ادام بولام دەسەڭىز
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ادام بولام دەسەڭىز
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اباي كىم؟ ابايدىڭ ءومىر جولىنان قىسقاشا ماعلۇمات بەرۋ. «ادام بولام دەسەڭىز» ولەڭىنىڭ مازمۇنى مەن يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە ىقپال ەتۋ. سوزدىك قورىن مولايتۋ.
تاربيەلىك: ادامگەرشىلىك پەن ازاماتتىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءبىلىمدى كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ ادىستەرى: بايانداۋ، ءتىل دامىتۋ، سۇراق - جاۋاپ، كورىنىس، قايتالاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي سۋرەتى، ەڭبەكتەرى، سوزتىزبەك، تىرەك سىزبا، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، قازاق ءتىلى، ءوزىن - ءوزى تانۋ، مۋزىكا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
شاتتىق شەڭبەرى
بالالار شەڭبەر قۇرىپ، قول ۇستاسىپ تۇرايىق. بۇگىنگى ساباعىمىزدى جاقسى كوڭىل كۇيمەن وتكىزۋ ءۇشىن ءبىر - بىرىمىزگە جىلى سوزدەر ايتايىقشى؟
- سالەمەتسىزدەر مە، بالالار؟ كوڭىل كۇيلەرىڭ جاقسى ما؟ مەن سەندەردى كورگەنىمە
قۋانىشتىمىن. بۇگىن ءبارىڭ ادەمى بولىپ كەتىپسىڭدەر. مىناۋ مەنىڭ قولىمداعى ساقا جاي عانا ساقا ەمەس، ەستەرىڭدە بولسا، بۇل ساقانى ءوزىن - ءوزى تانۋ پانىندە دانىشپان اتا سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭە ريزا بولعاندىقتان سىيعا تارتقان «سيقىرلى ساقا». ءاربىرىڭ وسى «سيقىرلى ساقانى» ۇستاپ، ءوز دوستارىڭا، قۇربىلارىڭا، سىنىپتاستارىڭا ادال نيەتتەرىڭمەن جاقسى تىلەك ايتساڭدار؟ سول تىلەكتەرىڭ ورىندالادى. مىسالى:
- مەن ساعان ومىردەگى بارلىق جاقسىلىقتاردى تىلەيمىن.
- مەن سەنىڭ وقۋدا وزات بولۋىڭدى تىلەيمىن.
- مەن سەنىڭ دوستارىڭ كوپ بولۋىن تىلەيمىن.
- سەنىڭ دوستارىڭنىڭ ساعان ادال بولۋىن تىلەيمىن جانە ت. ب.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ابايدىڭ «قىس» تۋرالى ءبىر شۋماق ولەڭىن وقىپ وقۋشىلارعا سۇراق قويامىن.
اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى،
سوقىر، مىلقاۋ تانىماس ءتىرى جاندى.
ءۇستى - باسى اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق،
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى.
بۇلتتاي قاسى جاۋىپ ەكى كوزىن،
باسىن سىلىكسە، قار جاۋىپ مازاڭدى الدى.
بورانداي بۇرق - سارق ەتىپ دولدانعاندا،
التى قانات اق وردا ءۇي شايقالدى.
اۋەس كورىپ جۇگىرگەن جاس بالالار،
بەتى - قولى دومبىعىپ ۇسىك شالدى.
شيدەم مەن تون قاباتتاپ كيگەن مالشى،
بەت قاراۋعا شىداماي، تەرىس اينالدى.
- اۆتورى كىم؟
- اباي قۇنانبايەۆ.
- بالالار، ولاي بولسا اباي تۋرالى نە بىلەمىز؟ ءوز بىلگەن – جيعان بىلىمدەرىمىزدى
ورتاعا سالايىقشى؟ (وقۋشىنىڭ ويى).
نازگۇل: (قۇنانبايەۆ) اباي (يبراگيم) اتامىز 1845 جىلى 10 تامىزدا سەمەي وبلىسى، شىڭعىستاۋ اۋدانىندا تۋعان. ابايدىڭ ىنتا - تالابىن سەزگەن اكەسى قۇنانباي ونى 9 جاسىنان باستاپ سەمەي مەدرەسەسىنە وقۋعا بەرەدى. مەدرەسەدە اباي ءوز بەتىنشە ورىس ءتىلىن وقىپ ۇيرەنە باستايدى. ءبىراق ەل بيلەۋ كەزىندە وزىنە قولقانات – سەرىك ەتۋ ماقساتىن كوزدەگەن قۇنانباي ونىڭ ۇزاق وقۋىنا مۇمكىندىك بەرمەي، 13 جاسىندا وقۋدان شىعارىپ اكەتەدى. ءوزىنىڭ كوپتەگەن تۇستاستارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، اباي 13 جاسىنان ولەڭ شىعارعان.
جانسايا: (سازگەر) اباي قازاقتىڭ تازا ۇلت تىلىندە ولەڭ جازۋمەن عانا قاناتتانىپ قويعان جوق. اعارتۋشى - اقىن، جاڭاشىل كومپوزيتور - ءبىر باسىنا وسىنداي سيرەك دارىن قونعان.
ەركىن: (دانىشپان) «وقۋ ينەمەن قۇدىق قازعانداي» - دەيدى حالىق. دانىشپان اقىن عىلىمدى ۇيرەنىپ، ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن، جالىقپاي جالىن لاۋلاتىپ، ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋ قاجەت دەيدى.
گۇلزادا: (يبراگيم) ابايدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى يبراگيم. اباي ونىڭ اجەسىنىڭ ەركەلەتىپ قويعان اتى.
تىلەگەن: (ۇلى اقىن) قازاقتىڭ ۇلى اقىنى.
جانسايا: (زەرە، ۇلجان) ابايدىڭ اناسى ۇلجان، اجەسى زەرە. اباي اجەسى زەرەنىڭ اڭگىمە، ەرتەگىلەرىن كوپتەپ تىڭداپ وسكەن.
گۇلزادا: (اۋدارماشى) اباي ءوز شىعارمالارىندا ورىس اقىنى كرىلوۆتىڭ كوپتەگەن مىسال ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، ادامداردى جات نارسەلەردەن بويدى اۋلاق ۇستاۋعا شاقىرادى.
تالعات: (ويشىل) «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، - دەپ اقىن ۇعىمتال ۇرپاعىن اقىقتى ولەڭدى جاتتاپ وسۋگە ۇندەيدى. ولەڭ مەن ورنەكتى، وسيەتتى سوزدەردى ەستە ساقتاپ، ويدا قالدىرۋ ءۇشىن، بىرىنشىدەن – ءسوزدى ىقىلاس قويىپ تىڭداۋ كەرەك، ەكىنشىدەن – ەستىگەن ءسوزدى بىرنەشە رەت قايتالاپ، ەستە قالدىرۋ كەرەك، ۇشىنشىدەن – وي كەسەلدەرىنەن ساق بولۋ كەرەك، - دەيدى اقىن اتامىز.
اباي
↓
قۇنانبايەۆ
زەرە
سازگەر
ۇلجان
دانىشپان
اۋدارماشى
يبراگيم
ۇلى اقىن
ويشىل
ءمۇعالىم:
قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، دانىشپان ويشىلى اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. حالقىمىز «اتا كورگەن وق جونار، انا كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي، ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي، اناسى ۇلجان – اقىل مەن پاراساتتىڭ يەسى بولعان ادامدار. اباي جاس كەزىندە – اق زەرەك بالا اتانعان. ابايدىڭ جازعان ولەڭدەرى جاستاردى عىلىم - ءبىلىمدى سۇيۋگە شاقىردى. «اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ، ابايدى وقى، ەرىنبە» دەمەكشى، ابايدى ءبىز وزىمىزگە العاش ءارىپ ۇيرەتكەن الىپپە وقۋلىعىنان تانىپ، بىلەمىز.
- ابايدىڭ بىزگە ايتقان قانداي بەس اسىل ءىسى بار؟
- ال قانداي بەس دۇشپاندى ايتىپ كەتتى؟
№ 9 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپ
وتكىزگەن: باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى:
اتاعارايەۆا جەمىس ءىزتۇرعان قىزى
ادام بولام دەسەڭىز جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اباي كىم؟ ابايدىڭ ءومىر جولىنان قىسقاشا ماعلۇمات بەرۋ. «ادام بولام دەسەڭىز» ولەڭىنىڭ مازمۇنى مەن يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە ىقپال ەتۋ. سوزدىك قورىن مولايتۋ.
تاربيەلىك: ادامگەرشىلىك پەن ازاماتتىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءبىلىمدى كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ ادىستەرى: بايانداۋ، ءتىل دامىتۋ، سۇراق - جاۋاپ، كورىنىس، قايتالاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي سۋرەتى، ەڭبەكتەرى، سوزتىزبەك، تىرەك سىزبا، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، قازاق ءتىلى، ءوزىن - ءوزى تانۋ، مۋزىكا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
شاتتىق شەڭبەرى
بالالار شەڭبەر قۇرىپ، قول ۇستاسىپ تۇرايىق. بۇگىنگى ساباعىمىزدى جاقسى كوڭىل كۇيمەن وتكىزۋ ءۇشىن ءبىر - بىرىمىزگە جىلى سوزدەر ايتايىقشى؟
- سالەمەتسىزدەر مە، بالالار؟ كوڭىل كۇيلەرىڭ جاقسى ما؟ مەن سەندەردى كورگەنىمە
قۋانىشتىمىن. بۇگىن ءبارىڭ ادەمى بولىپ كەتىپسىڭدەر. مىناۋ مەنىڭ قولىمداعى ساقا جاي عانا ساقا ەمەس، ەستەرىڭدە بولسا، بۇل ساقانى ءوزىن - ءوزى تانۋ پانىندە دانىشپان اتا سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭە ريزا بولعاندىقتان سىيعا تارتقان «سيقىرلى ساقا». ءاربىرىڭ وسى «سيقىرلى ساقانى» ۇستاپ، ءوز دوستارىڭا، قۇربىلارىڭا، سىنىپتاستارىڭا ادال نيەتتەرىڭمەن جاقسى تىلەك ايتساڭدار؟ سول تىلەكتەرىڭ ورىندالادى. مىسالى:
- مەن ساعان ومىردەگى بارلىق جاقسىلىقتاردى تىلەيمىن.
- مەن سەنىڭ وقۋدا وزات بولۋىڭدى تىلەيمىن.
- مەن سەنىڭ دوستارىڭ كوپ بولۋىن تىلەيمىن.
- سەنىڭ دوستارىڭنىڭ ساعان ادال بولۋىن تىلەيمىن جانە ت. ب.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ابايدىڭ «قىس» تۋرالى ءبىر شۋماق ولەڭىن وقىپ وقۋشىلارعا سۇراق قويامىن.
اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى،
سوقىر، مىلقاۋ تانىماس ءتىرى جاندى.
ءۇستى - باسى اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق،
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى.
بۇلتتاي قاسى جاۋىپ ەكى كوزىن،
باسىن سىلىكسە، قار جاۋىپ مازاڭدى الدى.
بورانداي بۇرق - سارق ەتىپ دولدانعاندا،
التى قانات اق وردا ءۇي شايقالدى.
اۋەس كورىپ جۇگىرگەن جاس بالالار،
بەتى - قولى دومبىعىپ ۇسىك شالدى.
شيدەم مەن تون قاباتتاپ كيگەن مالشى،
بەت قاراۋعا شىداماي، تەرىس اينالدى.
- اۆتورى كىم؟
- اباي قۇنانبايەۆ.
- بالالار، ولاي بولسا اباي تۋرالى نە بىلەمىز؟ ءوز بىلگەن – جيعان بىلىمدەرىمىزدى
ورتاعا سالايىقشى؟ (وقۋشىنىڭ ويى).
نازگۇل: (قۇنانبايەۆ) اباي (يبراگيم) اتامىز 1845 جىلى 10 تامىزدا سەمەي وبلىسى، شىڭعىستاۋ اۋدانىندا تۋعان. ابايدىڭ ىنتا - تالابىن سەزگەن اكەسى قۇنانباي ونى 9 جاسىنان باستاپ سەمەي مەدرەسەسىنە وقۋعا بەرەدى. مەدرەسەدە اباي ءوز بەتىنشە ورىس ءتىلىن وقىپ ۇيرەنە باستايدى. ءبىراق ەل بيلەۋ كەزىندە وزىنە قولقانات – سەرىك ەتۋ ماقساتىن كوزدەگەن قۇنانباي ونىڭ ۇزاق وقۋىنا مۇمكىندىك بەرمەي، 13 جاسىندا وقۋدان شىعارىپ اكەتەدى. ءوزىنىڭ كوپتەگەن تۇستاستارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، اباي 13 جاسىنان ولەڭ شىعارعان.
جانسايا: (سازگەر) اباي قازاقتىڭ تازا ۇلت تىلىندە ولەڭ جازۋمەن عانا قاناتتانىپ قويعان جوق. اعارتۋشى - اقىن، جاڭاشىل كومپوزيتور - ءبىر باسىنا وسىنداي سيرەك دارىن قونعان.
ەركىن: (دانىشپان) «وقۋ ينەمەن قۇدىق قازعانداي» - دەيدى حالىق. دانىشپان اقىن عىلىمدى ۇيرەنىپ، ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن، جالىقپاي جالىن لاۋلاتىپ، ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋ قاجەت دەيدى.
گۇلزادا: (يبراگيم) ابايدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى يبراگيم. اباي ونىڭ اجەسىنىڭ ەركەلەتىپ قويعان اتى.
تىلەگەن: (ۇلى اقىن) قازاقتىڭ ۇلى اقىنى.
جانسايا: (زەرە، ۇلجان) ابايدىڭ اناسى ۇلجان، اجەسى زەرە. اباي اجەسى زەرەنىڭ اڭگىمە، ەرتەگىلەرىن كوپتەپ تىڭداپ وسكەن.
گۇلزادا: (اۋدارماشى) اباي ءوز شىعارمالارىندا ورىس اقىنى كرىلوۆتىڭ كوپتەگەن مىسال ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، ادامداردى جات نارسەلەردەن بويدى اۋلاق ۇستاۋعا شاقىرادى.
تالعات: (ويشىل) «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، - دەپ اقىن ۇعىمتال ۇرپاعىن اقىقتى ولەڭدى جاتتاپ وسۋگە ۇندەيدى. ولەڭ مەن ورنەكتى، وسيەتتى سوزدەردى ەستە ساقتاپ، ويدا قالدىرۋ ءۇشىن، بىرىنشىدەن – ءسوزدى ىقىلاس قويىپ تىڭداۋ كەرەك، ەكىنشىدەن – ەستىگەن ءسوزدى بىرنەشە رەت قايتالاپ، ەستە قالدىرۋ كەرەك، ۇشىنشىدەن – وي كەسەلدەرىنەن ساق بولۋ كەرەك، - دەيدى اقىن اتامىز.
اباي
↓
قۇنانبايەۆ
زەرە
سازگەر
ۇلجان
دانىشپان
اۋدارماشى
يبراگيم
ۇلى اقىن
ويشىل
ءمۇعالىم:
قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، دانىشپان ويشىلى اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. حالقىمىز «اتا كورگەن وق جونار، انا كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي، ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي، اناسى ۇلجان – اقىل مەن پاراساتتىڭ يەسى بولعان ادامدار. اباي جاس كەزىندە – اق زەرەك بالا اتانعان. ابايدىڭ جازعان ولەڭدەرى جاستاردى عىلىم - ءبىلىمدى سۇيۋگە شاقىردى. «اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ، ابايدى وقى، ەرىنبە» دەمەكشى، ابايدى ءبىز وزىمىزگە العاش ءارىپ ۇيرەتكەن الىپپە وقۋلىعىنان تانىپ، بىلەمىز.
- ابايدىڭ بىزگە ايتقان قانداي بەس اسىل ءىسى بار؟
- ال قانداي بەس دۇشپاندى ايتىپ كەتتى؟
№ 9 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپ
وتكىزگەن: باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى:
اتاعارايەۆا جەمىس ءىزتۇرعان قىزى
ادام بولام دەسەڭىز جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
بودەنەنىڭ قۇيرىعى نەگە قىسقا؟ (حالىق ەرتەگىسى)
