىپ، سول توي بولىپ جاتقان ەلگە كەلىپتى. بۇل تويدا قاسىندا قىرىق قىزى بار، ءبيبىسارا دەگەن ءبىر بايدىڭ قىزى دا قىرىق اق وتاۋ تىكتىرىپ، سالتانات قۇرىپ جاتىر ەكەن. الىستان كەلگەن قوناق دەپ، اقبايلاردى دا وسى قىرىق قىزدىڭ وتاۋىنا ءتۇسىرىپتى.
ەكى كۇن وتكەسىن، قىزدارمەن تانىسىپ، ۇيرەنىسكەن اقباي ءبيبىسارادان: «ءسىزدىڭ باسىڭىز بوس پا؟» – دەپ سۇراپتى.
سوندا ءبيبىسارا: «قانشا جىگىت الامىن دەپ ايتتىرا كەلسە دە مەنىڭ قويعان شارتىمدى ورىنداي المادى. سونىڭ ءۇشىن ءازىر باسىم بوس»، – دەپتى.
سوندا اقباي وتىرىپ: «شارتىڭىزدى ايتىپ كورىڭىزشى، مەن دە باعىمدى سىنايىن!» – دەيدى.
قىز سوندا: «ءسىز ءبىر كەلگەن قوناقسىز، شارتىمدى ورىنداي الماساڭىز ۇيات بولار، ونان دا ونى ەسىتپەي-اق تويعا كەلگەن سىي قوناق بولىپ، ەلىڭىزگە قايتا بەرىڭىز»، – دەيدى.
اقباي: «ولاي دەپ ويلاماڭىز، ءبيبىسارا. دۇنيەدە جوق نارسەنى ايتپايتىن شىعارسىز، شارتىڭىزدى ايتىڭىز»، – دەپ قولقالايدى.
ءبيبىسارا: «مەن دە ىلىمنەن قۇر الاقان ادام ەمەسپىن، دۇنيەدە جوق نارسەنى شارت ەتپەيمىن. شارتىم مىناۋ: مەنى كىمدە-كىم الامىن دەسە، قالىڭ مالىما بويى دا تەڭ، ءتۇرى دە تەڭ، سەكسەن سارى الا، سەكسەن تورى الا، سەكسەن بوز، سەكسەن كۇرەڭ، سەكسەن شىم تورى، ءبارى دە بەس جاساردان ءتورت ءجۇز جىلقى اكەلسىن. وسى شارتىمدى ورىنداعان ادامعا بي دەمەيمىن، قۇل دەمەيمىن، تيەمىن»، – دەيدى. اقباي قىزدىڭ قويعان شارتىن ورىندايتىن بولىپ، ءۇش اي رۇقسات الىپ، قىرىق جىگىتىمەن ەلىنە قايتتى.
اقباي ءۇش ايدا قىزدىڭ ايتقان مالدارىنىڭ ءتۇرىن دە، ءتۇسىن دە، جاسىن دا تاۋىپ، قاسىنا قىرىق جىگىت ەرتىپ، قىزدىڭ اۋىلىنا كەلەدى. كەلىپ، قىزدىڭ اۋىلىندا جەتى كۇن قوناق بولادى. قىزدىڭ اكەسى اقبايدىڭ اكەلگەن مالىنان ەشقانداي كەمشىلىك تابا الماي، كەلگەن قوناقتى ۇلكەن سىي-سياپاتپەنەن قارسى الىپ، قىزىن ءبىر جىلدان سوڭ بەرەتىن بولىپ، اقبايدى قىرىق جىگىتىمەن ەلىنە قايتارادى.
ارادا ءبىر جىل وتكەن سوڭ، اقباي تويعا كەرەكتى جاساۋ-جابدىعىن دايارلاپ، قاسىنا قىرىق جىگىتىن ەرتىپ، قىزدىڭ ەلىنە بارۋعا جولعا شىعادى. قىزدىڭ اۋىلىنا ءبىر كۇندىك جەر قالعاندا جىگىتتەرىنە: «سەندەر اسىقپاي كەلە بەرەرسىڭدەر، مەن بۇگىن قىزدىڭ وتاۋىنا جەتە قويايىن»، – دەپ، بوز جورعا اتىمەن العا وزىپ كەتەدى. تاڭ الدىندا اقباي قىز جاتقان وتاۋعا كىرىپ كەلسە، ءبيبىسارا ءوزىنىڭ جىلقىسىن باعاتىن قودار دەگەن قۇلمەنەن جاتىر ەكەن. مۇنى كورىپ، اقباي كەيىن شەگىنە بەرگەندە، قىز ءبىر ۋىس توپىراقتى اقبايدىڭ بەتىنە شاشىپ جىبەرىپتى. قىز جەتى جۇرتتىڭ سىرىن بىلەتىن دۋاشى-سيقىرشى ەكەن. اقباي ادام تۇرىنەن ايىرىلىپ، ۇلكەن ءبىر قارا توبەت بولىپ شىعا كەلەدى. ءتۇرى يت بولسا دا اقىل-ەسى قالپىندا، ءبىراق سويلەيىن دەسە ءتىلى جوق، سويلەسە، يتشە ۇرەدى.
قىرىق جىگىت كەلە جاتسا، الدارىنان ءبىر يت شىعىپ ۇرە بەرەدى، ونى ەشكىم ەلەمەيدى. ءسويتىپ، جىگىتتەر قىزدىڭ اۋىلىنا كەلەدى. كەلسە، اقباي جوق. قىزدىڭ وتاۋىنىڭ سىرتىندا بايلاۋلى تۇرعان بوز جورعا اتتى كورەدى. جىگىتتەر سۇراۋ سالادى، بۇل ەلدەن اقبايدى كورگەن-بىلگەن ادام تابىلمايدى. جاڭاعى يت جىگىتتەردىڭ سوڭىنان قالمايدى، ۇيگە كىرسە، ۇيگە كىرەدى، دالاعا شىقسا، دالاعا شىعادى، ارسىلداپ ءۇرىپ قويا بەرەدى. وعان تۇسىنبەگەن جىگىتتەر: «وسى يت قۇتىرايىن دەپ ءجۇر، ءوزىن ولتىرەيىك»، – دەسەدى. ونى سەزگەن اقباي ەندى جولداستارىنان بەزىپ، بەتىمەن قاڭعىپ كەتەدى. قاڭعىپ ءجۇرىپ، يت ءبىر كەرۋەنگە كەز بولادى. ءبىر كەرۋەنشى جىگىت: «مىناۋ جاقسى يت ەكەن»، –دەپ، وزىنە ۇيرەتىپ، الدىنا تاماق قالدىعىن تاستاسا، يت جەمەيدى، ال جەپ وتىرعان تاماعىنان تاباققا سالىپ بەرسە، جەيدى. جىگىت بۇعان تاڭ قالىپ، ءبىر تاباعىنان يتكە يتاياق جاساپ، وزدەرىنىڭ جەگەن تاماعىنان بەرىپ، ەلىنە ەرتىپ كەلەدى.
جىگىتتىڭ ءۇيىنىڭ قاسىنداعى قوڭسى ايەل بۇل ۋاقىتتا، ەكىقابات ەكەن، ءبىر كۇنى سول ايەل بالاسىن تۋا الماي، ءۇش كۇن قينالادى. كۇيەۋى اۋىلىنداعى قوجا-مولدالاردى جيناپ، دەم سالدىرعان ەكەن، ودان شيپا بولماي، ايەل ولەر بولادى. ونى سەزگەن يت ايەل تولعاتىپ تۇرعان ۇيگە كىرىپ بارىپ، ايەلدى ءۇش اينالىپ ۇرگەندە، ايەل كوزىن اشىپ، ەسىن جيىپ، بالاسىن تۋادى. ايەل دە، بالا دا امان قالادى.
بۇل حابار لەزدە بۇكىل ەلگە جايىلىپ، اۋىرعان ادام يت يەسىنە اقى تولەپ، اۋرۋىن يتكە قاراتاتىن بولىپتى. بۇرىنعى جارلى جىگىت ەندى بايىپ، ەل قاتارىنا قوسىلادى، يتىنە جاي يت دەپ قاراماي، وزىنە كەلگەن ءبىر ب ا ق دەپ قارايدى، استىنا كيىز توسەپ، الدىنا تازا اس قۇيىپ، ادامشا كۇتەدى.
ءبىر كۇنى جاتىپ اقباي ويلانادى: «مەنىڭ بۇل ءجۇرىسىم نە؟ يت تويعان جەرىنە» دەگەن ناكىل بار ەدى. مەنىڭ ءتۇرىم يت بولعانمەن، اقىل-ەسىم يت ەمەس قوي. ويلاۋىم باياعى ساۋ كۇنىمدەگى ادام قالپىندا. ولاي بولسا، مەنىڭ بۇل ءجۇرىسىم ءجونسىز بولار، نە دە بولسا، ءبيبىسارانىڭ اۋىلىنان ءبىر حابار الايىن»، – دەيدى. يت تۇندە ورنىنان تۇرىپ، قىزدىڭ اۋىلىنا تارتىپ وتىرادى. جورتىپ وتىرىپ ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن دەگەندە اقباي تىگۋلى تۇرعان اق وتاۋدىڭ ۇستىنەن شىعادى.
وتاۋعا كەلسە، ون جىگىت تاماق ءىشىپ وتىر ەكەن. ءۇش كۇننەن بەرى اش يت ادامدار ءبىر نارسە بەرەر مە ەكەن دەپ، قۇيرىعىن بۇلاڭداتىپ، ەركەلەپ ەسىكتەن قاراپتى.
تاباق تارتىپ جۇرگەن ايەل ءيتتىڭ بەتىنە ءبىر قاراپ: «وسى اقباي ەمەس پە، اپام بۇزىپ، دۋالاعاندىقپەن ءبىر پالە ەتكەن شىعار-اۋ»، – دەپ، دالاعا تاماقتان الا شىعىپ، قوراعا اپارىپ: «سەن اقباي ەمەسسىڭ بە؟» – دەپتى. يت ايتۋعا، ءتىلى جوق، كوزىن جاۋتاڭداتىپ: «ءاۋپ! ءاۋپ!» – دەيدى.
ايەل ءيتتىڭ اقباي ەكەنىن سەزىپ، سارايعا اپارىپ تاماق بەرىپ: «سەنى مەن جەتى كۇن وقيمىن، سوندا سەن بۇرىنعى ادام قالپىڭا كەلەسىڭ. ءبيبىسارا مەنىڭ تۋعان اپام. ول مەنەن ءبىلىم جاعىنان اناعۇرلىم كۇشتى. سويتكەنمەن دە اپامنىڭ ءبىرىنشى دۇعاسىن جازۋعا بولادى، ءبىراق ەكىنشى دۇعاسىن ەشكىم دە جازا المايدى، سەبەبى ونىڭ قولىندا قاسيەتتى ءبىر جۇزىك بار»، – دەپتى. ءسويتىپ، ايەل جەتى كۇن اقبايدى وقىپ، ادام قالپىنا كەلتىرىپتى. سودان كەيىن بۇل ايەل ونى كۇيەۋىنە تانىستىرىپ: «مىناۋ سەنىڭ باجاڭ، مەن مۇنى جەتى كۇن وقىپ جازدىم»، – دەپتى. ودان كەيىن اقبايدى جاقسىلاپ كيىندىرىپ، استىنا ات مىنگىزىپ، قولىنا دەم سالىپ، ءبىر ۋىس توپىراق بەرىپ: «ەندى تەز بارىپ، تاڭ الدىندا ءبيبىسارانىڭ بەتىنە شاش. ءبيبىسارادان بۇرىن قارمانباساڭ، ول سەنى قايتىپ يت قىپ جىبەرەدى»، – دەپتى.
ارادا ءۇش كۇن ءجۇرىپ، تاڭ اتا قىزدىڭ وتاۋىنا كىرىپ كەلسە، ءبيبىسارا وياۋ وتىر ەكەن. اقبايدان بۇرىن ءبىر ۋىس توپىراقتى شاشىپ جىبەرەدى. اقباي كىشكەنتاي بوزشا تورعاي بولىپ ۇشا جونەلەدى. ءۇيدىڭ ءىشىن شىر اينالا ۇشىپ ءجۇرىپ، ەسىكتى زورعا تابادى.
ەندى ول جەردە جۇرە المايتىنىن سەزگەن اقباي باسقا ءبىر ەلگە ۇشىپ كەتەدى. ءبىر ەلدىڭ شەتىنە كەلىپ، جەرگە تۇسكەن ءداندى تەرىپ جەپ ءجۇرىپ، تورعاي ءبىر كۇنى بالالاردىڭ تۇزاعىنا تۇسەدى. ونى بالالار اياعىنا ءجىپ ءىلىپ بايلاپ، ۇشىرىپ وينايتىن بولادى.
ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كەلىنشەك بالالارعا كەلىپ: «مىناۋ بوزتورعايلارىڭدى ماعان بەرىڭدەر، مەن اۋىرىپ ءجۇر ەدىم، ماعان تورعاي ەتى ەم ەدى»، – دەپ، بالالاردان سۇراپ الادى. ول تورعايدىڭ اقباي ەكەنىن بىلەدى. ويتكەنى كەلىنشەك ءبيبىسارانىڭ ەڭ كىشى ءسىڭلىسى بولاتىن. بۇزىق اپاسىنىڭ ءبىر ادامنىڭ وبالىنا قالعانىن ەستىگەن-دى.
— ەندى سەن ءبيبىساراعا باراتىن بولساڭ، ادام قالپىندا بارۋعا بولمايدى. سەبەبى سەنى جانە ءبىر تۇرگە اينالدىرىپ جىبەرەدى. ءبيبىسارانىڭ وڭ بۇرىمىنىڭ استىندا جاسىرىپ قويعان قاسيەتتى جۇزىك بار، وسى تورعاي تۇرىڭدە ەلەۋسىز بارىپ، سونى قولعا ءتۇسىرىپ الساڭ، سول ساعاتتا ويلاعانىڭ بولادى، – دەيدى كەلىنشەك.
ءسويتىپ، كەلىنشەك تورعاي قالپىنداعى اقبايدى جەتى كۇن باعىپ، اقىلىن، اپاسىنىڭ سىرىن ايتىپ، ۇشىرىپ جىبەرەدى. ۇشاردا اقبايعا: «سەن ءبيبىسارانىڭ ەلىنە كۇندىز بارما، تۇندە بار، كۇندىز بارساڭ ءبىلىپ قويادى»، – دەپ تاپسىرادى.
اقباي ءوزىنىڭ بۇرىنعى ادەتى بويىنشا قىزدىڭ وتاۋىنا تاڭ الدىندا كەلىپ جەتەدى. كەلسە، ءبيبىسارا مەن قودار تاعى دا بىرگە جاتىر. ءبىراق ەكەۋى دە قاتتى ۇيقىدا ەكەن. اقباي سەزدىرمەي قىزدىڭ بۇرىمىنىڭ استىنداعى قاسيەتتى جۇزىكتى الىپ، ويلانىپ تۇرىپ: «بۇل ەكەۋىن ءبىر ءتۇرلى ايۋان ەتسەم، بىرىنەن-بىرى ايىرىلماس، نە دە بولسا، ەكى ءتۇرلى بولسىن»، – دەپ، قودارعا «شوشقانىڭ قابانى بول»، قىزعا «ءيتتىڭ قانشىعى بول» دەپ، ءبىر ۋىس توپىراقتى ۇستەرىنە شاشىپ جىبەرەدى. قودار قابان، ءبيبىسارا قانشىق بولىپ شىعا كەلەدى. اقباي وتاۋدا ءىلۋلى تۇرعان قوداردىڭ مىلتىعىن الىپ، الدىمەن يت بولىپ قىڭسىلاعان ءبيبىسارانى اتىپ تاستايدى، قابان بولىپ قورسىلداپ جۇرگەن قوداردى جاندى جەرىنەن اتىپ، قور بولىپ ءولسىن دەپ قويا بەرەدى. شالا-جانسار شوشقانى كورىنگەن ادام ۇرىپ، و دا اقىرى قور بولىپ، قۇرتتاپ ولەدى.
ءسويتىپ، اقباي ءوزى باياعى ادام قالپىنا ءتۇسىپ، قايىن اتاسىنا كەلەدى. اتاسى اقبايدى ءۇش كۇن قوناق قىلادى، ءبىراق قىزىنان حابارى جوق. اقبايدىڭ مالىن قايىرىپ بەرمەكشى بولادى.
سوندا اقباي: «ماعان مال كەرەك ەمەس، ءسىز ماعان التى ايلىق ازىق دايارلاپ بەرىڭىز، قىزىڭنىڭ وتاۋىن بەرىڭىز جانە قاي جەرگە وتىرامىن دەسەم، سول جەرگە كوشىپ-قوندىراتىن التى ادام قوسىپ بەرىڭىز»، – دەپتى.
ءبيبىسارانىڭ اكەسى اقبايدان ەش كەمىستىك تابا الماستان، وعان ءبىر جىلدىق ازىق دايارلاتىپ، التى تۇيە ارتىپ، قاسىنا التى ادام قوسىپ، ەلىنە كوشىرەدى.
بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ تاۋعا كەلگەندە، اقباي جۇگىن ءتۇسىرىپ، تاۋدىڭ ەتەگىندەگى ءبىر بۇلاقتىڭ باسىنا كەلىپ، وتاۋىن تىكتىرەدى. ەرتىپ كەلگەن جىگىتتەرگە ەلىنە قايتۋعا رۇقسات بەرەدى.
ارادا ءۇش اي وتكەن سوڭ، اڭ اۋلاپ جۇرگەندە، اقباي ءبيبىسارادان العان قاسيەتتى جۇزىكتى جوعالتىپ الادى. ونى نەشە كۇن ىزدەپ تابا المايدى. «ءبىر قىز ءۇشىن ەل-جۇرت، اعايىن-تۋعان، اتا-انامنان بەزدىم، بەزىپ كورمەگەن قورلىعىم، تارتپاعان ازابىم جوق. ادام ءولتىرىپ، اقىرىندا ءبىر قاسيەتتى نارسەگە قولىم جەتىپ ەدى، ودان دا ايىرىلدىم. ەندى مەندە ەل بەتىن كورەر نە قالدى!» – دەپ قارا جەردى قۇشاقتاپ، كۇندىز-تۇنى كۇڭىرەنىپ، كۇڭىرەنگەندە بىلاي دەيدى:
بولادى مالى باردىڭ كوڭىلى توق،
ەڭبەكسىز جيعان مالدان راحات جوق.
بەس تۇردەن ءتورت ءجۇز جىلقى ايداپ بەرىپ،
قاسىنا ءبيبىسارا قونعانىم جوق.
ارام مال اكەم سورعا بىتكەن ەكەن.
قىزىعىن وپاسىزدىڭ كورگەنىم جوق.
يت بولدىم، تورعاي بولدىم اقىرىندا
ۇستاتپاي اۋرەلەدىڭ دۇنيە بوق.
اتاندىم «اقباي مىرزا» ون التىمدا،
كورىكتەن قاۋلاپ جانعان مىسالى جوق.
اكەمنىڭ ارام مالىن بەردىم ايداپ،
ونىمەن سۇيگەنىمدى العانىم جوق.
جاتىرمىن جاپان تۇزدە تاۋدى باعىپ،
قاسىمدا ەرمەك بولار سەرىگىم جوق.
وتەدى ءبىزدىڭ ءومىر وسىمەنەن،
ەلىمنەن كەتتىم جالعىز، دەرەگىم جوق.
اتا-انام، اق ءسۇت بەرگەن، ريزا بول،
ەل بەتىن ەندى ايلانىپ كورۋ دە جوق.
اڭ دا ەمەس، ادام دا ەمەس، قالدىم جالعىز،
تۇسىرگەن سيقىر قىزدان جۇزىك تە جوق.
اقباي وسى ولەڭدى ءار كۇنى ءۇش رەت قايتالاپ زارلايتىن بولادى.
سول تاۋدا سۇرمەرگەن دەگەن اڭشى اڭ اۋلايتىن. سۇرمەرگەن تاۋعا شىكقان ساپارىندا ءۇش اي اڭ اۋلاماي ۇيىنە قايتپايدى ەكەن. ءبىر كۇنى سۇرمەرگەن اڭ اۋلاپ جۇرسە، الدىنان ءۇش مارال قاشا جونەلىپتى. مەرگەن مارالدىڭ ەڭ ۇلكەنىن اتىپ الادى. سويىپ، وكپە-باۋىرىن وتقا قاقتاپ، پىسىرە باستايدى. سول ۋاقىتتا مارالدىڭ ىستىككە شانىشقان ءبىر جاپىراق ەتى ۇشىپ بارىپ، مەرگەننىڭ بۇزىپ، مەسكە تىعىپ قويعان ەتىنىڭ ۇستىنە تۇسەدى. سول-اق ەكەن مارال ءتىرىلىپ، ءبىر سىلكىنىپ جۇگىرە جونەلدى. قاسىنداعى ەكى مارال دا اينالاقتاپ سول ارادا ءجۇر ەكەن. سولارعا قوسىلىپ، اتىلعان مارال جونىنە كەتە بەرسىن. بۇعان سۇرمەرگەن اشۋلانىپ، مىلتىعىن قايتا وقتاپ، اتايىن دەسە، مىلتىعى وت المايدى. قولىنداعى قىران بۇركىتىنىڭ توماعاسىن الىپ، مارالعا جىبەرسە، قۇسى ۇشپاي، ءوزىنىڭ قولىنا قايتا كەلىپ قونادى. مىلتىق پەن قۇسقا اشۋلانعان سۇرمەرگەن اتپەن سوعايىن دەپ اتىنا مىنسە، اتى دا اياعىن باسپاي، ءبىر ورىندا قارىسىپ تۇرىپ قالادى.
سوندا باياعى ءوزى اتقان مارال ارتىنا بۇرىلىپ تۇرىپ بىلاي دەپتى:
— سۇرمەرگەن، ەندى سەن دۇنيە تالابىن قوي. ار جاعىڭداعى تاۋدىڭ باۋىرىندا، بۇلاقتىڭ باسىندا تىگۋلى تۇرعان اق وتاۋ بار. سونىڭ ىشىندە اقباي دەگەن ءبىر بايدىڭ جالعىز بالاسى جاتىر. سەن وعان بارىپ جولىعىپ، بۇل جاعدايدىڭ ءمانىسىن سۇرا، ساعان سول ايتار. ەندىگى قالعان ءومىرىڭ سول جىگىتپەن بىرگە وتەر، – دەيدى.
سودان سوڭ ءۇش مارال قوسىلىپ، ءۇش اۋىز ولەڭ ايتىپ، سۇرمەرگەنگە تاعى دا بىلاي دەيدى:
سۇرمەرگەن، ءۇش مارالعا كەز بولىپسىڭ،
ەسىتىپ بۇل حاباردى كوڭىلىڭ تىنسىن.
زيانسىز ءبىز ءبىر جۇرگەن حايۋان ەدىك،
قاسيەتىن ءۇش مارالدىڭ كوزىڭ كورسىن.
اقباي دا اقىلىنا سوندا كەلەر،
بولماسا جاقسىلىقتى قايدان ءبىلسىن.
بەينەتسىز تابىلعان مال داۋلەت بولماس،
باقىتتى بولام دەسە بەينەتتەنسىن.
تاعى دا كەز كەلەرمىز بىر-بىرەۋگە،
سالەم ايت اقباي ەرگە شىداي بەرسىن.
ايتاتىن مۇنان ارتىق ءسوزىمىز جوق،
اقبايجان، ەندىگىسىن ويلاپ ءبىلسىن.
مەرگەنگە مارالدار وسى ءبايىتتى ايتتى دا تاۋدىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا قاراي ورلەپ كەتە بارادى.
مارالدىڭ سىلتەۋى بويىنشا سۇرمەرگەن تاۋدى جاعالاپ كەلە جاتىپ، بۇلاقتىڭ باسىندا تىگۋلى تۇرعان اق وتاۋعا كەلەدى. اتىن بايلاپ وتاۋعا كەلسە، ىڭىلداپ، جەر باۋىرلاپ جاتقان اقبايدى كورەدى.
اقباي سۇرمەرگەنمەن امانداسىن بولعان سوڭ، وعان: «مەن بۇل دۇنيەدەن كۇدەر ءۇزىپ، ءولىم تىلەپ جاتقان جانمىن، سەن سالتاناتتى دۇنيە تالابىندا جۇرگەن ادام ەكەنسىڭ، بۇل جەرگە نەگە كەلدىڭ؟» – دەپتى. سوندا سۇرمەرگەن ايتادى: «مەن ون ءۇش جاسىمنان وسى مەرگەنشىلىكپەن تالاپ ەتتىم. ءقازىر جاسىم الپىسقا شىقتى. ادامعا، جازىقسىز جانۋارلارعا ءولىم كەلتىرگەنىم ءۇشىن مەنى حالىق «سۇرمەرگەن» دەپ اتادى. قىرىق جەتى جىل مەرگەنشىلىك ەتىپ ءجۇرىپ، بۇگىن ومىرىمدە كورمەگەن ءبىر ۋاقيعاعا ۇشىراپ جانە ءتىلى جوق ءۇش مارالدىڭ سىلتەۋىمەن ساعان كەلىپ وتىرمىن»، – دەدى دە كورگەن وقيعاسىن ايتتى.
سوندا اقباي ايتادى: «مەنىڭ بۇل تاۋعا كوشىپ كەلگەنىمە التى اي بولدى. سونىڭ وتكەن ءۇش ايى مەنىڭ ءومىرىم ءۇشىن كوڭىلدى ءوتتى. سوڭعى ءۇش ايى وتە اۋىر بولدى. سەبەبى، قولىمدا ادامنىڭ نە ويلاعانىن ورىندايتىن قاسيەتتى جۇزىك بار ەدى، سونى اڭ اۋلاپ ءجۇرىپ جوعالتىپ العانىما، مىنە، ءۇش اي بولدى. مەن بۇل تاۋدا ونداي وقيعانى ۇشىراتقانىم جوق، ونى مەن بىلمەيمىن. مۇمكىن، مەنىڭ سول جوعالعان قاسيەتتى جۇزىگىمدى تاۋىپ العان مارال شىعار»، – دەيدى.
مارالدىڭ ايتقان ءسوزىن ەلەمەي، سۇرمەرگەن اقبايعا ءبىر كۇن قوناق بولىپ، ازاندا ەلىنە قاراي اتتانادى، ءبىراق جول تاۋىپ جۇرە الماي، قانشا جەر جۇرسە دە اقبايدىڭ وتاۋىنا قايتىپ كەلە بەرەدى.
سوندا عانا مارالدىڭ «ەندىگى ءومىرىڭ اقبايمەن بىرگە وتەر» دەگەن ءسوزى مەن ءۇش اۋىز ولەڭ سۇرمەرگەننىڭ ەسىنە تۇسەدى. ءۇش مارالدىڭ ولەڭىن ايتقاندا، اقبايعا دا ۇلكەن وي تۇسەدى. «ادال ەڭبەك ەتسىن» جونە «شىداسىن» دەگەن ءسوزى قالاي؟ سول ءۇش مارال بولىپ جۇرگەن سول ءبيبىسارانىڭ ءوزى مەن ەكى ءسىڭلىسى ەمەس پە ەكەن؟
سودان كەيىن اقباي: «قايدا بارسام دا ەڭبەكسىز راحات جوق ەكەن. نە دە بولسا ءوزىم تۇرعان بۇلاقتىڭ باسىن باقشاعا اينالدىرايىن، ءارى ۋاقىتىم ءوتسىن، ءارى ءوزىم تۇرعان جەر گۇلدەنسىن»، – دەگەن ويعا كەلىپ، باۋ-باقشا ەگە باستاپتى. ءسويتىپ، اقباي مەن سۇرمەرگەننىڭ تۇرعان جەرىندەگى بۇلاقتىڭ باسى باۋ-باقشالى جەرگە اينالىپتى. سول جەرگە ۇشقان قۇسقا دەيىن ءبىر اينالماي كەتپەيتىن بولىپتى.
ءبىر كۇنى سۇرمەرگەن ەكەۋى سۋدىڭ شەتىندەگى الما اعاشتىڭ تۇبىندە وتىرسا، باياعى ءۇش مارال كەلىپ، سۋ ءىشىپ تۇرىپ: «سۇرمەرگەن، جاماندىققا جاقسىلىق دەگەن، سەن ادام بولساڭ دا تاۋ كەزگەن اڭنان جامان بولدىڭ. سويتسەڭ دە ساعان جاماندىق ەتپەدىك. ەندى جاقسى جولعا ءتۇستىڭ دە جاقسىلىق بولاتىن كۇن جاقىن قالدى»، – دەپ ءجۇرىپ كەتىپتى.
مارال كەتكەن سوڭ، اقباي مەن سۇرمەرگەن مارالدار سۋ ءىشىپ كەتكەن جەرگە كەلسە، ءبىر جاپىراق تاسقا جازعان جازۋعا كوزى ءتۇسىپتى. جازۋدى وقىپ قاراسا، ەكى اۋىز ولەڭ ەكەن:
سەن، اقباي، دۇنيەگە نەگە كەلدىڭ،
جولىندا ءبيبىسارا نە كورمەدىڭ؟
باقىتىڭ اشىلۋعا قالدى جاقىن،
جولداس دەپ دۇنيەنى كوزگە ىلمەدىڭ.
قىرتىسىن قارا جەردىڭ قاق ايىرىپ،
ەڭبەكتى ارمان ەتىپ ەندى كوردىڭ.
ءبىزدى كۇت ءۇش كۇننەن سوڭ وسى جەردەن،
جۇزىكتى تاۋىپ العان بەرمەك ەدىم، – دەپ جازىلىپتى.
مۇنى وقىپ كورىپ: «بىزگە دە اتار تاڭ بار ەكەن عوي»، – دەپ قۋانىپ، مارالدىڭ ۋادەلى ءۇش كۇنىن كۇتىپتى. سول ساتتە سۋ ىشۋگە كەلگەن مارالدار: «جۇزىك ساعان، باۋ-باقشا بىزگە»، – دەپ، جورتىپ جۇرە بەرىپتى.
اقباي جۇزىكتى الىپ، سۇرمەرگەننەن: «ەلىڭىز قايدا؟» – دەپ سۇراپتى. «ەلىم الىس ەمەس، وسى جەردەن ءۇش كۇندىك جەر»، – دەپتى سۇرمەرگەن.
سودان كەيىن ەكەۋى جۇزىككە ءمىنىپ ۇشىپ، اۋەلى سۇرمەرگەننىڭ ەلىنە كەلىپتى، ودان سوڭ اقباي ەلىنە جەتىپتى.
ءسويتىپ، اقباي ون بەس جىلدان كەيىن اتا-اناسىنا كەلىپ، ۇلكەن توي جاساپتى. اتا-اناسىنىڭ تۋعان جەرىنە دە باۋ-باقشا ەگىپ، تۋعان جەرىن جازيراعا، سىڭسىعان ورمانعا اينالدىرىپتى.
You Might Also Like
-
كومپيۋتەر دەگەنىمىز نە؟ بۇل – اقپارات جانە مالىمەتتەرمەن جۇمىس ىستەيتىن ەلەكتروندى قۇرىلعى. ونىڭ اقپاراتتى ساقتاپ، وڭدەپ، الىپ، تاراتىپ جانە ت.ب. ارەكەتتەر ىستەۋگە مۇمكىندىگى بار. ءسىز كومپيۋت...
-
ەرتەدە سادىق دەگەن قاھارلى، جەمقور حان بولىپتى. ءتورت تۇلىگى ساي بولىپتى. تاعى ءبىر پەرزەنت كورسەم دەگەن ويى كوكەيىنەن كەتپەپتى. ايەلى بالاسى قۇلەكەدەن كەيىن، جيىرما بەس جىل وتكەن سوڭ، جۇكتى بولادى. ...
