InfoHub Logo

(«قازاق ادەبيەتi» گازەتiنiڭ تiلشiسiمەن اڭگiمە)

— اقىل ويدى بايلاپ-ماتاپ ۇستاعان توقىراۋ كەزەڭi ءوتتi.

قازiر قايتا قۇرۋ پروسەسi قوعامدىق، الەۋمەتتiك ءومiرiمiزدiڭ ارنا-سالالارىندا تولاسسىز ءجۇرiپ جاتىر. ول — ەشكiم جوققا شىعارا المايتىن فاكت. بiراق بايقايسىز با ، كەيiنگi كەزدە اناۋ جوق، مىناۋ جوق، اناۋ جەتپەيدi، مىناۋ جەتپەيدi دەگەن تورىعۋ كوبەيiپ بارا جاتقان سياقتى.

— بiز، شىنىن ايتۋ كەرەك، كوبiنە ءۇستiرت سويلەپ، شۇعىل تۇجىرىم جاسايمىز. ايتپەسە، توقىراۋ كەزەڭi ءوتتi دەپ دابىل قاعىپ، دۇنيەنi دۇڭكiلدەتiپ جiبەرمەس ەدiك. راس، ەلiمiزدiڭ قوعامدىق-ساياسي ءومiرi ۇلى وزگەرiستەرگە ۇشىرادى. ونى ەشكiم جوققا شىعارا المايدى. بiراق مەن ادامدارىمىزدىڭ مورالدىق، پسيحولوگيالىق ءومiرi سونداي ەلەۋلi وزگەرiستەرگە ۇشىراي قويدى دەپ ايتا الماس ەدiم. ادامدارىمىزدىڭ مورالi مەن پسيحولوگياسى ونداعان جىلدار بويىنا ستاليندiك وكتەمدiكتەن، حرۋشيەۆتiك استامشىلدىقتان، برەجنيەۆتiك تىمىرسىقتان ءبۇلiنiپ، لاستانعان. ولاردان تازارىپ شىعا كەلۋ وڭاي شارۋا ەمەس. وعان ۋاقىت كەرەك. اۋرۋ، ادەتتە باتپانداپ كiرiپ، مىسقىلداپ شىعادى. ال ءازiرشە ادامدار بويىندا وتكەن كەزەڭدەردiڭ الەۋمەتتiك دەرتتەرi جەتەرلiك. ول دەرتتەردەن ارىلماي تۇرىپ، توقىراۋ كەزەڭi ءوتتi دەگەن ءۇزiلدi-كەسiلدi تۇجىرىممەن كەلiسە قويۋ قيىن. ەكونوميكالىق داعدارىس تا سونى راستاپ وتىر.

ەندi سۇراعىڭىزدىڭ ەكiنشi ءبولiمiنە كەلەيiك. راس، قازiر بارلىق جەردە تورىعۋشىلىق بار. مەنiڭ ويىمشا، وسى تورىعۋشىلىق تا توقىراۋ كەزەڭiندەگi تورىعۋشىلىقتىڭ كiندiك كەسكەن پەرزەنتi.

تورىعۋشىلىقتىڭ قاشان دا جاقسىلىققا كوزi سوقىر. ول ەشۋاقتا دا بولىپ جاتقان قوعامدىق-ساياسي ءومiرiمiزدەگi ۇلى وزگەرiستەرگە، دەموكراتياعا، جاريالىلىققا، سولاردىڭ ارقاسىندا عانا مۇمكiن بولعان كوپتەگەن ۇلتتىق تiلدەردiڭ مەملەكەتتiك ستاتۋس الۋىنا ت.ت. كوزiن اشىپ قارامايدى. جالپى، تورىعۋشىلىق پسيحولوگيا — بiزدiڭ بۇكiل رۋحاني جايلاۋىمىزدى جاپىرىپ، رۋحاني بەلسەندiلiگiمiزدiڭ بەلiن ءۇزiپ جiبەرگەن وزبىر، وبىر پسيحولوگيا. ونىڭ كوڭiلi تەك ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعاندا، شايقاپ-توگiپ، شاشىپ iشكەندە عانا كونشيدi. ال باسقا نارسەگە ول كۇل بولماسا بۇل بولسىن دەپ قارايدى.

جالپى، مەنiڭ ويىمشا، ادامداردىڭ مورالi مەن پسيحولوگياسىن وزگەرتۋدە ۇلكەن جۇمىستار iستەۋiمiز كەرەك. ارينە. وعان ەلiمiزدەگi قوعامدىق-ساياسي وزگەرiستەر ىقپال ەتپەي قويمايدى. دەگەنمەن، بۇل رەتتە ادامدىق، يماندىق جۇمىستاردىڭ اسەرi كوبiرەك پە دەپ ويلايمىن.

— قازiرگi زاماندا جازۋشىلار بويىنداعى قانداي قاسيەتتەردi قادiر تۇتاسىز؟

— ارينە، بەلسەندiلiكتi. قازiرگi زاماندا جازۋشى بەلسەندiلiگi اۋاداي قاجەت. ونىڭ ءوزiنiڭ قوعامدىق ءومiردi جاڭعىرتۋدا دا، ادام جانىن جاڭعىرتۋدا دا ىقپال ەتۋ كوەفيسەنتi وتە جوعارى. بەلسەندiلiك دەگەندi مەن ايتەۋiر سۋىرىلىپ سويلەي بەرۋ دەپ ۇقپايمىن. بەلسەندiلiك دەگەندi مەن تاۋەكەل، باتىلدىق دەپ بiلەم. ارينە، مەنiڭ بۇل جەردە تاۋەكەل ءۇشiن تاۋەكەلدi، باتىلدىق ءۇشiن باتىلدىقتى ايتىپ وتىرعام جوق. ازاماتتىق تاۋەكەل، ازاماتتىق باتىلدىقتى ايتىپ وتىرمىن. قۇدايعا شۇكiر، بiزدiڭ قازاق جازۋشىلارىنىڭ اراسىندا دا تاۋەكەلi دە، باتىلدىعى دا جەتەرلiك، الەۋمەتتiك بەلسەندiلiگi جوعارى جازۋشىلار بارشىلىق. ماسەلەن، سەمەي پوليگونى دەگەن ءسوزدi ەكi ادامنىڭ اراسىندا ايتۋدىڭ ءوزi قيىن بولىپ تۇرعان كەزدە ءابدiءجامiل نۇرپەيiسوۆ پەن ءانۋار ءالiمجانوۆتار موسكۆادا وتكەن بەدەلدi جيىندار مەن گازەت بەتتەرiندە سول تۋرالى باتىل اڭگiمە قوزعادى. سونان كەيiن وسى اڭگiمەنi ولجاس سۇلەيمەنوۆ ءارi دامىتىپ، قوعامدىق دەڭگەيگە كوتەرiپ اكەتتi. تاريحىمىزدىڭ دەنەسiندە تەمiرەتكiدەي بوپ جاتقان اقتاڭداقتاردى اشىپ كورسەتۋدە ۇلكەن ەڭبەك سiڭiرگەن شەرحان مۇرتازاعا، قوعام بويىنداعى الەۋمەتتiك دەرتتەر مەن الەۋمەتتiك ءادiلەتسiزدiكتەر تۋرالى، كiسiلiك، ەلدiك حاقىندا سويلەپ كەلە جاتقان ءابiش كەكiلبايەۆقا، ارال تاعدىرىن وداق بولىپ ويلانۋعا شاقىرىپ جۇرگەن مۇحتار شاحانوۆقا، انا مەن بالانىڭ بۇگiنi مەن ەرتەڭiنە كوڭiلi كۇپتi فاريزا وڭعارسىنوۆاعا، مەنiڭشە، جۇرت ءدان ريزا. سونداي-اق دۋلات يسابەكوۆ، سماعۇل ەلۋبايەۆ، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ، باققوجا مۇقاي، ءسۇلتانالi بالعابايەۆتار دا زامانمەن، قوعاممەن قويان-قولتىق ارالاسىپ جۇرگەن قالامگەرلەر.

جازۋشى بەلسەندiلiگi قوعامدىق پiكiر قالىپتاستىرۋدا ۇلكەن كۇشكە يە. ال قوعامدىق پiكiردiڭ اتقارار رولiن ءوزiڭiز بiلەسiز. حالىق ساناسى سول قوعامدىق پiكiرگە ساي ءوسiپ، جاڭعىرادى عوي. ەڭ باستىسى، جازۋشى بەلسەندiلiگi، حالىقتىڭ تۆورچەستۆولىق بەلسەندiلiگiن تۋدىرادى. قازiرگi كەزدە مۇنان وتكەن ۇلكەن ميسسيا بار ما؟

— ولەڭ جەتپەيدi نەمەسە ولەڭ وتپەيدi دەگەن سوزدەر كوپ ايتىلادى. نە بولعاندا، ولەڭنiڭ بۇگiنگi حالi كiم كiمدi بولسىن قاتتى الاڭداتاتىنى ءسوزسiز.

— ولەڭ كiتاپتارىنىڭ جەر جەرگە جەتە قويۋى، جەتە قالعان جاعدايدا ونىڭ وتە قويۋى تومەندەپ، جۇرتتىڭ ولەڭ وقۋعا دەگەن قۇلقى دا سالعىرتسىپ كەتكەنi راس. بۇل — بiرiمەن بiرi قويىنداسىپ، شىرماتىلىپ جاتقان ماسەلە. سوندىقتان ونىڭ پروبلەمالارىن جالعىز-جارىم ەمەس، كومپلەكستi شەشۋ كەرەك. جالعىز-جارىم شەشتiك پە، وندا بۇل ماسەلەنi ودان سايىن قيىنداتىپ الۋىمىز مۇمكiن. ماسەلەن، ولەڭ جەتپەي جاتىر ەكەن دەپ، جەر-جەرگە ماشينا-ماشينا ولەڭدi توگiپ تاستاعاننان ماسەلە شەشiلمەيدi. ويتكەنi ونسىز دا ولەڭنiڭ ءوتۋi ناشار. ولەڭ ءوتۋi ءۇشiن الدىمەن سۋىسىپ كەتكەن وقىرمان قاۋىمىنىڭ ءجۇزiن ولەڭگە قاراي بۇرۋ كەرەك. ول وقىرمان قاۋىمنىڭ ءجۇزiن ولەڭگە قاراي بۇرۋ ءۇشiن باسپاعا قاراي دا، باسقا جاققا قاراي دا جول تاۋىپ كەتە بەرەتiن سۋماڭداعان سۇرقاي ولەڭدەردiڭ الدىن كەسiپ تاستاعان ءجون. جانە، سونىمەن بiرگە، سول جارىق كورiپ كەتە بەرەتiن جابى ولەڭدەردiڭ ءۇستiنە كiلەم جابۋدى توقتاتۋ كەرەك. جابى ولەڭدەردiڭ جابى ەكەنiن كوزiنە شۇقىپ كورسەتiپ، جاقسى ولەڭدەردiڭ ايدارىنان جەل ەستiرiپ قويماي، ولەڭنiڭ ماڭدايى اشىلمايتىنى تاعى بەلگiلi.

مiنە، ساعاتتىڭ iشكi قۇرىلىسى سياقتى بiرiمەن بiرi سالالاسىپ، ساباقتاسىپ جاتقان وسى ماسەلەلەردiڭ بiرەۋiن عانا ءبولiپ الىپ اينالدىرعاننان قالعاندارى قوزعالىسقا تۇسە قويمايدى. ءبارiن دە ءبولiپ-جارماي، بiر ساتتە بiرiمەن بiرi بايلانىستىرا قوزعالىسقا ءتۇسiرۋ قاجەت. بۇل ماسەلەنi كومپلەكستi شەشۋ كەرەك دەيتiنiمiز سوندىقتان.

ولەڭگە قامقورلىق كەرەك، ونى قورعاۋ كەرەك دەگەن ءوتiنiشiمiزدi، ولەڭدi وقۋدى جۇرت سيرەكسiتiپ كەتتi دەگەن رەنiشiمiزدi كەيبiرەۋلەر دۇرىس ءتۇسiنبەيتiن سياقتى. ولار ولەڭدi قورعاۋ كەرەك دەگەن ءوتiنiشiمiزدi تiلەمسەكتiك دەپ، جۇرتتىڭ ولەڭ وقۋى سيرەكسiپ كەتتi دەگەن رەنiشiمiزدi ءمۇساپiرلiك دەپ ۇعاتىنداي. ال بۇل — بiلگەن ادامعا حالىقتىق ماسەلە. كەرەك بولاتىن بوسا، ۇلتتىق پروبلەما. ولەڭنiڭ وقىلماۋىنان مەن ولەڭمەن وسكەن حالىقتىڭ ءوزiن تابيعي بولمىسىنان الشاقتاپ، سول حالىق جانىنىڭ بiر قالتارىستارى جۇدەپ، قاساڭ تارتىپ بارا جاتقانىن كورگەندەي بولام. سوندىقتان بiزگە ولەڭگە قامقورلىقتى سول حالىقتىڭ بولمىسىنا قامقورلىق دەپ ۇققانىمىز ءجون. ولەڭدi قورعاپ، قامقور بوپ جاتساق، حالىق جانىن قورعاپ، حالىق جانىنا قامقور بوپ جاتىرمىز دەپ ويلاعان ماقۇل. نە بولعاندا دا، حالىقتىڭ ءوزiنiڭ تابيعي بولمىسىنان الشاقتاپ بارا جاتۋىنا سالعىرت قاراۋعا بولمايدى.

— قازiر ادەبيەتiمiزدە اقتاڭتاق كەزەڭدەردi يگەرiپ نەمەسە سول كەزەڭدەردە جازىلىپ، ۇزاق ۋاقىت بويىنا حالىقتىڭ قولىنا تيمەي كەلگەن رۋحاني يگiلiكتەرiمiزدi وقىپ-ۇيرەنۋدەمiز. ياعني ادەبي ءومiرiمiزدە تاريحيلىق بەلەڭ الىپ، قازiرگi زامان تاقىرىبى ۇمىت قالىپ بارا جاتقان سياقتى.

— مۇنداي تۇجىرىمعا كەلمەس بۇرىن، الدىمەن بiر ماسەلەنi انىقتاپ الايىق. مەنiڭشە، قازiرگi زامان تاقىرىبى دەگەن ۇعىم شارتتى ۇعىم. ويتكەنi جالپى ادەبيەتتi اناۋ تاقىرىپ، مىناۋ تاقىرىپ دەپ ءبولiپ-جiكتەۋگە بولمايدى. بۇل ويىمدى مەن ءدالiرەك جيناقتاپ ايتار بولسام، تەك وسى زاماندى بەينەلەيتiن شىعارمالار عانا ەمەس، تالانتتى جازىلعان بۇكiل تاقىرىپ — مەيلi ول تاريحي بولسىن، مەيلi ول فانتاستيكا بولسىن — قازiرگi زامان تاقىرىپتارى. نەگە دەيسiز عوي؟ ايتايىن. ءاربiر شىعارما — ەگەر ول تالانتتى شىعارما بولسا — قاي تاقىرىپقا جازىلعانىنا قاراماي، وسى زامان ادامىن رۋحاني جاعىنان بايىتادى. ول ادام بويىنا iزگiلiك رۋحىن ەگەدi، جاڭعىرتىپ، جاڭارتادى. ال ادام جانىندا وسىنداي پروسەستەردi تۋدىرۋ — تاريحي تاقىرىپتا جازىلعان شىعارمالاردىڭ دا، بۇگiنگi كۇن تاقىرىبىنا جازىلعان شىعارمالاردىڭ دا باستى مiندەتi. سوندىقتان مەن قازiرگi زامان تاقىرىبى دەگەن ۇعىمدى اسا كەڭ اۋقىمدا قاراستىرعاندى قالايمىن. ادام جانىن جاڭعىرتىپ، جاڭعىرتۋعا پارمەنi دە، دارمەنi دە جەتپەيتiن، كوركەمدiك قۋاتى ءالسiز شىعارمالاردىڭ قاي-قايسىسى دا، مەيلi ول تاريحي تاقىرىپ بولسىن، مەيلi ول بۇگiنگi كۇن تاقىرىبى بولسىن — بۇل ۇعىمعا جات، بوگدە.

سونىمەن بiرگە تاريحي تاقىرىپ پەن قازiرگi زامان تاقىرىبى دەگەن ۇعىمداردىڭ شارتتى ۇعىمدار ەكەنiن، تۇپتەپ كەلگەندە، ولاردىڭ اعايىنداس، اتالاس ۇعىمدار ەكەنiن دالەلدەيتiن بiر مىسال كەلتiرە كەتەيiن. ءوزiمiز جاقسى بiلەمiز، بەلگiلi بiر كەزەڭ كەزiندە جازىلعان تالانتتى شىعارمالار ۋاقىت وتە كەلە تاريحي شىعارمالارعا اينالىپ كەتپەي مە؟! ماسەلەن، لەرمونتوۆتىڭ «بiزدiڭ زاماننىڭ گەرويىن» الايىق. كەزiندە ول شىعارما سول كەزەڭ ءۇشiن «قازiرگi زامان تاقىرىبى» بولاتىن. ال قازiر ول بiز ءۇشiن تاريحي شىعارما. ويتكەنi بiز ول شىعارمادان بەلگiلi بiر زاماننىڭ قۇلقىن، رۋحاني بولمىسىن تانيمىز. سونىمەن بiرگە ول شىعارما بiر كەزدە «قازiرگi زامان تاقىرىبىنا جازىلعان شىعارما» اتالىپ، ەندi بۇگiن «تاريحي ءمانi بار شىعارماعا» اينالعانمەن، ءوزiنiڭ ادامدارعا قىزمەت ەتۋ مiندەتiن وزگەرتكەن جوق قوي. اتاۋ وزگەرگەنمەن، مiندەتi سول قالپىندا قالدى. ب.مايلين اڭگiمەلەرiن دە، م.اۋەزوۆتىڭ «قيلى زامانى» مەن بiرقاتار اڭگiمەلەرiن دە وسى نەگiزدە ءتۇسiنگەن ءجون.

سوندىقتان ادەبيەتتi ءبولiپ-جiكتەۋگە بولمايدى. ءبولiپ-جiكتەدiك-اق، شىعارماعا قويىلار تالاپتى ءالسiرەتiپ الامىز. مۇنى مەن تەكتەن تەك ايتىپ وتىرعام جوق. شىنى سولاي. بiر كەزدە «قازiرگi زامان تاقىرىبىن» جازۋ مودا بوپ تۇرعاندا تەڭ-تەڭ بولىپ «ماتا اتىمەن ءبوزدiڭ» ءوتiپ كەتكەنiن كوزiمiز كوردi. تاريحي تاقىرىپتى يگەرۋ باستالعاندا دا، نەسiن جاسىرامىز، كەيبiرەۋلەردiڭ ونى ناۋقانعا اينالدىرىپ جiبەرە جازداعاندارىن جاقسى بiلەمiز. ال ونداي شىعارمالاردىڭ اتىنا بiر سىن ايتپاق بولساڭ، سەنi حالىقتىڭ اتىنا كۇل شاشقىسى كەپ جۇرگەن ادام دەپ كورسەتۋگە ءجۇزi جانبايتىندار تابىلدى. قايتا،حالىق قامىن ويلايتىن، حالىق ءۇشiن قابىرعاسى قايىسىپ، ومىرتقاسى مايىساتىن ادام حالىق تاريحىن قابiلەتسiز، تالانتسىز ادامداردان قورعاماس پا؟

جالپى، ادەبي شىعارما بiر-اق ولشەممەن — ادام جانىن بايىتاتىن، ونى جاڭعىرتىپ، جاڭارتاتىن بيiك رۋحاني ولشەممەن عانا ولشەنۋگە تيiس. سوندا عانا قاي تاقىرىپ تا ساۋداعا تۇسپەيدi.

— قازiرگi كەزدە قاتتى قاۋiپتەنiپ قورقاتىنىڭىز نە؟

— ءسوز. سوزدەن قورقام. قازiرگi كەزدە ودان جالعىز مەن عانا ەمەس، تالاي ادام قورقاتىن بولسا كەرەك. مەنiڭ بۇل ءسوزiم بiرەۋلەرگە توسىن ەستiلۋi دە مۇمكiن. ويتكەنi ونداعان جىلدار بويى ءسوزiمiز تۇنشىعىپ ءومiر ءسۇردi. ونىڭ ەركiندiگi، بوستاندىعى بولعان جوق. ەندi ول قازiر كوشەلەرگە، الاڭدارعا، قانداي بiر بولماسىن بيiك مiنبەلەرگە ەمiن-ەركiن شىعا الاتىن بولدى. وتكەن اقتاڭداق كەزەڭدەردiڭ اق شاڭداعىنىڭ استىنان ءار حالىق ءوزiنiڭ اسىل سوزدەرiن ارشىپ الىپ جاتىر. شاكارiم، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، ايماۋىتوۆ، مiرجاقىپ دۋلاتوۆ شىعارمالارى ءسوز الدى. ال وسىنداي جاعدايدا سوزدەن قورقام دەۋ ەرسi قىلىق، بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋ سياقتى بوپ كورiنبەي مە؟ مۇنى جۇرت ءسوزدiڭ اياق-قولىن قايتادان بايلاپ-ماتاپ تاستاۋعا ۇمتىلۋشىلىق دەپ ۇقپاي ما؟

دەگەنمەن، مەن قازiر سوزدەن قورقام. ءالiگi ايتىلعانداردىڭ ءبارi راس. ءسوزiمiز بوستاندىققا دا، ەركiندiككە دە يە بولدى. بۇل — ۇلى جەڭiس! بiراق بايقايسىز با، كەيiنگi كەزدە سوزدەرiمiز تىم قاتال، تىم سۋىق بولىپ بارا جاتقانداي. ماعان ادامدار كەيدە بiر بiرiن سوزبەن تالاپ جاتقانداي كورiنەدi. قازiر كوپ ادامداردىڭ سوزدەردەن جان-جۇرەگi قان جوسا. سودان بارىپ ادامدار قازiر بiر بiرiنە ۇركە قارايدى. سونىمەن بiرگە، ءسوز، نەسiن جاسىرامىز، ادام جانىن، تiپتi، مىنا قوعامدى رۋحاني دەرتكە شالدىقتاراتىن ۆيرۋستاردى تاراتۋشى بوپ بارادى. ال بۇدان ساقتانباسا، بولمايدى. ءسوزدiڭ قۇرامىندا قايىرىمدىلىقتىڭ، مەيرiمدiلiكتiڭ ەلەمەنتتەرi ازايىپ بارا جاتىر. سوزدەردەن قايىرىمدىلىق، مەيiرiمدiلiك ازايعان كەزدە ادام جانى جاداپ-جۇدەپ، توزا باستايدى. سوندىقتان بiز ادام جانىن قۇتقارۋ كەرەك دەپ بiلسەك، الدىمەن ءسوزدi قايىرىمدىلىق، مەيiرiمدiلiكپەن بايىتۋىمىز كەرەك.

بوستاندىق العان ءسوزدiڭ قاتال، اشۋلى، سۋىق ەمەس، قايىرىمدى، مەيiرiمدi، شۋاقتى بولعانى دۇرىس.

سوندىقتان ءار ادام ءدال قازiر ءوز ءسوزiنە ءوزi يە بولعانى ءجون. ءوز ءسوزiڭە ءوزiڭ جاۋاپ بەرە بiلەتiندەي بول. سونىمەن بiرگە، مۇمكiندiگiڭشە، ايتىلار ءسوزiڭدi جان-جۇرەگiڭنiڭ قىزۋىمەن ايت. ءسويتiپ، باسقا ادام جانىن جىلىتۋعا اسىق، قاتال زاماننىڭ قاس-قاباعىنداعى قىراۋدى جiبiتۋگە ۇمتىل دەگiم كەلەدi.

— تۆورچەستۆوڭىز جايىندا، سوڭعى بiتiرگەن شارۋالارىڭىز جايىندا نە ايتار ەدiڭiز؟

— بىلتىر «سىرىم بار ساعان ايتاتىن» اتتى باسىلىم قايتا شىقتى. ارينە، ول باسپا ءۇشiن قايتا باسىلىم، ال مەن ءۇشiن تاڭدامالى. سونداي-اق سوڭعى بەس-التى جىل بويى جازىپ جۇرگەن «اڭقا كەپتiرگەن اڭىزاق» اتتى كiتابىمدى بiتiرiپ «جالىن» باسپاسىنا تاپسىردىم. بۇل باسپاداعى جولداستار ول كiتاپتى ەشقانداي كەدەرگiسiز قابىلداپ الدى. مەنiڭ قازiر سوعان كوڭiلiم توق. سىن كiتابىم دا دايىن تۇر. «جازۋشى» باسپاسىنا تاپسىرماق ويىم بار.

بiتكەن شارۋالار وسىلار. ال ءالi جازىلىپ جاتقان، ويدا جۇرگەن iستەر تۋرالى، ابزالى، ۇندەمەگەن ءجون.

— قازiر قايتا قۇرۋدىڭ ريەۆوليۋسيالىق جاڭارۋ كەزەڭiنiڭ ارقاسىندا دiنگە كوزقاراس مۇلدە وزگەردi. وسىعان سiز قالاي قارايسىز؟

— راس، ۇزاق جىلدار بويى بiز دiنگە تەك بiرجاقتى عانا قاراپ كەلدiك. ال شىندىعىندا، دiننiڭ كەز كەلگەن حالىق تاريحىندا ورنى وراسان زور بولعان. حالىق تەرريتو­ريا­سىنىڭ ءتۇزiلۋi مەن ونىڭ ساقتالۋىندا، حالىق ءوزiنiڭ بوستاندىعىن الۋ جولىندا، حالىق باسىن قوسۋدا، كورشiلەس باسقا حالىقتارمەن اۋىزبiرشiلiك، بiتiمگە كەلۋدە، تiپتi، بەلگiلi بiر حالىقتاردىڭ داستۇرلەرiن ءوزiنشە قالىپ­تاستىرۋدا دiننiڭ اتقارعان رولiن ەشكiم جوققا شىعارا المايدى. سوندىقتان دiنگە قۇرمەتتi تاريحقا دا قۇرمەت دەپ قاراعان ءجون سياقتى.

ارينە، دiندەگi دۇمشەلiككەە ەشۋاقتا توزۋگە بولمايدى.

— سiزدiڭ ۇرپاقتى توقىراۋ زامانىنىڭ ۇرپاقتارى دەيدi. وسى سوزدەن سiزدiڭ ۇرپاقتىڭ ادرەسiنە ايتىلعان كەمسiتۋ سەزiلمەي مە؟

— بiزدiڭ ۇرپاق، نەگiزiنەن، سوناۋ الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى تۆورچەستۆولىق ەركiندiك كەزەڭiنiڭ اۋاسىمەن از دا بولسا دەم الىپ ۇلگەرگەن ۇرپاق. سونىمەن بiرگە، بiزدiڭ ۇرپاق سول الپىسىنشى جىلدارى بۇكiل ادەبي، مادەني ءومiرiمiزگە جاڭا سەرپiلiس اكەلگەن ءوزiنiڭ الدىنداعى ۇرپاقپەن جۇبى جازىلماي، تiزە قوسىپ قاتار كەلە جاتىر. بiزدiڭ ۇرپاقتىڭ مۇڭداسى دا، سىرلاسى دا سول الدىنداعى ۇرپاق.

بiراق سولاي بولا تۇرا، العاش رەت كەڭشiلiك مارقۇم ايتقانداي، بiزدiڭ ۇرپاق — توقىراۋ زامانىنىڭ ۇرپاقتارى. ويتكەنi بiزدiڭ ۇرپاق ءوزiنiڭ بۇكiل تۆورچەستۆولىق ءوسۋ كەزەڭiن وسى توقىراۋ كەزەڭiندە وتكiزدi. تەك بiزدiڭ ۇرپاق قانا ەمەس، سول الپىسىنشى جىلداردا قۇبىلىس بولعان ۇرپاقتىڭ دا كەمەلدەنۋ كەزەڭi وسى كەزەڭگە تاپ كەلدi. بiراق مەن بۇدان ەشقانداي دا كەمسiتۋ سەزiنبەيمiن. ويتكەنi قانداي قيىن اۋىر كەزەڭدەردە دە تۆورچەستۆولىق وي، تۆورچەستۆولىق تiرشiلiك بەلگiلi بiر دارەجەدە تەجەلۋگە ۇشىراعانمەن، مۇلدە توقىراپ، ءولiپ قالمايدى. تiپتi، قىلىشىنان دiردەكتەپ قان تامىپ تۇرعان ستاليندiك رەپرەسسيا تۇسىندا دا ۇلى شىعارمالار دۇنيەگە كەلگەن. باسقاسىن ايتپاي-اق قويايىن، م.اۋەزوۆتiڭ داڭقتى ەپوپەياسىن عانا الايىق. ول، نەگiزiنەن سول جىلداردا جازىلدى عوي. ال توقىراۋ كەزەڭiندە شە؟ اتاقتى «قان مەن تەر» دۇنيەگە كەلدi. بۇل جەردە باسقا دا iرگەلi-iرگەلi پروزالىق شىعارمالاردىڭ ءبارiن اتاماي-اق، تەك بiزدiڭ الدىمىزداعى اعا اقىنداردى عانا ەسكە الىپ كورiڭiزشi: م.ماقاتايەۆ، ج.ءناجiمەدەنوۆ، ق.مىرزالييەۆ، ت.مولداعالييەۆ، س.جيەنبايەۆ، ت.ايبەرگەنوۆ، ف.وڭعارسىنوۆا، م.شاحانوۆ. مiنە، بۇل اقىندار بۇكiل وزدەرiنiڭ شىعارمالارىن وسى توقىراۋ جىلدارىندا بەرگەن. بiزدiڭ ۇرپاق تا وسى جىلداردان تۇك بiتiرمەي جۇدەپ، جاداپ شىقتى دەسەم، اقيقاتقا قيانات جاساعان بولار ەم. ارينە، ول جىلدارى توقىراۋ دا، تەجەلۋ دە بولدى. ول تەجەلۋ، توقىراۋ بولماسا، بۇدان گورi الدەقايدا كوبiرەك iس بiتەر ەدi. بiراق توقىراۋ جىلدارىندا دا تۆورچەستۆولىق وي، نەگiزiنەن، ءوزiنiڭ سۋ استى، جەر استى جولدارىمەن اعىسىن توقتاتقان جوق. سوندىقتان مەن توقىراۋ زامانىنىڭ ۇرپاقتارى دەگەن سوزدەن ەشقانداي كەمسiتۋ كورمەيمiن. ونىڭ ءۇستiنە، بiزدiڭ ۇرپاقتىڭ شارۋا بiتiرەتiن كەزەڭi ەندi كەلدi عوي. اڭىسىن اڭلايىق.

---