InfoHub Logo

شىنتۋايتىن ايتقاندا، ءاسiرەسە، تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiنگi جىلدارى ادەبيەتiمiزگە ۇلكەن ولجالى كوش كەلiپ كiردi. تاعى دا ول تەڭ-تەڭ قازىنا ارقالاعان قۇتتى كەرۋەن بوپ شىقتى. قۇداي ءساتiن سالىپ، جولىن وڭعارا بەرسە، ول كەرۋەن كوشi ءۇزiلمەس، ءالi دە جالعاسا بەرەر دەگەن نيەتتەمiز. كەرۋەندi ولجا دەپ وتىرعانىمىز سىرتتا جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ ەلگە ورالۋىمەن بiرگە، بiزدiڭ ادەبيەتiمiز بەن مادەنيەتiمiزگە قۇيىلىپ جاتقان اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى. ارينە، بۇل ءۇردiس الپىسىنشى جىلدارى باستالعان بولاتىن. سول جىلدارى كەلگەن قالامگەرلەردiڭ بiرقاتارى قازiرگi قازاق ادەبيەتiنiڭ قاداۋ-قاداۋ iرi تۇلعالارىنا اينالىپ ۇلگەردi. قازiرگi تولاسسىز كەلiپ جاتقان جاستاردىڭ iشiنەن دە كۇنi ەرتەڭ-اق iرگەلi قالامگەرلەر شىعاتىنىنا ءوز باسىم ەش ءشۇبا كەلتiرمەيمiن.

بiردەن ايتارىم، ول جاستاردىڭ شىعارمالارىن تۇگەل قامتىپ سويلەۋ مۇمكiن ەمەس. سوندىقتان مەن بۇل جەردە تەك ەل اۋزىنا iلiگiپ، جۇرت كوزiنە تۇسە باستاعان ءۇش-تورت اقىن شىعارمالارىنا عانا توقتالماقپىن. مەنiڭ ولاردىڭ ءارقايسىسىنا جەكە-جەكە ماقالا ارناماي وتىرعان سەبەبiم، ءسوزiمە ارقاۋ بولىپ وتىرعان ول اقىنداردىڭ شىعارمالارىنىڭ ءبارi «جاپىراققا تۇنعان تامشىلار» دەپ اتالاتىن، ەداۋiر كولەمدi جيناققا توپتاستىرىلعان ەكەن. سوندىقتان مەن دە ولاردىڭ ولەڭدەرiن بiر ماقالادا بiرگە قاراستىرعاندى ءجون كوردiم.

بiردەن ايتارىمىز، ولاردىڭ ولەڭدەرi دە، نەگiزiنەن، قازاق جەرiنiڭ، قازاق ەلiنiڭ مۇڭىمەن مۇڭداس، سىرىمەن سىرلاس بولىپ كەلەدi. سىرتتان كەلگەنبiز دەگەن سىرعاقتىق تا، توسىرقاۋ دا جوق. ولاردىڭ ءبارi دە وسى ەل مەن جەردiڭ ءتول پەرزەنتiمiن، تۋا بiتتi ۇلانىمىن دەپ سويلەيدi. بiر دiڭگەكتەن شىققان بۇتاقتار سەكiلدi. ءسوزiمiز دايەكتi بولۋ ءۇشiن ۇلاربەك دالەيدiڭ «ەمحانادا» دەگەن ولەڭiندەگi مىنا بiر جولدارىن وقىپ كورەيiك.

بiرەۋ ءجۇر كوتەرiپ اناسىن،
بiرەۋ ءجۇر كوتەرiپ بالاسىن،
كiم سولاي كوتەرiپ ەمدەتەر
قازاقتىڭ جارالى دالاسىن.

قاراپايىم عانا جولدار. يت تارتىپ كەتكەن بوستەكتەي جۇلىم-جۇلىم، جىرىم-جىرىم بوپ جالبىراپ جاتقان قازاق دالاسىنىڭ بۇگiنگi تاڭداعى مۇشكiل حالiن كۇندەلiكتi بiلiپ، كورiپ وتىرعان قاي-قايسىمىز دا ۇلاربەكتiڭ وسى ولەڭ جولدارىن جانىمىز كۇيزەلە وتىرىپ قايتالاپ ايتقىمىز-اق كەلەدi.

ۇلاربەكتiڭ اتا-بابا توپىراعىنا دەگەن ساعىنىشى دا اسا زور، اسا ۇلكەن.

قۋانىشىم قۇم استىنا كومiلگەن
اقىن ەم مەن ايانباعان ءومiردەن.
كۇزدiڭ سارى جاپىراعى ەم توگiلگەن،
كۇزدiڭ سۋىق جاسى ەدiم مەن ەگiلگەن.
بەيۋاقتا قارسى الدىڭدى كەس-كەستەپ،
بەيۋاز شاقتا جۇلقىلاسا كەشكi وكپەك،
ساعان دەگەن ماحابباتىم دەپ ويلا
جىلاپ جاتقان جاپىراقتى ەتپەتتەپ.

ەزiلiپ، ەگiلiپ تۇرىپ ايتىلعان وسى بiر العاۋسىز ايتىلعان جۇرەكجاردى ماحابباتقا قاي-قايسىمىزدىڭ سەنبەۋiمiز مۇمكiن ەمەس قوي. قانشاما مۇڭ مەن سىردى ارقالاپ تۇرعان بۇل جولدار تامىر-تامىرىڭدى قۋالاپ، جان-جۇرەگiڭدi تولقىتىپ جiبەرەرi حاق.

جالپى، ۇلاربەك قۇلىپتاۋلى جاتقان قۇپياسى دا، قۇيىنداي ءۇيiرiلگەن قۇيتىرقىسى دا كوپ مىنا ءومiردiڭ جۇرت كۇتپەگەن تۇسىنان كەپ توسىن ارەكەتتەر جاساپ، توسىن سوزدەر ايتۋعا قۇمار. ونىسى كوبiنە-كوپ، ءوزiءن-وزi اقتاپ تا تۇر

ءتۇن كەلدi.
ءتاتتi شاعىن كiمگە بەردi؟
مەن تۇرمىن جوعالتقانداي بiردەڭەمدi.
سىرلى ءومiردiڭ سىرتىنان بۇعىپ بارىپ
باستاپ كەپ جiبەرەر ەم دۇربەلەڭدi.

بۇل جولداردىڭ سيقىرلى قۋاتى سوندا، سەن دە ۇلاربەكپەن قوسىلىپ بۇيىعىپ جاتقان مىنا ءومiردi بiر سiلكiپ، بiر جۇلقىپ وياتىپ الۋ ءۇشiن دۇربەلەڭدi باستاپ-اق جiبەرگiڭ كەلەدi. ەنجار تارتىپ، ەڭسەسi ءتۇسiپ بارا جاتقان ەلدiڭ بويىندا ەرەۋiل تۇرعىزعىڭ كەلەدi.

ۇلاربەك جىرلارىنىڭ تاعى بiر مەنi ءسۇيسiنتكەنi استارلى سىرشىلدىعى. ول ءوزiنiڭ سىرى مەن مۇڭىن، زارى مەن شەرiن جالاڭاش، قاساڭ قالپىندا بەرە سالمايدى. ەگەر ولاي ەتسە، ول سىر مەن مۇڭ دا، زار مەن شەر دە بiزدiڭ جۇرەگiمiزگە سiڭبەس ەدi، جانىمىزعا بويلاماس ەدi. قاساڭ نارسە قالاي سiڭiپ، قالاي بويلاسىن! ماسەلەن، ول ءوز بويىنداعى مۇڭ مەن شەردi قاھارلى قىستىڭ قىسپاعىندا، بوراندى جەلدiڭ ءوتiندە قالعان ب ا ق ارقىلى بەرەدi.

و، زارلى ب ا ق، زارلى ب ا ق!
وياندىڭ با، ءوز قايعىڭمەن قالجىراپ.
قارت تەرەكتiڭ قاباعىندا قارىس مۇڭ،
قاۋساپ بiتكەن يىقتارى سالبىراپ.
و، زارلى ب ا ق، جەتiم ب ا ق!
سۇركەي كۇننەن وياندىڭدار نە تىڭداپ؟
جەلiكتi مە قىستىڭ سۋىق بورانى
ءسابي تالدىڭ اياق-قولىن وتىنداپ.
ءوزiڭدەگi قاسiرەتتi، قايعىنى،
ءتۇسiنە الار ادامداردىڭ قاي بiرi؟!
ءولiءپ-وشiپ قۇلادى ما ءۇستiنە
اق كەبiندi الباستىداي اي نۇرى.
دۇنيەگە تiرلiك وتىن مازداتقان،
كوكتەم كەلەر شۋاق شاشىپ جان-جاقتان.
جاۋدان قاشقان جالعىز كەمپiر سەكiلدi
شاشىن جايىپ جوعالادى قارلى اقپان.

بۇل تەك قىسقى ب ا ق iشiندە بولىپ جاتقان دراما عانا ەمەس. اقىن جانىندا بولىپ جاتقان دراما.

وسى جيناققا ەنگەن ءتوقتارالi تاڭجارىق تا توگiلiپ تۇرعان اقىن ەكەن.

بولعان شىعار بولماشى ەركەلiگiم،
ەركەلiگiم — ەكەن ول كەلتە كۇنiم.
مەن ەندi كەشەگiگە ەرتەگiمiن،
مەن ەندi بۇگiنگiنiڭ ەرتەڭiمiن.
تەگiن بiلiپ كەلەدi تەنتەك ۇلىڭ، —

دەپتi ول ونەردiڭ ۇلكەن جولىنا شىعاردا اكەسiنەن باتا سۇراپ.

البەتتە، جاس جiگiتتiڭ ماحاببات تاقىرىبىن اينالىپ ءوتۋi مۇمكiن ەمەس. ونىڭ سۇيگەنiنە دەگەن ىنتىق پەن ىنتىزارلىققا تولى سەزiمi تاۋدىڭ بوكتەرiنەن كوشكەن تۇماننان قالعان شىقتاي ءموپ-مولدiر، تاپ-تازا. ءموپ-مولدiر، تاپ-تازا ول شىقتار اقىرىن عانا سوققان سامال جەلدەن مولتەڭ-مولتەڭ ەتكەن سامال جەلدەن ءۇزiلiپ كەتەردەي دiر-دiر ەتەدi.

ءوزiڭە بۇيىرعىم كەلەدi، سىر بولىپ.
كوزiڭە قۇيىلعىم كەلەدi، نۇر بولىپ.
شاشىڭدى تاراعىم كەلەدi، جەل بولىپ.
ءوزiڭە قاراعىم كەلەدi، سەن بولىپ.
ءوزiڭە جەتكiم كەلەدi، ءۇش اتتاپ،
ءوزiڭدi وپكiم كەلەدi قۇشاقتاپ.
موينىڭا اسىلعىم كەلەدi. بiلەك بوپ.
كەۋدەڭە باس ۇرعىم كەلەدi جۇرەك بوپ.
سەنiڭ كۇيگiم كەلەدi، وتىڭا،
سەنi سۇيگiم كەلەدi، شوشىما...

جۇرەكتiڭ ەڭ بiر الىس تۇكپiرiنەن لاق ەتiپ توگiلiپ، سول قالپىندا قۇيىلا سالعان جىر عوي بۇل. ءدال وسىنداي ىنتىزار حالدi، قۇداي بiلەدi، ءبارiمiز دە جاس كەزiمiزدە باسىمىزدان وتكەردiك قوي. سول ىنتىزار ىستىق حالدi ءتوقتارالi تاپ-تۇيناقتاي ەتiپ تامجىلىتىپ-اق قاعازعا ءتۇسiرگەن ەكەن.

ءتوقتارالiنiڭ اينالا قۇبىلىستارعا قۇلاعى ءتۇرiك، كوزi جiتi. نە نارسەنi دە قالت جiبەرمەي قاعىپ الادى. تاعى دا سول كورگەنiن وقالى وبرازبەن وراپ، بەدەرلi بەينەلi سوزگە بولەپ كورسەتە الادى.

وقۋشىلار قايتقانداي مەكتەبiنەن
قۇستار قايتىپ بارادى لەك-لەگiمەن.
اجەم مەنiڭ كوز تiكتi كوك اسپانعا
ايىرىلعانداي كوڭiلدiڭ كوكتەمiنەن.

ءتوقتارالiنiڭ قۇستاردىڭ قايتقانىن مەكتەبiنەن قايتقان وقۋشىلارعا تەڭەۋi قانداي ادەمi بولسا، سول قۇستارعا قاراپ تۇرىپ كوڭiلدiڭ كوكتەمiنەن ايىرىلعان قارت اجەنiڭ بەينەسi قانداي ايانىشتى. تiرشiلiكتەن وزىپ بارا جاتقان قارت اجەنiڭ كوڭiل-كۇيiن قۇستاردىڭ قايتقانىمەن استاستىرا ايتىلۋى جانىڭا مۇڭ ۇيالاتار جاراسىمدى شىققان. بۇل ولەڭ:

كۇيزەلۋمەن باتتى دا كۇرسiنiپ كۇن،
جاپتى ولكەنi جابىرقاۋ ءتۇرشiگiپ ءتۇن.
مىسى قايتىپ بارادى قارت اجەمنiڭ،
قۇسى قايتىپ بارادى تiرشiلiكتiڭ.

ەندi بۇل ولەڭ بiز ويلاعاننان دا ءارiرەك، ياعني جان-جۇرەگiمiزدiڭ قالتا-رىس-تۇكپiرلەرiن ارالاپ كەتەتiن ءمان مەن ماعىناعا يە بولدى. قارت اجە كوڭiلiنiڭ كوكتەمiنەن عانا ايىرىلىپ قويماي، كۇشi دە، قۇسى دا قايتقان تiرشiلiك يەسiنە اينالدى. وبراز تۇتاس سومدالىپ شىقتى.

بiز ءسوزiمiزدiڭ باس جاعىندا ءتوقتارالiنiڭ قۇلاعى ءتۇرiك، كوزi جiتi دەپ ايتقان بولاتىنبىز. سول ءسوزiمiزگە تاعى بiر دالەلدەي ونىڭ ادەمi بiر ولەڭi بار. ول ولەڭگە تالداۋ جاساپ، ءتۇسiنiكتەمە بەرiپ جاتۋدىڭ تiپتi دە قاجەتi جوق. ونى تەك وقىپ شىعىپ، تۇلا بويىڭمەن سەزiنۋiڭ كەرەك.

جاتىرمىن ۇيقىم كەلمەي،
بويىمدى بيلەپ الدى سيقىر نەندەي!
...بەيمازا شاقتارىما جارتىكەش اي
اينەكتەن سىعالايدى ءسۇيسiنگەندەي.
قادايدى وڭمەنiمەن سۇعىن قايعى،
جۇلدىزدار دا ءۇن-تۇنسiز جىمىڭدايدى.
قوس قۇلاعىم نەلiكتەن شىڭىلدايدى،
سىبىرلايدى،
الدەنە سىبىرلايدى.
بۇل ءتۇننiڭ سۇسى قانداي؟
بايەكپiن ءوزiمە ءوزiم ءتۇسiنە الماي.
جۇپ-جۇمىر جۇدىرىقتاي جۇرەگiمدە
عالامنىڭ عالامات بiر كۇشi بارداي.
مۇڭ دەگەن سارى كۇشiك،
سانامدا سارپالداڭ بوپ سابىلىسىپ.
كوز الدىما بiر بەينە ەلەستەيدi
اق ءجۇزi اي نۇرىمەن شاعىلىسىپ.
جاتىرمىن ۇيقىم كەلمەي،
كوكiرەگiم كەي ساتتە كۇرسiنگەندەي.
مەنiڭ ءنازiك جانىمدا،
وي، ءتايiر-اي،
بار ەكەن تىلسىم نەندەي؟!
جاتىرمىن ۇيقىم كەلمەي.

ۇلاربەك پەن ءتوقتارالiنiڭ زامانداس قۇربىسى بولىپ سانالاتىن ءنۇرباتيما بايتۇرسىن قىزىنىڭ دا ولەڭ مەن ءومiر جايلى ايتاتىنى كوپ ەكەن. تiپتi، ءالi جاپ-جاس بولا تۇرا. ءاسiلi، ءومiر جايلى سويلەۋ تەك ءومiرلiك ءتاجiريبەسi مول، كورگەن-تۇيگەنi كوپ جانداردىڭ عانا ەنشiسiندە بولماسا كەرەك. ويتكەنi كەيدە ءومiر ءتاجiريبەسi مول جانداردىڭ iشiندە دە ءومiر جايلى جارىتىپ ەشتەڭە ايتا المايتىندارى بولادى. ال كەيدە ءورiمدەي جاس، ءالi وڭ-سولىن تانىپ-بiلمەگەن دەيتiن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ سارابدال ساقا ادامداردان دا بەتەر ءبارiن كورiپ، ءبارiن بiلiپ قويعانداي سويلەيتiندەرi از ەمەس. تاعى دا ول سوزدەرi سەنi سەندiرiپ، باۋراپ الاتىندارىن قايتەرسiڭ؟! بۇل دا بiر اقىن بويىنداعى تالانتتىڭ قۇپيا بiر قۇبىلىسى بولسا كەرەك.

ءومiردiڭ مىناۋ سوقپاقتارىمەن،
كەلەمiن كەيدە وت قاپتالىمەن، —

دەپتi بiر ولەڭiندە ءنۇرباتيما.

ءنۇرباتيمانىڭ الدىنا قويعان ماقساتى دا ۇلكەن، ارمانى دا بيiك. قازiر ول سول ماقساتتىڭ ۇدەسiنەن شىعۋعا، ارمان بيiگiنەن تابىلۋعا قۇشتار. زور ارەكەت ءۇستiندە. وعان مىنا تومەندەگi جولدار كۋا.

كۇندەر كۇڭگiر،
ءومiر مىناۋ بۇلىڭعىر.
قايتسiن جۇرەك سول ەلەستi قۋىپ ءجۇر.
ۇمىت بولماي، ءۇمiت بولىپ ءۇلبiرەپ،
قولعا تۇسپەي تورعا تۇسكەن سەزiم بۇل.
قۇس ۇشپادى.
قارلىعاش تا كەلمەدi.
ساعىنىشتى ءتۇسiنبەدi-اۋ مەندەگi.
كوكتەم بولىپ،
قار جاۋعانى جامان-اق،
جاس ءبۇرشiكتiڭ جايى مەنi تەربەدi.
اڭساعانىم جۇلدىز دا ەمەس، اي دا ەمەس.
بiراق وعان جارىق بiتكەن ساي كەلمەس.
نۇرعا عاشىق، جىرعا عاشىق جانىما
كەز بولادى —
قايسى بيiك، قاي بەلەس؟

ءنۇرباتيما وسى ولەڭiندە ايتىپ وتىرعانىنداي ۇلكەن اسۋ الدىندا تۇر. ول اسۋدى الۋعا ونىڭ قۋاتى دا، قاجىر-قايراتى دا تولىق جەتەدi دەپ بiلەمiز.

وتار شاۋحان ۇلىنىڭ ءوزiندiك بiر ەرەكشiلiگi — ول الدىنداعى قاتار-قۇربىلارى سەكiلدi ايتارىن اشىق ايتقاننان گورi، ءوز iشiنە ءوزi كiرiپ، ءوزiنە-وزi تىعىلىپ ايتقاندى جاقسى كورەدi ەكەن. كەيدە سول ءوزiنە-وزi تىعىلىپ ايتقانى ءتۇڭiلiپ ايتقانداي ەستiلەدi ەكەن.

ماڭدايىمنان سۇيەدi جەل ەركەلەپ،
دەگەندەيiن،
اياۋلىم مەنi ەرتە كەت!
جالىققانداي جالعاننان كiرiپ بارام
قۇشاعىنا ۇرەيدiڭ كولەڭكە بوپ.

ارينە وتاردىڭ ۇرەيدiڭ قۇشاعىنا كولەڭكە بوپ بارا جاتقانىنان قورىقپاۋ دا، ءۇرiكپەۋ دە كەرەك. ويتكەنi ول ۇرەي قۇشاعىندا دا دۇنيەنi كورە بiلۋ كەرەك، تەك كورiپ قانا قويماي، ونىڭ قىرى مەن سىرىن اداقتاپ اقتارۋى تيiس. بۇل ءومiردi جان-جاقتى تانۋ ءۇشiن كەيدە وسىنداي بiر جۇرت كۇتپەگەن ساتتەر دە كەرەك.

وتار اقىن ءوزiنە-وزi تىعىلىپ، جاپادان جالعىز ءجۇرiپ-اق، كوپ نارسەنi اڭعارىپ، كوپ نارسەنi الدىمىزعا جايىپ سالادى.

مەن جىلاپ وتىرمىن.
كۇڭiرەنەمiن جالعىزبىن.
تەرەزەدەن تەلمiرiپ تۇنگە قاراپ بارامىن،
جالعىزدىقتان جابىققان ءۇنiن ەستiپ بايعىزدىڭ.
مەن قيالداپ جاتامىن
جۇرەگiمە ەم iزدەپ،
ارمان ارىتىپ ساعىم قۋعان كەزiم كوپ.
جارتاستارعا تiل قاتام
جالىعىپ مىناۋ ءومiردەن،
امال نەشiك، مىلقاۋ ماڭ،
ءۇن قاتادى ءوزiم بوپ.

اينالا تiرشiلiكتiڭ ءبارi مۇڭلى. ويتكەنi ولار دا وتار سەكiلدi ءوزiنە-وزi تىعىلىپ، جالعىزدىقتان اڭىلجىپ جاپا شەگiپ تۇر. تiرشiلiكتiڭ مۇنداي قاپالى قۇبىلىستارىمەن تiل تابىسا بiلۋ ءۇشiن سەنiڭ دە تابيعاتىڭ، بولمىس-بiتiمiڭ سولارعا تارتىپ تۋۋى كەرەك. وتار ولەڭدەرiنiڭ تابيعاتىنان مەن سونى ۇقتىم.

---