ادام جانە قوعام
ءوزىن - ءوزى تانۋ ساباعىنىڭ جوسپارى
تاقىرىپ: ادام جانە قوعام
9 سىنىپ
قۇندىلىق: قيانات جاساماۋ
قاسيەتتەر: الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك؛ ءتىرى جانعا زيان كەلتىرمەۋ؛ جاقسى ازامات بولۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى ادام مەن قوعام تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، قيانات جاساماۋ قۇندىلىعىنىڭ ءمانىن اشۋ.
مىندەتتەرى: وقۋشىلارعا قوعامنىڭ ادام ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن جان - جاقتى اشا وتىرىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
وقۋشىلاردىڭ جاقسى ازامات بولۋعا باۋلۋ؛
وقۋشىلاردى ءتىرى جانعا زيان كەلتىرمەۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ
2. تىنىشتىق ءساتى. «ورمانعا ساياحات»
ارقالارىڭىزدى تىك ۇستاپ وتىرىڭىزدار. كوزدەرىڭىزدى جۇمىپ، تەرەڭ تىنىس الىڭىزدار. ءاربىر تىنىس العان سايىن نەعۇرلىم كوبىرەك بوساڭسىپ، سابىرلى بولۋعا تىرىسىڭىزدار. ءقازىر ءبىز ورمانعا سەرۋەنگە شىعامىز. ءوزىڭىزدىڭ سىنىپ ەسىگىنە قاراي بەتتەپ، ەسىكتى اشقاندارىڭىزدى، دالىزبەن ءوتىپ، دالاعا شىققانىدارىڭىزدى ەلەستەتىڭىزدەر. تازا اۋانى جۇتىپ، شاشىڭىزدى جەلبىرەتكەن جەلدىڭ لەبىن جانە بەتىڭىزدى ءسال - ءپال قىزدىرعان كۇن ساۋلەسىن سەزىنىڭىز. ورمانعا قاراي جۇرە باستاڭىز. كەلە جاتقاندا اباي بولىڭىز، جاندىكتەردى باسىپ كەتپەڭىز. ءبىر مينۋت توقتاپ اينالاعا كوز سالىڭىز. تابيعاتتىڭ اسەمدىگى مەن بالعىندىعىن سەزىنىڭىز. گۇلدەردىڭ بىرىنە جاقىنداپ، ەڭكەيىپ، ونىڭ نازىكتىگى مەن جۇقالىعىنا زەيىن سالىڭىز. ونى يىسكەڭىز جانە حوش ءيىسىن جۇتىڭىز. اينالاداعى بار نارسەنى باقىلاپ، ارى قاراي جۇرە بەرىڭىز. گۇلدەر، گۇلدەر مەن اعاشتاردىڭ ءيىسى، قۇستاردىڭ داۋىسى جانە جاندىكتەردىڭ ىزىڭى. ورمانعا ەندەي ءتۇسىڭىز، قاراڭىزشى، اعاشتار بيىكتەي ءارى قالىڭداي ءتۇستى. جارىق پەن كولەڭكەنىڭ ويىنىن قىزىقتاڭىز، جاپىراقتاردىڭ سىبدىرىن تىڭداڭىز. ءبىز ءوزىمىزدى ورماندا باقىتتى ءارى ءقاۋىپسىز سەزىنەمىز. الاڭقايعا شىعىپ، وسىندا بىرنەشە مينۋت دەمالىڭىز. تۇبىنە بارىپ وتىرعىڭىز كەلەتىن اعاشتى تاڭداڭىز. اعاشقا جاقىنداڭىز دا ونى دىڭىنەن قۇشاقتاڭىز. ونىڭ قۋاتتىلىعىن سەزىنىڭىز، ونداعى ءومىر قۋاتىن سەزىنۋگە جانە ۇعىنۋعا تىرىسىڭىز. ەندى ونىڭ دىڭىنە ارقاڭىزدى سۇيەپ وتىرىڭىز. كوزىڭىزدى جۇمىڭىز، تەرەڭ تىنىس الىڭىز جانە قورشاعان اينالانىڭ جىم - جىرت تىنىشتىعىنا كوڭىل ءبولىڭىز.
بىزگە قالايشا جەڭىل ءارى تىنىش جانە باقىتتى سەزىنۋ قانداي. تابيعات نەتكەن عاجاپ، ونى قالايشا سۇيەتىنىمىزدى بەن قادىرلەيتىنىمىزدى، بىردە ءبىر ءتىرى جاندىككە زيان تيگىزبەس ءۇشىن قامقورلىق جاساۋدى تۇسىنەمىز. ءسىزدىڭ ءوز اعاشىڭىز بار ەكەنىن جانە كەز كەلگەن ۋاقىتتا وعان كەلە الاتىنىڭىزدى ەستە ۇستاڭىز. ال ءقازىر مەكتەپكە قايتۋعا دايىندالىڭىز. ورنىڭىزدان تۇرىپ، اينالاعا تاعى ءبىر كوز قىرىن سالىڭىز. كەلگەن جولىڭىزبەن كەرى قايتىڭىز، جولىڭىزداعى جاندىكتەردى باسىپ كەتپەڭىز. مىنە، مەكتەپتىڭ الدىنا دا كەلدىك. اينالاڭىزعا تاعى ءبىر قاراڭىز، تازا اۋانى تەرەڭ جۇتىڭىز، ەسىكتى اشىپ، ءوز ورنىڭىزعا قايتىپ كەلىڭىز. وسى جىم - جىرتتىق، تىنىشتىق، قاناعات سەزىمىن وزىڭىزدە ساقتاڭىز. كوزىڭىزدى اشىپ، مەن وسىندامىن دەپ، كۇلىمسىرەڭىز!
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
تۋعان كۇن ز. جۇمانوۆا 121 بەت
4. دايەكسوز:
«ەگەر جاقسى ءومىر سۇرگىڭ كەلسە جاقسى ادام ىزدە، ال جاقسى ادام تاپقىن كەلسە جاقسى سويلەپ، جاقسىلىق جاسا»
ماقال
ماقالدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
5. وقيعا ايتۋ
«ورمانداعى اعاش ادامدار»
قالىڭ نۋ ورماندا كىشكەنتاي اعاشتان جاراتىلعان ادامدار ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ كوپ بولعاندىعى سونشا، نۋ ورماندى تۇگەلدەي وزدەرى باسىپ العان ەكەن. ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن ايقۇش - ۇيقىش شاتاسىپ ورنالاسقانى سونشالىق، تۇندە ورماندا ولاردىڭ اراسىمەن ءوتۋ وتە قيىن بولعان. ولاردىڭ داۋىسى اعاش داۋىس بولعان، ال ەڭ قورقىنىشتىسى - ولاردىڭ جۇرەكتەرى اعاش بولعان ەكەن. بۇل بايعۇستار سۇيىسپەنشىلىكتىڭ، اياۋشىلىقتىڭ، قايعى - مۇڭدى بىرگە ءبولىسۋدىڭ، جىلاۋدىڭ، كوز جاسى دەگەننىڭ نە ەكەنىن مۇلدە بىلمەدى. ولار قولدارىنا تۇسكەننىڭ ءبارىن: قۇس پا، اڭ با، ءبارىن - ءبارىن ءولتىرىپ، كۇل - تالقانىن شىعارادى ەكەن.
ءبىر كۇنى ورمانعا ءبىر كىشكەنتاي قىز كەلىپ، اداسىپ كەتەدى. قىز ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە وتىرا كەتىپ، جىلاي باستايدى. جىلاپ وتىرعان قىزدى كورىپ، قاسىنا ءبىر اعاش ادام جاقىنداپ كەلىپ، ءوزىنىڭ اعاش داۋسىمەن:
- مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ - دەپ سۇرايدى.
- اداسىپ كەتتىم.
- مم، ال قولىڭداعى نە؟
- جاس.
- جاس دەگەن نە؟
- جاس جىلاعاندا شىعادى.
- ال جىلاۋ دەگەن نە؟
- جانىڭ اۋىرعانى، قايعىرىپ مۇڭايعانىڭ.
اعاش ادامعا بۇل مۇلدە تۇسىنىكسىز بولدى، ويتكەنى ءوزى ەشقاشان جىلاپ، مۇڭايىپ كورگەن جوق قوي. اعاش ادام قىزعا جول كورسەتىپ كەلە جاتقاندا قىز:
- اقىرىن ءجۇرشى، جۇرەگىم اۋىرادى، - دەدى.
اعاش ادام: جۇرەك دەگەن نە؟
قىز كىشكەنە ويلانىپ بارىپ: - ادام ونسىز ءومىر سۇرە المايدى، - دەيدى.
- كورسەتشى ءوزىڭنىڭ جۇرەگىڭدى.
- ول مەنىڭ كەۋدەمدە سوعىپ تۇر.
- ال ماعان سونداي جۇرەك بولا ما؟
قىز الدىمەن «جوق» دەپ، كىشكەنە ويلانىپ بارىپ: «مۇندا ءبىر جاقسى دارىگەر بار، ول جاڭا عانا قايتىس بولعان ادامداردىڭ جۇرەكتەرىن جينايدى، مەن سەنى سوعان اپارايىن» دەيدى. قىز اعاش ادامدى دارىگەرگە الىپ كەلەدى. دارىگەر: - سەندەرگە نە كەرەك؟ دەپ سۇرايدى. اعاش ادام: مەن مىنا ادامداردىكىندەي مەيىرىمدى جۇرەك العىم كەلەدى.
- قاتىگەز جۇرەك كەرەك ەمەس پە؟
- جوق دارىگەر مىرزا، تەك قانا مەيىرىمدى جۇرەك كەرەك، قاتىگەزدىكتە ءومىر ءسۇرۋ قورقىنىشتى.
دارىگەر ءبىر سورەدەن شىنى بانكانى الىپ، ونى اعاش ادامعا ۇسىنادى.
- مىنە ناعىز مەيىرىمدى جۇرەك. بولماشى ايعاي، شۋدى سەزەدى، دىرىلدەيدى، سەبەبى ول ءبارى ءۇشىن اۋىرادى، ءبارىن ايايدى.
- ءيا، ءيا، مىنە ماعان كەرەگى دە ءدال وسىنداي مەيىرىمدى جۇرەك،- دەپ اعاش ادام قۋانىپ كەتتى.
- وكىنبەيسىڭ بە؟
- جو - جوق، وكىنبەيمىن
- بۇل مەيىرىمدى جۇرەكپەن سەن كوپ قينالاسىڭ، قاسىرەت شەگەسىڭ عوي.
- جاقسى، جاقسى دارىگەر مىرزا، ءتۇسىنىپ تۇرمىن.
ءسويتىپ دارىگەر اعاش ادامنىڭ كەۋدەسىن اشىپ، وعان ادامنىڭ مەيىرىمدى جۇرەگىن سالىپ بەرىپ، قويا بەردى.
اعاش ادام ورمانعا كەلىپ، ءوزىنىڭ تۋىستارىمەن بىرگە ءومىر سۇرە باستايدى. ءوزىنىڭ اعا - ىنىلەرىنىڭ جاساپ جاتقان قيانات، قورقىنىشتى ىستەرىن كورىپ قاتتى قينالادى، اۋىرادى. ولاردىڭ اياۋشىلىق، مەيىرىمدىلىك، قايرىمدىلىقتارى جوق جابايىلىقتارى جانىن تۇرشىكتىردى. ولار ءبىرىن - ءبىرى سىندىردى، جاقتى، السىزدەردى ۇردى - سوقتى، قورعانسىزدارعا زورلىق - زومبىلىق كورسەتتى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا قياناتتان باسقانى بىلمەدى.
«سەندەر نە ىستەپ جاتىرسىڭدار، نەگە سونداي قاتىگەزسىڭدەر؟ نەگە سەندەردىڭ جۇرەكتەرىڭدە ءبىر تامشى اياۋشىلىق، مەيىرىم جوق؟» دەپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام ءوزىنىڭ باۋىرلارىنا كۇندە نالىپ قينالدى. سوندا ءبىر قارت اعاش ادام: «نەمەنە سەن بىزگە قايتا - قايتا قاتىگەزسىڭدەر، اياۋشىلىقتى بىلمەيسىڭدەر، جاندارىڭ ەشكىمگە اۋىرمايدى دەپ ايتا بەرەسىڭ، وقىتا بەرەسىڭ؟ ءبارى ءۇشىن اۋىرا بەرە المايسىڭ، بارىنە بىردەي كومەكتەسە المايسىڭ، بىرەۋ ءۇشىن اۋرىپ، بارىنە بىردەي جانىڭ اشي بەرسە، ءوزىڭ ۇزاۇ ءومىر سۇرمەيسىڭ.» دەپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادامعا ۇرسىپ تاستايدى. جانى قينالعان مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام اناداي تۇرعان ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە تۇرا قالىپ قاتتى - قاتتى وكسىپ جىلپ جىبەرەدى. سول ءسات اناداي ءبىر اعاشتىڭ تۇبىندە توڭىپ، ۇسىنۋگە از - اق قالعان ءبىر بالانى كورىپ، جاقىندايدى. بالادا تىرشىلىك نىشانى بايقالمايدى. مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام ونى جۇلقىلىپ، «تۇر، تۇر، ايتپەسە ءۇسىنىپ قالاسىڭ» دەپ ايقايلايدى، ءبىراق بالا قوزعالمايدى. بۇلاردىڭ قاسىنا بارلىق اعاش ادامدار جينالىپ، بۇنى مىسقىلمەن كۇلىپ، مازاق ەتەدى. ولاردىڭ سونشالىقتى قاتىگەزدىكتەرىنە قاراپ، مەيىرىمدى جۇرەكتى ادامنىڭ تاعى دا جۇرەگى اۋىرادى، جانى قينالادى. ءسويتىپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادامنىڭ جۇرەگى بىرەسە ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا جاتقان بالانى اياپ، قاتىگەز باۋىرلارىنىڭ ىسىنە اۋىرعانى سونشالىق، ونىڭ جۇرەگى لاۋلاپ جالىنداپ جانا باستايدى. جالىن قولدارىنا جەتەدى، ول سول قولدارىنىڭ جىلۋىمەن توڭىپ قالعان بالانى جىلىتا باستايدى، مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام جانا بەرەدى، جانا بەرەدى، ال بالا ونىڭ سول قىزۋىنا جىلىنا بەرەدى، جىلىنا بەرەدى. ابدەن جىلىنعان بالا ورنىنان تۇرىپ، ورماننان شىعىپ جۇرە بەرەدى، ال مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام جانىپ - جانىپ، باسى عانا قالادى. باۋىرلارى ونى كورىپ: «ال، وسىنشا تۇگىڭ قالماي جانعاندا تاپقان پايداڭ نە؟» دەپ سۇرايدى، سوندا مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام: «ءوزىمنىڭ جىلۋىممەن باسقالاردى ءتىرىلتىپ بارىپ ولگەن - مەن ءۇشىن كەرەمەت، قاسيەتتى ءىس» دەيدى. «ال، ەندەشە، نەگە جىلايسىڭ؟» دەگەن باۋىرلارىنا «بىلەسىڭدەر مە، مەن سەندەردى اياپ جىلايمىن» دەپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام كوز جۇمادى.
1. اداسقان قىز بەن اعاش ادام نە تۋرالى اڭگىمەلەستى؟
2. اعاش ادام قانداي شەشىمگە كەلدى جانە نەلىكتەن؟
3. وسى اڭگىمەدەگى كەيىپكەرلەردىڭ بويىنان قانداي قۇندىلىقتار مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بايقاي الدىڭىزدار؟
ە. بەرلىقوجا ۇلى اتىنداعى №11 ورتا مەكتەبى كمم
ءمۇعالىم: ماليكوۆا ت. م.
ادام جانە قوعام. جۇكتەۋ
تاقىرىپ: ادام جانە قوعام
9 سىنىپ
قۇندىلىق: قيانات جاساماۋ
قاسيەتتەر: الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك؛ ءتىرى جانعا زيان كەلتىرمەۋ؛ جاقسى ازامات بولۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى ادام مەن قوعام تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، قيانات جاساماۋ قۇندىلىعىنىڭ ءمانىن اشۋ.
مىندەتتەرى: وقۋشىلارعا قوعامنىڭ ادام ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن جان - جاقتى اشا وتىرىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
وقۋشىلاردىڭ جاقسى ازامات بولۋعا باۋلۋ؛
وقۋشىلاردى ءتىرى جانعا زيان كەلتىرمەۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ
2. تىنىشتىق ءساتى. «ورمانعا ساياحات»
ارقالارىڭىزدى تىك ۇستاپ وتىرىڭىزدار. كوزدەرىڭىزدى جۇمىپ، تەرەڭ تىنىس الىڭىزدار. ءاربىر تىنىس العان سايىن نەعۇرلىم كوبىرەك بوساڭسىپ، سابىرلى بولۋعا تىرىسىڭىزدار. ءقازىر ءبىز ورمانعا سەرۋەنگە شىعامىز. ءوزىڭىزدىڭ سىنىپ ەسىگىنە قاراي بەتتەپ، ەسىكتى اشقاندارىڭىزدى، دالىزبەن ءوتىپ، دالاعا شىققانىدارىڭىزدى ەلەستەتىڭىزدەر. تازا اۋانى جۇتىپ، شاشىڭىزدى جەلبىرەتكەن جەلدىڭ لەبىن جانە بەتىڭىزدى ءسال - ءپال قىزدىرعان كۇن ساۋلەسىن سەزىنىڭىز. ورمانعا قاراي جۇرە باستاڭىز. كەلە جاتقاندا اباي بولىڭىز، جاندىكتەردى باسىپ كەتپەڭىز. ءبىر مينۋت توقتاپ اينالاعا كوز سالىڭىز. تابيعاتتىڭ اسەمدىگى مەن بالعىندىعىن سەزىنىڭىز. گۇلدەردىڭ بىرىنە جاقىنداپ، ەڭكەيىپ، ونىڭ نازىكتىگى مەن جۇقالىعىنا زەيىن سالىڭىز. ونى يىسكەڭىز جانە حوش ءيىسىن جۇتىڭىز. اينالاداعى بار نارسەنى باقىلاپ، ارى قاراي جۇرە بەرىڭىز. گۇلدەر، گۇلدەر مەن اعاشتاردىڭ ءيىسى، قۇستاردىڭ داۋىسى جانە جاندىكتەردىڭ ىزىڭى. ورمانعا ەندەي ءتۇسىڭىز، قاراڭىزشى، اعاشتار بيىكتەي ءارى قالىڭداي ءتۇستى. جارىق پەن كولەڭكەنىڭ ويىنىن قىزىقتاڭىز، جاپىراقتاردىڭ سىبدىرىن تىڭداڭىز. ءبىز ءوزىمىزدى ورماندا باقىتتى ءارى ءقاۋىپسىز سەزىنەمىز. الاڭقايعا شىعىپ، وسىندا بىرنەشە مينۋت دەمالىڭىز. تۇبىنە بارىپ وتىرعىڭىز كەلەتىن اعاشتى تاڭداڭىز. اعاشقا جاقىنداڭىز دا ونى دىڭىنەن قۇشاقتاڭىز. ونىڭ قۋاتتىلىعىن سەزىنىڭىز، ونداعى ءومىر قۋاتىن سەزىنۋگە جانە ۇعىنۋعا تىرىسىڭىز. ەندى ونىڭ دىڭىنە ارقاڭىزدى سۇيەپ وتىرىڭىز. كوزىڭىزدى جۇمىڭىز، تەرەڭ تىنىس الىڭىز جانە قورشاعان اينالانىڭ جىم - جىرت تىنىشتىعىنا كوڭىل ءبولىڭىز.
بىزگە قالايشا جەڭىل ءارى تىنىش جانە باقىتتى سەزىنۋ قانداي. تابيعات نەتكەن عاجاپ، ونى قالايشا سۇيەتىنىمىزدى بەن قادىرلەيتىنىمىزدى، بىردە ءبىر ءتىرى جاندىككە زيان تيگىزبەس ءۇشىن قامقورلىق جاساۋدى تۇسىنەمىز. ءسىزدىڭ ءوز اعاشىڭىز بار ەكەنىن جانە كەز كەلگەن ۋاقىتتا وعان كەلە الاتىنىڭىزدى ەستە ۇستاڭىز. ال ءقازىر مەكتەپكە قايتۋعا دايىندالىڭىز. ورنىڭىزدان تۇرىپ، اينالاعا تاعى ءبىر كوز قىرىن سالىڭىز. كەلگەن جولىڭىزبەن كەرى قايتىڭىز، جولىڭىزداعى جاندىكتەردى باسىپ كەتپەڭىز. مىنە، مەكتەپتىڭ الدىنا دا كەلدىك. اينالاڭىزعا تاعى ءبىر قاراڭىز، تازا اۋانى تەرەڭ جۇتىڭىز، ەسىكتى اشىپ، ءوز ورنىڭىزعا قايتىپ كەلىڭىز. وسى جىم - جىرتتىق، تىنىشتىق، قاناعات سەزىمىن وزىڭىزدە ساقتاڭىز. كوزىڭىزدى اشىپ، مەن وسىندامىن دەپ، كۇلىمسىرەڭىز!
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
تۋعان كۇن ز. جۇمانوۆا 121 بەت
4. دايەكسوز:
«ەگەر جاقسى ءومىر سۇرگىڭ كەلسە جاقسى ادام ىزدە، ال جاقسى ادام تاپقىن كەلسە جاقسى سويلەپ، جاقسىلىق جاسا»
ماقال
ماقالدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
5. وقيعا ايتۋ
«ورمانداعى اعاش ادامدار»
قالىڭ نۋ ورماندا كىشكەنتاي اعاشتان جاراتىلعان ادامدار ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ كوپ بولعاندىعى سونشا، نۋ ورماندى تۇگەلدەي وزدەرى باسىپ العان ەكەن. ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن ايقۇش - ۇيقىش شاتاسىپ ورنالاسقانى سونشالىق، تۇندە ورماندا ولاردىڭ اراسىمەن ءوتۋ وتە قيىن بولعان. ولاردىڭ داۋىسى اعاش داۋىس بولعان، ال ەڭ قورقىنىشتىسى - ولاردىڭ جۇرەكتەرى اعاش بولعان ەكەن. بۇل بايعۇستار سۇيىسپەنشىلىكتىڭ، اياۋشىلىقتىڭ، قايعى - مۇڭدى بىرگە ءبولىسۋدىڭ، جىلاۋدىڭ، كوز جاسى دەگەننىڭ نە ەكەنىن مۇلدە بىلمەدى. ولار قولدارىنا تۇسكەننىڭ ءبارىن: قۇس پا، اڭ با، ءبارىن - ءبارىن ءولتىرىپ، كۇل - تالقانىن شىعارادى ەكەن.
ءبىر كۇنى ورمانعا ءبىر كىشكەنتاي قىز كەلىپ، اداسىپ كەتەدى. قىز ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە وتىرا كەتىپ، جىلاي باستايدى. جىلاپ وتىرعان قىزدى كورىپ، قاسىنا ءبىر اعاش ادام جاقىنداپ كەلىپ، ءوزىنىڭ اعاش داۋسىمەن:
- مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ - دەپ سۇرايدى.
- اداسىپ كەتتىم.
- مم، ال قولىڭداعى نە؟
- جاس.
- جاس دەگەن نە؟
- جاس جىلاعاندا شىعادى.
- ال جىلاۋ دەگەن نە؟
- جانىڭ اۋىرعانى، قايعىرىپ مۇڭايعانىڭ.
اعاش ادامعا بۇل مۇلدە تۇسىنىكسىز بولدى، ويتكەنى ءوزى ەشقاشان جىلاپ، مۇڭايىپ كورگەن جوق قوي. اعاش ادام قىزعا جول كورسەتىپ كەلە جاتقاندا قىز:
- اقىرىن ءجۇرشى، جۇرەگىم اۋىرادى، - دەدى.
اعاش ادام: جۇرەك دەگەن نە؟
قىز كىشكەنە ويلانىپ بارىپ: - ادام ونسىز ءومىر سۇرە المايدى، - دەيدى.
- كورسەتشى ءوزىڭنىڭ جۇرەگىڭدى.
- ول مەنىڭ كەۋدەمدە سوعىپ تۇر.
- ال ماعان سونداي جۇرەك بولا ما؟
قىز الدىمەن «جوق» دەپ، كىشكەنە ويلانىپ بارىپ: «مۇندا ءبىر جاقسى دارىگەر بار، ول جاڭا عانا قايتىس بولعان ادامداردىڭ جۇرەكتەرىن جينايدى، مەن سەنى سوعان اپارايىن» دەيدى. قىز اعاش ادامدى دارىگەرگە الىپ كەلەدى. دارىگەر: - سەندەرگە نە كەرەك؟ دەپ سۇرايدى. اعاش ادام: مەن مىنا ادامداردىكىندەي مەيىرىمدى جۇرەك العىم كەلەدى.
- قاتىگەز جۇرەك كەرەك ەمەس پە؟
- جوق دارىگەر مىرزا، تەك قانا مەيىرىمدى جۇرەك كەرەك، قاتىگەزدىكتە ءومىر ءسۇرۋ قورقىنىشتى.
دارىگەر ءبىر سورەدەن شىنى بانكانى الىپ، ونى اعاش ادامعا ۇسىنادى.
- مىنە ناعىز مەيىرىمدى جۇرەك. بولماشى ايعاي، شۋدى سەزەدى، دىرىلدەيدى، سەبەبى ول ءبارى ءۇشىن اۋىرادى، ءبارىن ايايدى.
- ءيا، ءيا، مىنە ماعان كەرەگى دە ءدال وسىنداي مەيىرىمدى جۇرەك،- دەپ اعاش ادام قۋانىپ كەتتى.
- وكىنبەيسىڭ بە؟
- جو - جوق، وكىنبەيمىن
- بۇل مەيىرىمدى جۇرەكپەن سەن كوپ قينالاسىڭ، قاسىرەت شەگەسىڭ عوي.
- جاقسى، جاقسى دارىگەر مىرزا، ءتۇسىنىپ تۇرمىن.
ءسويتىپ دارىگەر اعاش ادامنىڭ كەۋدەسىن اشىپ، وعان ادامنىڭ مەيىرىمدى جۇرەگىن سالىپ بەرىپ، قويا بەردى.
اعاش ادام ورمانعا كەلىپ، ءوزىنىڭ تۋىستارىمەن بىرگە ءومىر سۇرە باستايدى. ءوزىنىڭ اعا - ىنىلەرىنىڭ جاساپ جاتقان قيانات، قورقىنىشتى ىستەرىن كورىپ قاتتى قينالادى، اۋىرادى. ولاردىڭ اياۋشىلىق، مەيىرىمدىلىك، قايرىمدىلىقتارى جوق جابايىلىقتارى جانىن تۇرشىكتىردى. ولار ءبىرىن - ءبىرى سىندىردى، جاقتى، السىزدەردى ۇردى - سوقتى، قورعانسىزدارعا زورلىق - زومبىلىق كورسەتتى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا قياناتتان باسقانى بىلمەدى.
«سەندەر نە ىستەپ جاتىرسىڭدار، نەگە سونداي قاتىگەزسىڭدەر؟ نەگە سەندەردىڭ جۇرەكتەرىڭدە ءبىر تامشى اياۋشىلىق، مەيىرىم جوق؟» دەپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام ءوزىنىڭ باۋىرلارىنا كۇندە نالىپ قينالدى. سوندا ءبىر قارت اعاش ادام: «نەمەنە سەن بىزگە قايتا - قايتا قاتىگەزسىڭدەر، اياۋشىلىقتى بىلمەيسىڭدەر، جاندارىڭ ەشكىمگە اۋىرمايدى دەپ ايتا بەرەسىڭ، وقىتا بەرەسىڭ؟ ءبارى ءۇشىن اۋىرا بەرە المايسىڭ، بارىنە بىردەي كومەكتەسە المايسىڭ، بىرەۋ ءۇشىن اۋرىپ، بارىنە بىردەي جانىڭ اشي بەرسە، ءوزىڭ ۇزاۇ ءومىر سۇرمەيسىڭ.» دەپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادامعا ۇرسىپ تاستايدى. جانى قينالعان مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام اناداي تۇرعان ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە تۇرا قالىپ قاتتى - قاتتى وكسىپ جىلپ جىبەرەدى. سول ءسات اناداي ءبىر اعاشتىڭ تۇبىندە توڭىپ، ۇسىنۋگە از - اق قالعان ءبىر بالانى كورىپ، جاقىندايدى. بالادا تىرشىلىك نىشانى بايقالمايدى. مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام ونى جۇلقىلىپ، «تۇر، تۇر، ايتپەسە ءۇسىنىپ قالاسىڭ» دەپ ايقايلايدى، ءبىراق بالا قوزعالمايدى. بۇلاردىڭ قاسىنا بارلىق اعاش ادامدار جينالىپ، بۇنى مىسقىلمەن كۇلىپ، مازاق ەتەدى. ولاردىڭ سونشالىقتى قاتىگەزدىكتەرىنە قاراپ، مەيىرىمدى جۇرەكتى ادامنىڭ تاعى دا جۇرەگى اۋىرادى، جانى قينالادى. ءسويتىپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادامنىڭ جۇرەگى بىرەسە ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا جاتقان بالانى اياپ، قاتىگەز باۋىرلارىنىڭ ىسىنە اۋىرعانى سونشالىق، ونىڭ جۇرەگى لاۋلاپ جالىنداپ جانا باستايدى. جالىن قولدارىنا جەتەدى، ول سول قولدارىنىڭ جىلۋىمەن توڭىپ قالعان بالانى جىلىتا باستايدى، مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام جانا بەرەدى، جانا بەرەدى، ال بالا ونىڭ سول قىزۋىنا جىلىنا بەرەدى، جىلىنا بەرەدى. ابدەن جىلىنعان بالا ورنىنان تۇرىپ، ورماننان شىعىپ جۇرە بەرەدى، ال مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام جانىپ - جانىپ، باسى عانا قالادى. باۋىرلارى ونى كورىپ: «ال، وسىنشا تۇگىڭ قالماي جانعاندا تاپقان پايداڭ نە؟» دەپ سۇرايدى، سوندا مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام: «ءوزىمنىڭ جىلۋىممەن باسقالاردى ءتىرىلتىپ بارىپ ولگەن - مەن ءۇشىن كەرەمەت، قاسيەتتى ءىس» دەيدى. «ال، ەندەشە، نەگە جىلايسىڭ؟» دەگەن باۋىرلارىنا «بىلەسىڭدەر مە، مەن سەندەردى اياپ جىلايمىن» دەپ مەيىرىمدى جۇرەكتى ادام كوز جۇمادى.
1. اداسقان قىز بەن اعاش ادام نە تۋرالى اڭگىمەلەستى؟
2. اعاش ادام قانداي شەشىمگە كەلدى جانە نەلىكتەن؟
3. وسى اڭگىمەدەگى كەيىپكەرلەردىڭ بويىنان قانداي قۇندىلىقتار مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بايقاي الدىڭىزدار؟
ە. بەرلىقوجا ۇلى اتىنداعى №11 ورتا مەكتەبى كمم
ءمۇعالىم: ماليكوۆا ت. م.
ادام جانە قوعام. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ءى. تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: دوسسىز ءومىر – تۇزسىز اس (سايىس)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §54. ادام شىعۋ تەگىنىڭ دالەلدەمەلەرى. ادام مەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ۇقساستىعى جانە ايىرماشىلىعى
