InfoHub Logo

باياعى زاماندا اتاقتى ءبىر پاتشا بولىپتى. ونىڭ كۇندەي سۇلۋ ءۇش قىزى، ايدان اپپاق ءبىر ۇلى بولىپتى. كۇندەردىڭ كۇنىندە پاتشاعا ونەرپاز ءۇش جىگىت كەلىپتى، ونىڭ بىرەۋى قولىنا تاۋىس (كوركەم تۇكتى قۇس)، بىرەۋى مىستان ىستەلگەن قوڭىراۋ، بىرەۋى اعاشتان سوققان ات ۇستاپ كىرىپتى. ولارعا پاتشا:

         — بۇل كوتەرىپ جۇرگەندەرىڭ نەمەنە؟ – دەپ ساۋال قويىپتى. تاۋىس ۇستاعان جىگىت:

         —تاقسىر، ءسىز اتىڭىز قاتارىنداعى پاتشالاردان اسقان ۇلى پاتشا بولدىڭىز. ءبىز ءسىزدىڭ زامانىڭىزدا وقىپ، ونەر تاپقان كىسىلەر ەدىك. سىزگە ونەرىمىزبەن ىستەگەن تابىسىمىزدى اكەلىپ وتىرمىز. مىنا مەنىڭ قولىمداعى تاۋىس - جاندى ساعات. ول ءار ساعات سايىن شاقىرىپ، وتكەن مەزگىلدى ءبىلدىرىپ وتىرادى، – دەدى.

         — جارايدى، ىسىمەن دالەلدەمەسە، اۋىزبەن ايتقانعا سەنبەيتىن ەدىم، – دەدى پاتشا. تاۋىس ءار ساعات سايىن شاقىرىپ، ونەرشىنىڭ ءسوزىن دالەلدەدى.     شىنىنا كوزى جەتكەن پاتشا:

         — ونەرىڭە قاناعاتتاندىم. قىزمەتىڭ ءۇشىن نە بەرسەم ريزا بولاسىڭ؟ – دەدى.

         ونەرپاز ىركىلمەدى:

         — ونەرىمە قاناعاتتانساڭىز، ماعان ۇلكەن قىزىڭىزدى بەرىڭىز. سىزگە بالا بولىپ، ونەرىمدى ورىستەتە بەرۋىمە جول اشىلسىن، – دەدى.

         — جارايدى، تىلەگىڭ بولسىن، – دەدى پاتشا.

         مىس قوڭىراۋلىعا قاراپ:

         — بۇل قوڭىراۋدىڭ قانداي قاسيەتى بار؟ – دەدى.

         جىگىت:

         — تاقسىر، قوڭىراۋىم شەتتەن كەلەتىن جاۋدى بىلەدى. قاقپاعا ءىلىپ قويساڭىز، كانداي قاستىق ويلاعان كىسى بولسا دا قالاعا كىرگەندە، سىلدىرلاپ دىبىس شىعارادى. ءسىزدىڭ مەملەكەتىڭىزدىڭ كاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ادەيى ارناپ سوقتىم، – دەدى.

         — جارايدى، قاقپاعا بايلا. ونەرىڭ دالەلدەنگەندە تىلەگىڭدى بەرەم، – دەدى پاتشا.

         — قۇپ بولادى، تاقسىر، ونەرىمدى كورگەن سوڭ، ماعان ورتانشى قىزىڭىزدى بەرەسىز، – دەدى جىگىت.

         — اعاش اتىڭدا قانداي قاسيەت بار؟ – دەدى ءۇشىنشى ونەرپازعا.

         — بۇل كەرەمەت ەمەس، تاقسىر. قولىمنان سوققان ونەرىم. مۇنىمەن ۇشىپ، تىلەگەن جەرىڭە بارۋعا بولادى، – دەدى جىگىت.

         — ولاي بولسا، ءمىنىپ كورەيىك. ۇشقانىن كورمەي ەش نارسە بەرىلمەيدى، – دەدى پاتشا.

         بۇل كەرەمەتتى كورگەلى كوپ جىگىت جيىلدى. اركىم اتقا ءمىنىپ، اياقتارىن تەبىنىپ كوردى، اعاش ات ورنىنان قوزعالمادى. پاتشانىڭ بالاسى كەلىپ اتقا مىنگەندە، ونەرپاز ومىراۋىنداعى ءبىر تەتىكتى قوزعاپ جىبەردى. ات كوككە كوتەرىلە باستادى. قالانىڭ قاراسى كورىنبەي بارا جاتقاندا، پاتشانىڭ بالاسى «بۇل مەنى قۇرتقالى ىستەگەن ءبىر زات بولار» دەپ قورىقتى. اتتىڭ ءبۇيىرىن سيپالاپ ءجۇرىپ، وڭ جاعىنان ءبىر، سول جاعىنان ءبىر قورازدىڭ باسىنداي ەكى تەتىك تاپتى. وڭ جاعىن قوزعاعاندا، جوعارى ورلەپ، سول جاعىن قوزعاعاندا، تومەن تۇسەتىنىن ءبىلدى. اعاش اتتىڭ باسىن يگەرىپ، قالاعان جاعىنا ۇشىپ كەتە بەردى. جەردەگىلەر شاھزاداسىن ۇشىرىپ جىبەرىپ، قاشان كەلەر ەكەن دەپ كۇتىپ قالا بەردى.

         پاتشانىڭ بالاسى كوكتى سايرانداپ، تالاي قالانىڭ توبەسىنەن ءوتتى. ءبىر مەزەتتە كوك اعاشتى، اعىن سۋلى، باۋ-باقشالى ءبىر قالاعا كوزى ءتۇستى. «بۇل قانداي قالا بولدى ەكەن؟.. قاي مەملەكەتكە قارايتىن جەر ەكەن؟» دەپ ويلادى. قالاعا قىزىققاننان، سوندا تۇسپەكشى بولدى. قايدا، بۇلتتىڭ ۇستىندە ءۇش كۇنشىلىك بيىككە ۇشىپ جۇرگەن ات جايلاپ جەرگە تۇسكەنشە، كۇن باتىپ قاراڭعى بولىپ قالدى. شاھزادا اتىن جايلاپ اكەلىپ، ءبىر كەرەمەت بيىك ءۇيدىڭ توبەسىنە ءتۇسىردى. كۇنىمەن كوككە ۇشىپ شارشاعان شاھزادا ءۇيدىڭ ۇستىندە دەمالىپ وتىردى. قالانىڭ ەلى جاتىپ، كوشەدە جۇرۋشىلەر سايابىرلاي باستادى. شاھزادانىڭ قارنى اشىپ، اس ىشۋگە زاۋقى قاتتى سوعىپ، ءۇيدىڭ توبەسىنەن سارايدىڭ ىشىنە كوز سالدى. سارايدىڭ ىشىندە قىبىر ەتكەن جان كورىنبەيدى، بەينە ءبىر بوس تۇرعان دۇنيە سياقتى. شاھزادا ءۇي توبەسىن جاعالاپ ءجۇرىپ، جەرگە تۇسەتىن ساتى كوردى. ساتىمەن تومەن ءتۇسىپ، جەر ۇستىندەگى جۇماق سياقتى سارايدىڭ ءىشىن كوردى. ءۇيدىڭ بارلىعى التىن، كۇمىس، گاۋھار، جاقۇتپەن بەزەلىپ، بۇرىن كوزى كورمەگەن قىمباتتى مۇلىكتەرمەن جاساۋلانىپتى. ءبىر عاجاپ وسىنشا باي سارايدىڭ ىشىندە قىبىر ەتكەن جان جوق. شاھزادا ارالاپ شىقتى دا، ادامى جوق سارايدىڭ ىشىندە جالعىز جاتقىسى كەلمەي، ءۇيدىڭ ۇستىنە شىعىپ، اتتىڭ قاسىندا بولۋدى ماقۇل كوردى. تۇندە بىرنەشە ۋاقىت وتكەڭدە، ءبىر جارىق كورىندى. جارىق ۇستاعان ادام ەكەن. ول بىرتە-بىرتە سول سارايعا جاقىنداي بەردى.

         ول ءبىر مەزەتتە سارايعا جەتىپ ەسىگىنەن كىردى. ءۇي ۇستىندە وتىرعان شاھزادا ولاردان كوزىن ايىرماي قاراپ وتىر ەدى. جارىقتى كوتەرگەن قولىنا جالاڭ قىلىش ۇستاعان ءبىر جىگىت ەكەن. ونىڭ اينالاسىندا بىرنەشە قىزدار كەلدى. قىزداردىڭ ورتاسىندا اسقان سۇلۋ ءبىر قىز بار. ول قىزدىڭ اجارىنا ارناپ اقىن مىناداي ءبايىت جازىپتى:

اق كۇمىس، ايداي ءجۇزىڭ اشىلعان گۇل،

مەرۋەرت وتىز ءتىسىڭ، شاشىڭ ءسۇمبىل.

جۇرەگىم كوزىن جۇمىپ گۇلستانعا

شىرقاپ كۇي، قونۋ ءۇشىن ۇشتى بۇلبۇل.

 

         ول كورىنىس سيپاتىمەن سول قالانىڭ پاتشاسىنىڭ قىزى ەكەنىن تانىتتى. اكەسى قىزىن ايرىقشا ءتوۋىر كورەدى ەكەن. سوندىقتان ونىڭ ەشبىر تىلەگىنە بوگەت بولماي، وسى سارايدى ويىن-ساۋىق قۇرۋىنا ارناپ سالدىرعان ەكەن. قىز كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن سارايعا كەلىپ، ەكى-ۇش كۇن تۇرىپ، قايتادان اكەسىنىڭ سارايىنا قايتىپ كەتەدى ەكەن. بۇل كەلۋى اعاش ات ءمىنىپ، اسپاندى سايرانداپ جۇرگەن شاھزادانىڭ كەلگەن كۇنىنە ءتۇيىستى. كوپ قىزدىڭ ورتاسىنداعى جالعىز جىگىتتەن شاھزادا جاسقانباي، ءۇيدىڭ توبەسىنەن تۇسە قالدى، قىلىشتى جىگىت سايتانداي كوكتەن ساپ ەتىپ تۇسە قالعان جات كىسىنى دە شاپ بەرىپ ۇستاي الدى. تەگەۋىرىندى بۇلا وسكەن شاھزادا قولىمەن قويىپ جىبەردى. تالدىرماش دەنەلى، ءالسىز جىگىت ەكەن، قاڭباقتاي دومالاپ ۇشىپ ءتۇستى. قولىنداعى قىلىشىن تارتىپ الىپ، شاھزادا سۇلۋ قىزعا قاراي ۇمتىلدى.

         قىلىشتى جالاقتاتىپ كەلە جاتقان كىسىدەن ۇرەيلەنگەن قىزدار سىرىلىپ جۇرە بەرەدى. ول سۇلۋ قىزدىڭ قارسى الدىنا كەلىپ توقتادى. قىز ونىڭ بەتىنە قاراپ:

         — جانىم-اۋ، الگى اكەم ايتىپ جۇرگەن زاڭگى پاتشاسىنىڭ بالاسى سەنبىسىڭ؟ – دەدى.

         — ءدال ءوزى، – دەدى شاھزادا، تۇگىنە تۇسىنبەگەن توسىن سوزگە.

         — ويباي-اۋ، الگى ءتۇسى جامان، كومىردەي قاپ-قارا دەگەنى قايدا؟ ءوزىڭ مۇلدە اۋىزعا ءۇرىپ سالعانداي ادەمى ەكەنسىڭ عوي. اكەم كورمەي قورقىپ ءجۇر مە، الدە مەنى الداعانى ما؟...

         — ماعان كوز تيەدى دەپ ايتقان بولار. بولماسا قانداي ەكەنىمدى كورىپ تۇرسىڭ عوي، – دەدى اعاش اتتى پاتشانىڭ بالاسى.

         شىنىندا، ول قىزدى زاڭگى پاتشاسىنىڭ ەرەپەيسىز بالاسى سۇراپ، وعان اكەسى بەرمەي قويىپ ەدى. قىز سول ەكەن دەپ قالدى. قىز ول كەزدە ىڭعايى كەلسە، كۇيەۋدى جەك كورەتىن مەزگىلدەن ءوتىپ، كۇيەۋ كەلسە، قىز دايىن دەيتىن كۇنگە جەتكەن شاعى بولاتىن. قىز شاھزادانى قولىنان ۇستاپ، قاتار وتىرىپ، اڭگىمەنى سوعا بەردى. قىزدار تالىپ جاتقان جىگىتكە ەس جيعىزىپ، باسىن كوتەرتتى. قىزمەتشى جىگىت باسىن كوتەرىپ، قىلىشىن ىزدەدى. قىزدىڭ ءبارى:

         — ەسەڭگىرەگەن بايعۇس-اۋ، ونىڭ نەسىن ىزدەيسىڭ، الگى ءوزىڭدى ءبىر ۇرىپ قالپاقتاي ۇشىرعان بىرەۋ الدى.

         — ول كىم ءوزى؟

         — كىم ەكەنىن سايتان بىلە مە؟ ايتەۋىر كەردەڭدەي باسىپ باردى دا پاتشانىڭ قىزىنىڭ قاسىنا وتىردى. سەنىڭ كىلىشىڭ ونىڭ قولىنا تيگەن سوڭ، ءبارىمىزدى كىرىپ تاستايتىن بىرەۋ شىعار دەپ جانىنا دا بارا المادىق، – دەدى. جىگىت ەر اسان پاتشانىڭ قىزىن قاۋىپ-قاتەردەن قورعاۋ ءۇشىن جىبەرگەن قىزمەتشىسى بولاتىن. ول پاتشانىڭ الدىندا دا قىزدى قورعاۋعا جاۋاپتى بولعاندىقتان، ومىراۋلاپ كىرىپ كەتكەن شاھزاداعا امالسىز كەلدى. ءبىراق، العاشقى سوقتىعىستا بەتى قايتىپ كالعان سورلى ەش نارسە ايتا الماي، جالتارا سويلەدى.

         — تاقسىر، ءسىزدى كىم دەپ بىلۋگە بولادى؟ پەرىمىسىز، جىنبىسىز؟ قۇداي قاي كوگىنەن ءتۇسىرىپ تۇر؟.. – دەدى. قىزدىڭ قاسىندا قىزۋلى تۇرعان جىگىت:

         — سەنىڭ مەن سياقتى شاھزاداعا «جىن» دەپ ايتۋعا قانداي قاقىڭ بار ەدى! – دەپ، قىزمەتشىگە قىلىشتى الا ۇمتىلدى. ول ەكى قولىن قۋسىرىپ كەشىرىم سۇراي باستادى.

         — تاقسىر-اۋ، مەنىكى ءجون سۇراۋ ەدى عوي، مۇنشا نەگە قاھارلاندىڭىز؟

         — قالاي قاھارلانبايىن؟.. مەن پاتشا قىزىنىڭ كۇيەۋى بولسام، سەن مەنى «جىن» دەپ سىقاق قىلاسىڭ.

         — عافۋ ەت، تاقسىر. ەگەر جىن بولماساڭ، پاتشا قىزىنا ەشكىم سىزدەن ارتىق لايىقتى كۇيەۋ بولا المايدى دەمەكشى ەدىم...

         جىگىت پەن قىزدىڭ قالاي وتىرعانىن كورگەن قىزمەتشى ءوز باسىنا قىز اينالاسىنان تۇسەر پايدا، زيان كورمەسە دە ىشىنە ءبىر ءتۇرلى قىزعانشاقتىق پايدا بوپ، سارايدان شىعا جۇگىرىپ، قىزدىڭ اكەسىنە كەلدى دە سامبىرلاي سويلەي باستادى.

         — ويباي، تاقسىر-اي، تازا شەرمەندە بولدىم. وي، قۇداي-اي، مۇندايدى كىم كورىپتى. قۇلاق ەستىگەندى، كوز كورەدى دەگەن وسى ەكەن، ماسقارا-اي، – دەدى. پاتشا تۇگىنە تۇسىنبەي ساسىپ:

         — نە بوپ قالدى؟ سورلى! – دەيدى، اڭىرايىپ بەتىنە قاراپ.

         — نەسى قۇرسىن، تاقسىر، قىزىڭدى ءبىر جىن كەلىپ ومىراۋلاپ جاتىر، قايدان كەلگەنىن قايدام، ءبىز سارايدىڭ ىشىنە كىرىسىمەن باس سالىپ، كيىپ الا جونەلدى. قىزىڭ دا كەت ارى دەگەن جوق، يكەمىنە كونە بەردى مە، قالاي...

         — لاعىنەت جاۋسىن، سەن يتكە! قولىڭا قىلىش بەرىپ، سەنى نەگە قويىپ ەدىم ول جەرگە؟! – دەدى پاتشا.

         — قويعانىڭدى قايتەيىن، تاقسىر، تەگەۋرىندى جىن ءبىر قويىپ جىبەرىپ، ەسىمنەن تاندىردى دا قىلىشىمدى تارتىپ المادى ما...

         — نە ساندالىپ كەتتى مىنا شوشقا؟! – دەپ، پاتشا قىلىشىن بايلاي، قىزدىڭ سارايىنا جۇگىردى. ونىڭ الدىنان قىزمەتشى قىزدار جۇگىرىپ شىقتى. ولاردان پاتشا:

         — قىزدىڭ ءحالى نە بولىپ جاتىر؟ – دەپ سۇرادى.

         — ءبىز دە تۇك تۇسىنبەدىك. تاقسىر... ايتەۋىر اپ-ادەمى ءبىر جىگىت قىزىڭىزدىڭ قاسىندا وتىر. كوكتەن ءتۇستى مە، جەردەن شىقتى ما؟ قايدان بىلەيىك...

         پاتشا قىلىشىن سۋىرا جىگىتكە ۇمتىلدى.

         جىگىت قىزعا قاراپ:

         — مىنا كارى بۋراداي شابىنىپ كەلە جاتقان سەنىڭ اكەڭ بە؟ – دەدى.

         — ءدال سونىڭ ءوزى، – دەدى قىز تەرىس قاراپ.

         شاھزادا دا قىلىشقا موينىن ۇسىنىپ تۇرمادى، تارتىپ العان قىلىشىن الا قارسى ۇمتىلدى. جىن با، ادام با، الگى بەلگىسىز كىسىنىڭ سۇسى پاتشانى دا باستى. ول ۇندەمەي، قىلىشىن قىناپقا سالا قويدى. كەنەت ءتۇسىن جىلىتىپ:

         — بالام، اشۋدى قوي، ءوزىڭ كىمسىڭ؟ جىن ەكەنىڭدى، ادام ەكەنىڭدى بىلمەي دال بولىپ تۇرمىن، اشىپ ايتشى؟ – دەدى. جىگىت قىلىشىنىڭ ۇشىن جەرگە قاداپ تۇرىپ:

         — مىنا قىزىڭىزدى سىيلاماعانىڭ ءۇشىن تۇرعان جەرىڭدە تۋراپ تاستار ەدىم. بولماسا، ەرەگىسكە كەلگەندە، ءوزىڭدى ەكى بۇكتەپ، ەلىڭدى جايپاپ تاستايتىن شاھزادانى جىنعا ۇيعارۋعا قانداي قاقىلارىڭ بار؟ جاي قىزمەتشىلەرىڭدى نادان دەيىن دەسەم، سانالى پاتشا سەنىڭ ايتىپ تۇرعانىڭ مىناۋ. تەگى وزدەرىڭدى جىن جايلاعان ەلمىسىڭدەر، سونان باسقا اۋىزدارىڭا ءسوز تۇسپەيدى؟ – دەدى. پاتشا ونىڭ سوزىنەن سەسكەنەيىن دەدى. دەگەنمەن، ءتىپتى ۇندەمەي قالۋعا بولمادى:

         — ەي، پاتشانىڭ بالاسى، بەرگەن حابارىڭ، جىبەرگەن ەلشىڭ قايدا؟ جەل اۋدارعان قاڭباقتاي سارايدىڭ ىشىنەن شىعىپ، «مەن وسى قىزدىڭ كۇيەۋىمىن، اكەسى ماعان بەردى» دەپ سوعىپسىڭ. سەن ماعان قاشان سويلەسىپ، قاي جەردە جولىعىپ ەدىڭ؟ مۇنداي قيسىنسىز وتىرىك ايتىپ كەلۋگە بولا ما؟ سەندەي تالاي شاھزادا ەرىكسىز الامىن دەپ، باسى كەسىلگەن بولاتىن، سەنىكى ءتىپتى سوراقى، جارىقتىعىم، مۇنشا وكىرەكتەۋگە بولا ما؟ ەگەر ورداداعى قۇرالدى كۇشتەرىمدى جىبەرىپ، قىلىشپەن قيقالاتىپ تاستاسام، مەنىڭ، قولىمنان كىم ايىرىپ الار ەدى! – دەدى. ونىڭ جاۋابىنا شاھزادا بوگەلمەي:

         — مەن ءسىزدىڭ ايتىپ تۇرعانىڭىزعا تۇسىنبەيمىن... ناداندىق پا؟ يا بولماسا وسى قىزدى مەنەن ارتىق كىمگە بەرمەك ەدىڭ؟ ال، باتىرلىعىنا قىزىقساڭ، مەنەن ارتىق باتىردى قايدان كوردىڭ؟ اڭگىمەنىڭ ەڭ قىسقاسى – مەن نە ايتسام دا «ماقۇل» دەي بەر، – دەدى.

         — نە ايتپاق ەدىڭ؟!

         — مەنىڭ ايتاتىنىم، قىزىڭدى قىزعانىپ، ەدىرەندەپ تۇرسىڭ. ۇرىسقىڭ كەلسە، ءقازىر جەكپە-جەككە شىعايىق. ولتىرگەنىمىز قىزعا يە بولا كويايىق. ال، وعان كونبەسەڭ، بۇگىن مەن وسى سارايعا قونام، ەرتەڭ بار اسكەرىڭدى جي، مەنىمەن ۇرىسسىن، ءوزىڭ قىزىعىنا قارا دا تۇر. كۇداي قىرسىعىنان ساقتاسا، ءبىر ساعاتتا ءبارىن جايپاپ بەرەم، وزىڭدە قانشا اسكەر بار؟ – دەدى. پاتشا وعان ەجىرەيە قاراپ:

         — قىرىق مىڭ قۇرالدى اسكەرىم بار! قۇرالسىز قىزمەتكەرلەرىم قىرىق مىڭ، سەن جايقاپ سالاتىن ءشوپ ەمەس، ءبارى دە ادام.

         — مەيلى، كۇن شىعا مايدانعا شىقسىن. بارىپ حابار بەر. مەنى ۇرىسۋعا بەلىن بايلادى دە. ەگەر اسكەرىڭ مەنى ولتىرسە، مەنى كوردىم دەپ ايتپايسىڭ. جابۋلى قازان جابۋىمەن قالا بەرەدى. ەگەر مەن جەڭسەم، قىزىڭدى الام، ايتقانىم ايتقان. بۇل ءسوز سىزگە تۇسىنىكتى مە؟!

         پاتشا كەيىنگىسىن ماقۇل كوردى. «بۇل جۇرەك جۇتقان ءبىر ءداۋ ەكەن» دەپ ويلادى.

         ەرتەدەن كۇن شىعا ۇرىسۋعا توقتام جاساپ، ءوزى شاھزادامەن اڭگىمەلەسۋگە كىرىستى. اڭگىمەلەسە وتىرىپ، استىرتىن ۋازىرىنە كىسى جىبەرەدى.       بارۋشى كىسىگە: «اسكەردى تۇگەل جيناپ، قۇرالداندىرسىن، بۇل كەلىپ وتىرعاندى جالعىز ادام دەمەسىن. وڭاي ەمەس، دايىندىقتى كۇشتى جاساپ، قالايدا جەڭەتىن شارالارىن جاساسىن»، – دەدى. پاتشاسىنىڭ ءامىرىن قىزمەتشىلەرى ۋازىرىنە جەتكىزىپ جاتتى. پاتشا شاھزادانى نەشە الۋان اڭگىمەمەن الداندىرىپ تاڭ اتىردى. ءوز ورداسىنا بارىپ تاعىنا وتىردى دا اسكەرىنە سوعىس مايدانىنا كەلۋگە بۇيرىق بەردى. ءبىر جاقسى اتقا التىن ەر سالىپ شاھزادانىڭ مىنۋىنە لايىقتادى. شاھزادا ول اتقا مىنۋدەن باس تارتتى.

         — الدىمەن اسكەرلەر ۇرىساتىن جەرىنە جينالسىن. مەن اسكەردى كورمەي، اتقا مىنبەيمىن، – دەدى. پاتشا ونى اتقا ءمىن دەپ قوستامادى.

         — مەيلىڭ، كوڭىلىڭ نەگە سوقسا، سونى ىستە، – دەدى. شاھزادا جاياۋ اسكەر جينالعان جەرگە كەلدى.

         پاتشا اسكەر باسىلارىنا:

         — بۇل جاس تا بولسا، تالابى تاۋداي ءبىر ءداۋ كورىنەدى. سەندەرمەن جالعىز سوعىسىپ، ءبارىڭدى جەڭبەك، ءوزى دە سۇلۋ جىگىت ەكەن، ءبىراق بەلگىسىز بىرەۋدى قىزىما قالاي كۇيەۋ ەتەيىن! نايزالارىڭدى انداعايلاتىپ، تىرەپ تۇرا قالىڭدار، – دەدى.

         شاھزادا اسكەردى كورىپ پاتشاعا:

         — جارايدى، اسكەرىڭ ۇرىسۋعا تۇرادى ەكەن، ەندى اتقا مىنەيىن، – دەدى. پاتشا:

         — وسى اتتاردان تاڭداعانىڭدى ءمىن دە ۇرىسا بەر، – دەدى.

         — بۇل اتتار مەنىڭ مىنۋىمە جارامايدى، ءوز اتىما مىنەمىن!

         — اتىڭ قايدا؟

         — اتىم قىزىڭنىڭ ءۇيىنىڭ ۇستىندە تۇر.

         — ول وتىرىك. ءۇي ۇستىندە ات تۇرعانىن ول زامان دا، بۇل زامان كىم كورگەن...

         — كورمەسەڭ، كورەسىڭ، قىزمەتشىلەرىڭدى جىبەرىپ، اتىمدى الدىر، – دەدى. بىرنەشە كىسى بارىپ، ءۇي ۇستىندە تۇرعان اعاش اتتى الىپ كەلدى. ەل تاماشالاپ اعاش اتتى قاراستى. ات سونداي ادەمى جاسالعان ءبىر زات ەدى. ءبىراق اعاش ات سوعىسقا قالاي قۇرال بولماق؟ كەيبىرەۋلەر:

         — بۇل شاھزادانىڭ دەنى ساۋ بولماۋى كەرەك. تەگى، قيالي ديۋانا ما، ءبىر پالە شىعار، – دەستى. — مەيلى، سىرى ءقازىر اشىلادى، كورەمىز...

         قىزمەتشىلەر اعاش اتتى اكەلىپ، مايداننىڭ ورتاسىنا قويدى. اسكەرلەر اتتى كورگەلى قورشاپ، جاقىنداي ءتۇستى.

         اسكەرلەردىڭ ويىنان ۇرىسۋ شىعىپ، ەرتتەپ، جۇگەندەپ، جابۋلاپ قويعان اتتى كورۋگە ىنتىقتى. پاتشا دا قاسىنا كەلدى:

         — اتىڭ وسى ما؟

         — وسى.

         — وسىنداي ات بولا ما ەكەن؟ بۇل ءبىر ويىنشىق قوي.

         — نە دە بولسا، ءقازىر كورەسىڭ!

         — نەگە مىنبەيسىڭ؟

         — بۇعان مىناداي كىسى قورشاپ تۇرعاندا مىنۋگە بولمايدى. ءسىز مىنا اسكەرلەرىڭىزدى ءبىر شاقىرىم كەيىن شەگىنۋگە بۇيرىق بەرىڭىز، اتىم تۋلاسا، استىندا قالادى، – دەدى شاھزادا.

         — ال، ونى دا كورەيىك، – دەسىپ، اسكەرلەر كەيىن شەگىندى.

         — ال، ەندى اتىما مىنەمىن، تاقسىر. اتقا مىنگەن سوڭ-اق اسكەرىڭدى قىرامىن، الدىمەن اتتارىن جارام، ارتىنان ادامدارىن قىرام! – دەدى شاھزادا.

         — مەيلىڭ، قالاعانىڭدى ىستە، – دەدى پاتشا كۇلىپ. شاھزادا اتىنا ءمىندى، پاتشانىڭ اسكەرى اينالا ساپ تارتىپ، نايزا، قىلىشتارىن ازىرلەي باستادى. «كىم بىلەدى، مۇندا ءبىر ءبىز بىلمەيتىن سىر بار شىعار»، – دەسىپ كۇدىكتەندى. ءبارى كوزدەرىن بالاعا قاداپ، نايزالارىن ىڭعايلادى. شاھزادا اتىنا مىنگەن سوڭ تەتىگىن ءبىر قوزعاپ قويىپ، ەرىنىڭ باسىنان ۇستادى. ات تۇرعان جەرىنەن كوككە كوتەرىلە باستادى. «مىنانىڭ اتى تۇردى ما، نەمەنە»، – دەسىپ، جۇرت تاندانىپ، بىر-بىرىنە قاراعانشا، ات اسپانعا شىعىپ كەتتى.

         — ۋا، ۇستاڭدار! كورەر كوزگە ايىرىلىپ قالعاندارىڭ با! – دەپ، پاتشا ايقاي سالدى.

         — تاقسىر-اۋ، قۇستى قالاي ۇستارسىڭ؟.. سوناۋ جۇلدىزدىڭ بەر جاعىندا ءجۇر عوي، – دەدى ۋازىرلەرى.

         — تاقسىر، باقىتتىلىعىڭىزعا شۇكىرلىك ەتىڭىز. بۇل ءبىر سيقىرشى عوي. ايتەۋىر، ءسىزدىڭ قىزىڭىزدىڭ ەرگە شىقپاي وتىرعانى دا ءبىر قىرسىق بولدى. وسىنداي جىن-شايتانعا شاقىرتقى بولادى دا وتىرادى، – دەستى قارت ۋازىرلەرى. پاتشا كوككە ۇشقان جىگىت كوزدەن عايىپ بولعان سوڭ، اسكەرىن تاراتىپ ورداسىنا كەلدى.

         پاتشا كەشكە سارايىنا كەلگەندە، قىزىنىڭ توسەگىنە ەتپەتىنەن ءتۇسىپ، سولقىلداپ جىلاپ جاتقانىن كوردى. پاتشا جانىنا كەلىپ، باسىن قۇشاقتاپ:

         — جىلاما، جانىم... سيقىرشىدان قۇداي قۇتقاردى. ەندى قايتىپ كەلمەيدى. بابامنان قالعان نايزا، قىلىشتىڭ قاسيەتى كەم بە، ۇرەيى ۇشىپ كوككە كوتەرىلىپ كەتتى... قورقىپ قالعانسىڭ عوي، – دەدى. ءبىراق قىزىنىڭ ول سوزگە جۇباناتىنداي رايى بولمادى.

         — كىم سايتان، كىم سيقىرشى، بىلەمىن عوي،

         تۇسىرگەن جەرگە ونى تىلەگىم عوي،

         قورقىتىپ كوك نايزامەن كوككە ۇشىرعان،

         سايتان ەمەس، اكە، مەنىڭ جۇرەگىم عوي، – دەپ، قىز وكسىگەنىن قويىپ، وكىرىپ جىلادى. پاتشا ساسىپ ايەلىنە قارادى.

         — بۇل نە دەپ جاتىر؟ ەلىگىنە ۇشىراپ قالعان با، قالاي؟ – دەدى.

         — اكە، ەلىكتەيتىن ەش نارسە جوق. سول جىگىت قايتىپ كەلمەسە، وسى جاتقان توسەگىم مولامەن ۇلاسادى. جىگىتتى قايتىپ كورگەنشە، اس تا ىشپەيمىن، – دەدى قىزى.

         جىگىت قىزبەن سويلەسكەندە، قايتىپ كەلەتىنىن ايتىپ، قىزدىڭ قالاسىنىڭ اتىن سۇراپ العان بولاتىن.

         ول قالانىڭ اتى سانگا-يامين بولاتىن. ال، اعاش اتپەن كوككە ۇشقان شاھزادا ىلەزدە-اق ءوز قالاسىنا قاراي سىرعىتىپ كەلىپ قالدى. سارايىنىڭ توبەسىنە ءتۇستى دە اتىن ءۇيدىڭ ۇستىندە قالدىرىپ، ءوزى اكەسىنە كەلدى. اكەسى بالاسىنان ايىرىلعانىنا قايعىرىپ، قارا كۇن باسىنا ورناپ وتىر ەدى. بالاسىن كورىپ قۋاندى. بالاسى اعاش ات جاساپ اكەلگەن شەبەر تۋرالى سۇرادى. اكەسى:

         — سول قۇرعىردىڭ اتىن اتاما، سونىڭ اعاش اتى دا، ءوزى دە قۇرىسىن. سەنەن ايىرىلىپ قالعان سوڭ، سيقىرلى پالەسى ءۇشىن جازالاپ، زىندانعا تاستاتقىزدىم، – دەدى.

         بالاسى پاتشادان ونەرپازدى بوسات دەپ سۇرادى. پاتشا جالعىز ۇلىنىڭ تىلەگىن قيماي، زىنداننان شىعارتىپ، ۇستىنە تون كيگىزىپ، استىنا ات مىنگىزىپ، ءبىرسىپىرا التىن بەردى. ءبىراق ونەرپاز تىلەك ەتكەن قىزىن بەرمەدى. وعان ونەرپاز قاتتى رەنجىدى. «بۇل قالاي؟ مەن ۇلى پاتشاعا ۇيرەتىندى قۇس، الدامشى قوڭىراۋ ەمەس، ىزگى ونەرىمدى الىپ كەلىپ ەدىم. اتىم كەلەشەكتە ۇلعايىپ، ومىرلىك كولىك بولماقشى ەدى. اقىرىسىندا، بۇل انشەيىن ۇساق-تۇيەك ونەر قۇرلى دا قۇنى بولمادى. بەكەر-اق كوپ جىل بەينەت تارتقان ەكەم!» – دەپ قايعىردى. ءبىراق ونەرپازدىڭ ەڭبەگىن شاھزادا باعالاي ءبىلدى. ءوزى بىلگەن سىردى جايلاپ اكەسىنە ايتا باستادى. اتپەن قالاي ۇشقانىن، قايدا بولعانىن، قىزدىڭ سارايىنا بارعانىن، قىز اكەسىنىڭ اسكەر جيعانىن، ونان قۇتىلىپ كەتۋىنە وسى اتتىڭ سەبەپشى بولعانىن ايتىپ، پاتشانىڭ ونەرپازعا اشۋلى كوڭىلىن جىبىتپەك بولدى. نە پايدا، تاسقا جاۋعان جاڭبىرداي قارت جاڭالىققا سەنبەدى. ول قايتا:

         — بالام، ايتپا ماعان ونداي پالەنى. سول ات بولماسا، سەن قاقتىعىپ سانگا قالاسىنا بارار ما ەدىڭ. ايتەۋىر، اجالىڭ جەتپەگەن سوڭ كەلىپسىڭ. بولماسا، سامساعان اسكەر سەنى ءتىرى قويا ما؟ جىن، پەرىدەي اسپانعا ۇشتى دەگەن نە پالە؟ مۇنان بىلاي ول پالەنىڭ ماڭىنا جۋۋشى بولما، – دەدى.

         اكەسىنىڭ يكەمگە كەلمەيتىنىن سەزگەن بالا دالاعا شىقتى. ويىنا سانگا پاتشاسىنىڭ قىزى ءتۇستى. ونىن مولدىرەگەن كوزى، گۇل جايناعان بەتى شاھزادانىڭ جۇرەگىن قۇيىنداي ۇيتقىتىپ، سابىرىن الدى. اكەسىنىڭ اعاش اتىن قوستاماۋى دا قوسىمشا سەبەپ بولدى. بالاسى ءۇي توبەسىندەگى اتىنا كەلىپ، ءمىنىپ الدى دا تارتتى. ارتىنشا بالاسىن ىزدەپ، ۇيدەن شىققان اكەسى كوكتە كولبەپ ۇشىپ بارا جاتقان بالاسىن كوردى. پاتشا ەكى قولىن كوككە كوتەرىپ، گوي-گويگە سالدى دا قالا بەردى.

         — ەندى وسى جەرگە قايتىپ ورالاتىن بولساڭ، اعاش اتىڭدى اقىر زاماندا كورەرسىڭ. وقبا، سونداي سۇمدىقتى ىستەپ جۇرگەن، شەبەر، – دەدى. بالاسى كورگەن جەرى سانگاعا قاراي ۇشا بەردى.

         شاھزادا كوكتە ساياحات جاساپ، سانگا قالاسىنا دا جەتتى. باياعى ءوزى كورگەن قىز ءۇيىنىڭ توبەسىنە اتىن قويىپ، ساتىمەن سارايعا ءتۇستى. بارلىق بولمەنى ارالاپ، ەشبىر كىسى تاپپادى. اقىرىندا، الدە قايداعى وڭاشا ءبىر بولمەدە قىزداردىڭ كۇبىرلەگەن ءۇنىن ەستىدى. پاتشانىڭ قىزى سوندا جاتىر ەكەن. جىگىت كەتكەلى قىز جاستىقتان باس كوتەرمەگەن. جىلاي-جىلاي كوزى دومبىعىپ ءىسىپ كەتىپتى، شاھزادانىڭ امانداسقان داۋىسىن ەستىگەندە، قىز باسىن كوتەرىپ، قۇشاعىن جايا ءتۇستى. شاھزادا كەتكەننەن بەرى قايعى بۇلتى باسقانىن، ءاربىر كۇنى جىلدان اۋىر بولعانىن ايتتى.

         — ەگەر سەنەن ايىرىلۋ وڭاي بولسا، كەشە كەتكەن ادام، بۇگىن قايتىپ كەلمەس ەدى، – دەدى شاھزادا. ەكى ىنتىعۋ ءبىر جەردەن شىققان سوڭ، ۋادەنى مىقتاپ بايلاپتى. ەرتەمەن ءۇيدىڭ توبەسىندەگى اتقا باردى دا ەكەۋى مىنگەسىپ الىپ، شاھزادانىڭ قالاسىنا تارتا بەردى. قۇستاي ۇشقان اعاش ات اپ-ساتتە قالاسىنىڭ ۇستىنە دە كەلىپ قالدى. كوڭىلى سۋداي تاسقان شاھزادا ۇلكەن قالانى قىزعا كورسەتىپ، اينالا ۇشتى. اقىرىندا، اكەسىنىڭ تاماشا باعىنا كەلىپ ءتۇستى. ب ا ق ىشىندەگى سارايدا اتتى قىزعا تاپسىردى دا ءوزى اكەسىنە كەتتى.          قىزعا:

         — مەن ساعان حابارشىمدى جىبەرەرمىن. وسى باقتىڭ ىشىنەن ساعان ارناپ ساراي سالعىزام. سوندا مەنىڭ قانداي پاتشانىڭ بالاسى ەكەنىمدى بىلەسىڭ، – دەدى. قىز وعان ريزا بولىپ، شاھزادانىڭ موينىنان قۇشىپ، بەتىنەن ءسۇيدى.

         — جانىم، نە قۇرمەت كورسەتسەڭ دە ەندىگى ىقتيار ءوز باسىندا، – دەدى. قىزدىڭ كوڭىلىنە ۇلكەن توي ۇستىندە قالاعا كىرەتىنى ءتۇستى.

         پاتشا بالاسىن كورگەندە:

         — بالام، ايتەۋىر، الگى قىزىن قىزعاناتىن پاتشاعا بارماي قايتىپ كەلدىڭ بە؟ – دەدى.

         — اكە، ادەيى شىققان سوڭ، نەگە بارماي قايتايىن؟ بارماق تۇگىل قىزىن الىپ كەلدىم. ءوزىڭىزدىڭ تاماشا باعىڭىزدا وتىر. ونىڭ اكەسى مەنىمەن ۇرىستىرامىن دەپ قىرىق مىڭ اسكەرىن جيناپ ەدى. ءسىز اسكەرىڭىزبەن ونىڭ قۇرمەتىنە شىعىڭىز. ءسىزدىڭ قۋاتىڭىزدى قىزى قۋانىش ۇستىندە كورسىن – دەدى. پاتشا قۋانىپ، بارلىق اسكەرىن مەرەكە ساپىنا دايىندالسىن دەپ بۇيرىق بەردى. ءوزى قالانىڭ باستى كىسىلەرىن ەرتىپ، اتقا ءمىندى دە قىز قالعان باكقا بارۋعا ازىرلەندى. شاھزادا قىز ءۇشىن ءبىر سارايدى بوساتىپ، قىزمەتشى قىزدار دايىنداتتى. ءسويتىپ، ءوزى الدىمەن قىز كالعان سارايعا كەلدى. قايتىپ كەلسە، قىز جوق. بارلىق سارايدى اقتارىپ اعاش اتتى قويعان بولمەگە كەلسە، ات تا بولماي شىقتى، شاھزادا ماڭدايىن توبەلەپ: «قىز اتتىڭ تەتىگىن قايدان ءبىلدى ەكەن؟... تەگى اتقا مىنەمىن دەپ كوككە ۇشىپ، ءبىر جاققا لاعىپ كەتىپ قالعان ەكەن عوي»، – دەپ ويلادى. سارايدىڭ قاقپاسىن كۇزەتىپ تۇرعان كۇزەتشىلەردەن:

         — بۇل سارايعا قانداي بەيساۋات ادام كىردى؟ – دەپ سۇرادى. ولار شاھزاداعا:

         — ەشقانداي بوگدە ادام سارايعا دا، باققا دا كىرگەن جوق. تەك سىزگە ۇشاتىن اعاش ات جاساپ اكەلگەن عالىم عانا ءدارى ىستەيتىن ءشوپ جينايمىن دەپ كىرگەن، – دەدى.

         باقتىڭ تۇكپىرىن قويماي قاراپ، عالىمدى تاپپادى. تۇكپىرى جوق تۇڭعيىق ويعا شاھزادا باتتى دا قالدى. كۇلىمدەگەن قۋانىشى بۇلتقا كىرگەن كۇندەي بولدى.

         شاھزادا ۇيىنە كەتىپ، اكەسىن قۋانتىپ جۇرگەندە، كىز بەن اعاش اتى جوعالعان ۋاقيعاسى بىلاي بولىپ ەدى. زاماننىڭ ورلەگەن ساناسى جالپىعا بىردەي بولماسا، جالعىزداردىڭ بويىنداعى بيىك سانا – بەينە ءبىر الاسا ەگىندەردىڭ ىشىندەگى جالعىز تال بيىك وسكەن ءدان سياقتى بولادى. ونىڭ وزگەدەن ارتىق شىققان بويىن قورعاۋشى بولمايدى. سوققان جەل دە، ۇيتقىعان قۇيىن دا، سۇقتانعان كوز دە الدىمەن سوعان تيەدى. كوپ ءداننىڭ ءبىرى بولعانىمەن، جەبەلەپ وسكەن جەل قاعارى بولماسا، ول ءبارىبىر جالعىز. سول سياقتى ونەرسىز ەلدىڭ ورتاسىنان شىققان جالعىز ونەرپاز دا قورعانسىز، بالەگە تەز ۇشىرايدى. ونىڭ سىرىن ۇعىناتىن، جەبەلەپ وسكەن جاردەمشىسى جوق. مىنە، اعاش اتتى ىستەگەن شەبەر دە پارسى ەلىنەن ۇزدىك شىققان ءبىر ونەرپازى ەكەن. ونىڭ وقىماعان وقۋى، ۇيرەنبەگەن ونەرى قالمادى. كوپ ءبىلىمنىڭ داۋىلىمەن تولقىعان قيالى شارىقتاپ، ون سەگىز مىڭ عالامعا سىيمادى. الدىڭعى ومىرگە قانشا قاراعانمەن، سالىنعان جولدىڭ سۇرەسى تابىلماي اڭتارىلدى. اقىرىندا، كوككە ۇشۋ ءۇشىن اتتى الدەنەشە جىل ەڭبەك ەتىپ، ويلانىپ، تولعانىپ دايىنداعان ەدى، ءبىراق ونەرىن قاراڭعى حالىققا تۇسىندىرە الماي، ءبىر كىسى تۇسىنسە، سول تۇسىنەر دەپ، پارسىنىڭ سانالى دەگەن ءبىر پاتشاسىنا الىپ كەلگەن ەدى. ءۇمىتى اقتالمادى. «اسپانعا ۇشاتىن پالە اكەلىپ، بالامدى جوعالتتىڭ» دەپ، زىندانعا قاماپ قويدى. ءسويتىپ، تاپقان ونەرى جانىنا راقات ەمەس، ازاپ شەگۋگە سەبەپشى بولدى. ونىڭ ۇستىنە تابيعاتتىڭ قوسىمشا بەرگەن ءبىر ءمىنى: جاس ونەرپاز تۇرىنە كىسى قاراعىسىز، كەلبەتسىز ەدى. ءجۇزىنىڭ ساۋ جەرى جوق شۇبار، كومىردەي قاپ-قارا بولاتىن. پاتشانىڭ قىزىنا جولاتپاي، جاي ونەرشىگە بەرگەن كوپ قىزىنىڭ ءبىرىن وعان بەرمەۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دە سول ەدى. ول ءدارى ىستەيتىن ءشوپتى جيعالى باقشاعا كىرگەندە، سارايدىڭ تەرەزەسىنەن ءوزى جاساعان اتقا كوزى ءتۇستى. كوزىنە وتتاي باسىلدى، بولمەگە كىردى دە تەتىكتەرىن قاراي باستادى. اتىنىڭ بۇزىلماعانىن كورىپ قۋاندى.

         — مىنەيىن دە ۇشىپ كەتەيىن، – دەدى ونەرپاز.

عالىم اعاش اتتى قايتا قاراپ شىقتى دا: «بۇل اتتى كۇزەتىپ تۇرعان كىسى بولار»، – دەپ، بولمەلەردى ارالادى. ءسويتىپ ءجۇرىپ قىز وتىرعان جەرگە كەلدى. ونىڭ كۇندەي كۇلىمدەگەن سۇلۋ ءجۇزىن كورگەندە ەسى اۋىپ كەتتى. عالىم قىزعا باسىن ءيىپ:

         — ءسىز شاھزادا اكەلگەن قىز بولاسىز با؟ – دەدى. قىز ونىڭ سۇيكىمسىز بەينەسىنەن شوشىنىپ:

         — ءسىز كىم بولاسىز؟ مۇندا نەگە كەلدىڭىز؟ – دەدى ۇرەيلەنىپ.

         — مەن شاھزادانىڭ جىبەرگەن كىسىسى ەدىم، – دەدى عالىم.

         — سەنەن باسقا ءتۇرى تاۋىرلەۋ بىرەۋ تابىلمادى ما ەكەن!... ءتۇرىڭ قانداي جامان ەدى! شوشىپ كەتتىم، – دەدى پاتشانىڭ ەركە قىزى.

         — ءسىز سۇلۋ بولعان سوڭ، ءتۇسى وندىدەن قىزعانعان بولار. مەن ونىڭ سەنىمدى قىزمەتشىسى ەدىم، ءوزى اكەسىنىڭ قاسىندا كالدى. ءسىزدى الىپ كەل دەپ جىبەرىپ ەدى، – دەدى. قىز ونىڭ سوزىنە سەنىپ، جۇرۋگە ىڭعايلانا باستادى. قىز ورنىنان تۇردى. بولمەدەن شىققان سوڭ:

         — مەن مىنەتىن نە الىپ كەلدىڭ؟ – دەدى.

         — ءوزىڭ ءمىنىپ كەلگەن اتقا مىنەمىز، – دەدى ونەرپاز.

         — مەن ول اتقا جەكە مىنە المايمىن، – دەدى قىز.

         — شاھزادامەن قالاي مىنگەسىپ كەلسەڭ، سولاي كەتە بەرەمىز، – دەدى عالىم. عالىم الدىنا ءمىندى، كىز ارتىنا مىنگەستى. قىزدى قۇلاپ كەتپەستەي ەتىپ بەلىنە بايلاپ الدى دا اتتىڭ وڭ جاعىنداعى ىستىگىن بۇراپ جىبەردى. ات اسپانعا قالقىپ ۇشا باستادى. قىز عالىمنىڭ قانداي ويدا كەلە جاتقانىن تۇسىنبەدى. ايتەۋىر ات كوككە كوتەرىلگەندە، كوزىن جۇمىپ ەدى. ەندى كوزىن ءبىر اشقاندا، قالا كورىنبەيدى، بۇلتتىڭ اراسىندا بارا جاتقانىن بايقادى. قىزدىڭ جۇرەگى سۋ ەتە قالىپ:

         — سۇمدىق-اي، قايدا ۇشىپ بارامىز؟! شاھزادا قايدا؟ – دەدى.

         — شاھزاداڭا ءولىم كەلسىن! ۇيىندە، اكەسىنىڭ قاسىندا وتىر، – دەدى، زۋىلداپ ۇشقان اتتىڭ جەلىمەن ارپالىسىپ، ءبىر وڭ جاعىن، ءبىر سول جاعىن بۇراپ وتىرعان عالىم.

         — ءوزىڭ قانداي ادامسىڭ؟ قوجاڭنىڭ ءامىرىن ورىنداماي، بەتىڭمەن كەتكەن قانداي قۇل ەدىڭ؟ – دەدى قىز.

         — ءوشىر ءۇنىندى، مەن قۇل ەمەسپىن. شاھزادا ماعان قوجا ەمەس. مەن وسى ۇشاتىن اتتى ىستەگەن شەبەرمىن. مەنىڭ بىرنەشە جىلعى ەڭبەگىمدى قولىنا ءتۇسىرىپ الىپ، ماعان ءوڭ بەرۋدىڭ ورنىنا زىندانعا سالىپ ازاپتادى. اتىممەن اسپاندى سايرانداپ، سەنى الىپ كەلدى. ەندى ات تا، سەن دە قولىما ءتيدىڭ، كوڭىلىم قايدا قالاسا، سوندا بارام. مەنىڭ بارعان جەرىمە سەن دە باراسىڭ، – دەدى. قىز بەتىن جىرتىپ، شاشىن جۇلىپ:

         — ويباي، ءسۇبىحان-اي!.. سورلاعان ەكەم عوي، نە سۇيگەن كۇيەۋىم جوق، نە اكەم مەن شەشەم جوك، قاڭعىردى دەگەن وسى عوي، – دەپ جىلادى.

         وعان عالىم:

         — دولدانبا، اتتان قۇلاپ كەتەسىڭ. مەن شاھزادادان جامان بولمايمىن. ادال ەڭبەكتىڭ ەسەسىنە ازاپ بەرەتىن جاۋىز مەن ەمەس. سەنى كۇتەم، – دەدى. قىز ونى تىڭداعان جوق، سولقىلداپ جىلاي بەردى.

         اعاش ات اسپاندا قالىقتاپ وتىرىپ رۋم قالاسىنىڭ ۇستىنە كەلگەندە، سول جاق تەتىگىن بۇراپ، قالا شەتىندەگى جەمىستى قورعاننىڭ ورتاسىنا ءتۇسىردى. قالانىڭ پاتشاسى اڭ اۋلاپ قايتىپ كەلە جاتىپ، اعاش اتتىڭ جانىندا تۇرعان سۇلۋ قىزعا كوزى ءتۇستى دە اسكەرىمەن قاماپ الىپ، ۇشۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەي ۇستاپ الدى. اعاش اتتى كوتەرىپ، قىز بەن عالىمدى ەرتىپ، پاتشانىڭ الدىنا اپاردى. پاتشا سۇلۋ قىزبەن، رەپەتسىز عالىمدى كورىپ قايران قالدى. ول قىزعا قاراپ:

         — بۇل قالاي، ءبىرىڭ كىسى تاڭىرقاعانداي سۇلۋسىڭ، ءبىرىڭ كىسى قورىققانداي سۇمىرايسىڭ! نەعىپ جۇرگەن ادامسىڭدار؟ – دەدى. قىز ۇندەمەي تومەن قاراپ قالدى.

         — تاقسىر، بۇل مەنىڭ ايەلىم. جانىما ەرتىپ تاماشالاتىپ ءجۇرمىن، – دەدى عالىم. قىز جۇلىپ العانداي:

         — وتىرىك ايتادى، تاقسىر. مەن مۇنىڭ ايەلى ەمەسپىن. ءتىپتى تانىمايمىن دا. ايتەۋىر، ءبىر سەبەپپەن قولىنا ءتۇسىردى د، ۇرلاپ الىپ كەلە جاتىر. ول جاعدايلارىمدى وزىڭىزگە كەيىن ايتامىن. تەك مەنى وسىنىڭ قولىنان قۇتقار، – دەدى.

         پاتشا قىزدىڭ ءسوزىن ەستىپ، عالىمدى جازالاپ، زىندانعا سالعىزدى دا ات پەن قىزدى ورداسىنا الىپ كەتتى. ءسويتىپ اسپانعا ۇشقان قىز بەن عالىمنىڭ ءحالى وسىلاي بولدى.

         ال، شاھزادا قىزدان ايىرىلعانىنا كوزى جەتكەن سوڭ، الدەكىمنىڭ «اعاش ات وسىلاي قاراي ۇشتى» دەگەن سىلتەۋىمەن قايعىرىپ ىزدەي بەردى. كەزدەسكەن قالا، قىستاقتان جەكە جولىققان ادامنان «ۇشىپ بارا جاتقان اعاش ات كورمەدىڭدەر مە؟» دەپ سۇرادى. كەيبىرەۋلەر كۇلىپ، كەيبىرەۋلەر قايران قالدى. جاقىن جەردە قىز بەن عالىمنان حابار بىلىنبەدى. اقىرىندا قىزدىڭ قالاسى سانگاعا باردى. ونان دا ەشقانداي حابار تاپپادى. ءبىراق سۇيىكتى قىزىنان ايىرىلعان شاھزادا جالىقپاي ىزدەي دە بەردى. ەندىگى بەتى رۋم قالاسى بولىپ، وعان تاياۋ ءبىر كىشكەنە قالاعا جەتتى دە كەرۋەن سارايعا ءتۇسىپ دەم الىپ جاتتى.

         ءبىر توپ ساۋداگەرلەر اڭگىمە سوعىپ وتىر ەدى:

         — ۋاي، مەن ءبىر كەرەمەت ەسىتتىم، – دەدى بىرەۋى.

         — نە ەسىتتىڭ، كانە ايتشى، ءبىز دە ەسىتەيىك، – دەستى جانىنداعىلار.

         — وسى قالانىڭ پاتشاسى ءبىر كۇنى اڭ اۋلاۋعا بارعان ەكەن دەيدى، سول پاتشا اڭنان قايتىپ كەلە جاتىپ، جەمىس باعى ىشىندە اعاش اتپەن ۇشىپ جۇرگەن ءبىر سۇلۋ قىز بەن ءتۇرى جامان ءبىر ەركەكتى ۇستاپ الىپتى.

         — ە-ە... اعاش اتپەن ۇشىپ جۇرگەن دەيمىسىڭ؟! استاپىراللا، شايتان شىعار... ونى قايتىپتى؟

         — پاتشا ءتۇرى جاماننان سۇراعان ەكەن، «سۇلۋ قىزدى ايەلىم» دەپتى، قىز «وتىرىك ايتادى، مەن ونىڭ ايەلى ەمەسپىن» دەپتى...

         سارايدا جاتقان ساۋداگەرلەر: ۇشاتىن اعاش ات، ۇستالعان قىز بەن جىگىت تۋرالى اڭىزدى ايتقان ساۋداگەردىڭ اڭگىمەسىن قىزىعا تىڭداسىپ، كۇيقىلجىتا قيال ەتىسەدى. «قىز مەن مۇنىڭ ايەلى ەمەسپىن. بۇل مەنى الداپ اعاش اتقا مىنگىزىپ، اسپانعا ۇشىپ كەتتى دەپتى دەيمىسىڭ؟ پاتشا قىزدىڭ ءسوزىن تىڭداپ ءتۇرى جامان ادامدى زىندانعا سالىپتى دا قىزدى ورداسىنا الىپ كەتىپتى دەيمىسىڭ؟» دەپ تاڭدانىپ، اڭگىمە ايتقان ساۋداگەردەن قايتا سۇراي بەردى. قايران قالعان ءبىرى:

         — وي، سۇمدىق-اي!.. الگى اسپانعا ۇشاتىن اتتى قايتىپتى؟ – دەدى.

         — قايتۋشى ەدى؟ ۇشاتىن ات تەك تۇرادى دەيمىسىڭ؟ كوككە زۋ ەتىپ ۇشىپ كەتكەن شىعار؟ – دەدى ءبىرى.

         — جوق، ولاي بولماپتى، پاتشا اتتى دا سارايىنا قاماپ تاستاپتى، – دەيدى.

         بۇل اڭىزدى ەستىگەن سوڭ، شاھزادا ساۋداگەرلەردىڭ جانىنا جاقىنداپ وتىرىپ، اڭگىمەشىدەن جىلى جۇزبەن جايلاپ سۇرادى:

         — بۇل ۋاقيعا قاي شاھاردا، كىم دەگەن پاتشانىڭ سارايىندا بولعان؟ – دەدى. ساۋداگەر جولاۋشىنىڭ ازىپ-توزعان ۇسقىنىنا قاراپ:

         — ءوزىڭ ۇقپايدى ەكەنسىڭ عوي، ايتتىم عوي، وسى رۋم قالاسى دەپ، ال پاتشاسىنىڭ اتىن سۇراعانىم جوق. ونىڭ ساعان قانشا كەرەگى بار؟ قۇدا تۇسەسىڭ بە؟ ايتەۋىر، جاقىندا بولعان كەرەمەت دەپ ەلدىڭ اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ وتىر، – دەدى.

         شاھزادا ەرتەمەن تۇردى دا ۇلكەن قالاعا تارتتى. قالانىڭ ءبىر قاقپاسىنان كىرەردە ەسىك الدىنداعى كۇزەتشىلەر شاھزادانى توقتاتىپ تەكسەرە باستادى. كۇزەتشىلەردىڭ باستىعى كەلدى دە شاھزادانى باستان-اياق قاراپ شىعىپ، پاتشاعا الىپ كەتتى. ولار ورداعا كىرگەندە، كەش بولىپ، وردا كىسىلەرى تاراپ، پاتشا ۇيىنە قايتىپ كەتكەن ەدى. وردا ەسىگىن كۇزەتكەن اسكەر جىگىتتەردىڭ قاسىندا شاھزادا وتىرىپ قالدى. ەرىككەن كۇزەتشىلەر شاھزادامەن اڭگىمەلەسە باستادى.

         — قايدان كەلە جاتقان قوناق ەدىڭ؟ – دەدى ءبىرى.

         — پارسى شاھارىنان كەلەم، ۇلتىم دا پارسى بولادى، – دەدى شاھزادا.

         — ە، ولاي بولسا وتىرىكشىمىن دەسەيشى!.. مىنا زىنداننىڭ ىشىندە ءبىر پارسى جاتىر. باستان-اياق سوزىندە ءبىر شىندىق جوق. پارسى دەگەندەر ايلاكەر، قۋ، سوزىندە شىندىق بولمايدى ەكەن، – دەدى. ءسويتىپ كۇزەتشىلەر سىقاق قىلىپ كۇلە باستادى. ءبىراق شاھزادا ولاردىڭ ءسوزىن اڭىزداعان جوق. ازىلدەرىنە قوسىلا وتىرىپ:

         — سىزدەر، پارسىلىقتاردىڭ، قانداي وتىرىگىن ەسىتتىڭىزدەر؟ – دەپ سۇراق بەردى.

         — ءبىز ونىڭ وتىرىگىن تۇگەل اشىپ بەرە المايمىز. ول ءبىزدى ەمەس، ءبىزدىڭ پاتشامىزدى دا الدادى. پاتشامىز اڭنان كەلە جاتىپ، ب ا ق ىشىندە تۇرعان سۇلۋ قىز، اعاش ات كورىپ، سونىمەن بىرگە ءتۇرى جامان ءبىر پارسىنى كورگەن. سونان ءجون سۇراعاندا: «اعاش اتپەن ۇشىپ كەلدىم. قىز مەنىڭ ايەلىم» – دەپتى. قىزدىڭ نەسىن سۇرايسىڭ! اي دەسەڭ، اۋزى بار، كۇن دەسەڭ، كوزى بار! پارسى - ءبىر قۇزعىن، كورگەن كىسى قورقاتىنداي، ءتۇرى جامان بىرەۋ. ءبىزدىڭ پاتشامىز دا پارسى-مارسىنىڭ الداۋىنا كونە قوياتىن كىسى ەمەس، قىز بەن اتىن تارتىپ الىپ، ءوزىن زىندانعا سالىپ تاستادى. ءسويتىپ، ەندى سول سۇلۋ قىزعا پاتشامىز عاشىق. ءبىراق نە پايدا قىزدى جىن ۇرىپ كەتكەن بە، پەرى سوعىپ كەتكەن بە، ايتەۋىر، دەنى دۇرىس ەمەس. ءبىر قۇسامەن اۋىرىپ جاتقان كورىنەدى. ونىسى دا وتىرىك. ويتكەنى، عالىم بولسا، اۋرۋدى دا قولىنان ەمدەۋ كەلۋى كەرەك ەدى، قىزعا ەشبىر ەم ىستەي المايدى. تەگى عالىمدىعى وتىرىك بولسا كەرەك، – دەدى.

         سونىمەن كۇزەتشىلەر اعاش ات پەن قىزدىڭ، عالىمنىڭ جايىن تۇگەل ايتتى. شاھزادا ىشىنەن «ەسەبىن تاۋىپ ات پەن قىزدى قولىما ءتۇسىرىپ، پاتشادان قۇتقارىپ الىپ كەتۋىم كەرەك» دەپ ويلادى. كۇزەتشىلەردىڭ جاتاتىن ۋاقىتى بولدى دا شاھزادانى زىندانعا جاۋىپ تاستادى.

         شاھزادا زىندانعا كىرگەن سوڭ، جاتۋعا قولايلى ءبىر جەردى سيپالاپ تاپتى دا جاتۋعا ىنعايلاندى. اعاش اتتى ىستەگەن عالىم دا سونىڭ ىشىندە ەكەن. ول ءبىر بۇرىشىنا جايعاسىپ، قالىڭ ويدىڭ تۇڭعيىعىنا باتىپ جاتىر ەكەن. ونىڭ زارى شاھزادانىڭ ۇيقىسىن ءبولىپ جىبەردى. ول بىلاي دەپ زارلايدى: «قىرسىققان يت كىڭىر جۇگىرەدى دەگەننىڭ ءوزى بولىپ، مەنىڭ باستاپقى باعىتىم قىڭىر كەتتى. مەن قىرىق رەت قاتەلەستىم. وقۋ وقىپ، ونەر تاپتىم. ونىم دۇرىس ەدى. ۇشاتىن ات ويلاپ شىعاردىم. مىنە، مەنىڭ قىڭىر كەتكەنىم! ولەتىن بالا مولامەن وينايدى دەگەن سياقتى، مەنىڭ پاتشادا نەم بار ەدى؟ ول – ءبىر دە حالىق – مىڭ ەدى. ءبىر اعاشتىڭ كولەڭكەسىنەن مىڭ اعاشتىڭ كولەڭكەسى كوپ ەدى. مەن سوندا نەگە سايالادىم! ونىڭ ءبارىن وتكىزىپ العان سوڭ، اتقا ءمىنىپ ءوزىم كەتە بەرمەي، قىزدى نە دەپ الىپ كەتتىم؟ زامان مەنىكى ەمەس ەكەن، ونىڭ ادامىندا نەم بار ەدى؟ باستى قاتەم: پاتشا مەنى ىزدەمەي تۇرعاندا، ونى مەن نەگە ىزدەدىم؟ كوپتەن ايىرىلدىم. حالىق مەنى ىزدەرلىكتەي ەڭبەك ىستەر ەدىم. جالعىز ات ىستەپ، ونى پاتشاعا الا جۇگىرگەنشە، حالىقتىڭ باس-باسىنا ءبىر ات ىستەپ بەرۋگە نەگە ءومىرىمدى جۇمسامادىم؟ مەزگىلسىز پاتشا ىزدەپ، ەندى زىنداندا جاتىرمىن. و، قايران حالىق، قايران ەركىندىك!»— دەپ كۇرس ەتىپ قۇلاپ، جەر قۇشتى. شاھزادا ونىڭ عالىم ەكەنىن ءبىلدى دە ۇندەمەدى...

         ەرتەمەن كۇزەتشىلەر، شاھزادانى زىنداننان شىعارىپ، پاتشاعا الىپ باردى.

         — كەشە كەشكە كەلىپ ەدى. سىزگە كەشە اكەلە الماي، بۇگىن الىپ كەلدىك، ءوزى پارسىمىن دەي مە... – دەپ پاتشاعا مالىمدەدى. پاتشا شاھزادادان ءجون سۇراي باستادى.

         — پارسى ەلىنەن ەدىم، – دەدى شاھزادا. اتىم حۋرمۋز. تۋعان قالام دا پارسى قالاسى. ونەرىم ەمشىلىك ەدى. ەل ارالاپ، ءتۇرلى سىرقاتتى ەمدەپ، ءوز ونەرىمدى ءار ەلگە جايىپ جۇرگەن ادام ەدىم، – دەدى. وعان رۋم پاتشاسى قۋاندى.

         — سەنى قۇداي ءدال كەرەك ساعاتىندا كەزدەستىرىپ وتىر، مەندە ءبىر اۋرۋ قىز بار، سونى جازاتىن بولساڭ، سەنەن اياپ قالاتىن قازىنام بولمايدى. ايتەۋىر، جازىپ بەر، – دەدى. شاھزادا قىزدىڭ حال-جايىن، اۋرۋىنىڭ ءتۇرىن، قايدان كەلگەنىن ءبىلىپ الدى دا:

         — ول قىزدىن ءمىنىپ كەلگەن اعاش اتى قايدا؟ – دەدى. پاتشا قازىنادا تۇرعانىن ايتتى.

         — ەندەشە، سول اتتى كورسەتىڭىز. مۇمكىن، قىزدىڭ كەسەلىنە سول ات سەبەپ بولار. الدىمەن سونى كورەيىن، – دەدى. پاتشا ءوزى ەرتىپ كەلىپ، سارايدا تۇرعان اعاش اتتى كورسەتتى. شاھزادا اتتى اينالدىرا قاراپ شىعىپ، ءبۇتىن تۇرعانىنا قۋاندى، ەندى قىزدى كورسە، رەتىن تاۋىپ قاشىپ قۇتىلاتىنىنا كوزى جەتتى.

         — ەندى قىزدى كورسەتىڭىز، كەسەلىن باسايىن، – دەدى.

         پاتشا قىز تۇرعان سارايعا الىپ كەلدى. قىز جىندى ادامداي كورىنىپ، جانىنا باسقا ادامدى جولاتپايتىن ەدى. شاھزادا جانىنا كەلىپ، قولىن ۇستادى. ول ءوزىنىڭ جىگىتىن تانىپ: «اح!» – دەدى دە قۋانعانىنان ەسىنەن تانىپ قۇلاپ قالدى. شاھزادا باسىن كوتەرىپ، الدەبىر نارسە ايتقان بولىپ: «ەسىڭدى جي، بايقا، مەنى تانىتپا، بۇل پالەدەن ايلامەن قۇتىلماساق، قيىن، سەن تاۋىرلەنگەن بولا بەر. پاتشاعا ءتۇزۋ سويلەپ، قۇرمەت كورسەت...» – دەدى. قىز ءتۇسىندى دە ايلا ىستەۋگە دايىندالدى. شاھزادا قىزمەتشى ايەلدەرگە قىزدىڭ قولىنا سالىپ قويعان كىسەندى الۋدى بۇيىردى. قىز بوسانعان سوڭ، پاتشاعا قاراپ، باسىن ءيدى.

         — تاقسىر، ءسىزدىڭ ايرىقشا تۇسكەن ىقىلاسىڭىز سەبەپ بولىپ، مەن بۇل قىزدىڭ قانداي كەسەلى بار ەكەنىن ءبىلدىم، – دەدى شاھزادا.

         رۋمنىڭ پاتشاسى ءتاۋىپتىڭ ءسوزىن ەستىپ، قىزدىڭ تۇزەلىپ قالعانىنا قاتتى قۋاندى. قىزمەتشى قىزدارى ءتاۋىر بولا باستاعان سۇلۋدى مونشاعا ءتۇسىرىپ، موينىنا القا سالعان سوڭ، ول توتى قۇستاي قۇلپىردى. كورگەلى كەلگەن پاتشاعا ءيىلىپ سالەم بەرىپ، قولىن قۋسىرىپ قۇرمەت كورسەتتى. وعان قۋانعان پاتشا، تاۋىپكە باسىن ءيىپ:

         — ءسىزدىڭ شاراپاتىڭىز بۇل قىزدىڭ جىنىن قۋىپ-اق تاستاعان ەكەن. ەندى بۇل قىزمەتىڭىزدى مەن ەش ۋاقىتتا ۇمىتپايمىن، – دەدى.

         شاھزادا:

         — ناۋقاسىنان تۇگەلدەي ايىقتىرۋ ءۇشىن، قىزدى ۇستاپ تۇتقىن ەتكەن جەرىڭىزگە اعاش اتىمەن الىپ بارۋىڭىز كەرەك. اسكەرلەرىڭىز وق اتىم جەردە اينالا قورشاپ تۇرسىن. مەن قىزدى اعاش اتقا مىنگىزىپ، سونى سوققان جىندى ات ۇستىندە بايلاپ الامىز، – دەدى.

         — نەندەي ەم ىستەسەڭىز دە ىقتيار سىزدە، – دەدى پاتشا. ەرتەڭىنە شاھزادا باقتا قىزدى اتقا مىنگىزدى. ات پەن قىزدى اينالىپ ءجۇردى دە ءبىر مەزەتتە دۋا وقيمىن دەپ، ءوزى دە اتقا ءمىندى. ءسويتىپ اتتىڭ وڭ جاعىنداعى تەتىگىن بۇراپ، اسپانعا ۇشتى دا كەتتى. رۋم پاتشاسى قايتىپ تۇسەدى دەپ، كەشكە شەيىن كۇتىپ تۇردى دا ءتۇن بولعان سوڭ كۇدەر ءۇزىپ، ۇيىنە قايتتى، جينالعان حالىقتىڭ ءبىرى «ولاردى جىن الىپ كەتتى» دەدى. ءبىرى «ءتاۋىپتىڭ ءوزى جىن بولدى، پاتشانى الداپ الىپ كەتتى» دەدى. پاتشا تۇگىنە تۇسىنبەي، سانىن سوعىپ وكىندى.

         شاھزادا قالاسىنا ۇشىپ كەلىپ، قىزدى اكەلگەنىن اكەسىنە ءبىلدىردى. اكەسى ەلىنە حابارلاپ، ۇلكەن تويعا دايىندىق جاسادى.

         پاتشا بالاسىن ۇيلەندىرگەن ۇلكەن توي جاسادى. ەل جينالىپ ساۋىق-سايرانىن كوردى. قىزدىڭ اكەسىنە حابار جىبەرىپ، ونان كوپ سىيلىقتار كەلدى. پاتشا توي ۇستىندە اسپانعا ۇشاتىن اتتى «سيقىر» دەپ، دالاعا الىپ شىعارىپ ورتەتكىزىپ جىبەردى. بالاسى قانشا ءتاۋىر كورىپ قادىرلەگەنمەن، اكەسىنىڭ امىرىنە قارسى بولا المادى. اعاش ات سەبەپ بولىپ تاۋىپ العان سۇلۋدى قۇشىپ قالا بەردى.

         ۇشاتىن اعاش اتتى قايتادان ىستەپ بەرەتىن عالىم زىنداندا ءولىپ كەتتى.

---