ادام شىعۋ تەگىنىڭ دالەلدەمەلەرى. ادام مەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ۇقساستىعى جانە ايىرماشىلىعى
بيولوگيا 9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §54. ادام شىعۋ تەگىنىڭ دالەلدەمەلەرى. ادام مەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ۇقساستىعى جانە ايىرماشىلىعى
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا انتروپوسوسيوگەنەز، پريماتتار ەۆوليۋسياسى جانە ءتىرى تابيعاتتاعى ادامنىڭ ورنى جايىندا ماعلۇمات بەرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقىتۋ كەزىندە وقۋشىلارعا تاپسىرمالار، دەڭگەيلىك سۇراقتار پايدالانا وتىرىپ، قىزىعۋشىلىقتارىن، وي - ورىستەرىن ارتتىرۋ؛
ب) تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس جاساۋعا، ءبىرىن - ءبىرى تىڭداپ، ءوز ويلارىن بىلدىرە الۋعا، العان بىلىمدەرىن ءىس - جۇزىندە قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، كەستە
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تەست، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
ءىىى. جاڭا ساباق:
انتروپوسوسيوگەنەز (لاتىنشا: انتروپوس – ادام، گەنەزيس – شىعۋ تەگى، سوسيۋم - قوعام) – ادامنىڭ وسى زامانعى قالپىنا دەيىنگى شىعۋ تەگى مەن دامۋ ۇدەرىسى. بۇرىنىراقتا انتروپوگەنەز تەرمينى پايدالانىلدى، مۇندا ناعىز سوسيۋم – ادام قوعامىنىڭ پايدا بولۋىنا دەيىنگى ادامنىڭ شىعۋ تەگى ەسكەرىلگەن.
پريماتتار ەۆوليۋسياسى ادامنىڭ ءوز ەۆوليۋسياسىنا قاراعاندا كوپتەگەن ميلليونداعان جىلدار بۇرىن باستالدى. ەگەر ەۆوليۋسيالىق جۇيەلىلىككە زەر سالاتىن بولساق، ادام – ول ەڭ «سوڭعى پريماتتار» عوي. ادامتارىزدەس مايمىلداردىڭ اتا تەكتەرىنىڭ قالىپتاسۋى مەن پايدا بولۋى ەۆوليۋسيالىق شەجىرەدە كورنەكى كورسەتىلدى.
ءتىرى اعزالاردىڭ بارلىعى تۋىستىق بەلگىلەرى بويىنشا جۇيەلى توپتارعا جىكتەلەدى. ەڭ جوعارعى تاكسون – دۇنيە. ادامدى جانۋارلار دۇنيەسىنە جاتقىزۋ ءشۇبا كەلتىرمەيدى. ال ودان ءارى مىنا تىزبەكتە جۇيەلەنەدى: 1) جەلىلەر ءتيپى، 2) باسسۇيەكتىلەر نەمەسە ومىرتقالىلار تيپ تارماعى، 3) سۇتقورەكتىلەر كلاسى، 4) قاعاناقتىلار كلاسس تارماعى، 5) پريماتتار وتريادى، 6) مايمىلدار وترياد تارماعى نەمەسە ادام ءتارىزدى پريماتتار.
الايدا سانالى ادام ءتۇرىن جىكتەگەن كەزدە، عالىمدار كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇدان دا كىشى جۇيەلەۋ ساناتىن ەنگىزۋدە ءبىر پىكىرگە كەلە الماي وتىر. دۇرىس جىكتەۋدىڭ ءبىرى مىناداي: 7) ادامتارىزدەس مايمىلداردىڭ (بۇعان پونگيدتەر جانە گومينيدتەر دە ەنەدى) جوعارى تۇقىمداسى، 8) گومينيدتەر تۇقىمداسى، 9) ادام تۋىسى، 10) سانالى ادام ءتۇرى.
ادامنىڭ، گوريللانىڭ جانە شيمپانزەنىڭ جالپى اتا تەگىنىڭ دريوپيتەكتەر بولعانى سىزبانۇسقادان كورىنىپ تۇر. پالەونتولوگيالىق دەرەكتەر بويىنشا پونگيدكە (ادامتارىزدەس مايمىلدار) جانە گومينيدكە (ادامدار) ءبولىنۋ بۇدان 15 - 20 ملن جىل بۇرىن بولعان. الايدا بيوحيميالىق كورسەتكىشتەردى تالدايتىن بولساق، وندا بۇل وقيعا بۇدان 4 - 5 ملن جىلدان ەرتەرەك بولماۋى ءتيىس.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
لەزدەمەلىك سۇراقتار:
1. انتروپوسوسيوگەنەز دەگەنىمىز نە؟
2. انتروپوسوسيوگەنەز لاتىنشا قانداي ماعىنا بەرەدى؟
3. پريماتتار ەۆوليۋسياسى قاي كەزدە باستالدى؟
4. ەڭ سوڭعى پريماتتار دەپ كىمدەردى اتايمىز؟
5. ەڭ جوعارعى تاكسون نە؟
6. پالەونتولوگيالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك پونگيدتەر مەن گومينيدتەرگە ءبولىنۋ بۇدان قانشا ۋاقىت بۇرىن بولعان؟
7. پونگيد دەگەنىمىز كىمدەر؟
8. گومينيد دەگەنىمىز كىمدەر؟
9. ادامداردى قانداي كلاسقا جاتقىزۋعا بولادى؟
10. سانالى ادام ءتۇرىن قانداي تۇقىمداسقا جاتقىزامىز؟
دەڭگەيلىك سۇراقتار:
ا - 1. ادامنىڭ پريماتتاردان پايدا بولۋىن دالەلدەڭدەر. قىسقاشا سيپاتتاڭدار.
2. ادامنىڭ مايمىلداردان دامىعانى جونىندەگى دالەلدەردىڭ قايسىسى شىندىققا جاقىنىراق؟ نەلىكتەن؟
ۆ - 1. وسى زامانعى مايمىلداردىڭ قايسىسى ادامعا جاقىنىراق؟
2. تۋىستىق جاعىنان ءبىز قانداي دارەجەدەمىز؟
س - 1. پونگيد جانە گومينيدكە ءبولىنۋ قاشان ءوتتى؟
2. ولاردىڭ قايسىسى ورتاق اتا تەك بولدى؟
ادام شىعۋ تەگىنىڭ دالەلدەمەلەرى. ادام مەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ۇقساستىعى جانە ايىرماشىلىعى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §54. ادام شىعۋ تەگىنىڭ دالەلدەمەلەرى. ادام مەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ۇقساستىعى جانە ايىرماشىلىعى
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا انتروپوسوسيوگەنەز، پريماتتار ەۆوليۋسياسى جانە ءتىرى تابيعاتتاعى ادامنىڭ ورنى جايىندا ماعلۇمات بەرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقىتۋ كەزىندە وقۋشىلارعا تاپسىرمالار، دەڭگەيلىك سۇراقتار پايدالانا وتىرىپ، قىزىعۋشىلىقتارىن، وي - ورىستەرىن ارتتىرۋ؛
ب) تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس جاساۋعا، ءبىرىن - ءبىرى تىڭداپ، ءوز ويلارىن بىلدىرە الۋعا، العان بىلىمدەرىن ءىس - جۇزىندە قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، كەستە
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تەست، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
ءىىى. جاڭا ساباق:
انتروپوسوسيوگەنەز (لاتىنشا: انتروپوس – ادام، گەنەزيس – شىعۋ تەگى، سوسيۋم - قوعام) – ادامنىڭ وسى زامانعى قالپىنا دەيىنگى شىعۋ تەگى مەن دامۋ ۇدەرىسى. بۇرىنىراقتا انتروپوگەنەز تەرمينى پايدالانىلدى، مۇندا ناعىز سوسيۋم – ادام قوعامىنىڭ پايدا بولۋىنا دەيىنگى ادامنىڭ شىعۋ تەگى ەسكەرىلگەن.
پريماتتار ەۆوليۋسياسى ادامنىڭ ءوز ەۆوليۋسياسىنا قاراعاندا كوپتەگەن ميلليونداعان جىلدار بۇرىن باستالدى. ەگەر ەۆوليۋسيالىق جۇيەلىلىككە زەر سالاتىن بولساق، ادام – ول ەڭ «سوڭعى پريماتتار» عوي. ادامتارىزدەس مايمىلداردىڭ اتا تەكتەرىنىڭ قالىپتاسۋى مەن پايدا بولۋى ەۆوليۋسيالىق شەجىرەدە كورنەكى كورسەتىلدى.
ءتىرى اعزالاردىڭ بارلىعى تۋىستىق بەلگىلەرى بويىنشا جۇيەلى توپتارعا جىكتەلەدى. ەڭ جوعارعى تاكسون – دۇنيە. ادامدى جانۋارلار دۇنيەسىنە جاتقىزۋ ءشۇبا كەلتىرمەيدى. ال ودان ءارى مىنا تىزبەكتە جۇيەلەنەدى: 1) جەلىلەر ءتيپى، 2) باسسۇيەكتىلەر نەمەسە ومىرتقالىلار تيپ تارماعى، 3) سۇتقورەكتىلەر كلاسى، 4) قاعاناقتىلار كلاسس تارماعى، 5) پريماتتار وتريادى، 6) مايمىلدار وترياد تارماعى نەمەسە ادام ءتارىزدى پريماتتار.
الايدا سانالى ادام ءتۇرىن جىكتەگەن كەزدە، عالىمدار كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇدان دا كىشى جۇيەلەۋ ساناتىن ەنگىزۋدە ءبىر پىكىرگە كەلە الماي وتىر. دۇرىس جىكتەۋدىڭ ءبىرى مىناداي: 7) ادامتارىزدەس مايمىلداردىڭ (بۇعان پونگيدتەر جانە گومينيدتەر دە ەنەدى) جوعارى تۇقىمداسى، 8) گومينيدتەر تۇقىمداسى، 9) ادام تۋىسى، 10) سانالى ادام ءتۇرى.
ادامنىڭ، گوريللانىڭ جانە شيمپانزەنىڭ جالپى اتا تەگىنىڭ دريوپيتەكتەر بولعانى سىزبانۇسقادان كورىنىپ تۇر. پالەونتولوگيالىق دەرەكتەر بويىنشا پونگيدكە (ادامتارىزدەس مايمىلدار) جانە گومينيدكە (ادامدار) ءبولىنۋ بۇدان 15 - 20 ملن جىل بۇرىن بولعان. الايدا بيوحيميالىق كورسەتكىشتەردى تالدايتىن بولساق، وندا بۇل وقيعا بۇدان 4 - 5 ملن جىلدان ەرتەرەك بولماۋى ءتيىس.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
لەزدەمەلىك سۇراقتار:
1. انتروپوسوسيوگەنەز دەگەنىمىز نە؟
2. انتروپوسوسيوگەنەز لاتىنشا قانداي ماعىنا بەرەدى؟
3. پريماتتار ەۆوليۋسياسى قاي كەزدە باستالدى؟
4. ەڭ سوڭعى پريماتتار دەپ كىمدەردى اتايمىز؟
5. ەڭ جوعارعى تاكسون نە؟
6. پالەونتولوگيالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك پونگيدتەر مەن گومينيدتەرگە ءبولىنۋ بۇدان قانشا ۋاقىت بۇرىن بولعان؟
7. پونگيد دەگەنىمىز كىمدەر؟
8. گومينيد دەگەنىمىز كىمدەر؟
9. ادامداردى قانداي كلاسقا جاتقىزۋعا بولادى؟
10. سانالى ادام ءتۇرىن قانداي تۇقىمداسقا جاتقىزامىز؟
دەڭگەيلىك سۇراقتار:
ا - 1. ادامنىڭ پريماتتاردان پايدا بولۋىن دالەلدەڭدەر. قىسقاشا سيپاتتاڭدار.
2. ادامنىڭ مايمىلداردان دامىعانى جونىندەگى دالەلدەردىڭ قايسىسى شىندىققا جاقىنىراق؟ نەلىكتەن؟
ۆ - 1. وسى زامانعى مايمىلداردىڭ قايسىسى ادامعا جاقىنىراق؟
2. تۋىستىق جاعىنان ءبىز قانداي دارەجەدەمىز؟
س - 1. پونگيد جانە گومينيدكە ءبولىنۋ قاشان ءوتتى؟
2. ولاردىڭ قايسىسى ورتاق اتا تەك بولدى؟
ادام شىعۋ تەگىنىڭ دالەلدەمەلەرى. ادام مەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ۇقساستىعى جانە ايىرماشىلىعى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
